ධර්මප්‍රදීපිකාව/ධර්මප්‍රදීපිකාව i
ධමර්ම ප්ර දීපිකාව
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මා සම්බුද්ධස්ස
අප බුදුන් සාරාසැකි, කප්සුවහස් මතුයෙහි කුලුණුනුවණින් යුතු මහතවුසක් වැ දිවකුරුබුදුන් හමු වැ අතට පත් නිවන් සසර සේ පියා සතුන් සඳහා විඳුනා සසරදුක් නිවන් සේ ගෙනැ භවදුර්ගයට වැදැ පැරැම් පුරා තුසීපුර පැමිණැ දසදහස් ලෝධාහි දෙව්බඹුන් ගේ අයජ මෙන් කිඹුල්වත්හි ඉපැදැ වැඩිවිය පැමිණැ මහභිනික්මන් කොටැ පැවිදි වැ මහාවීය්ය් කි කොටැ බොධිපය්ය්376ඞ්කාරූඪ වැ මාරවිජය කොටැ සර්වමඥපදප්රාරප්ත වැ හනස්නෙන් නැඟී පූර්වොබත්තරදිශාභාගයෙහි වැඩසිටැ සප්තාබයක් අනිමිස‍ෙලාචන යුගලයෙන් පුදනලද ජයමහාබොධි යැ, තත්ප්රැභව වූ ඵලරුහ මහාබොධි යැ තදවයව වූ ශාඛාමහා බොධි යැ යන තුන් මහාබොධීන්ගේ වංශයෙහි සහස්රමරශ්මින් විභක්ත පදයන් අතුරෙහි පරිකථානුකූල පද ගෙනැ වර්ණවණනා කරනු ලැබේ.
1. යස්ස යනු චතුරුවිධපදයන් කෙරෙහි නාමපද යි. එහි චතුර්විධ පද නම් කවර යත්? නාමපද යැ ආඛ්යා ත පද යැ උපසර්ගපද යැ නිපාතපද යි.
එහි ‘නාමපද’ නම් සර්වාරර්ථ යන් නමන්නෙන් නාමපද නම් වේ. එයින් කීහ,-
“යත්ත්රිණලිඞ්ගං ත්රිමවචනං සර්වා‍සු ච විභක්තිෂු නමත්යතර්ථෙින සර්වාරර්ථාං්ස්තන්නාම කවයො විදුඃ” යි. 1 1 සාරාසඞ්ඛ්යග
2 ධර්මප්රොදීපිකා
ක්රි යාවාචකපද ‘ආඛ්යා ත’ නම් වේ. එයින් කීහ:-
“යත්ත්රි කාලං ත්රි පුරුෂං ක්රිායාවාචි ත්රිේකාරකම් අත්රිරලිඞ්ගං ත්රි වචනං තදාඛ්යා තං ප්රිචක්ෂතෙ” යි. 2
ක්රිඅයාද්යොඞතක පද ‘උපසර්ග’ නම් වේ. එයින් කීහ:-
“යස්මාදුපඍජන්නර්ථා්න් ප‍දස්යොගපරි ගච්ඡති ක්රිායායොගවහස්තස්මාදුපසර්ග ඉති ස්මෘතඃ” යි. 3 දක්වනලද පදයන්ගේ අද්යයන්තමධ්යරයෙහි නිපතිත වූ විචිත්රාපර්ථොපදයෝ ‘නිපාත’ නම් වෙත්. එයින් කීහ:- “යස්මාදද්යගන්තමධ්යෙපෂු වාක්ප්රතයොගවිශෙෂතඃ නිපතන්තී විචිත්රාාර්ථා නිපාතාස්තෙතු සංඥිතා” යි. 4 චතුර්විධිපදයන්ගේ ප්රරයොග දක්වන්නට කීහ:- “පදං චතුර්විධං ප්රෝක්තං නාමාඛ්ය්තොපසර්ගජම් නිපාතජඤ්ච ශබ්දඥෛරශ්වඃ ඛල්බහිධාවති” යි. 5
මේ ය ‘චතුර්විධ පද’ නම් _______ 2. නිසින්නොව යන තන්හි ‘එව’ යන නිපාතය “අයොග ව්ය4වච්ඡෙදක යැ අත්ය්න්තායොගව්ය්වච්ඡෙදකයැ” යි ත්රි්විධ වූයේ අන්යීයොගව්යෙව‍ච්ඡෙදක වේ — එහි විශෙෂණයා කෙරෙන් පර කොට ප්රචයොග කරන ලද එවකාරය අයොගව්ය්වච්ඡෙදක වෙයි “චෛත්රොර ධනුර්ධර එව” යන තන්හි සෙයින් — විශෙෂ්ය්යා කෙරෙන් පර කොට ප්රරයොගකරනලද එවකාරය අන්යෂයොකව්ය වච්ඡෙදක වෙයි “පාර්ථ එව ධනුර්ධරඃ” යන තන්හි සෙයින්. —ක්රිෂයායෙන් පර කොට ප්ර්යොග කරනලද එවකාරය අත්යනන්තායොගව්යූවච්ඡෙදක වෙයි. “නීලං සරොජ මස්ත්යෙවව” යන තන්හි සෙයින්. වාක්යකයන් ව්ය‍වච්ඡෙදඵල වන බැවින් නිපාතයා ප්රීයොග නොකළ ද විවක්ෂාවශයෙන් ඔහුගේ අර්ථ ප්රයතීත වේ මැ යි.
එයින් කිහ ධර්මකීර්තිපාදයෝ:-
“අයොගං යොගමපරෛරත්යාන්තායොගමෙව ව වච්ඡිනත්ති ධර්මස්යත නිපාතො ව්යමතිරෙචකඃ 6
අභිසම්බොධිකථා 3
විශෙෂණවිශෙෂ්යා භ්යාංි ක්රි යයා ච සහොදිතඃ විචක්ෂාතො ප්රායොගෙ’පි තස්යිර්ථො ’යං ප්ර තියතෙ 7
ව්යකපච්ඡෙදඵලං වාක්යංා යතශ්චෛත්රොර ධනුර්ධරඃ පාර්ථොා ධනුර්ධරො නීලං සරොජමස්ති වා යථා. 8
ප්ර්තියොගව්යරවච්ඡෙදස්තත්රායප්ය ර්ථෙරෂු ගම්ය තෙ තථා ප්රතසි‍ඬෙස්සාධර්මතයාද්විවක්ෂානුගමාද්ධවනෙඃ” යි. 9
3. පත්තො සබ්ඤ්ඤැතං සත්ථාෙ යනුයෙන් දක්වන ලද බුදුහු අනන්තාපරිමාණ ගුණඇතියෝ කියේ යැ යත්? බුදුහු රූප විලාසයෙනු දු වචනවිලාසයෙනු දු ඥාන විලාසයෙනු දු අවින්ත්යපයහ, අවාව්ය යහ, අතුල්ය යහ, අවෙද්යායෝ යි. —ඔව්හු අචින්ත්යත වන වැවින් චින්තාවිෂයාතික්රාතන්තයහ, අවාව්යා වන වැවින් වාග්විෂයා තික්රාුන්තයහ, අතුල්යව වන බැවින් උපමාවිෂයාත්රයක්රාාන්තයහ, අවෙද්යව වනබැවින් ඥානවිෂයාතික්රානන්තයහ. කපකු දූ වූ දවස් තමන්සේ ම වූ බුදුකෙනකුනු දූ කියත් නො ගෙවෙන ගුණ ඇතියො. —මහ මුහුදැ හෙළු සිදුහතුළු දු කළ දූ සැළ දූ තම තමා පමණින් දිය ගන්නා සේ එබුදුරජහුගේ ගුණමුහුදට වන් පසේ බුදුහු දු බුදුසව්වෝ ද තමන් තමන්ගේ නුවණ පමණින් ගන්ති. ගුණපමණින් ගන්නට නො නිස්සෝ
“ගඞ්ගාය වාලුකා ඛියෙ උදකං ඛියේ මහණ්ණාවෙ මහියා මත්තිකා ඛීයෙ ලක්ඛෙන මම බුද්ධියා” යි 10
ඥානගර්ජනා කරන්නට සමර්ථ වූ ධර්මුසෙනෙවි සැරියුත්මහතෙරුන් වැනි මහාපුරුෂයන්ටත් අවිෂය වු බුදුගුණ පුහුදුන් වැ කියම්හ යි සිතනු මදුරුදළින් විදුරුගිරි විදුනාක් පිනහැඹිලිදළින් මහපොළොව උකුල්දෙනුවක් වැනි බැවින් තමහට අවිෂයවතු දු ප්ර්සාද පරවශ වැ ප්රඋවචන වහල් කොට ශ්රතද්ධාබුද්ධිසම්පන්න ජනයන් සඳහා කතිපය ගුණයෙක් දක්වනු ලැබේ.
බුදුන්ගේ ගුණයෙහි පුහුදුනන් හා ද සව්පසේබුදුන් හා දසාධාරණගුණයෝ ඇත් ම යැ, අසාධාරණගුණයො
4 ධර්මප්රරදීපිකා
ඇත් මැ යි. එහි තෙසු1 තිරිසනුන් හා සාධාරණ තණ කබල ගඳැත්කුසැ දිරුණ සිවුදෑගද වන සෙයින් පුහුදුන් ආදීන් හා සාධාරණ වූ රූපශොභා ද ධ්යාදනාභිඥාදිගුණයෝ ද බුදුසතන්හි ලා අසාධාරණ වෙති. නො රන්ඛජයෙහි නො සිටුනා සිංහතෙල් සෙයින් දශබල ධනර්සෛ්ශාරද්යාෙදි අසාධාරණගුණයො වූ කල නොබුදුසතන්හි ලා නො සිටිත්.
ඔවුන්ගේ ‘රූපවිලාස’ නම් කවර යත? ද්වාත්රිංොශන් මහාරුෂලක්ෂණයෙන් හා අශීතිඅනුව්ය්ඤ්ජනයෙන් ප්රදජ්වලිතරූපශොභා යි.
එහි ‘වාත්රිංඅශන්මහාපුරුෂලක්ෂණ’ නම් කවර යත්? වදාළේ මැනෝ බුදුන් විසින්:-
“සුප්පතිට්ඨිතපාදො - හෙට්ඨාපාදතලෙසු චක්කානි ජාතානි සහස්සාරානි සනෙමිකානි සනාභිකානා සබ්බා- කාරපරිපුරානි - ආයතපණ්හි- දීඝඞ්ගුලි- මුදුතළුණහත්ථා- පාදො - ජාලහත්ථ්පාදො - උස්සංඛපාදො- එණිජඞ්ඝො- ඨීතකො අනොනමන්තො උභොහි පාණිතලෙහි ජණ්ණු කානි පරිමසති පරිමජ්ජති- කොසොභිත චත්ථොගුය්‍ෙහා - සුවණ්ණවණ්ණො කඤ්චනසන්නිභත්තචො - සුඛුමච්ඡවි සුඛුමත්තා ඡවියා රජොජල්ලං කායෙ නඋපලිප්පති - එකෙක ලොමා එකෙකානි ලොමානි ලොමකූපෙසු ජාතානි — උද්ධග්ග ලොමො උද්ධග්ගානි ලොමානි ජාතානි නීලානි අඤ්ජනවණ්ණානි කුණ්ඩලාවත්තානි පදක්ඛිණාවත්තකජාතානි - බ්රුහ්මුජ්ජුගත්තො - සත්තුස්- සදො - සීහපුබ්බද්ධකායො - චිතන්තරංසො - නිග්රොජධපරි මණ්ඩලො යාවතක්වස්ස කායො තාවතක්වස්ස ව්යා මො යාවතක්වස්ස ව්යා-මො තාවතක්වස්ස කායො - සමවත් - තක්ඛන්ධො - රසග්ගසග්ගි - සීහහනු - චත්තාළිසදන්තො සමදන්තො— අවිවරදන්තො — සුසුක්කදාඨො - පහූත- ජිව්හා — බ්රනහ්මස්සරො කරවීකභාණි — අභිනීල - නෙත්තො — ගොපඛුමො - උණ්ණා හමුකන්තරෙ ජාතා ඔදාතා මුදුතූලසන්නිභා — උණ්භීසසීසො” යි.
1 සෙසු.
අභිසම්බොධිකථා 5
මෙහි සුප්පතිට්ඨිතපාදො යන තන්හි සූප්ර තිෂ්ඨිතපාදතා නම් කවර යත්? අනුන් හෝ පර්ශ්වය හෝ පෙරට වැ භූමිස්පර්ශත කෙරෙයි, පාද තලමධ්ය යෙහි ජිද්ර හෝ වෙයි, පත්ල නඟන කල ද අග්රරපාදතලාදීන් කෙරෙන් අන්යයතරස්ථායෙක් පෙරට වැ නැ‍ඟෙයි. මොවුන් පතුල් වූ කල ස්වර්ණෙපාදුකා සෙයින් එකපැහැර භූමිස්පර්ශ කෙරෙයි, එකපැහැර නැගේ — ඉදින් අනෙකශතපෞරුෂ නරක ප්රිපාතයෙහි ඇක්මෙමි යි පය එයට එළවුයේ වි නම් එ මැ විගස වළතැන් හස්ත්රාත සෙයින් පිරෙයි, ගොඩතැන් හෙරිතල සෙයින් සම වේ. - දුර ඇක්මෙමි පය නැඟුයේ වී නම් ප්රාහතිහාය්යාරි වාසනයෙහි සෙයින් මෙරුප්රකමාණ පර්වමතයෙකුදු හුයාපී වෙයගබඩක් සෙයින් නැමී පාදසමීපයට උපගත වේ.
එයින් කීහ:- “තින්නංඨානං උන්නමති ගච්ඡන්තෙ ෙලාකනායකෙ උන්නතඤ්ච සමං හොත පඨවි ච අචෙතනා. 11 පාසාණා සක්ඛරා වෙව කඨලා ඛාණුකණ්ටකා සබ්බෙ මග්ගා විවජ්ජෙන්ති ගච්ඡන්තෙ ෙලාකනායකෙ 12 ගච්ඡතො බුද්ධසෙට්ඨස්ස හෙට්ඨාපාදතලං මුදු සමං සම්ඵුසතෙ භූමිං රජයා නූපලිප්පති. 1 13 නාගවික්කන්තවාරො සො ගමනෙ සො‍බතෙ ජිනො චාරුං ගච්ඡති ලොකග්ගො භාසයන්තො සදෙවකෙ”යි. 14 මෙ සෙයින් සුප්ර තිෂ්ඨිත වු පාදතලද්වය ඇති වන බැවින් “සුප්රකතිෂ්ඨිතපාද” නම් වෙත් බුදුහු.
හෙට්ඨාපාදතලෙසු චක්කානි ජාතානි යන තන්හි චක්රවයෝ නම් කවරහ යත්? බුදුන් දෙපත්ලෙහි දෙචක්රචයෙක් විය. එකි එකි චක්රරයෙහි දහස් දහස් දැවි විය, නෙමි දූ විය, නාහි දූ වි. ඒ චක්රියෙහි පාදතලමධ්යහයට වැ නාභි පැනෙයි, නාභි වටා සිටි වට රෙඛා පැනෙයි, නාභිමුඛ වටා සිටි
1 ලිම්පති.
6 ධර්ම්ප්රිදීපිකා
වට පැනෙයි, ජිද්ර මුඛ පැනෙයි, දැවි පැනෙයි, දැවියෙහි වටරෙඛා පැනෙයි, නෙමි පැනෙයි, නෙමි මණි පැනෙයි. ඒ වටා ස්වස්තික යැ ශ්රී්වත්ස යැ නන්යාෙ වතී යැ සෞවස්තික යැ අවතංසක යැ වර්ධමානක යැ භද්රනපීඨ යැ ප්රාඒසාද යැ ෙතාරණ යැ ශ්වෙතච්ඡත්රත යැ ඛඞ්ග යැ තාල වෘන්ත යැ මයුරහස් යැ චාමර යැ උෂ්ණී ෂ යැ මණි යැ සුමනදාම යැ නී‍ෙලාත්පල යැ රක්තොත්පල යැ රක්ත පද්ම යැ ශ්වෙතපද්ම යැ පූර්ණයකාලස යැ පූර්ණලපාත්රප යැ සමුද්ර් යැ චක්ර වාල පර්වදත යැ හිමවත් පර්වතත යැ මෙරු පර්වලත යැ සූය්ය්්රප මණ්ඩල යැ චන්ද්ර මණ්ඩල යැ සපිරිවාර සතර මහාද්වීප යැ සපර්ෂත් සප්තරත්නචක්ර‍වර්ති යැ දක්ෂිණාවෘත්තශ්චෙතශඞ්ඛ යැ ස්වර්ණීමත්ස්ය යුගල යැ චක්රා්යුධ යැ සප්තමහාශෛල යැ සප්ත මහාහුද යැ සුපර්ණණරාජ යැ ශිශුමාර යැ ධ්වජ යැ පතාකා යැ ස්වණර්‍ ශිවිකා යැ ස්වර්ණණවාලව්ය ජන යැ කෛලාස පර්ව ත යැ සිංහරාජ යැ ව්යාෛඝ්ර රාජ වලාභක අශ්වරාජ යැ පෞෂථහස්තිරාජ යැ වාසූකි නාගරාජ යැ හංසරාජ යැ වෘෂභරාජ යැ ඓරාවණහස්තිරාජ යැ ස්වර්ණමකර යැ චතුර්මුඛ ස්වර්ණනෞනා යැ සවත්සකධෙනු යැ කිම් පුරුෂ යැ කින්නරි යැ කුරවීක යැ මයුරරාජ යැ ක්රෞසඤ්ච රා යැ චක්රකවාකරාජ යැ ජිවඤ්ජීවකරාජ යැ ෂඩ්විධදිව්යඝ ෙලාක යැ ෂොඩශවිධබ්ර හ්මලොක යැ යන මෙතෙක් මඞ්ගල ලක්ෂණයො පැනෙත්. මෙ සෙයින් බුදුන් දෙපත්ලෙහි දහස් දහස් දැවි ඇති නිම්නැබසියෝ මඟුල් ලකුණු පිරිවර ලද දෙචක්රපලක්ෂණයෝ “චක්රි” නම් වෙත්.
ආයතපණ්හි යන තන්හි ආයත වූ පාර්ෂ්ණි නම් කවර යත්? පිරිහුන් දික්වීළුමැ. සෙස්සන් අක්පතුල් දික් වෙයි, විළුම්මුදුනෙහි සිහින් කකුල් වෙයි. විළුම් සැස පීවාක් වැනි වෙයි. බුදුන්ට වූ කල එසේ නො වෙයි. බුදුන් පත්ලෙහි සතර භාගයෙන් දෙභාගයෙක් අක්පතුල් වෙයි, තුන්වන භාගයෙහි ජඞ්ඝා ප්ර තිෂ්ඨිත වෙයි, සතර වන භාගයෙහි හිදි අගින් වටා තුබුවාක් වැනි රක්ත කම්බලගෙණ්ඩුකයක් බඳු විළුම් වෙයි. මෙසෙසින් දික්විළුම් ඇතිවන බැවින් “ආයතපාර්ෂ්ණි” නම් වෙත්.
