भानुभक्तीय रामायण/किष्किन्धा काण्ड
| ←अरण्य काण्ड | भानुभक्तीय रामायण (1887) by किष्किन्धा काण्ड |
सुन्दर काण्ड→ |
जस्सै मुक्त भई गइन् ति शबरी सब् बात् सुनी राम् पनी।
जान्छू आज म ऋष्यमूक गिरिमा सुग्रीव भेट्छू भनी॥
जान्थ्या कोस् भरिको तलाउ मिलिगो पम्पा भन्याको पनी।
चीह्न्या श्री रघुनाथले शबरिले यै हो भन्याको भनी॥1॥
माछा कच्छप चल्दछन् कमलको सब् गिर्छ केसर् तहाँ।
केसर्ले जब छोपियो पनि भन्या देखिन्छ जल् पो कहाँ॥
नीला लाल सफेद् कमल् पनि अनेक् रङ्का भयाका तहाँ।
बोल्छन् हंस चकोर सारसहरू लाटाक्वस्यारा जहाँ॥2॥
जस्तो निर्मल हुन्छ सन्तहरुको मन् सोहि माफीक जल्।
निर्मल् देखि बहुत् प्रसन्न मन भो लाग्यो र साह्रै असल्॥
थोडा जल् पनि पान् गरी सकल वन् हेर्थ्या जगन्नाथ् तहाँ।
देख्या सुग्रिवले डरायर नजर् लाया प्रभू छन् जहाँ॥3॥
बालीको छल हो भन्या बुझि तहाँ हात्ले इसारा दिया।
ओरै कोहि रहेछ सज्जन भन्या हेरेर हाँसी लिया॥
ब्राह्मण्को लडिका बनेर हनुमान् जाऊ ति को हुन् कहाँ।
जान्छन् क्या मनमा छ सब् वरिपरी हेरेर डुल्छन् तहाँ॥4॥
सुग्रिव्ले हनुमानलाइ जब यो हूकुम् दिया जा भनी।
ब्राह्मण्का लडिका बनेर हनुमान् राम्का हजुर्मा पनी॥
पौंची पाठ् सित बिन्ति पारि सब काम् सोध्या प्रभूको जसै।
विस्तार् नाम र कामको प्रभुजिले खुस् भै बताया तसै॥5॥
सुग्रिव्को हनुमानले पनि तहाँ विस्तार बिन्ती गर्या।
बोकूँ श्री रघुनाथलाइ भनि फेर् आफ्नू स्वरुप् झट् धर्या॥
राम् लक्ष्मण् कन बोकि जल्दि हनुमान् सुग्रीवका पासमा।