අභිසම්බොධිකථා 7
දීඝඞ්ගුලි යන තන්හි ඔවුන් දීර්ඝාඞ්ගුලි පරිදි කීසේ යැ යත්? අනුන් ඇතැම් ඇඟිලි දික් වෙයි. ඇතම් ඇඟිලි ලුහුඬු වෙයි, බුදුනට වූ කල එසේ නො වෙයි, බුදුන් හස්තපාදාඞ්ගුලීහු මකුළුවන් ඇඟිලි සෙයින් දික් වැ මුලින් දළ වැ ක්රුමයෙන් ගොස් අගින් සිහින් වැ නිය්යාදි ස තෛලයෙන් හනා වැටු සිරියෙල්වැටි සෙයින් හොබිති. මෙසෙසින් දිගැඟිලින ඇති වන බැවින් “දීර්ඝාඞ්ගුලි” නම් වෙත්.
මුදුතළුණහත්ථපාදො යන තන්හි ඔවුන් මෘදු තරුණවූ හස්ත පාද ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? බුදුන් අතුල්පතුල් පහන් ගිතෙලැ ගලා තුබූ සියක්වට පෙළූ පුලුන් පෙද සෙයින් මෙළෙක් වෙයි. ජාතමාත්රා කුමාරයක්හුගේ අතුල් පතුල් සෙයින් හැම කල්හි තරුණ වෙයි. මෙසෙසින් මෘදුතරුණ වූ අතුල් පතුල් ඇති වන බැවින් “මෘදුතරුණ හස්තපාද නම්” වෙත්.
ජාලහ්තථපාදො යන තන්හි ඔවුන් ජාලහස්තපාද පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සනට පැණඅත් පැණපා වෙයි. බුදුනට වූ කල අත සතර ඇඟිල්ලෝ ද පය පස් ඇඟිල්ලෝ ද එක ප්ර මාණ වැ ඔවුනොවුන් විනිවිද සිටිති, දක්ෂ වඩුවකු විසින් යොදන ලද ජාල කවුළුවක් වැන්නහ. මෙසෙයින් ජාල වූ 1 හස්තපාද ඇති වන බැවින් “ජාල හස්තපාද” නම් වෙත්.
උස්සංඛපාදො යන තන්හි ඔවුන් උත්ශඞ්ඛපාද පරිදි කිසේ යැ යත්? අනුන් බොලට පිටිපයැ වෙයි, ඔවුන් පා ඇණපට සෙයින් තද වෙයි, කැමැතිසේ ෙනා පිරිවැටෙයි, යනුවන් පතුල් නො පැනෙයි, බුදුනට වූ කල නැඟී මත්තෙහි ගුල්ඵයෝ පිහිටියහ, එයින් බුදුන් වඩනාකලැ 2 නාභිය පටන් ගෙන ඌර්ධවකාය නැව සිටි රන් පිළිමයක් සෙයින් නිශ්චන වෙයි, අධඃ කාය මැ චලිත වෙයි, සුවයෙන් පාදයෝ පරිවර්තිත වෙති, පෙරට දු පිටි පස දූ දෙපාර්ශ්වයෙහි දු සිට බලනුන වනට පාදතලයෝ පැනෙති, ඇතුන් පතුල් සේ පිටිපසැ
i යුග්ම 2 වඩනා බුදුන්
8 ධර්මසප්රෙදීපික
සිට බලනුවනට මැ පැනෙන්නෝ නොවෙති. 1 මෙසෙසින් උත්ගත වැ ප්රරතිෂ්ඨිත වූ ගුල්ඵයන් ඇති වන බැවින් “උත්ශඞ්ඛපාද” නම් වෙත්.
ඵණිජඞ්ඝො යන තන්හි ඔවුන් එණිජඞ්ඝ පරිදි කිසේ යැ යත්? ඔවුන්ගේ ජඞ්ඝා හාත්පස්හි සම වැ සිටි මසින් පරික්ෂිප්ත වැ මනාකොට වඩනා ලද හැල් ගැබ් සෙයින් පරිපූර්ණි වන බැවින් එණී මෘගයන්ගේ ජඞ්ඝා වැනි වු නොයි ඔව්හු ‘එණිජඞ්ඝ’ නම් වෙත්.
ඨීතකො අ‍ෙනානමත්තො යනාදි තන්හි ඔවුන් සිටැ නො නැමි දෙදණ පිරිමදනා පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සෝ කුබ්ජ හෝ වෙති, වාමන හෝ වෙති, කුබ්ජ යන්ගේ ඌර්ධවකාය අපරිපුර්ණ වෙයි, වාමනයන්ගේ අධඃකාය අපරිපුර්ණ වෙයි, ඔව්හු අපරිපූර්ණකාය වන බැවින් සිටැ නො නැමි දෙදණ පිරිමදනට අසමර්ථධ වෙති, බුදුහු වූ කල පරිපූර්ණ උභයකාය ඇති වන බැවින් සිටැ නො නැමි දෙඅත්ලෙන් දෙදණ පිරිමදිත්.
කොසොභිතවත්ථනගුය්හො යන තන්හි ඔවුන් කොශ යෙහි අවහිත වූ වස්ත්රසගුහ්යද ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? වෘෂභවරවාරණාදීන්ගේ අඞ්ගජාත සෙයින් බුදුන්ගේ පුරුෂ ව්යදඤ්ජනය ස්වර්ණපද්මකර්ණිකාවක් බඳු කොශ ගර්භයෙහි අවහිත වෙයි, ප්රජච්ඡන්ත වෙයි, හෙ මැ වස්ත්රහයෙන් ගුහ්යෙ කටයුතු වන බැවින් “වස්ත්රුගුහ්ය ” නම් වෙයි. මෙසෙයින් කොශයෙහි අවහිත වූ වස්ත්රය ගුහ්යු ඇති වන බැසින් “කොශාවහිතවස්ත්රවගුහ්යය” නම් වෙත්
සුවණ්ණවණ්ණො කඤ්චනසන්නිභත්තචො යන තන්හි ඔවුන් ස්වර්ණවර්ණ පරිදි හා කාඤ්චනසන්නිභත්වක් පරිදි කිසේ යැ යත්? දෑහිඟුලෙන් මැදැ දිවිදළින් ඝටා ගෛරිකපරිකර්ම කොට නිම වූ ගනරන් පිළිමයක් සෙයින් ස්වර්ණවර්ණයහ, ගන සිනිඳු මට කසුන් කඳක් සෙයින් පහන්න සිවිපැහැ ඇතියව්හු.
1 පැනෙන්නේ නොවෙයි.
අභිසම්බොධිකථා 9
සුඛුමච්ඡාවි යන තන්හි ඔවුන් සියුම් සිවි අතිපරිදි කිසේ යැ යත්? බුදුන් සිවි සියුම් වන බැවින් ධූලි හෝ දැලි හෝ ශරීරයෙහි නො ඇලෙයි, පද්මපත්රුයෙහි උදක බින්දු සෙයින් විවර්ත වෙයි, අත්පා දෙවුම් වනාහි සෘතුග්රරහණ සදහා ද, දායකයනට පුණ්යනඵල සඳහා ද බුදුහු කෙරෙති, වෘත්ත ශීර්ෂයෙන් කෙරෙත් ම ය. මෙසේ සියුම් සිවි ඇති වන බැවින් “සූක්ෂ්මච්ඡවි” නම් වෙත්.
එකෙකලො‍මො යන තන්හි ඔවුන් එකෙකිලොම් ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සන් එක් කූපයෙක්හි දෙකෙක් තුනෙකුදු වෙයි, බුදුනට වූ කල එකෙකි කූප යෙහි එකෙකිලොම් වෙයි, එයින් “එකෛකරොම” නම් වෙත්.
උද්ධග්ගලොමො යන තන්හි ඔවුන් උඩුඅග්ලොම් ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? ඔවුන් ශරීරයෙහි නීල වූ අඤ්ජනවර්ණ වූ රෝමයෝ දක්ෂිණාවර්ත වැ ආවර්ත් පය්ය්න වසානයෙහි ඌර්ධවාග්ර වැ මුඛශොභා බලනුවන් සෙයින් සිටිති, එයින් බුදුහු “ඌර්ධ්වාග්ර රොම” නම් වෙත්
බ්රනහ්මුජ්ජුගත්තො යන තන්හි බ්රමහ්මයා සෙයින් ඔවුන් සෘජු ගාත්රන ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? බොහෝ සේ සත්වයෝ ස්කන්ධයෙන් හෝ නැමෙති, කටිප්රෝදෙශයෙන් හෝ නැමෙති, ජාණු මණ්ඩලයෙන් හෝ නැමෙති. කටි ප්රිදේශයෙන් නැමෙන්නාහු පිටට නැමෙති, තුබූ දෙතැනින් නැමෙන්නාහු පෙරට වැ නැමෙති. දීර්ඝ ශරීර ඇති ඇතැම් කෙනෙක් පාර්ශ්වයෙන් වක් වෙති, ඇතම් කෙනකේ උඩුබලා නක්ත් තරු ගණනුවන් සෙයින් ඇවිදිති, ඇතම් කෙනෙක් අප්පමාංස රුධිර වන බැවින් ශුලසාදෘශ වැ වෙවුලමින් ඇවිදිති. බුදුනට වූ කල සෘජු වැ උද්ගත වූ ශරිරය දෙව් නුවර නැගු රන් තොරණක් සෙයින් ශොභිත යැ. මෙසේ මහා බ්ර හ්මයාගේ ගාත්රස සෙයින් සෘජු වූ දීර්ඝ ප්රතමාණ වූ ගාත්රො ඇති වන බැවින් “බ්රවහ්මර්ජුගාත්රි” නම් වෙත්.
10 ධර්මප්ර දීපිකා
සත්තුස්සදො යන තන්හි ඔවුන් සප්තස්ථානයෙකින් උත්සන්න පරිදි කිසේ යැ යත්? ඔව්හු දෙ අත්පිට යැ දෙපාපිට යැ දෙ අංශකූට යැ ස්කන්ධ යැ යන මේ සප්තස්ථානයෙහි පරිපූර්ණ වූ මාංසයෙන් උත්සන්නයෝ. අනුන් අත්පිට දූ පාපිට දූ ශිරාජාල පැනෙයි. අගශකූට යෙහි දූ ස්කන්ධයෙහි දූ අස්ථිකොටි පැනෙයි, ඔව්හ් මනුෂ්යප ප්රෙංතයන් සෙයින් වැටහෙති, බුදුහු වූ කල එසේ නො වෙති, බුදුන් මේ සප්තස්ථානයෙහි පරිපූර්ණ වූ මාංසොත්ස ද ඇති වන බැවින් ප්රලච්ඡන්නශිරාජාල වෙයි. ස්වර්ණාලිඞ්ග්යඇසදෘශ ස්කන්ධ වෙයි, එයින් බුදුහු “සප්තොත්සද” නම් වෙත්.
සීහපුබ්බද්ධකායො යන තන්හි ඔවුන් සිංහයාගේ පූර්වාර්ධකාය බඳු වූ ශරීර ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? සිංහයා ගේ පූරුවකාය මැ පරිපූර්ණ වෙයි, පශ්චිමකාය අපරිපූර්ණ වෙයි, බුදුනට වූ කල සිංහයාගේ පූර්වාර්ධකාය සෙයින් සර්විකාය පරිපූර්ණ යැ , හෙ ද සිංහයහට සෙයින් ඒ ඒ තන්හි විනතොද්ගතාදි විසින් දුස්සංස්ථිත විසංස්ථිත වන්නේ නො වෙයි. දික් වූව මනා තන්හි දික් වෙයි, ලුහුඬු වුව මනා තන්හි ලුහුඬු වෙයි. දළ වුව මනා තන්හි දළ වෙයි, සිහින් වුව මනා තන්හි සිහින් වෙයි.
එයින් වදාළහ බුදුහි:-
“මනාපියෙව ඛො භික්ඛවෙ කම්මවිපාකෙ පච්චුපට්ඨිතෙ යෙහි අඞ්ගෙහි දීඝෙහි සොභති තානි අඞ්ගානි දීඝානි ඝණ්ඨහන්ති, යෙහි අඞ්ගෙහි රස්සෙහි සොභති තානි අඞ්ගානි රස්සානි ඝණ්ඨභන්ති, යෙහි අඞ්ගෙහි ථූලෙහි සොභති තානින අඞ්ගැනි ථූලානි ඝණ්ඨභන්ති, යෙහි අඞ්ගෙහි කිසෙහි සොභති තානි අඞ්ගානි කිසානිඝණ්ඨභන්ති යෙහි අඞ්ගෙහි පුථුලෙහි සොභති තානි අඞ්ගානි පුථුලානි සණ්ඨභන්ති, යෙහි අඞ්ගෙහි වට්ටෙහි සොභති තානි අඞ්ගානි වට්ටානි සණ්ඨභන්ති .”
මෙසෙයින් නානාපුණ්යනඵලවෛචත්රෙයයෙන් විචිත්රිටත වූ දශ පාරමිතායෙන් සර්වයසජ්ජිත වූ බුදුන්ගේ ආත්මහාවයට ප්ර්තිරූපයක් ලොකයෙහි සර්විශිල්පීහු හෝ සර්වයසෘද්ධිමත්හු
අභිසම්බොධිකථා 11
හෝ කරන්නට අසමර්ථ යහ. මෙසෙයින් සිංහයාගේ පූර්වාමර්ධකාය සෙයින් පරිපූර්ණට වූ සර්වයකාය ඇතිවන බැවින් “සිංහපූර්විර්ධකාය” නම් වෙත්.
චිතන්තරංසො යන තන්හි ඔවුන් චිත වූ අන්තරාංස ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? ‘අන්තරාංස’ නම් පිට දෙඅංස යන්න මධ්යහ යැ. හේ විත යැ- පරිපූර්ණ ණයි. සෙස්ස නට ඒ ස්ථානය නිම්න වෙයි. පිට දෙභාගයෝ වෙන වෙන පැනෙත්. බුදුනට වූ කලි කටිය පටන් ගෙනැ මාංසපටලයෙක් ස්කන්ධය දක්වා උද්ගත වැ නැඟී රන්පුවරුවක් සෙයින් පිට වසා පිහිටියේ ය. මෙසෙයින් විත වූ අන්තරාංස බැවින් “චිතාන්තරාංස” නම් වෙත්.
නිග්රො ධපරිමණ්ඩතලො යන තන්හි ඔවුන් න්යෝග්රොිධ පරිමණ්ඩල පරිදි කිසේ යැ යත්? යම්සේ පනස් හත්වන බැවින් සියක් හත්වන බැවින් හෝ සම වූ ස්කන්ධ හා සම වූ ශාඛා ඇති න්යහග්රොිධය දිගිනුදු විස්තාරයෙනුදු සම පමණ වේ ද, එ සෙයින් මැ කයිනුදු ව්යාතමයෙනුදු සම පමණ වේ. යම් පමණ කාය වී ද එපමණ ව්යාම වෙයි. යම් පමණ ව්යාෙම වි ද එ පමණ කාය වෙයි. අනුන්ගේ කාය හෝ දීර්ඝ වෙයි, ව්යා.ම හෝ දීර්ඝ වෙයි, මෙසෙයින් සම ප්ර මාණ වූ කාය හා ව්යාීම ඇතිවන බැවින් ‘න්ය ග්රො ධපරිමණ්ඩල’ නම් වෙත්.
සමවත්තක්ඛන්ධො යන තන්හි ඔවුන් සමවෘත්තස්කන්ධ ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? ඇතැම් කෙනක්ට කොකුන්ගේ සෙයින් දික් වූ ගල වේ ම යැ. ඛණන කලැ ශිරාජාල පෙනෙයි, මද වැ ස්වර නිර්ග ත වෙයි, බුදුනට වූ කල එසේ නො වෙයි, ඔවුනට සුවෘත්ත වූ රන්කලස කරක් බඳු කඳට වෙයි, බණන කැලැ ශිරාජාල නො පැනෙයි, මෙඝයක්හුගේ ගර්ජනා සෙයින් ගර්ජිනා කරනු වන්ගේ ස්වර මහ්ත වෙයි. මෙසෙයින් සම වට කඳට ඇතිවන බැවින් “සමවෘත්තස්කන්ධ” නම් වෙත්.
12 ධර්මධප්රනදීපිකා
රස්ග්ගසග්ගී යන තන්හි ඔවුන් රසග්රා සාග්ර පරිදි කිසේ යැ යත්? රසයන්ගේ ග්රායසය අදනය කරන්නෙන් ‘රාග්රා ස’ නම් වෙයි, රසනහරයාගේ අග්රි වී නොයි “රසග්රාසසාග්රෙ” වේ. බුදුන්ගෙ සත්සියයක් රසහරණීහු ඌර්ධවාග්රර වැ ග්රීොවායෙහි මැ ප්රනතිමුක්තයහ, තිලබීජයක් පමණ ආහාරයකුදු ජීහ්වාග්ර යෙහි තබන ලද්දේ සර්වරශරීරයෙහි ඔජස් අනුස්ඵරණය කෙරෙයි. එයින් මැ යැ ඔවුන් පධන් ගූමියැ මහාවීය්ය්වශර කරන කල්හි එකතණුඩුලාදීනුදු කුළුදුලක් පමණ මුංයුසයෙනුදු ශරීරයාපනා කෙළේ. සෙස්සන්ගේ ශරීරයෙහි එසේ ඔජස් ස්ඵරණය නො කරන බැවින් ඔහු බහ්වාබාධ වෙති. මේ මහා පුරුෂලක්ෂණය අල්පාබාධතා සඞ්ඛ්යාවත නිෂ්යබන්දවඵල‍වශයෙන් ප්ර කට වෙයි. මෙසෙයින් රසයන්ගේ ග්රායසයෙහි අග්ර් වූ රසහරණින් ඇතිවන බැවින් “රසග්රායසාග්රෂ” නම් වෙත්.
සීහහනු යනු තන්හි ඔවුන් සිංහහනු පරිදි කිසේ යැ යත්? සිංහය‍ෙග් භනු සදෘශ හනු ඇතියව්හ. ඔහුගේ අධස්තාත් හනුව මැ පරිපූර්ණය වෙයි, උපරිෂ්ඨාත් හනුව අපරිපූර්ණ් වෙයි, බුදුනට වූ කල සිංහයාගේ අධස්තාත් හනුව සෙයින් දෙ හනුව මැ පරිවූර්ණ වෙයි, පුරදොළොස්වක සඳ වැන්න. මෙසෙයින් සිංහයාගේ හනු සදෘශ හනු ඇතිවන බැවින් “සීහහනු” නම් වෙත්.
වත්තාළීසදන්තො යන තන්හි ඔවුන් චත්වාරිංශද්දන්ත පරිදි කිසේ යැ යත්? උපරිෂ්ඨාත් හනුයෙහි පිහිටි දත් විස්සෙකැ අධස්තාත් හනුයෙහි පිහිටි දත් විස්සෙකැයි සතළිස් දත්හ, සෙස්සනට දත් සපිරි වන කලැ දෙතිසෙක් වෙයි, බුදුනට වූ කල සතළිසෙක් වෙයි. මෙසෙයින් සතළිස් දත් ඇතිවන බැවින් ‘චත්වාරිංශද්දන්ත’ නම් වෙත්.
සමදන්තො යන තන්හි ඔවුන් සමදන්ත පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සනට ඇතැම් දත් උස් වෙයි, ඇතැම් දත් මිටි වෙයි. දන්තයෝ විෂම වෙති. බුදුනට වූ කල යපතින් සිඳුනාලද සක්පතක් සෙයින් සම වෙති. මෙසෙයින් සම වූ දන්තයෙන් ඇතිවන බැවින් “සමදන්ත” නම් වෙත්.
අභිසම්බොධිකථා 13
අවිවරදන්තො යන තන්හි ඔවුන් අවිවරදන්ත පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සන් දත් කුම්භීරයන් දත් සෙයින් විරල වෙයි, මත්ස්ය මාංසාදිය කන කලැ දත් අතුරු පිරෙයි. බදුනට වු කල පබළ පත්හි බඳ විදුරුපෙලක් සෙයින් අවිවර යැ. තෙලිතුඩින් දක්වන ලද පරිච්ඡෙද බඳු දත් වෙයි. මෙසෙයින් අවිවර වු දන්තයන් ඇතිවන බැවින් “අවිවරදන්ත” නම් වෙත්.
සුසුක්කදාඨො යන තන්හි ඔවුන් සුශුක්ලදංෂ්ට්රාෙ ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සන් පූතිදන්තයෝ නැ‍ඟෙති එයින් ඇතාම් දංෂ්ට්රාි යැ, දවහත්තරු අභිභව දිලියෙන ප්රිභායෙන් සමන්වාගත යැ. මෙසෙයින් අතිධවලදංෂ්ට්රා් ඇතිවන බැවින් “සුශුක්ලදංෂ්ට්රා්” නම් වෙත්.
පහූතජිවෙහා යන තන්හි ඔවුන් ප්රරභූතජිත්වා ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සන් දිව් සුථූල වේ ම යැ, කෘශ වේ ම යැ. විෂමදිව් වේ මයැ. බුදුනට වූ කල මෙළෙක් වූ දික් වූ පළල් වූ වර්ණතසම්පන්න වූ දිව් වෙයි. බුදුහු ඒ ලක්ෂණය නිශ්චය කරනු සදහා ආවන්ගේ කාඞ්ක්ෂා හරනා සඳහා මෙළෙක් වන බැවින් දිව කෙළින් හිදක් සෙයින් වටා ගෙනැ දෙනාසිකාච්ජිද්ර් පිරිමදිති. දික්වන බැවින් දෙකර්ණළච්ඡිද්රි පිරිමදිති, පළල් වන බැවින් කෙශාන්ත පය්ර්බ‍යවසාන කොට ඇති සියලු ලලාටය ප්රඡච්ඡාදනා කෙරෙත්. මෙසෙයින් බුදුහු දිව් මෙළෙක් පරිදි දික් පරිදි පළල් පරිදි ප්ර‍කාශ කෙරෙමින් ඔවුන්ගේ කාඞ්ක්ෂා විනොදනය කෙරෙත්. මෙයින් ත්රිපලක්ෂණසම්පන්න ජීහ්වා ඇතිවන බැවින් “ප්රදභූතජිහ්ව” නම් වෙත්.
බ්රිහ්මස්සරො කරවීකභාණි යන තන්හි ඔවුන් බ්ර්හ්මස්වර පරිදි කිසේ යැ යත්? සෙස්සෝ ඡින්නස්වර වෙත් ම යැ, හින්නස්වර වෙත් ම යැ, කාකස්වර වෙත් ම යැ. බුදුහු වූ කල මහාබ්ර හ්මයාගේ ස්වරසදෘශ ස්වරයෙන් සමන්වාගතහය. බ්රවහ්මයාගේ ස්වරපිත්ත ශ්ලෙෂ්මාදීන් අපරිරුද්ධවන බැවින් විශුද්ධ වෙයි. බුදුනුදු විසින් කරන
14 ධර්මඅප්රබදීපිකා
ලද පින්කම් ඔවුන්ගේ වස්තු සෝධයි. වස්තුහු ශුද්ධ වන බැවින් නාභිය පටන්ගෙන සමුත්ථිත වන ස්වරය විශුඬ වැ අෂ්ටාඞ්ග සමන්වාගත වැ සමුත්ථිත වෙයි. කුරුවිකෙවිල් ලන් හඬ සෙයින් මධුර වේ මැයි. ඔවුන් මධුර රස ඇති ආම්රගඵල තුඩින් පැහැර පළා පියා වැහෙනෙ අඹරස බී පක්ෂතාල දී කුල්නා කල්හි වතුෂ්පාදාදීහු මධුම දමුදිතයන් සෙයින් ලලිකාරම්භ කෙරත්. ෙගාචරයෙහි ව්යහපෘත වූ චතුෂ්පදයෝ මුඛයෙන් ගත් තණකබල හෙළාපිය සිටැ එහඬ අසත්, චණ්ඩමෘගයෝ ක්ෂ්රයද්ර්මෘගයන් ලුහුබඳනාහු නඟාගත් පා බහා නොතබා සිටැ අසත්, ක්ෂුද්ර්මෘගයෝ මරණභය පියා සිටැ අසත්, අහසින් යන පක්ෂීහු ද පක්ෂ ප්රුසාරණ නො කොට සිටැ අසත්. දියෙහි මත්ස්යඳයො ද කර්ණීපට නො සොල්වා සිටැ අසත්. මෙබඳු කුරැවීරැවට ශත භාගයෙන් හෝ සහස්රහභාගයෙන් හෝ වැඩි මධුරතර ස්වර ඇතියව්හ බුදුහු. මෙසෙයින් ඔහු මහාබ්රුහ්මයාගේ ස්වර සදෘශ ස්වර ඇතිවන බැවින් ‘බ්රීහ්මස්වර’ නම් වෙත්.
අභීනීලනෙත්තෙ යන තන්හි ඔවුන් අභිනීලනෙත්රව පරිදි කිසේ යැ යත්? බුදුන් සියලු නුවන් මැ නිල්වන්නේ නො වෙයි, නිල් වුව මනා තන්හි දියමෙරලියමල් සුදුසු ඉතා පිරිසිදු නිල් පැහැ යැ, රන්වන් වුව මනා තන්හි කිණිහිරිමල් සුදුසු රන්වන් පැහැ යැ, රත් වුවමනා තන්හි බඳුවදමල් සුදුසු රත් පැහැ යැ, සුදු වුව මනා තන්හි දවහත් තරු සුදුසු සුදු පැහැ යැ, කළු වුවමනා තන්හි රුක් පෙණෙල ඇට සුදුසු ඉතා පිරිසිදු කළු පැහැ යැ, නෙත්ර යුගලයෝ රන්විමනෙක්හි නැඟැ මිණිසිහිමැඳුරක් සෙයින් වැටහෙති. මෙසෙයින් අභිනීල වූ නෙත්රකයන් ඇති වන බැවින් “අභනීලනෙත්රු” නම් වෙත්.
ගොපඛුමො යන තන්හි ඔවුන් ගොපක්ෂ්ම ඇති පරිදි කිසේ යැ යත්? මෙහි ‘පක්ෂ්ම’ නම් සකල අක්ෂි ගැල යැ. හේ කළු වස්සහට බහලධාතුක වෙයි, රතු වස්සභට විප්ර්සන්න වෙයි. එබැවින් එවිගස උපන් රතු වස්සක්හුගේ අක්ෂිඟුලසාදෘශ වූ අක්ෂිගුල යැ. සෙස්සන්ගේ අක්ෂිගුලයෝ අපරිපූර්ණ වෙති. විනිර්ගලත වූ ගම්භීර වූ අක්ෂි
අභිසම්බොධිකථා 15
ගුලයෝ වෙති. බුදුනට වූ කල දෙවැ මැදැ තුබු මණිගුලිකා සෙයින් මෙළෙක් සිනිඳු නිල් සියුම් අක්ෂිගුලයෝ වෙත්. මෙසෙයින් එවිගස උපන් රතු වස්සක්හුගේ අක්ෂිගුලසදෘශ වූ අක්ෂිගුල ඇතිවන බැවින් “ගොපක්ෂ්ම” නම් වෙත්.
උණ්ණා භමුකන්තරෙ ජාතා යනාදි තන්හි ඌර්ණතණාරොම නම් කවරැ යත්? එ ලොම් නළල්මැද වූයේ ය. ඉතා පිරිසිදු දවහත් තරුවැන්න. පහන් ගිතෙලැ ගලා තුබු සියක්වට පෙළූ පුළුන් පෙදක් සෙයින් මෙළෙකැ. හිඹුල්පුළුන් ලියපුළුන් හා සමාන යැ. ඒ රෝමයො කෙළවර ගෙනැ අදනාලද්දාහු අර්ධබාහු ප්රළමාණ වෙති, විහුදුනාලද්දාහු දක්ෂිණාවර්ත විසින් ආවර්තිත වැ ඌර්ධ්වාග්රප සිටිති. ස්වර්ණහනඵලලකමධ්ය්යෙහි තුබු රජතබුද්බුදයක් සෙයින් ස්වර්ණ්ණකලශයෙන් නික්මෙන් ක්ෂීරධාර සෙයින් අරුණප්රඵභා රඤ්ජිත ගගනතලයෙහි ඔෂධිතාරකා සෙයින් ඇති මනොහර වැ දිස්ති. මේ යැ “ඌර්ණිණාරොම” නම්
උණ්හීසසීසො යන තන්හි ඔවුන් උෂ්ණීෂ ශීර්ෂ් පරිදි කිසේ යැ යත්? හේ පරිපූර්ණසශිර්ෂතා ද ගෙනැ කියන ලද්දේ ය. බුදුන් දකුණුකන්සිළ පටන් ගෙනැ කියන ලද්දේ ය. බුදුන් දකුණුකන්සිළ පටන් ගෙනැ සාංසපටලයෙක් සමුත්ථිපත වැ සියලු නළල වසා පුරා ගොස් වම්කන් සිළැ සිටියේ යැ. රජකු නළල බඳ රන්පටක් සෙයින් දිලිසෙයි. පශ්විමභවික බොධිසත්ව යන්ගේ මේ ලක්ෂණය දැක රජනට උෂ්ණිෂපට කළහ. මේ එක අර්ථභයෙකැ. සෙසු ජනයෝ අපරිපූර්ණඋණශිරස් ඇති වෙති. ඇතැම් කෙනෙක් කල්පශීර්ෂ වෙති, ඇතැම් කෙනෙක් ඵලශීර්ෂ වෙති, ඇතැම් කෙනෙක් අස්ථිශිර්ෂ වෙති, ඇතැම් කෙනෙක් අස්ථිශීර්ෂ වෙති, ඇතම් කෙනෙක් කුම්භ ශීර්ෂ වෙති, ඇතැම් කෙනෙක් ප්රාිග්භාරශීර්ෂ වෙති. බුදුනට වූකලි හිදි අගින් වටා තුබුවාක් සෙයින් පරිපූර්ණ වූ උදකබුද්බුදයක් බඳු ශිරස් වෙයි, එහි ප්රවථමපක්ෂයෙහි උෂ්ණීපයෙන් වෙළනලද හිස් වැන්නෙන් “උෂ්ණීෂශීර්ෂ” විය. ද්විතීයපක්ෂයෙහි
16 ධර්මප්ර දීපිකා
උෂ්ණීෂයක් සෙයින් හැම තන්හි පරිමණ්ඩලශීර්ෂ “උෂ්ණීෂශීර්ෂ” නම් වේ. මෙසෙයින් උෂ්ණීෂසදෘෂ ශීර්ෂ් ඇති වන බැවින් “උෂ්ණීෂශීර්ෂ” නම් වෙත් බුදුහු.
මෙබඳු ද්වාත්රිං්ශන් මහා පුරුෂ ලක්ෂණයන්ගේ ශොභායෙන් මණිගණප්රවභාසමුජ්ජවලිත රත්නාකර යනුහුගේ ශ්රීභවිභූති අභිනව මින් දිලියෙත.
එයින් කීහ:- “මණිගණවිභාසමුජ්ජල - තලස්ස රතනාකරස්ස සිරිවිභවං තං
භගවන්තමභිභවන්තං වන්දෙ ඛත්තිං සවිමලලක්ඛණසිරියා” යි. මේ යැ “ද්වාත්රිං ශන්මහා පුරුෂලක්ෂණ” නම්.
— — — —
අශීති අනුව්ය ඤ්ජන නම් කවරැ යත්? හෙ ද කීයේ මැ නො:-
“චිතඞ්ගුලිතා - අනුපුබ්බඞ්ගුලිතා - වට්ටඞ්ගුලිතා- තම්බ නඛතා - තුඞ්ගනඛතා - සිනිද්ධනඛතා - නිගුළ්භ ගොප්ඵකතා - සමපාදතා1 - ගජසමානක්කමතා - සීහ සමානක්කමතා - හංසසමානක්කමතා - උසභසමනක්කමතා - දක්ඛිණාවත්තගතිතා - සමන්තතො වාරු ජාණු මණ්ඩලතා- පරිපූණ්ණපුරිව්යගඤ්ජනතා - අචිඡිද්දනාභිතා - ගම්භීරනාභිතා - දක්ඛිණාවත්තනාභිතා - ද්විරදකරසදිසි ඌරරුභුජතා - සුවිභත්තගත්තතා - අනුපුබ්බගත්තතා - මට්ටගත්තතා - අනුස්සන්නානනුස්සන්නසබ්බගත්තතා - අලීනගත්තතා - විසුදුධගත්තතා - කොටිසහස්ස හත්ථිනබලධාරණ තා - තුඞ්ගනාසතා - සුරත්තදිජමංසතා - සුද්ධදන්තතා - සිනිද්ධදන්තතා - විසුද්ධින්ද්රි යතා - වට්ටදාඨතා - රත් ෙතාට්ඨතා - ආයතවදනතා - ගම්භීරපාණිලෙඛතා - ආයත ලෙඛතා - උජුකලෙඛතා - සුරුවිරසණ්ඨානලෙඛතා - පරිමණ්ඩලකායප්පභාවන්තතා - පරිපූණ්නකපොලතා - ආයතවිසාලනෙත්තතා - පඤ්චප්පසාදවන්තනෙත්තතා -
1 සමපාදතා - කොමළපාදතා-
අභිසම්බොධි කථා 17
ආකුඤ්චිතග්ගපඛුමතා - මුදුතනුකරත්තජිව්හතා - ආයතරුචිකණ්ණතා- නිග්ගණ්ඨිසිරසතා - නිග්ගුළ්හසිරසතා- ඡත්තනිභවාරුසීසතා - ආයතපුථුලලලාටසොභතා - සුසණ්ඨානභමුකතා - සණභහමුකතා - අනු‍ලොමභමුකතා - මහන්තභමුකතා - ආයතභමුකතා - මහන්තභමුකතා - ආයතභමුකතා - සුඛුමාලගත්තතා - අතිවිය සොම්මගත්තතා - සිනිද්ධගත්තතා - සුගන්ධ තනුතා - සමලොමතා - කොමළලොමතා - දක්ඛිණා වත්තලොමතා - භින්ඤ්ජන1 සදිසනීලලොමතා - සිනිද්ධ ලොමතා - අතිසුඛුමඅස්සාසපස්සාසධාරණතා - සුගන්ධ මුඛතා - සුගන්ධමුද්ධනතා - සුනීලකෙසතා - දක්ඛිණා වත්තකෙසතා - සුසණ්ඛානකෙසතා - සිනිද්ධකෙසතා - සණ්භකෙසතා - අලුළිතකෙසතා - සමකෙසතා - කොමළ කෙසතා - කෙතුමාලා රතන රඤ්ජිතතා” යි.
මෙබඳු අශිති අනුව්යතඤ්ජනයෙන් බබලන විචිත්රා ලක්ෂණ සම්පත් හා ප්රඳජ්වවලිතකෙතුමාලාජාලයෙන් සමුජ්ජ්චලිත රූපශොභා ඇතියව්හ බුදුහු. එයින් කීහ:-
“තමසීතිඅනුඛ්ය‍ඤ්ජන - සමනුඛ්යතඤ්ජිත
විචිත්තගක්ඛණවිභවං
පජ්ජලිතකේතුමාලා - ජාලසමුජ්ජලිත රූපසොභං වන්දෙ” යි 16
මේ යැ “අශිති අනුව්ය ඤ්ජන” නම්. _______
මෙව්හු ‘ලක්ෂණ’ නම්හ. ‘අනුව්ය්ඤ්ජන’ නම් කුමට වූහ යත්? දෙතිස් මහපුරිස්ලකුණින් සැදුම්ලද බුදුන් ගේ තුනුසපුව දුටු ලක්ෂණඥ මහාදිගම්බරපරිව්රානජකබ්රාුහ්මණ මාණවාදීන් විසින් ‘මොහු එකාන්තයෙන් සව්නේ දත් බුදුහ’ යි මේ ලක්ෂණ හෙයින් දන්නා බැවින් ‘ලක්ෂණ’ නම් වෙත්. ‘ලක්ෂ - දර්ශනාඞ්කනයොඃ’ යන ධාතු යි.
අශිති අනුව්ය-ඤ්ජනයෝ දෙතිස් මහ පුරිස් ලකුණු අනුව ගොස් ලක්ෂණප්රුකාශ හා ශරීරශොභා සුව්යපක්ත කරන්නෙන් ‘අනුව්යරඤ්ජන’ නම් වෙත්. ‘අනුජු - ම්රික්ෂණ ව්ය ක්තිගතිෂූ’ යන ධාතු යි. 1 භින්නඤ්ජනනාග.
2
18 ධර්මණප්රයදීපිකා
එයින් කීය සෙල්බමුණු බුදුරජහුගේ අනුව්ය ඤ්ජන යෙන් දිලියෙන් මහා පුරුෂලක්ෂණ දැක:-
“නරස්ස හි සුජාතස්ස යෙ භවන්ති වියඤ්ජනා සබ්බෙ තෙ තව කායස්මිං මහා පුරිසලක්ඛණා.
පසන්නනෙත්තො සුමුඛො බ්රහහා උජු පතාපවා මජ්ඣෙ සමණසඞ්ඝස්ස ආදිච්චො ව විරොචසි.
බ්රඣහ්මභූතං අතිතුලං මාරසෙනප්පමද්දනනං කො දිස්වා නප්පසීදෙය්ය් අපි කණ්හාභිජාතිකො” යි.
මෙසේ ලක්ෂණානු ව්ය ඤ්ජනයෙන් ප්ර ජ්වලිත රූප ශොභා ඇති බුදුන් රූපවිලාසයෙන් අචින්ත්ය පරිදි කීසේ යැ යත්?
අප බුදුන් අරුණවතිය සුත් දෙසන දවස් සිඛි සම්මා සම්බුදුන්ගේ අභිභු නම් මහ තෙරුන් බ්රයහ්ම ලෝකයෙහි සිටැ සහස්‍ි්මෙලාකධාතුව ස්වරයෙන් විඥාපනය කෙරෙමින් සෘද්ධිප්රාමතිහාරය්ය්හ කළ පරිදි වදාළ කල්හි අනඳමහතෙරහු “ශ්රා්වකයන් දහසක් සක්වළ අන්ධකාර විධමා ශරීරාව භාස පතුරුවා ධර්මම දෙසත්. බුදුහු කෙතෙක් තැන් ශරීරාවහාසයෙන් විහතාන්ධකාර කොට ස්වරයෙන් විඥාපනය කරන්නට සමර්ථ හො?” යි පුළුවුත්හු. එකල බුදුහු “අනඳ! කුම කියහ? හේ ප්රාකදෙශික ඥානයෙහි සිටි ශ්රාකවකයෙක. තථාගතයෝ වනාහි දශපාරමිතා පුරා සර්විඥතාඥානයට පැමිණැ අපරිමාණ ගුණගණයෙන් සමු පෙත වැ සිටියාහ. තෝ නියසිළින් පස්බුඳක් ගෙනැ මහ පොළොවැ පස් හා උපමා කරන්නක්හු වැන්නෙහි. ශ්රාළවකයන්ගේ විෂය අනෙකෙකැ, බුදුන්ගේ විෂය අනෙකෙකැ, ශ්රා.වකයන්ගේ ගෝචර අනෙකෙකැ, බුදුන්ගේ ගෝචර අනෙකෙකැ, ශාවකයන්ගේ බල අනෙකෙකැ, බුදුන්ගේ බල අනෙකෙකැ” යි බුදුගුණ අප්ර,මෙය පරිදි කියා තුෂ්ණීම්භූත වූහ.
මහතෙරහු එසෙයින් මැ දෙවන වට ද පුළුවුත්හු. එසඳ බුදුහු “අනඳ, තො සියොතක්හු ගෙනැ යෙළසියක්
අභිසම්බොධි කථා 19
යොදුන් ගුරුළු රජක්හු හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් ඇත් ෙසා‍ඬෙහි දිය ගෙන මහ ගඟ දිය හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් සතරරියන් වළෙකැ දිය ගෙනැ සත්දහතළා හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් නැළියක් සාලේ බත් ලද මිනිසක්හු ගෙනැ සක්විකිරජක්හු හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් පාංශූපිශාචයක්හු ගෙනැ ශක්ර්දෙවරාජයා හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් ඛද්යෙපතා ප්ර භා ගෙනැ සූය්ය්හ ප්රිභා හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් කුඤ්චිකාච්ඡිද්රායක් ගෙනැ අනන්ත ආකාසය හා උපමා කරන්නක්හු සෙයින් කිනම් දැයක් කියහි” යි දෙවන වටහිදු තුෂ්ණීම්භූත වූහු.
එකල මහතෙරහු “බුදුහු දෙයලක් මා විසින් පුළුවුස්නාලද්දාහු තව නො වදාරති, එසේ බැවින් තුන්යලක් ආරාධනා කොට සිංහනාද කරවමි” යි තුන් වන වටහිදු අයදියෝ. එසඳ බුදුහු ‘අනඳ, තා විසින් දහසක් සක්වළ චූළකිය ලොකධාතු නම් ලද පරිදි අසන ලද නො” යි වදාරා තුෂ්ණීම්භූත වූහු. එකල මහතෙරහු “බුදුහු දැන්කලි සිංහනාද කෙරෙති” යි දැන් “වහන්ස, මේ බුද්ධ සිංහනාදයට කලැ” යි ආරාධනා කළෝ. එකල බුදුහු “යාවතා වන්දිමසුරිය පරිහරන්ති දිසා භන්ති විරොචනා” යනාදි ක්රුමයෙන් තමන් අනන්තාපරිමාණ ෙලාකධාතුවැ සත්නට ධර්මච දෙසන පරිදි වදාළෝ.
කිසේ යැ යත්? සඳහිරු දෙදෙනා දශදිශා බබුළුවා දිලිසෙමින් ඇවිදිනාතාක් තැන් එක් සක්වළෙක් වෙයි, මෙසේ එක් සක්වළෙක එක් සඳක් බැගින් දහසක් සඳ ඇති, එසෙයින් මැ දහසක් හිරු ඇති, දහසක් මෙර ඇති, එක් සක්වළෙක සතර මහදිවක් බැගින් සාරදහසක් මහ දිව් ඇති, සාරදහසක් මුහුදු ඇති, සාරදහසක් වරම් මහ දිව් ඇති, සාරදහසක් මුහුදු ඇති, සාරදහසක් වරම් මහ රදුන් ඇති, දහස් දහස් චාතුරුමහාරාජිකාදි දෙව ලොකයන් ඇති, දහස් දහස් බ්රරහ්මපාරිෂද්යාහදි බ්රමහ්මලොකයන් ඇති දහසක්සක්වළ “සහස්‍රි චූළනීය ලොකධාතු” නම් වෙයි. හේ සහස්රනසඞ්ඛ්යාළයෙන් උපෙතයෙන් “සහශ්රීා ලොකධාතු” නමුදු විය. මධ්ය‍ම ලොකධාතු පිණිස ක්ෂුද්ර‍ක
20 ධර්මිප්ර‍දීපිකා
වන බැවින් ‘චුළනීයලොකධාතු” නමුදු වී. මේ ශ්ර්වකයනට විෂය යි.
මෙසේ “සහශ්රී චූළනීය ලොකධාතු” නම් ලද දහසක් සක්වළ එක්කොට ගෙනැ සහස්රතභාගයෙන් ගණනලද්දේ “ද්විසහශ්රී් මධ්ය්ම ලොකධාතු” නම් වෙයි, හේ දශ ලක්ෂයක් සක්වළැ. දෙවන සහස්ර යෙන් ගණිතයෙන් “ද්විසහශ්රීධ ලොකධාතු” නමුදු විය. මහාසහශ්රීය ෙලාකධාතු පිණිස “මධ්ය ම ලොකධාතු” නමුදු වී. මේ බුදුනට මිස ශ්රා්වකයනට විෂය නො වේ.
මෙසේ “ද්විසහශ්රීු මධ්යනම‍ෙලාකධාතු” නම් ලද දශ ලක්ෂයක් සක්වළ එක් කොට ගෙනැ සහශ්රශභාගයෙන් ගණනලද්දේ “ත්රිෙසහශ්රී මහාසහශ්රී් ලොකධාතු” නම් වෙයි. හේ කෙළසීයයක් සක්වළැ. තුන්වන සහස්රහයෙන් ගණිතයෙන් “ත්රිවහශ්රීද ලොකධාතු” නමුදු විය. මහත් සහස්රග යෙන් ගණිතයෙන් “මහාසශ්රී” ලොකධාතු” නමුදු වී.
ලොකධාතුහු වූකලි අනන්තාපරිමාණයෝ යි. කීසේ යැ යත්? කෙළ සුවහසක් සක්වළ බ්රනහ්මණ්ඩය දක්වා සර්ෂපයෙන් පුරා යමෙක් පූර්ව දිශාභාගයෙහි එක් සක්වළෙක එක් සර්ෂපයක් බැගින් ප්ර්ක්ෂේප කෙරෙමින් යන්නේ වී නම් ඒ සර්ෂපයෝ හැම පරික්ෂයට යෙති. ඒ දිශායෙහි චක්ර වාලයෝ පරික්ෂයට නො යෙත්. දක්ෂිණ දිශාභාගයෙහිදු එතෙක් ම යැ. පශ්චිමොත්තර දිශාභාගයෙහිදු එතෙක් මැ යි.
මෙසේ අනන්තාපරිමාණවු ලොකධාතුවැ බුදුනට අවිෂය තැනෙක් නම් නැති. එයින් බුදුහු හුනස්නෙහි මැ හිඳ හාත්පස්හි සහශ්රීයක්සුද්‍ දකලොකධාතුව ද ද්විසහශ්රීා මධ්යුමලොකධාතුව ද ත්රි්සහශ්රී මහාසහශ්රීද ලොකධාතුවද එයින් පිටත් අනන්තාපරිමාණ චක්රීවාලයෙහිදු සත්නට නහොමධ්යිගත චන්ද්ර යා සේ මැ පැනෙන්නාහු මධුර ස්වරයෙන් ධර්මෙ දෙසත්.
එයින් වදාළහ:-
“ආකඞ්ඛමානො ආනන්දර තථාගතො තිසභස්සි මහා සහස්සී ලොකධාතුං සරෙන විඤ්ඤාපෙය්යස යාවතා වා පනාකඞඛෙය්යර” යි.
අභිසම්බොධිකථා 21
මහතෙරහු “ලොක යැ විෂම යැ , සක්වළ අනන්ත යැ, එක්තැනෙක සූය්ය්ු උද්ගත වෙයි. එක් තැනෙකැ මධ්යකගත වෙයි, එක් තැනෙක අස්තඞ්ගත වෙයි, එක් තැනෙක ප්රගථමයාම වෙයි, එක් තැනෙක මධ්යතතමයා ම වෙයි, එක් තැනෙක පශ්විමයාම වෙයි, සත්වයෝ ද කාය්ය්ව යෙහි ව්යාෙපෘතයහ, ආහාරයෙහි ව්යාකපෘතයහ, ක්රීයඩායෙහි ව්ය‍පෘතියහ. මෙසේ තත්තත්කාරණයෙන් වික්ෂිප්ත ද වෙති, ප්රෙමත්ත ද වෙති. බුදුහු ඔවුන් කීසේ ස්වරයෙන් විඥාපනය කෙරෙති හො” යි සිතා “යථා කථං පන භන්තෙ” යනාදි විසින් ප්රනශ්න කොළෝ.
අනඳ, යම් තැනෙක සූය්ය්රමත පැනෙන්නේ වී නම් බුදුහු තමන්ගේ ආනුභාවයෙන් එහි සූය්ය්ැනෙ අස්තඞ්ගත කෙරෙති. යම් තැනෙක නො පැනෙන්නේ වී නම් සූය්ය්ි ස උද්ගත කොට මස්තකයෙහි සිටුවත්. එකල්හි යම් තැනෙක සූය්ය්ත නො පැනේ ද එහි මනුෂ්යරයෝ “දැන්ම සූය්ය්ි ස උද්ගත වීය, හේ දැන්ම අස්තඞ්ගත විය, මේ නාගාවර්තදය හෝ භූතාවතීය හෝ යක්ෂාවතීය හෝ දෙවතාවතීය හෝ” යි සිතත්. යම් තැනෙක සූය්ය්ෝ ය පැනේ ද එහි මනුෂ්යොයෝ “දැන්ම සූය්ය්” ් අස්තඞ්ගත විය, හේ දැන්ම උද්ගත යැ. කිම හෝ මේ නාගවර්තාදීන් අන්ය තරයෙක හො” යි සිතත්.
ඉක්බිති ඒ මනුෂ්යයයන් ආ‍ෙලාක ද අන්ධකාර ද දැක ‘මේ කවර කාරණයෙන් විය හො” යි පිරිස්සන කල්හි බුදුහු නීලකෘත්ස්න සමාපත්ති සමවැද බහලාන්ධකාර පතුරුවත්, කුමක් සඳහා යැ යත්? තත්තත්කාය්ය්ැද යෙහි ව්යාදපෘති සත්වයනට සන්ත්රාිසජනකවනු සඳහා යි. එක්බිති ඔවුනට සන්ත්රාඑස උපන් බව දැන අවභාසකෘත්ස්න සමාපත්ති සමවැද පාණ්ඩර ඝන බුද්ධ රශ්මි විහිද සඳ දහස් හිරු දහස් නැඟි කල් සෙයින් එකපැහැර හැම තැන් එකාලොක කෙරෙත්. අලු කරන්නාහු ද ශරීරයෙහි තිලබීජයක් පමණ ප්රොදෙශයෙකින් රශ්මි විසර්ග කෙරෙත්.
22 ධර්මප්රයදීපිකා
යමෙක් චක්රෙවාල පෘථිවිය වැටුප්මාලා කොට මහා සමුද්ර්යෙහි උදක මැ තෙල් කොට මෙරුපර්වවතරාජයා වර්තිකා කොට දැල්වූයේ වී නම් හේ එක් සක්වළෙක මැ ආලොක කෙරෙයි. බුදුහු වූකල තිපබීජයක් පමණ ශරීර ප්රවදේශයෙකින් රස් විහිද ත්රිුසහශ්රීී මහාසහශ්රී ලොක ධාතු එකාලොක කෙරත්ම යැ. එයින් පිටත් අනන්තා පරිමාණ චක්රීවාල ද එකාලොක කෙරෙත් මැ යි.
එකල්හි මනුෂ්යදයෝ ඒ ආලොක ද බුදුනු දු දැක “යමක්හු විසින් සූය්ය්රෙත අස්තඞ්ගත ද උද්ගත ද බහලාන්ධකාර විසෘෂ්ට ද හේ මේ මහා පුරුෂ යැ, දැන් ආලොක කොට සිටියේ යැ; අහෝ ආශ්චය්ය්ේ ම පුරුෂයෙකැ” යි අඤ්ජලිප්ර්ග්ර.හ කොට නමස්කාර කෙරෙමින් සිටිත්. එකල බුදුහු බඹගොස්බඬ විහිද ධම් දෙසත්.
යමෙක් එක් සක්වළගලක් බෙර කොට සක්වළ මහ පොළොව හෙරිතල කොට මෙරගල් දඬු කොට ආකොටනය කරන්නේ වී නම් එහඬ එක් සක්වළෙක මැ පවත්ති. බුදුහු වූකල පත්කඩෙක හෝ පුටුවෙක හෝ හිඳ ත්රිළසශ්රීආමහාසහශ්රීව ෙලාකධාතු ද එයින්පිටත් අනන්තා පරිමාණචක්රජවාල ද ස්වරයෙන් විඥාපනය කෙරෙත්.
එයින් වදාළහ:-
“ඉධානන්ද තථාගතො තිසහස්සීමහාසහස්සී ලොකධාතුං ඔහා සෙන ඵරෙය්යා, යදා තෙ සත්තා නං ආ‍ෙලාකං මනුස්සාචෙය්යන. අථ තථාගතො ඝොසං කරෙය්ය සද්ද මනුස්සාවෙය්ය . එව ඛො ආනන්ද තථාගතො තිසහස්සී මහාසහස්සී ලොකධාතුං සරෙන විඤ්ඤාපෙය්ය යාවතා වා පානකඞ්ඛෙය්යද”යි.
එකල්හි මහ තෙරහු බුදුන්ගේ සිංහ නාද අසා “ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යස්ස මෙ සත්ථා එවං මහිද්ධිකො එවං මහානුභාවො”යි ප්රදසාද පරවස වැ දෙව් මිනිසුන් හා සමඟ මහානාද පැවැත්වූහු.
මෙසෙයින් බුදුහු හුනස්නෙහි ම හිඳ පෙරට අනන්තා පරිමාණ ලොකධාතුවැ සිටියානට ද එහෙයින් ම පිටුපස
අභිසම්බොධිකථා 23
සිටියානට ද දක්ෂිණ පාර්ශෙවයෙහි සිටියානට ද වාම පාර්ශ වයෙහි සිටියානට ද භවාග්රනයෙහි සිටියානට ද රසා තලයෙහි සිටියානට ද ඔවුනොවුන් මුහුණු බලා වෙන වෙන දෙසනුවන් සෙයින් පැනෙන්නාහු ධම් දෙසත් ම ය. අනන්තාපරිමාණ ෙලාකධාතුවැ අනෙක සහස්රු දිව්යය පර්ෂනදට ද මනුෂ්යෙ පර්ෂාදට ද එකචිත්තක්ෂණයෙහි ගොස් ධර්මා දෙසා වඩිත් මැ යි.
මෙසෙයින් බුදුහු රූප විලාසයෙන් අචින්ත්ය යෝ. ඔවුනගේ “වචනවිලස” නම් කවරැ යත්? අෂ්ටාඞ්ග සම්න්වාගත ස්වරයෙන් කරන දේශනා යි. කීසේ යැ යත්?
කීයේ මැ නො ධම්සෙනෙවි සැරියුත් මහ තෙරුන් විසින් නිර්දේශ පාඨයෙහි:-
“අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ඛො පන තස්ස භගවතො මුඛතො ඝොසො නිච්ඡරති විස්සට්ඨො ච විඤ්ඤෙයො ච මඤ්ජු ච සවනියො ච බිනිදු ච අවිසාරී ච ගමභීරො ච නින්නාදී ච; යථාපරිසං ඛො පන සො භගවා සරෙන විඤ්ඤාපෙති, න චස්ස බහිද්ධා පරිසාය ඝොසො නිච්ඡරති; බ්රතහ්මස්සරො ඛො පන සො භගවා කර වීකභාණී”යි.
මෙසේ අෂ්ටාඞ්ගසමන්වාගත ස්වරයෙන් ධම් දෙසන බුදුන්ගේ ගර්ජනා සතර ස්ථානයකට පැමිණැ මහත් වේ. කවර සතර ස්ථානයැ යත්? විනය ප්ර ඥප්තියැ භූම්යේන් තරයැ ප්රසත්යවයාකාරයැ සමයාන්තරයැ යන මේ යි.
එහි “විනය ප්ර ඥප්ති” නම් කවරැ යත්? මේ ආපත්ති ලඝුක යැ, මේ ආපත්ති ගුරුකයැ, මේ සචිකිත්ස්යප යැ, මේ අචිකිත්ස්යත යැ, මේ ඡෙද්යනගාමිනී යැ, මේ ව්යුමත්ථාකන ගාමිනි යැ, මේ දෙශනාගාමිනී යැ, මේ ලොකාවද්යඡ යැ, මේ ප්ර්ඥාප්ත්ය්වද්යා යැ මේ වස්තුවැ මේ ශික්ෂාපද පැන් වුව මැනැවැ යි අවතීර්ණ වස්තුවැ ශික්ෂාපද පන්වනු අන්නට අවිෂය වන බැවින් විනය ප්රරඥප්තියට පැමිණ බුදුන්ගේ ගර්ජනා මහත් වේ.
24 ධර්මප්රතදීපිකා
භූම්ය න්කර නම් කවරැ යත්? මේ සතර ධර්මයෝ ස්මෘත්යුයපස්ථානයහ, මේ සතර ධර්මයෝ සම්යපක් ප්රබධානයහ, මේ සතර ධර්මයෝ සෘද්ධිපාදයහ යනාදි විසින් සර්ව, ධර්මයන් විභාග කොට ඔවුන් කෙරෙහි මෙතෙක් දෙන කාමාවචරයහ, මෙතෙක් දෙන රූපා වචරයහ, අරූපාවචරයහ, අපය්යා් පන්නයහ, ලෞකිකයහ, ලොකොත්තරයහ යි අනන්තනය අභිධධර්ම පිටකය විභාග කොට දෙසනු අන්නට අවිෂය වන බැවින් භූම්යධන්කරයට පැමිණ බුදුන්ගේ ගර්ජනා මහත් වේ.
ප්රිත්ය‍යාක‍ාර නම් කවරැ යත්? හෙතුප්රිත්යරයාදී චතුර් විංශති ප්රයත්ය යන්ගේ හෙත්වාදි වශයෙන් ප්රටත්ය‍ය වන ආකාරයද අවිද්යා.දීන්ගේ සංස්කාරාදීනට ප්ර්ත්යපය වන ආකාරයද විභාග කොට දෙනු අන්නට අවිෂය වන බැවින් ප්ර්ත්යපයාකාරයට පැමිණ බුදුන්ගේ ගර්ජනා මහත් වේ.
සමයාන්තර නම් කවරැ යත්? මොහු සතර දෙන ශාස්වතවාදයහ. මොහු සතර දෙන එකත්යකශාශ්වතිකයහ යනාදි විසින් මෙනිසා මේ ගන්ති යි ද්වාෂෂ්ටි දෘෂ්ටි බිඳැ දෙශනා කරනු අන්නට අවිෂය වන බැවින් සමයාන්තරයට පැමිණ බුදුන්ගේ ගර්ජනා මහත් වේ.
මෙසේ මදුරු තුඩින් මහ මුහුදු සෙයින් අනුන්ගේ නුවණින් නො එරියැ හැකි පරමගම්භීර ධර්ම සාගරය නුවණ මෙරමතින් අලළා දෙසන බුදුන්ගේ ගර්ජනා මෙ සතර ස්ථානයට පැමිණැ මහත් වේ. මෙසේ ගර්ජනා මෙ සතර ස්ථානයට පැමිණැ මහත් වේ. මෙසේ ගර්ජනා කරන බුදුන්ගේ දෙශනා පර්ෂද චක්රනවාල පය්ය්පැ න්ත ද වී නම් ඒ තාක් තැනට ඇසෙයි. පිරිසින්ක පිටත්වැ අඟුලක් පමණ තැනට නො යේ. කුමට නො යෙයි යත්? එබඳු මධුර කථා නිරර්ථක වැ නො ගියමනා බැවින් නො යේ. යම් සේ සිංහරාජ ගන්ධහස්තීන් ගන්නා කලැ යම් ප්රනකාරයෙකින් සිංහනාද කෙරේ ද, ශශකයක්හු ගන්නා කල ද එම ප්ර කාරයෙන් සිංහනාද කෙරෙයි. එසෙයින් මැ බුදුහු චක්ර වාල පය්ය්රය න්ත ද වූ
අභිසම්බොධිකථා 25
දිව්ය්බ්රකහ්ම පර්ෂදයට යම් ප්ර කාරයෙකින් දෙශනා කෙරෙද්ද, එක් සතක් හට ද ධම් දෙශනා කෙරෙත්. මේ බුදුන්ගේ වචන විලාස යැ.
ඔවුන් වචන විලාසයෙන් අචින්ත්යේ පරිදි කීසේ යැ යත්? බුදුන් භුක්තානුමොදනා කරන කල්හි මඳකොට අනුමොදනා කරනුවන්ගේ දෙශනා දික්සඟි මැදුම්සඟි පමණ වෙයි. පස්බත සම්ප්රානප්ත පර්ෂදට ධම් දෙසනු වන්ගේ දෙශනා සංයුත්සඟි අඞ්ගොත්තරසඟි පමණ වේ. බුදුහු තව්තිසා දෙව්නුවර පරසතු රුක්මුල පඬුඇඹුල් සලස්නෙහි වැඩහිඳ දෙවියනට පරමගම්භීර අභිධර්ම මධුරභාතීන් තුන්ලෝ පුරා දෙසන්නාහු ශතභාගයෙන් සහස්රදභාගයෙන් ධර්මාාන්තරයෙන් ධර්මානන්තරයට සංක්රවමණ කොට විවිධ විචිත්රානය මනොහර කොට දෙසුහු. මෙසේ ආකාශගඞ්ගා ප්රයවාහයක් සෙයින් නිරන්තර ප්රතවෘත්ත වූ අනන්තාපරිමාණ දෙශනා බුදුන්ගේ වචන ශති අතිශීඝ්රක වන බැවින් තුන්මසක් දවසින් මස්තක ප්රාාප්ත වී.
අපි ච:- වියත්සතරඟුල් තල්සෙයක් කෘතහස්ත ධනුර්ධරයෙක් සහස්ර්ස්ථාම දුන්නෙකින් සෙද කොට ලඝුතර ශරයක් විද ඉක්මවා ද, එකෙණෙහි පදශතයක් පදසහස්රනයක් ධරන්නට සමර්ථ වූ මතිස්මෘතිධෘති සම්පන්න වූ ශ්රා වකයෝ සතර දෙනෙක් එකපැහැර පැන පන්න වූ ශ්රානවකයෝ සතර දෙනෙක් එකපැහැර පැන පුළුවුසිද්ද බුදුහු ඔවුන් පුළුවුත් පැන එකවිට ඒ ශරය වියත් සතරඟුල් තල්සෙය ඉක්ම ෙනා යනතුරු විසඳත් කිසේ යැ යත්?
එයින් එක්කෙනෙක් සතර සීවටන්හි කායනුදර්ශුනා පුළුවුස්ති; එක්කෙනෙක් වෙදනානුදර්ශනා පුළුවුස්ති; එක්කෙනෙක් චිත්තානුදර්ශනා පුළුපුස්ති; එක්කෙනෙක් ධර්මානුදර්ශනා පුළුවුස්ති; පුළුවුස්නාහු ද මොවුන් පුළුවුත් කල පුළුවුසුම්හයි. එක්නෙනෙක් එක්කෙනෙකු‍න් නො බලා එකපැහැර පුළුවුසිත්. එතෙකුදු වුව ඔවුන්ගේ වර පැනෙයි. බුදුන්ගේ වර නො පැනෙයි. බුදුහු ඒ ශරය වියත්සතරඟුල් තල්සෙය ඉක්ම නො යන තුරු ම
26 ධර්මනප්රැදීපිකා
චතුරුවිධ කායානුදර්ශනා ද නවවිධ වෙදනානීදර්ශනා ද ෂොඩශවිධ චිත්තානුදර්ශනා ද පඤ්චවිධ ධර්මාවනුදර්ශශනා ද වදාරත්.
ඒ සතරදෙනා තබා අනෙක් සතර දෙනෙක් සතර සම්යශක් ප්රදධානයෙහි පැන පුළුවුසිද්ද, එසෙයින් මැ අනෙක් සතර දෙනෙක් සතරසෘද්ධිපාදයෙහි, අනෙක් පස්දෙනෙක් එඤ්වෙන්ද්රිෙයයෙහි, අනෙක් පස්දෙනෙක් පඤ්චබලයෙහි, අනෙක් සත්දෙනෙක් සප්තබොධ්යදඞ්ග යෙහි, අනෙක් අටදෙනෙක් අෂ්ටමාර්ග්ඞ්ගයෙහි පැන එකවට පුළුවුත්හු නම් බුදුහු එව නියාසෙන් වදාරත්.එ අටදෙනා තබා අනෙක් සත්තිස් දෙනෙක් සත්තිස් බොධිපාක්ෂික ධර්මයන් කෙරෙහි නිෂපය්යාා යයෙන් පැන පුළුවුත්හු නම් බුදුහු අනෙකනයසහස්රාහලඞ්කෘත කොට එම විගස වදාරත්.
මේ දෙශනා හැමකල මැ මෙසේ පවතී ද යත්? ඉදින් බුදුහු ග්ලානදුර්ව්ල වූහු නම් ශ්රාලවකයෝ සතර දෙනෙක් බුදුන් මඤ්චාරොපණය කොට ග්රාුමනිගම රාජධානියැ වර්ෂශතයක් පරිහරණය කෙරෙත් නම් බුදුන්ගේ දෙශනා උනු නැත්.
එයින් වදාළහ:-
“අථ මෙ තෙ චත්තාරො සාවකා වස්සසතායුකා වස්සතත ජීවිනො වස්සසතස්ස අච්චයෙන් කාලං කරෙය්යුං මඤ්චකෙන චෙපි මං සාරිපුත්ත පරිහරිස්සථ නෙවත්ථි තථාගතස්ස පඤ්ඤා වෙය්යචත්තියස්ස අඤ්ඤ ථත්තං”යි.
බුදුහු ආයුෂයෙහි පස් කොටසනි එක් කොටසක් අවශිෂ්ට කලමැ ඛාණ්ඩීත්යාෂදීන් අනභිභූත වූවාහු රන් වන් ශරීරයෙහි වෛවර්ණ ණ්යස ෙනා උපදනාතුරු දිව්ය මනුෂ්යූයනට ප්රිරයමනාප කාලයෙහි මැ පරිනිර්වාණ කෙරෙති. ශ්රාාවකයන් බුදුන් මඤ්චාරොපණය කොට පරිහරණ කළවිරී කල් නැත ද බුද්ධබල දක්වනු සඳහා වදාළේ යි.
අභිසම්බොධිකථා 27
මෙසේ බුදුහු වචන විලාසයෙන් අචින්ත්ය යෝ
ඔවුන්ගේ ඥානවිලාස නම් කවරැ යත්? බුද්ධ ඥානය අතීතයෙහි දූ අනගතයෙහි දූ ප්රසත්යුනත්පන්නයෙහි දූ ක්රහමයෙන් පවත්නා කලැ ජීර්ණිපත්රයපුටයෙහි තප්තනාරාව සෙයින් නො පැකිලි ගොස් ඥෙය්යිපය්ය්හි න්තයෙහි නවත්ති. ක්ර ම විනා පවත්නා කලැ අනෙක කල්ප කොටිශතසහස්රගයෙන් අන්තරිත වූ ප්ර‍ත්යුතත් පන්න දූ ආවර්ජන ප්රෙතිබද්ධ වෙයි, මනසිකාර ප්රූතිබද්ධ වෙයි.
අපි ච:- බුදුහු පෙරබත දොළොස්කෙළ සුවහසක් වට මහ කුලුණු සමවත් සමවදිති, දොළොස්කෙළ සුවහසක් වට අර්හත්ඵල සමවත් සමවදිති, පස්බත ද දොළොස්කෙළ සුවහසක් වට මහ කුලුණු සමවත් සමවදිති, දොළොස්කෙළ සුවහසක් වට අර්හත්ඵල සමවදිති. මෙසේ දවසැ දවසැ සූවිසිකෙළ සුවහසක් වට මහ කුලුණු සමවත් සමවදිති, සූවිසිකෙළසුවහසක් වට අර්හත්ඵල සමවත් සමවදිත්.
මේ චිත්තගණනායෙන් නො ගැන සමාපත්ති වාරගණනායෙන් ගත් බැවින් ලෞකික සමාප්තියට අනතුරු පස්වන ගොත්රෙභු ආදී කොට. ලොකොත්තර සමාපත්තියට අනතුරු පස්වන අනුලොම ආදී කොට දෙතැන්හි ම හවාඞ්ග අන්ත කොට මධ්යතයෙහි පැවැති අනන්තාපරිමාණ චිත්තයන් එකෙකි. සමාපත්ති කොට එකෙක දෙකෙක යනාදී විසින් ගැණ සූවිසිකෙළ සුවහස් දතයුතු.
අපි ච:- එව්හු බුදු වූ සතරවන සතියැ බොධිපය්ය්ී ඞ්කයට පශ්වි‍මොත්තර දිශාභාගයෙහි දෙවියන් මැවූ රුවන්ගෙහි ධර්ම සම්මර්ශොනා කරන්නට වැඩ හිඳ විනෙයජනයන් බලන්නාහු සූවිසි අසඞ්ඛ්ය යක් දෙව් මිනිසුන් දැක ඔවුහු ශීලයෙහි පිහිටා සමාධින් සිත් එකඟ කොට ප්ර ඥායෙන් විදර්ශනනා වඩා අරිබිමට1 පැමිණෙතියි
1. අරී ආබිමට
28 ධර්ම‍ප්රඅදීපිකා
ශීලසන්දීපකා වූ අනෙකනයශතවිභූෂිත වූ විනයපිටකය සම්මර්ශමනා කොට ඉක්බිති සමාධිසන්දීපක වූ අනෙකනය සහස්රා ලඞ්කෘත සූත්ර් පිටකය සම්මර්ශනා කොට ඉක්බිති ප්ර්ඥාසන්දීපක වූ අනෙකනයශත සහස්ර ප්රරතිමණ්ඩිත අභිධර්මක පිටකය සම්මර්ශනා කරන්නාහු ධර්ම සංග්රවහප්රසකරණාදී ෂට්ප්රයකරණයන් සම්මර්ශනා කොට සත්වන චතුර්විංශති සමන්තප්රයස්ථාන සම්මර්ශනා කරන්නට ආරම්භ කොළෝ. බුදුන් ඒ පරම ගම්භීර ධර්මයන් සම්මර්ශනා කරත් කරත් සර්වභධර්මයෙහි අප්රදතිහත වූ සර්වඥාතා ඥානය සුවසු දහසක් යොදුන් ගැඹුරු මහ මුහුදුහි මැ විජෘම්භණයට අවකාශලද පන්සියක් යොදුන් තිමිර පිඞ්ගල නම් මහාමත්ස්යමයා සෙයින් ඒ ධර්මසාගරයෙහි විජෘම්භණයට අවකාශ ලදී.
කිසේ යැ යත්? තිමිරපිඞ්ගල මහාමත්ස්ය්යා දකුණු කණ සලන්නට වන් කලැ පන්සියක් යොදුන් තන්හි දිය සැලෙයි, එසෙයින් මැ වම්කණ සලන කල ද වල්පත සලන කල ද හිස සලන කල ද පන්සියක් පන්සියක් යොදුන් තන්හි දිය සැලෙයි, දෙකණ සලා වල්පතින් පැහැරැ හිස තද්තද්දිශාවට පහකොට කෙළනට ආරම්භ කල කලැ සත්සියක් අටසියක් යොදුන් තන්හි දිය බචනෙහි එව උදුනෙහි තුබූ දිය සෙයින් කකියයි. සුවාසු දහසක් යොදුන් ගැඹුරු මහ මුහුදුහි දිය ඔහු පිටපොතු සැඟවෙන්නට නො සෑහෙයි. හෙ මෙසේ කියයි “මේ මහා සමුද්රිය ගම්භීරයැ, ගම්භීර යැ යෙති. මෙහි ගම්භීරතා කො ද? ඇපි පිටපොතු සැඟවෙන පමණ දියත්තක් නො ලබම්බ යේ.
මෙසේ සුවාසු දහසක් යොදුන් ගැඹුරු මහ මුහුදුහි මැ විජෘම්භණයට අවකාශ ලද තිමිරපිඞ්ගල මහාමත්ස්යුයා සෙයින් ප්රෘස්ථාන ප්රයකාරණයෙහි මැ විජෘම්භණයට අවකාශ ලද සර්වමඥතා ඥානයෙන් රිසි සේ ශ්ලක්ෂණ වූ සූක්ෂම වූ ධර්මයන් සම්මර්ශනා කරන බුදුනට බලවත් ප්රීකති සම්භවයෙන් ලොහිත ප්රෘසන්න විය, වස්තුරූප ප්රටසන්න විය, ඡවිවර්ණ ප්රතසන්න විය. නීලපීත ලොහිතාවදාතාදී සවණක් ඝන බුදුරස්හු දිලියෙමින් තෙවමින් සකල
+
අභිසම්බොධිකථා 29
ලොකය එකාලොක කෙරෙමින් නික්මුණුහු නික්මෙන්නාහු ආවර්ජනාදී න් විනා මැ සුනිල්සිනිදු කෙස්ධයින් ඉඳුනිල්මිණි රසදහරා සෙයින්, සකල ශරීරයෙන් රන්රසදහරා සෙයින්, පාදපාණිතලයෙන් හා ඔෂ්ඨයෙන් පබල රසදහරා සෙයින්, උණුලොම්ධයින් හා දසන් පෙළ නියපෙළින් රිදීරසදහරා සෙයින් තල්කඳ සා රථයක් සා කුළාර‍ගේ සා රස්කළඹහු නික්ම දෙව්දුනු දහස් සඳසහස් හිරුදහස් නැඟිකල් සෙයින් දසනුදස දල්වමින් අනෙක ලොකධාතු එකාලොක කෙරෙමින් නික්මුණුහු. මෙසේ නිල්මහනෙල්දම් සෙයින්, කිණිහිරි මල්දම් සෙයින්, බඳුවද මල්දම් සෙයින්, මලිගියමල්දම් සෙයින් නන්රුවන්දම් සෙයින් දසදෙසෙහි දිවන සවණක් රස් විහිද විහිද ආකාශය සේ අනන්ත වූ පස්පොළොව සේ විපුල වූ දිය පොළොව සේ ගැඹුරු වූ අනන්තාපරිමාණ ඔර්මයන් නිරන්තරයෙන් සම්මර්ශනා කරන්නා හු ඥානගති අතිශීඝ්රය වන බැවින් සත් රෑ සත් දවාලෙකින් මස්තකප්රා ප්ත කොළෝ.
අපි ව:- බුදුන් යමක ප්රා්තිහාය්ය්ති කරන කල්හි ඔවුන්ගේ ශරීරයෙන් නික්මෙන ද්විතීය ද්වීතිය රශ්මිහු පූර්වර පූර්ව් රශ්මියට යුවල යුවල වැ පවත්නවුන් සෙයින් එකක්ෂණයෙහි මැ පවතින් කිසේ යැ යත්? දෙසිතෙක් එකවට උප‍දනේ නො වෙයි, තත් තත් රශ්මීන් සඳහා ආවර්ජන ද පරිකර්ම ද අධිෂ්ඨාන ද වෙන වෙන ම යැ. බුදුහු නිල්රස සඳහා නීලකෘත්ස්න සමාපත්තියට සමවදිති. රන්වන්රස් සඳහා පීතකෘත්ස්න සමාපත්තියට සමවදිති. රත්රස් සඳහා ලොහිතකෘත්ස්න සමාපත්තියට සමදිති, සුදුරස් සඳහා අවදාතකෘත්ස්න සමාපත්තියට සමවදිති, ගිනිකඳ සඳහා තෙජඃකෘත් ස්නමාපත්තියට සමවදිති, දියකඳ සඳහා අප්කෘත්ස්න සමාපත්තියට සමවදිති. එතෙකුදු වුව බුදුන්ගේ ඥානගති අතිශීඝ්රහවන බැවින් ඒ රශ්මිහු එකක්ෂණයෙහි සෙයින් පවතිත්.
මේ බුදුන් ගේ ඥානවිලාස යි.
ඔවුන් ඥානවිලාසයෙන් අචින්ත්යර පරිදි කිසේ යැ යත්? කී යේමැ නො මහානිර්දේශයෙහි:-
30 ධර්ම ප්ර දීපිකා
“සො හි භගවා මහාපඤ්ඤො පුථුපඤ්ඤෝ හාසු පඤ්ඤෝ1 ජවනපඤ්ඤෝ තික්ඛපඤ්ඤො තිබ්බෙධිකපඤ්ඤො පඤ්ඤොප්පහෙද කුසලො පහින්නඤාණො අධිගතපටිසම්භිදෝ චතුවෙසාරජ්ජප්පත්තො දසබලධාරි පුරිසාස‍ෙභා පුරිසසීහො පරිසනාගො පුරිසා ජඤ්ඤො පුරිසධොරය්හො අනන්තඤාණො අනන්තතෙජො අනන්තයසො අඞඪො මහද්ධනො ධනවා නෙතා විනෙතා අනුනෙතා පඤ්ඤාපෙතා නිජඣාපෙතා පසාදෙතා” යි.
ඔවුහු අනුත්පන්න මාර්ගයහට උත්පාදකයහ. අසඤ්ජාත මාර්ගයහට ජනකයහ, අනාඛ්යාටත මාගර්යාහට ආඛ්යාාතෘහු.
එයින් කීහ:-
“සො හි භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤුජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤු මග්ගවිදූ මග්ගකොවිදො මග්ගානුගාව පන එතරහි සාවකා විහරන්තිහ පච්ඡා සමන්නාගතා” යි.
ඔවුහු දන්නාහු මැ දන්තැ; දක්නාහු මැ දකිත්. ඔවුන් නොදත් දෑ නො ද ඇති; නොදුටු දෑ නො ද ඇත්.
එයින් කීහ:-
“සො හි භගවා ජානං ජානාති, පස්සං පස්සති චක්ඛුභූතො ඤාණභූතො ධම්මභූතො බ්රවහ්මභූතො වත්තා පවත්තා අත්ථපස්ස නින්නේතා අමතස්ස දාතා ධම්මස්සාමි තථාගතො; නත්ථී තස්ස භගවතො අනඤ්ඤාතං අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය”යි.
කාලත්රකයවර්තිත වූ සර්ව ධර්මයෝ සර්වාකාරයෙන් බුදුන්ගේ ඥාන මුඛයෙහි ආපාථගත වෙත්.
එයින් කීහ:-
“අතිතං අනාගතං පච්චුප්පන්නං උපාදයා සබ්බෙ ධම්මා සබ්බා කාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගව්ඡන්ති” යි.
1. භාසපඤ්ඤො
අභිසම්බොධිකතා 31
යම් කවර ඥෙය අර්ථ.යෙක් ඇත්නම් එ හැම අන්තොබුද්ධ ඥානයෙහි පරිවර්ත නය කෙරේ.
එයින් කීහ:-
“යං කිඤ්චි ඤෙය්යං: නාම අත්ථී ධම්මං ජානිතබ්බං අත්ත‍පෙත්ථා වා පරෙ‍ෙත්ථය වා, උභය‍ෙත්ථාඅ වා, දිට්ඨ ධම්මිකො වා අ‍ෙත්ථාා , සම්පරොයිකො වා අ‍ෙත්ථා්, උත්තානො වා අ‍ෙත්ථාා, ගම්භීරො අ‍ෙත්ථාා, ගුළ්හො වා අ‍ෙත්ථාත, පටිච්ඡන්තො වා අ‍ෙත්ථාා, නෙය්යෝ වා අ‍ෙත්ථාා, නීතො වා අ‍ෙත්ථාූ, අනවජ්ජො වා අ‍ෙත්ථාා, නික්කි ලෙසො වා අ‍ෙත්ථාෙ, වොදානො වා අ‍ෙත්ථා , පරම‍ෙත්ථ අ‍ෙත්ථා , සබ්බං තං අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති” යි.
හැම කායකර්මාදීහු බුදුන්ගේ ඥානානුපරිවර්තිත වෙත්.
එයින් කීහ:-
“සබ්බං කායකම්මං බුද්ධස්ස භගවතො ඤානානු පරිවත්තති, සබ්බං වචීකම්මං ඤාණානුපරිවත්තති, සබ්බං මනොකම්මං ඤාණානුපරිවත්තති” යි.
අතීතයෙහි බුද්ධ ඥානය අප්රසතිහත වැ පවත්ති, අනාගත යෙහි දූ ප්රතත්යුනත්පන්නයෙහි දූ එසෙයින් ම පවත්ති.
එයින් කීහ:-
“අතීතෙ බුද්ධස්ස භවතො අප්පටිහතං ඤාණං, අනාගතෙ අප්පටිහතං ඤාණං, පච්චුප්පන්නෙ අප්පටිඝතං ඤාණං” යි.
යම් පමණ ඥෙය ඇද්ද එපමණ ඥාන වෙයි; යම් පමණ ඥාන ඇද්ද එපමණ ඥෙය වෙයි. ඥෙය පය්ය් අපන්ත යැ ඥෙය. ඥෙයාති කාන්ත වැ ඥාන නො පවත්ති; ඥානාතික්රා්න්ත වැ ඥෙයපථ නැත්. අන්යො න්යන පය්ය් අන්ත ස්ථායීබ එ දෙධර්මයෝ.
එයින් කීහ:-
“යාචතකං ඤෙය්යංෝ තාවතකං ඤාණං යාචතකං ඤාණං තාවතකං ඤෙය්යංච. ඤෙය්යතපරියන්තිකං ඤාණං.
1. පෙක්ඛාපෙ‍ෙතා
32 ධර්ම ප්ර‍දීපිකා
ඤාණපරියන්තිකං ඤෙය්යං ඤෙය්යං අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති; ඤාණං අතික්කමිත්වා ඤෙය්ය පථො නන්ථි; අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා” යි
යම්සේ සුස්පෘෂ්ටසමුද්ගපටලයන් දෙදෙනාගේ අධස්තාත් සමුද්ගපටලය උපරිෂ්ඨාත්සමුද්ගපටලය නො ඉක්මේ ද, උපරිෂ්ඨාත්සමුද්ගපටලය අධස්තාත්සමුද්ගපටලය නො ඉක්මේ ද, ඔහු යම් සේ අන්යොුන්යත පය්ය්ාත්න්තස්ථායී වෙද් ද, එ සෙයින් මැ ඥෙය හා බුද්ධ ඥානය හා දෙදෙන අන්යොන්යය පය්ය්ා න්තස්ථායී වෙත්.
එයින් කීහ:-
“යථා ද්වින්නං සමුග්ගපටලානං සම්මා ඵස්සිතානං හෙට්ඨිමං සමුග්ගපටලං උපරිමං නාතිවත්තති, උපරිමං සමුග්ගපටලං හෙට්ඨීමං නාතිවත්තති, අඤ්ඤමඤ්ඤ පරියන්තට්ඨායිනො එවමෙවං බුද්ධස්ස භගවතො ඤෙය්යතඤ්ච ඤාණ‍ිඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො” යි
සර්වයධර්මඤයෙහි බුද්ධඥානය පවත්ති,සර්විධර්ම්යෝ බුදුනට ආවර්ජනප්රනතිබද්ධ වෙත්.
එයින් කීහ:-
සබ්බධම්මෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පචත්තති, සබ්බෙ ධම්මා බුද්ධස්ස භගවතො ආවජ්ජනපටිබද්ධා ආකඞ්නපටිබද්ධා මනසිකාරපටිබද්ධා චිත්තුප්පාද පටිබද්ධා” යි.
සර්‍වසත්වයන් කෙරෙහි බුද්ධඥානය පවත්ති, බුදුහු 25 සවර්සරත්වයන්ගේ ආශයානුශචරිතාධිමුක්ති දනිත්.
එයින් කීහ:-
“සබ්බසත්තෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පවත්තති, සබ්බෙසං සත්තානං භගවා ආසයං ජානාති, අනුසයං ජානාති, චරිතං ජානාති, අධිමුත්තිං ජානාති, අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රි යෙ මුදින්ද්රියයෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරේ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ හබ්බේසත්තේ පජනාතී’’යි.
අභිසම්බොධිකථා 33
යම් සේ දෙසියක් යොදුන් ‘තිමි’ නම් මත්ස්ය් ද, තුන්සියක් යොදුන් ‘තිමිඞ්ගල’ නම් මත්ස්යම ද, පන්සියක් යොදුන් ‘තිමිර පිඞ්ගල’ නම් මත්ස්ය් ද, දහසක් දහසක් යොදුන් ‘ආනන්ද’ නම් ‘තිමින්ද’ නම් ‘අධ්ය’රොහ’ නම් ‘මහතිමි’ නම් මත්ස්යමයෝද යන යම් තාක් මත්ස්ය‘කච්ඡපයෝ අන්තස්සමුද්රදයෙහි පරිවර්තයනය කෙරෙද් ද, එ සෙයින් මැ සදෙවලොක අන්තොබුද්ධඥානයෙහි පරිවර්ත නය කෙරේ.
එයින් කීහ:-
“යථා යෙ කෙචි මච්ඡකචඡප අන්තමසො තිමි ති මිඞ්ගලං1 උපාදාය අන්තොමහාසමුද්දෙ පරිවත්තන්ති, එවමෙවං සදෙවකො ෙලා‍ෙකා සමාරකො සබ්රදහ්මකො සස්මණබ්රාතහ්මණී පජා සදෙව මනුස්සා අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති” යි.
යම් සේ පනස්පනස් යොදුන් පියා ඇති සැටයොදුන් පිල්වැටි ඇති තිස් යොදුන් ග්රීපවා නවයොදුන් තුඩු ඇති ෙදාළොස් යොදුන් පා ඇති ආකාශයෙහි සත්සියක් අටසියක් යොදුන් තැන් නො ෙපාහොනා නියායෙන් දික්වනලද ගුරුළුවා ඇති 2 යෙළි සියක් යොදුන් ගුරුළු රජහු පටන් කොට යම් තාක් පක්ෂීහු ආකාශයාගේ එක් ප්රයදෙශයෙක්හි පරිවර්තජනය කෙරෙද්ද, එ සෙයින් මැ යම් කෙනෙක් සැරියුත් මහතෙරුගේ නුවණ වැනි නුවණ ඇත්තාහු ද ඔහු දූ පවා බුද්ධඥානයාගේ එක් ප්රතදෙශයෙක්හි පරිවර්ත තය කෙරෙති. බුද්ධඥානය දෙවමනුෂයන්ගේ ප්ර ඥාස්ඵරණ අභිභවා සිටි.
එයින් කීහ:-
“යථා යෙ කෙවි පක්ඛි අන්තමසො ගරුළං වෙන තෙය්යං උපාදය ආකාසස්ස පදෙසෙ පරිව්තන්ති, එවමෙවං යෙපි තෙ සාරිපුත්තසමා පඤ්ඤාය තෙපි බුද්ධ ඤාණස්ස පදෙසෙ පරිවත්තන්ති; බුද්ධඤාණං දෙවමනුස් සානං පඤ්ඤං එරිත්වා අභිහවිත්වා තිට්ඨති”යි
1 තිමිතිමිඞ්ගලෙ. 2. ගුරුළුවා.
3
34 ධර්ම ප්ර දිපිකා
යම් තාක් ක්ෂත්රි යපණ්ඩිතාදීහු ප්ර චඡන්නප්රරශ්නයන් අභිසංස්කාර කොට ගෙනැ අවුත් එකවර සිංහයක්හු ගන්නට අත දික්කරනුවන් සෙයින් ප්රරභින්න වරවාරණයක්හු සොඬ පිරිමදින්නවුන් සෙයින් උග්රෙතෙජස් ඇති ආශිචිෂයක්හු ග්රීරවායෙහි ගන්නට වදිනවුන් සෙයින් ප්ර්ජ්වලිත අග්නිස්කන්ධයක් සිපගන්නවුන් සෙයින් බුදුන් පැන පුළුවුස්ති, බුදුහු ඔවුන් පුළුවුත් පැන සුනිශිතශස්ත්රනයෙන් කුමුදුනළකලප් සෙයින් ප්රුඥශස්ත්රබයෙන් කඩා දිව්යැගදයෙන් සර්ප‍යන් සෙයින් පරයන් අභිභවති; ඔහු තෙජ නැති වැ මද නැති වැ නිපතිතමානධ්වජ වැ දියරට හස්රජක්හු සමීපයෙහි පියා වගුළ කොස්ලිහිණියන් සෙයින් වැටහෙති. බුදුහු මැ එහි උද්දීප්ත වෙත්.
එයින් කීහ:-
“යෙපි තෙ ඛත්තියපණ්ඩිතා බ්රකහ්මණපණ්ඩිතා ගහපති පණ්ඩිතා සමණපණ්ඩිතා නිපුණ කතපරප්පවාද චාලවෙධි රූපා වොභින්දන්තා මඤ්ඤෙ වරන්ති පඤ්ඤාගතෙන දිට්ඨිගතානි, තෙ පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති ගුළ්හානි ව පටිච්ඡන්තානි ව: කථිතා විස්සජ්ජිතා ව තෙ පඤ්හා භගවතා හොන්ති නිද්දිට්ඨකාරණා; උපක්ඛිත්තකා ච තෙ භගවතො සම්පජ්ජන්ති; අථ ඛො භගවතො තත්ථ; අතිරොවති යදිදං පඤ්ඤාය”යි.
මෙ සෙයින් බුදුහු රූප විලාසයෙනුදු වචනවිලාසයෙදුනු ඥානවිලාසයෙනුදු අචින්ත්ය යහ අවාව්යනයහ අතුල්යියහ අවෙද්යායෝ.
____________
අපි ච - එව්හු භගවත් අර්හත් සම්යවක්සම්බුද්ධ වන බැවිනුදු විද්ය චරණගුණයෙන් පරිපූර්ණඅ වන බැවිනුදු දශබලවතු‍ෛර්වුශාරද්යාුදි අනන්තාපරිමාණගුණරත්නයෙන් ආඪ්යර වූ ධර්මනකාය ඇතියෝ.
එහි භගවත් නම් කවරැ යත්?
අභිසම්බොධිකථා 35
“භාග්යිවානිති භගවාන්, භග්නවානිති භගවාන්, භගෛර්ය්යුශක්ත ඉති භගවාන්, විභක්තවානිති භගවාන්, භක්තවානිති භගවාන්, භවෙපු වාන්තගමන ඉති භගවාන්” යන මේ ස අර්ථායෙන් “භගවත්” නම් වේ.
එහි ලෞකිකලොකොත්තරහිතසුඛාභිනිර්ව තිකා දානශීලාදි පාරප්රවප්ත වූ භාග්යෞ ඇති වන බැවින් ‘භාග්යත මස්යිස්ති’ යන වාක්යගයෙහි ‘මතුප්’ කොට ‘භාග්යලවාන්’ යි කිවමනා තන්හි නෛරුක්තිකවීධීන ‘භගවාන්’ යනු වේ. නෛරුක්තිකවිධි” නම් කවරැයත්? කීයේ මැ නො:-
“වර්ණකවාගමො වර්ණ නවිපය්ය්ිවමයශ්ව ද්වෞ චාපරෞ වර්ණවිකාරනාශෞ ධාතොස්තදර්ථාරතිශයෙන යොග- ස්වදුව්යරතෙ පඤ්චවිධං නිරුක්තම්” යි. 20
ලොහද්වෙෂමොහොදිප්ර්හෙද ක්ලෙශසහස්රරයනුදු මාර බල ද භග්න කල බන බැවින් ‘භග්නවානිති භගවාන්’ යනු වේ. “භන්ජො - අවමර්දනෙ” යන ධාතු යි.
එයින් කීහ :-
“භග්ගරාගො භග්ගදොසො භග්ගමොහො අනාසවො භග්ගාස්ස පාපකා ධම්මා භගවා තෙන වුච්චති” යි . 21
මෙහි භාග්ය්වන්තායන්1 රූපකාය සම්පත් දීපිතයැ, භග්ල දොෂතායෙන් ධර්මකායසම්පත් දීපිතයි. භගශබ්ද අන්න්‍යසාධාරණ මහදෛශ්වය්ය්ල යෙහි වැටේ ම යැ. රූපකායාතිශයෙහි වැටේ ම යැ, විස්තීර්ණ් යශොරාශියෙහි වැටේ ම යැ, අතුල්යපඥානසම්භාරයෙහි වැටේ ම යැ. සාතිශයපුණ්යශසම්භාරයෙහි වැටේම යැ, නිර්තතරවීය්‍්ඥාන යෙහි වැටේ මැ යි. එවංවිධි භගයෙන් යුක්ත වන බැවින් ‘භාගා අස්ය සන්ති’ යන අර්ථ යෙහි ‘මතුප්’ කළ කලැ ‘භගෛය්‍ර්‍යුක්ත ඉති භගවාන් යනු වේ.
සර්වධර්මයන් ස්කන්ධාදී විසින් විභාග කොට ඔවුනුදු නාමරූප විසින් තොර කොට රූප ද භූත - භෞතික විසින් ලක්ෂණ රස විසින් සභාග විසභාග විසින් සනිදර්ශනසප්රදතිඝ විසින් තොර කොට නාමද
1. භාග්යිවන්තතායෙන්
36 ධර්මප්රසදීපිකා
වෙදනා විසින් සංඥා විසින් සංස්කාර විසින් වීඥාන විසින් ඔවුනුදු කුශල විසින් අකුශල විසින් අව්ය කෘත විසින් හෙතු විසින් න හෙතු විසින් හෙතුසම්ප්ර යුක්ත විසින් එහිදූ කාමාවචාරාදී විසින් චිත්තචෛතසික විසින් ද්වාදශාඞ්ගයෙහි එව ප්රිත්යායප්රනත්යසයීභාවයෙන් තොර කොට, මෙ හැම ධර්මයෝ මැ ඉපද නස්නා බැවින් අනිත්යතයහ උදයව්ය්පීඩිත වන බැවින් දුඃඛයහ අවශවර්ත්ති වන බැවින් අනාත්මයහ යි විදර්ශනාරූඪ කොටැ,ඥානදර්ශනවිශුද්ධිපර්ය්යයන්ත කොට සර්වඥතානඥානයෙන් විනෙයජනයහට විභාග කොට දෙසූ වන බැවින් විභක්තවත්’ වී නු යි. ‘විභක්තවානිතිභගවාන්’ යනු වේ. “භාජපෘථක්කර්මණී” යන ධාතු යි.
දිව්යතබ්ර.හ්මආර්ය්යොවිහාරයනුදු කායචිත්තොපධිවෙකයනුදු සෙසු ලෞකික ලොකත්තරධර්මයනුදු සේවා කළ වන බැවින් ‘භක්තවත්’ වී නු යි ‘භක්තවානිති භගවාන්’ යනු වේ. “භජ - සෙවායාම්” යන ධාතුයි.
යම් සේ ලොකයෙහි ‘මෙහෙනස්ය.ඛස්යජ මාලා’යි කිවමනා කල්හි ‘මෙඛලා’ යනු වේ ද; එ සෙයින් මැ ‘භවෙෂුවාන්තගමනඃ’යි කිවමනා කලැ ‘භව’ ශබ්දයනේ භකාරයා ‘ගමන’ ශබ්දයෙන් ගකාරයා ‘වන්ත’ ශබ්දයෙන් වකාරයා දික් කොට ගෙනැ ‘භවෙෂුවන්තගමන ඉති භගවාන්’ යනු වේ.
එයින් කීහ :-
“භාග්ය වා භග්ගවා යුත්තො භගෙහි ච විභත්තවා භත්තවා වන්තගමනො භවෙසු භගවා තතො”යි.
මෙසේ බුදුන්ගේ අනෙකගුණවිශෙෂයෙන් යුත් නාම විභාග කෙරෙමින් කීහ ධම්සෙනෙවි සැරියුත් මහතෙරහු:-
“භගවාති ගාරවාධිවචනං, අපි ච භග්ගරා‍ගොති භගවා, භග්ගදොසොති භූගවා, හග්ගමොහොති භගවා තග්ගදිට්ඨිති භගවා, භග්ගකණ්ටකොති භගවා, භග්ග කි‍ෙලාසොති භගවා, භජි විභජි පවිභජි ධම්මරතනන්ති භගවා, භවානං අන්තකරොති භගවා, භාවිතකායො
අභිසම්බොධි කථා 37
භාවිතසීලො භාවිතචිත්තො භාවිතපඤ්ඤොති භගවා, භජි වා භගවා අරඤ්ඤෙ වනපත්ථාලනි පන්තානි සෙනා සනානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජන වාතානි මනුස්සරාහසෙය්යාකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානීති භගවා භාගී වා භගවා චිවරපිණඩපිතසෙනාසනගිලානපච්චය හෙසජ්ජ පරක්ඛාරානන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අත්ථෙ රසස්ස ධම්මරසස්ස විමුත්ති රසස්ස අධිසීලස්ස අධි චිත්තස්ස අධිපඤ්ඤායාති භගවා, භාගි වා භගවා චතුන්නං ඣානානං චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං චතුන්නං ආරුප්ප සමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං අට්ඨන්නං අභිභායතනානං නවන්නං අනුපුබ්බ විහාරසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගි වා භගවා අසන්නං සඤ්ඤා භාවනානං දසන්නං කසිනසමාප්තීනං අනාපානසතිසමාධිස්ස අසුහසමාපත්තියාති භගවා, භාගීවා භගවා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං චතුන්නං සම්මප්ප ධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රිසයානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරි යස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්සාති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්තං තථාගතබලානං චතුන්නං චෙසාරජ්ජානං චතුන්නං පටිසම්භිදානං ඡන්නං අභිඤ්ඤානං ඡන්නං බුද්ධධම්මානන්ති භගවා. භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතංන සමණබ්රාතහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං; විමොක්ඛන්තික මෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤැත ඤාණස්ස පටිලාභ සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවා” යි.
මේ යැ භගවත් නම් ________
එහි අර්හත් නම් කවරැ යත්?
“ආරාද් හතත්වාදර්හන්, අරිණාං හතත්වාදර්හන් අරාණාඤ්ච හතත්වාදර්හන්, ප්ර්ත්යායාදීනාමර්හත්වාදර්හන්, පාපකරණෙ රහො “භාවාදර්හන්” යන මේ පස් අර්ථ යෙන් අර්හත් නම් වේ.
38 ධර්ම්ප්ර.දීපිකා
එහි “ආරාද් භතත්වාදර්භන්” යන තන්හි හන්තිතහු ගතියදු පඨිත වන බැවින් තථාගත සර්ව ක්ලෙශයන් කෙරෙන් ආරාද් ගත යැ අතිදුරයෙහි ස්ථිත යැ, මාර්ග් ඥානයෙන් සවාසනක්ලෙශයන් විධ්වංසනය කෙළේ යැ යන අර්ථමයි.
එයින් කීහ:-
“සො තතො ආරකා නාම යස්ස යෙනාසමඞ්ගිතා අසමඞ්ගී ච දොසෙහිනාථො තෙනාරහං මතො”යි. 23
“අරීණාං භතත්වාදර්හන්” යන තන්හි හන්තිහු හිංසාර්ථ වන බැවින් තථාගතයා විසින් කෙලෙස් නැමැති අරීහු-ශත්ත්රෑුහු මාර්ග ඥානයෙන් හතයහ - විධ්වස්තයහ යන අර්ථයි.
එයින් කීහ:-
“යස්මා රාගාදිසංඛාතා සබ්බෙපි අරයො හතා
පඤ්ඤාස‍ෙත්ථපන නාථෙන තස්මාපි අරහං
මතො” යි. 24
ආරණඤ්ච හතත්වාදර්හන්” යන තන්හි අවිද්ය භවතෘෂ්ණාමය නාභි ඇති පුණ්යචදී අභිසංස්කාරමය දැවි ඇති ජරාමරණමය නිමි ඇති ආශ්රමවසමුදයමය අකුරෙකින් විද ත්රිිභව නමැති රථයෙහි යොදන ලද අනාදි කාල ප්රභවෘත්ත වූ යම් සංසාර චක්රවයෙක් ඇද්ද එව්හුගේ අරයො මෙවුහු විසින් බොධිමණ්ඩයෙහි විය්ය්චක පාදයෙන් ශිල පෘථිවියැ සිටැ ශ්රබද්ධා නමැති හස්තයෙන් කර්මතක්ෂයකර ඥාන නමැති පරශුව ගෙනැ හත කරන ලදහ යන අර්ථෘයි. නොහොත් සංසාර චක්රෙයයි අනවරාග්රශසංසාරවෘත්තය මැ කියනු ලැබේ. එහිදු අවිද්යාස නාභි වෙයි. මුල් වන බැවින් ජරා මරණ නිම් වෙයි. පය්ය්ේියවසාන වන බැවින් සෙසු1 දශ ධර්ම යෝ අර වෙති අවිද්යම ජරා මරණ දෙදෙනාගේ මධ්යයවර්ති වන බැවින් භගවත් එවං විධ පුතීත්යි සමුත්පාද චක්රනය සර්වාකාරයෙන් ප‍රිඥාන කොට එහි නිර්වෙරදජනවා ඔහුගේ අරයන් විධ්වංසනය කෙළේ යැ යන අර්ථේයි. 1. තෙසු
අභිසම්බොධිකථා 39
එයින් කීහ:- අරා සංසාරචක්කස්ස භතා ඤාණසිනාන යතො ලොකනාථෙන තෙනෙස අරහන්ති පවුච්චති” යි.
“පුත්යතයාදීනාමර්භත්වාදර්හන්” යන තන්හි සනාරා මරලොකය හට අග්ර9 දක්ෂිණිය වන බැවින් චීවරාදී ප්රාත්ය”යනට ද පූජා විශෙෂයනට ද අර්හ යා නිස්ස යැ යන අර්ථයි. තථා භි - සම්පති මහා බ්රාහ්ම මෙරගල් පමණ රුවන් දමෙකින් බුදුන් පිදී ය. සෙසු දෙව බ්ර-හ්ම අසුර ගරුඬ නාග කින්නර සිද්ධ විද්යානධරයෝ යථා ශක්තීන් පිදූහු. බිම්බිසාර කොශලරාජාදි මනුෂ්යනයෝ ද යථා බලයෙන් පිදුහු. පිරිනිවි බුදුන් උදෙසා එක දවස මැ සයානුකෙළක් ධන විසදා ධර්මා ශොක රජ මුළු දඹදිවැ සූවාසු දහසක් වෙහෙර පිහිටු වී. සෙසු පූජා විශෙෂ යෙහි මැ කවර කථා යැ?
එයින් කීහ :-
“පූජාවිසෙසං සහ පච්චයෙහි යස්මා අයං අරහති ලොකනාථො
අත්ථානුරූපං අරහන්ති ලොකෙ තස්මා ජිනො අරහති නාමමෙතං” යි.
“පාපකරණෙ රහො ‘භාවදර්භන්” යන තන්හි යම් සේ ලොකයෙහි කිසි පණිඩිතමානි බාල කෙනෙක් අකීර්තිභීරු වැ රහස්හි පව් කෙරෙති, මේ වූ කල එසෙයින් කිසි කලෙක්හිදු නො කෙරෙයි යන අර්ථ යි.
එයින් කීහ:-
“යස්මා නත්ථි රහො නාම පපකම්මෙසු තාදිනො
රහාභාවෙන තෙනෙස අරහං ඉති විස්සුතො” යි.
මෙහි “ප්රනත්යවයාදීනාමර්හත්වාදර්හන්” යන තන්හි ‘අර්භ = පූජා යාම්’ යන ධාතුහු කෙරෙන් “අර්හඃ ප්රුශංසායාම්” 1 යන සූත්ර යෙන් ‘ශතෘ’ ප්රධත්යතය විධානයෙන් “අර්හත්’ වෙයි. සෙසු තන්හි නෛරුක්තිකවිධීන් වර්ණවිකාර හා වර්ණවිනාශ කළ කලැ “අර්හත්’ යනු වේ. මෙසෙයින් “ආරාද් හතත්වාත්, අරීණාං භතත්වාත්, අරාණඤ්ච හතත්වාත්, ප්රුත්යයයාදීනාමර්හත් වාත්, පාපකරණෙ රහො ‘භාවාත් අර්හත්” යනු වේ. 1. පාණිනී 3, 2, 133
40 ධර්මරප්රයදීපිකා
එයින් කීහ:-
“ආරකත්තා හතත්තා ච කිලෙසාරීන සො මුනි
හතසංසාරචක්කාරො පච්චයාදීන වාරහො න රහො කරොති පාපානි අරහං තෙන වුච්චති”යි 28
මේ යැ “අර්හත්” නම්. ___________
සම්ය_ක්සම්බුද්ධ නම් කවරැ යත්?
සර්ව ධර්මසයන් සර්වාචකාරයෙන් පරොපදෙශ රහිත වැ ස්වයම්භු ඥානයෙන් නිරවශෙෂ කොට අවගමන කළ වන බැවින් “සම්යරක් සම්බුද්ධ” නම් වේ.
එයින් වදාළහ ධම් සෙනෙවි සැරියුත් මහ තෙරහු:-
“බුද්ධොති යො සො භගවා සයම්භූ අනාචරියකො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අභිසම්බුජ්ඣි, තත්ථ සබ්බඤ්ඤැතප්පත්තො බලෙසු ච වසීභාවං බුද්ධොති කෙනට්ඨෙන බුද්ධො? බුජ්ඣිතා සච්චානිති බුද්ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්ධො, සබ්බඤ්ඤැතාය බුද්ධො, සබ්බදස්සාවිතාය බුද්ධො, අනඤ්ඤ නෙය්යධතාය බුද්ධො, විසවිතායත බුද්ධො, ඛීණාසවසංඛාතෙන බුද්ධො, නිරුපලෙප 1 සඞ්ඛාතෙන බුද්ධො, එකන්තවීත රාගොති බුද්ධො, එකන්තවීතදොසොති බුද්ධො, එකන්තවීතමොහොති බුද්ධො, එකන්තනික්කි ලෙසොති බුද්ධො, එකායනමග්ගං ගතොහි බුද්ධො, එකො අනුත්තරං සම්මා සම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති බුද්ධො, අබුද්ධිවිභතත්තා බුද්ධිපටිලාභ2 බුද්ධො. බුද්ධොති නෙතං නාමං මාතරා කතං, න පිතරා කතං න භාතරා කතං, න භගිනියා කතං, න මිත්තාමච්චෙහි කතං, න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං, න සමණබ්රා්හ්මණෙහි කතං, න දෙවතාහි කතං, විමොක්ඛන්තිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤැත ඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං බුද්ධො”යි.
මේ යැ “සම්ය්ක්සම්බුද්ධ” නම්. 1. නිරුපධි. 2. පටිලාහත්තා
අභිසම්බොධිකථා 41
එහි විද්යාකවරණ නම් කවරැ යත්?
විදර්ශනාඥානාදි අෂ්ටවිද්යා යැ ප්රා තිමොක්ෂ සංවර ශිලාදි පඤ්ච දශ වරණ ධර්මඥයෝ යි. කිසේ යැ යත්?
කීයේ මැ නො:-
“විපස්සනාඤාණමනොමයිද්ධි ඉද්ධිප්පහෙදොවි ච
දිබ්බසොතං
පරස්ස චෙතොපරියායඤාණං පුබ්බෙනිවාසානු ගතඤ්ච ඤාණං 29 දිබ්බඤ්ච චක්ඛාසවසංඛයො ච එතානි ඤාණානි ඉධට්ඨවිජ්ජා
අලඞ්කරුං යා මුනිධම්මදෙහං විසෙසසොහා ගුණමජ්ඣුපෙතා. 30
සීලං වරං ඉන්ද්රි යසංවරො ච මත්තාසිතා ජාගරියානු‍ෙයාගො.
සද්ධාහිරොත්තප්පබහුස්සුතත්තං පරක්කමො වෙච සතී මතී ච. 31
චත්තාරී ඣානානි ච තානිමානි තිපඤ්චධම්මා චරණානි ජඤ්ඤා
එතෙහි විජ්ජාහි ච සම්පයොගා සම්පන්න විජ්ජාවරණො මුනින්දො” යි. 32
මේ යැ “විද්යා චරණ” ගුණ නම්. ___________
දශ බල නම් කවරැ යත්?
හස්තීන් දස දෙනකුගේ බල හා සම වූ බුදුන්ගේ කාය බල ද දශ බල වේ ම යැ, දශස්ථානයේකහි අකම්ප්ය් වූ ඥාන බල ද දශ බල වේ මැයි.
කීසේ යැ යත්?
“කාලාචක්ඤ්ච ගඞ්ගෙය්යංේ පණ්ඩරං තම්බපිඞ්ගලං
ගන්ධමඞ්ගලහෙමඤ්ච උපොසථඡද්දන්තිමෙ දස” යි. 33
දක්වන ලද හස්ති කුලයෙහි ආදී කාලාවක නම් ප්රසකෘති එක් හස්තියෙක් මධ්ය3ම පුරුෂයන් දසදෙනෙක් හට බල ඇත්තේ යැ. කාලාවකහස්තීන් දසදෙනෙක්හට බල
42 ධර්මයප්ර.දීපිකා
ඇත්තේ යැ ගඞ්ගෙය්ය කුලෙහි එක් ඇතෙක්. ගඞ්ගෙය්ය යන් දසදෙනෙක්හට බල ඇති ඇත්තේ හැ පාණ්ඩරකුලෙහි එක් ඇතෙක්. පාණඩරයන් අදසෙනක්හට බල ඇත්තේ යැ තාමුකුලෙහි එක් ඇතෙක්. තාමුයන් දස දෙනෙක් හට බල ඇත්තේ යැ පිඞගලකුලෙහි එක් ඇතෙක් පිඞ්ගලයන් දසදෙනෙක් හට බල ඇත්තේ යැ ගන්ධහස්ති කුලෙහි එක් ඇතෙක්. ගන්ධහස්තීන් දසදෙනක්හට බල ඇත්තේ යැ ගන්ධහස්ති කුලෙහි එක් ඇතෙක් ගන්ධබස්තීන් දසදෙනෙක්හට බල ඇත්තේ යැ මඞ්ගලකුලෙහි එක් ඇතෙක්. මඞ්ගලයන් දසදෙනක්හට බල ඇත්තේ යැ හෙමකුලෙහි එක් ඇතෙක්. හෙමයන් දසදෙනෙක්හට බල ඇත්තේ යැ පෞෂථකුලයෙහි එක් ඇතෙක්. පෞෂථයන් දසදෙනක් හට බල ඇත්තේ යැ ෂඩ්දන්තකුලෙහි එක් ඇතෙක්. ෂඩ්දන්තයන් දසදෙනක්හට බල ඇත්තාහ බුදුහු ඔහු ප්රඑකෘති හස්තිගණනායෙන් කොටිසහස්ර්යක් ඇත්නට බල ඇත්තාහ. පුරුෂගණනායෙන් දශකොටි සහස්රතයක් පුරුෂ යනට බල ඇත්තාහ.
මේ යැ “නාරායණබල” නම් - මේ බුදුන්ගේ කාය බල යි.
මෙ බල බාහිර වන බැවිනුදු තිය්ය්ඇත ග්ගතයන් හා සාධාරණ වන බැවිනුදු මෙයින් දුඃඛක්ෂය නො වන බැවිනුදු කායබල මෙහි ගෘහිත නො වෙයි, ඥානබල මැ ගෘහිත වේ.
එහි ඥානබල නම් කවරැ යත්? ස්ථානාස්ථාන දන්නා නුවණ, කාලත්රගයවර්තී වූ කර්මඥ සමාදානයන්ගේ යථාභූවිපාක දන්නා නුවණ, සර්වකත්රර ගාමිණී වු ප්රබතිපත් දන්නා නුවණ, අනෙකධාතුනානා ධාතුලොක1 දන්නා නුවණ, සතුන්ගේ නානාධිමුක්ති කත්ව දන්නා නුවණ, ඔවුන්ගේ ම ඉන්ද්රීණය පරාවරතා දන්නා නුවණ, ධ්යාණනවිමොක්ෂසමාධිසමාපත්තීන්ගේ සංක්ලේශ ව්යුවදාන ව්ර්යා ත්ථාන දන්නා නුවණ, පූර්වෙනනිවාස දන්නා නුවණ, සතුන්ගේ ව්යුනති උත්පත්ති දන්නා නුවණ, ආශ්රණවක්ෂය දන්නා නුවණ යන මේ දශවිධ ඥානබල යි.
1. ධාතු.
අභිසම්බොධිකථා 43
මෙහි දෘෂ්ටිසම්පන්න පුද්ගලයක්හු විසින් කිසි කවර සංස්කාර ධර්මයක් නිත්ය යයි ගන්නට කාරණ නැතියි දන්නා නුවණ ද; එසේ ම සුඛ යයි ගන්නට ද, ආත්ම යයි ගන්නට ද, පඤ්චානන්තය්ය් කි කර්ම කරන්නට ද අනෙක් ශාස්තෘවක්හු උදෙසන්නට ද, කාරණ නැති යි දන්නා නුවණ ද, එක කාලයෙහි බුදුන් දෙදෙනක්හු චක්ර රේත්තීන් දෙදෙනක්හු උපදනට කාරණ නැති යි දන්නා නුවණ ද; ස්ත්රිිත්වයෙහි සිට බුදුන්නට ද, චක්ර වර්ත්තිවන්නට ද, ශක්ර් වන්නටද, මාර වන්නට ද, බ්රතහ්ම වන්නට ද කාරණ නැතැයි දන්නා නුවණ ද; ත්රිනවිධදුශ්චරිතයෙන් ඉෂ්ටවිපාක වන්නට කාරණා නැති යි දන්නා නුවණ ද; ත්රිුවිධ දුශ්චරිතසමඞ්ගි වූවහු ඒ හෙතුවින් සුගතියැ උපදින කාරණ නැති යි දන්නා නුවණ ද; යම් යම් ධර්ම කෙනෙක් යම් යම් ධර්මකෙනක්හට හෙතු නො වෙද්ද ප්ර ත්ය;ය නො වෙද්ද ඔහු ඒ ඒ ධර්මයයනට අහෙතු හ, අප්රරත්ය;ය හ, අස්ථානයහ යි දන්නා නුවණ ද; පෘථග්ජනයක්හු විසින් වනාහි කිසි කවර සංස්කාරධර්මයක් නිත්යි යයි ගන්නට කාරණා ඇති යි දන්නා නුවණ ද; එසේ ම සුඛ යයි ගන්නට ද, ආත්ම යයි ගන්නට ද, පඤ්චානන්තය්ය් කි කර්මකරන්නට ද, අනෙක් ශාස්තෘවක්හු උදෙසන්නට ද කාරණ ඇති යි දන්නා නුවණද; ස්ත්රීකත්වයෙහි සිට බුදු නො වන්නට ද චක්රාවර්ත්ති නො වන්නට ද, ශක්රට නොවන්නට ද, මාරද, බ්රගහ්ම නො වන්නට ද කාරණ ඇති යි දන්නා නුවණ ද; ත්රිසවිධසුචරිතයෙහි ඉෂ්විපාක වන්නට කාරණා ඇති යි දන්නා නුවණ ද; ත්රි‍විධසුචරිතසමඞ්ගි වැ ඒ හෙතුවින් සුගතියැ උපදිනට කාරණ ඇති යි දන්නා නුවණ ද, යම් යම් ධර්මකෙනෙක් යම් යම් ධර්ම කෙනෙක්නට හෙතු වෙද්ද ප්රණත්ය‍ය වෙද්ද ඒ ඒ ධර්ම්යෝ ඒ ඒ ධර්මයනට හෙතු හ, ප්ර ත්යණය හ, ස්ථානයහ යි දන්නා නුවණ ද යන මේ පළමුවන ස්ථානාස්ථාන දන්නා ඥානබල යි.
44 ධර්මනප්රයදීපිකා
ඇතැම් පාපකර්මයන් ගතිසම්පත්තීන් බාධිත වැ කාලසම්පත්තින් බාධිත වැ උපධිසම්පත්තීන් බාධිත වැ ප්ර යෝගසම්පත්තීන්න බාධිත වැ නො විවස්නාපරිදි දන්නා නුවණ ද; ඇතැම් පාපකර්මයන් ගතිවිපත්ති පිණිස කාලවිපත්ති පිණිස උපධිවිපත්ති පිණිස ප්රැයොගවිපත්ති පිණිස විවස්නාපරිදි දන්නා නුවණ ද, ඇතැම් කුශල කර්මයන් ගතිවිපත්තීන් බාධිත වැ නො විවස්නාපරිදි දන්නා නුවණ ද; ඇතැම් කුශලකර්මයන් ගතිසම්පත් කාලසම්පත් උපධිසම්පත් ප්රනයොගසම්පත් පිණිස විවස්නා පරදි දන්නා නුවණ ද; යන මේ යථාභූතවිපාක දන්නා දෙවන ඥානබල යි.
මේ මාර්ග පිළිවෙත් නිරයට පමුණුවයි, මේ මාර්ග පිළිවෙත් තිය්ය්; පග් යොනනියට පමුණුවයි, මේ මාර්ග පිළිවෙත් ප්රෙෙතලොකයට පමුණුවයි, මේ මාර්ගය පිළිවෙත් මනුෂ්ය ලොකයට පමුණුවයි, මේ මාර්ග පිළිවෙත් දිව්යප ලොකටය පමුණුවයි, මේ මාර්ග පිළිවෙත් නිර්වාමණයට පමුණුවයි, මෙසේ සර්වත්රයගාමිනි ප්රණතිපත් දන්නා නුවණ තුන්වන ඥානබල යි.
ස්කන්ධයන්ගේ නානාත්ව දන්නා නුවණ ද ආයතන යන්ගේ නානාත්ව දන්නා නුවණ දැයි මෙසේ අනෙක ධාතුනානාධාතුලොකයාගේ නානාත්ව දන්නා නුවණ සතරවන ඥානබල යි.
හීනාධිමුක්තික සත්වයෝ ද ඇති, ප්රගණීතාධිමුක්තික සත්වයෝ ද ඇති, හීනාධිමුක්තික සත්වයෝ හීනාධි මුක්තිකසත්වයන් සෙව්ති, භජනය, පය්යුිමු පාසනය කෙරෙති, ප්රතණීතාධිමුක්තිකසත්වයෝ ප්රාණිතාධිමුක්තික සත්වයන් සෙව්ති, භජනය පය්යුවය පාසනය කෙරෙති යි දන්නා නුවණ ද; අතීතාධ්වයෙහි දූ හීනාධිමුක්තික ස්තවයෝ හිනාධිමුක්තික සත්වයන් සෙවියහ, භජනය පය්යුහි පාසනය කළහ, ප්රයණීතාධිමුක්තිකසත්වයෝ ප්ර ණීතාධි මුක්තික සත්වයන් සෙවීයහ, භජනය පය්යු ්ත පාසනය කළහ, අනාගතාධ්වයෙහි දූ හීනාධිමුක්තික සත්වයෝ හීනාධිමුක්තික සත්වයන්, ප්රසණීතාධිමුක්තික සත්වයෝ ප්රතණීතාධි
අභිසම්බොධිකාථා 45
මුක්තික සත්වයන් සෙව්ති, භජනය පය්යු ස පාසනය කෙරෙති යි දන්නා නුවණ ද යන මෙසේ සත්වයන්ගේ නානාධිමුක්තිකත්ව දන්නා ප්ර ඥා පස්වන ඥානබල යි.
පරසත්වයන්ගේ පරපුද්ගලයන්ගේ ලොක ශාශ්වත යයි ද, ආශාශ්වත යයි ද, අන්ත ඇත්තේ යයි ද, අන්ත නැත්තේ යයි ද, හෙ මැ ජීවය හෙ මැ ශරීර යයි ද, ජීව අනෙකෙකැ ශරීර අනෙකෙකැ යි ද, සත්ව මරණීන් මත්තේ වෙයි ද, මරණින් මත්තේ නො වෙයි ද, සත්ව මරණින් මත්තේ නො ද වෙයි නො ද නො වෙයි ද ගන්නා ශාශ්වතොච්ඡෙදදෘෂ්ටි සංඛ්යාවත ආශය දන්නා නුවණ ද; මේ අන්තද්වය පරිවර්ජන කළානට සර්මතධර්මසයෝ ප්ර තීත්ය සමුත්පන්නයහ යි උපදනා ආනුලොමිකක්ෂාන්ති යයි ද - යථාභූත ඥාන යයි ද කියන ලද ආශය දන්නා නුවණ ද; කාමරාගානුශය, ප්රවතිඝානුශය මානානුශය දෘෂ්ට්යානනුශය විචිකිත්සානුශය භවරාගානුශය අවිද්යාශනුශය සඞ්ඛ්යාාත අනුශය දන්නා නුවණ ද; පුණ්යිහිසංස්කාර අපුණ්යා්හිසංස්කාර ආනඤ්ජාභිසංස්කාරදි චරිත දන්නා නුවණ ද; සත්වයන්ගේ හීනාධිමුක්තික ප්ර්ණීතාධිමුක්තිකාදි අධිමුක්තිදන්නා නුවණ ද; ප්ර්ඥාවක් ෂුසැ හුණු ලොභ ද්වේෂ මොහ මාන දෘෂ්ටි විචිකිත්සා ස්ත්යාධන ඖද්ධත්ය් අග්රී ක අනපත්ර පාසඞ්ඛ්යාිත දශක්ලේශයන් විසින් මහාරජස්ක වූ සත්වයන් දන්නා නුවණ ද, මෙම දශක්ලේශයන් අනා සෙවිත අභාවීත අබහුලීකෘත හෙයින් අල්පරජස්ක වූ සත්ව යන් දන්නා නුවණ ද; අනාසෙවිත අභාවිත අබහුලීකෘත අනුත්සදකෘත වූ ශ්රතද්ධාදී පඤ්වෙන්ද්රිායයන් විසින් මෘදු වූ ඉන්ද්රිඅයන් ඇති සත්වයන් දන්නා නුවණ ද; ආසෙවිත භාවිත බහුලීකෘත උත්සදකෘත ශ්රරද්ධාදි පඤ්වෙන්ද්රිණයයන් විසින් තීක්ෂ්ණෙද්රිහය වූ සත්වයන් දන්නා නුවණ ද; පාපයෙහි ආශා ඇති පාපානුශය වු පාපාචරිත වූ පාපයෙහි අධිමුක්ති ඇති මහා රජස්ත වූ මෘද්වින්ද්රිඤය වූ ද්වාකාර සත්වයනු දු, දුර්විඥාප්යසසත්වයනු දු, කල්යාවණයෙහි ආශා ඇති කල්යාරණචරිත වූ කල්යාදණාධිමුක්තික වූ අල්පරජස්ක වූ තීක්ෂ්ණෙද්රිදය වූ ස්වාකාරසත්වයනු දු, සුවිඥාප්යාසත්වය නුදු දන්නා නුවණ ද; පඤ්චානන්තය්යාූ ස දි කර්මා වරණයෙ
46 ධර්මමප්රණදීපිකා
නුදු, මිථ්ය දෘෂ්ටිසංඛ්යා ත ක්ලෙශාවරණයෙනුදු, අහෙතුක ප්රාතිසන්ධි සඞ්ඛ්යා ත විපාකාවරණයෙනු දු සමන්වාගත වූ ශ්ර්ද්ධා නැති කුශලච්ඡන්ද නැති නීවරණ බහුල වූ අභව්ය සත්වයන් දන්නා නුවණ ද; උක්තප්රනකාර කර්මාවරණ ක්ලෙශාවරණ විපාකාවරණයෙන් දුරු වූ ශ්ර ද්ධාසම්පන්න කුශලව්ඡන්ද ඇති නීවරණ නැති භව්යාසත්වයන් දන්නා නුවණ ද; යනා මේ සවන ඉන්ද්රිැයපරාවරතාඥානබල යි.
ප්රදථමධ්යාරනාදි ධ්යා්නධර්මයන් දන්නා නුවණ ද; අෂ්ට විමොක්ෂ ධර්මයන් දන්නා නුවණ ද; සවිතර්කසවිචාර සමාධිය , අවිතර්කවිචාර මාත්ර සමාධිය, අවිතර්කඅවිචාර සමාධිය යන ත්රි්විධ සමාධීන් දන්නා නුවණ ද; නිරොධ සමාපත්ති හා සමඟ රූපාරූප අෂ්ටසමාපත්ති දන්නා නුවණ ද; භානභාගීය වූ සංක්ලේශයන් දන්නා නුවණ ද; ඒ ඒ සමාපත්තීන් ව්යුගත්ථාන හා ව්යභවදානකර ධර්මයන් මුහු ව්යුපත්ථානයහ, මුහුව්යයවදානකරයහ යී දන්නා නුවණ ද; යන මේ සත්වන ඥාන බල යි.
“එකම්පි ජාතීං ද්වෙපි ජාතියො” යනාදීන් අතීතා පරමිතකාලයෙහි ස්කන්ධස්තානයෙහි පවත්නා නුවණ අටවන ඥානබල යි.
මේ සත්හු කායදුශ්චරිතයෙන් වාග්දුශ්චරිතයෙන් මනොදුශ්චරිතයෙන් සමන්වාගත වැ පණ්ඩිතජනයන් කී සෙයින් සම්යචක්ප්රදතිපතැ නො පැවතැ මිථ්යාගදෘෂ්ටි ගෙනැ මිථ්යා්දෘෂ්ටිකර්මසමාදාන කල හෙයින් කාබුන් මරණින් අපායෙහි උපදනාහ යි1 දන්නා නුවණ ද; මෙ සත්හු කායසුචරිතයෙන් වාක්සුචරිතයෙන් මනස්සුචරිතයෙන් සමන්වාගත වැ පණ්ඩිතජනයනට උපවාද නො කොටැ උන් කී සෙයින් පිළිවෙත් කොට සම්යවග්දෘෂ්ටික වැ සම්යොග්දෘෂ්ටිකර්මසමාදාන කළ හෙයින් කාබුන් මරණින් සුගති යැ උපදනාහ යි දන්නා නුවණ ද; මෙසේ මියන සතුනු ද උපදනා සතුනු දු හීන සත්වයනු දු ප්රනණීතසත්නය නුදු සුවර්ණ සත්වයනු දු දුර්වහර්ණ සත්වයනු දු සුගති යැ දුගතියැ 1 උපන්නාභ යි.
අභිසම්බොධි කථා 47
තමන් තමන් කළ කම්වශයෙන් සුව විඳුනා දුක් විඳුනා සතුන් විශුද්ධ වූ අමානුෂ වූ දිව්ය්චක්ෂුසින් දන්නා නුවණ නවවන ඥානබල යි.
තථාගත තෙමේ ආශ්ර්වක්ෂය කළ හෙයින් අනාශ්රඥව වූ වෙතොවිමුක්ති ප්රගඥාවිමුක්ති සංඛ්යා ත නිර්වාරණාලම්බන ඵලසමාප්ති සමවැද වාසය කෙරෙයි දන්නා නුවණ දසවන ඥානබල යි.
මේ යැ “දශබල” නම් _________
චතුර්වෛශාරද්යව නම් කවරැ යත්? බුදුන් “සම්යයක්සම්බුද්ධයෙමි” යි කී කලැ “නැති, මෙනම් ධර්ම කෙනෙක් තා විසින් අනිභිසම්බුද්ධයහ”යි කීයන්නට නිසි මහණෙක් හෝ බමුණෙක් හෝ දෙවියෙක් හෝ මරෙක් හෝ බඹෙක් හෝ ලොකයෙහි නො ද ඇති - “ක්ෂීණාශ්රරවයෙමි” යි කී කලැ “නැති, මෙතෙක් ආශ්ර වයෝ තා විසින් අපරීක්ෂීණයහ” යි කියන්නට නිසි කෙනෙක් ලොකයෙහි නො ද ඇති - “මෙ ධර්මයෝ ස්වර්ගරයට මොක්ෂයට අන්තරායකරයහ”යි කී කලැ “නාති, මෙ ධර්ම අන්තරායකර නො වෙ”යි කියන්නට නිසි කෙනෙක් ලොකයෙහි නො ද ඇති - “මෙ ධර්මොයෝ නෛය්යා් නිකයහ”යි කී කලැ “නැති, මෙ ධර්මයො අනෛය්යාධ ණිකයහ”යි කියන්නට නිසි කෙනෙක් ලොකයෙහි නො ද ඇති.
මෙ සතර ස්ථානයෙහි තමන්ගේ විශාරදභාව ප්රනත්යක වෙක්ෂා කරන බුදුනට උපන් සෞමනස්යසමයඥානය ‘චතුර්වෛශාරද්යට” නම්.
එයින් වදාළහ:
“සම්මාසම්බුද්ධස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ධම්මා අනභිසම්බුද්ධාති තත්රල වත මං සමණො වා බ්රසහ්මණොවා දෙවො වා මාරොවා බ්රුහ්මා වැ කොවි වා ලොකස්මිං සහධම්මෙන පටිචොදෙස්සතීති නිමිත්තමෙතං භික්ඛවෙ න සමනුපස්සාමි, එතම්පහං භික්ඛවෙ නිමිත්තං අසමනු පස්සන්තො ඛෙමප්පත්තො අභයප්පත්තො වෙසා
48 ධර්ම්ප්රුදීපිකා
රජ්ජප්පත්තො විහරාමි. ඛිණාසවස්ස තෙ පටිජානතො ඉමෙ ආසවා අපරික්ඛිණාති -පෙ- යෙ ඛො වන තෙ අන්තරායිකා ධම්මාචුත්තා තෙ පටිසෙවතො නාලං අන්තරායායාති -පෙ- යස්ස ඛො පන තෙ අත්ථාය අන්තරායායාති -ෙප- යස්ස ඛො පන තෙ අත්ථාය ධම්මො දෙසිතො, සො න නිය්යායති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයායාති තත්රත වත මං සමණො වා බ්ර්හ්මණොවා -පෙ- වෙසාරජ්ජප්පත්තො විහරාමි”යි.
මෙ යැ “සතරවෛශාරද්යම” නම්
මෙසෙයින් බුදුහු භගවත් අර්හත් සම්යුක්සම්බුද්ධ වන බැවිනුදු, විද්යාපවරණ ගුණයෙන් පරිපූර්ණභ වන බැවිනුදු, දශබල චතුර්වෛශාරද්යර ෂඩ් අසාධාරණඥාන චතුර්දශබුද්ධ යන අෂ්ටාදශ ආවෙණික බුද්ධධර්මාදි අනන්තාපරිමාණ ගුණරත්නයෙන් ආඪ්යඅ වූ ධර්මකාය ඇතියෝ. _________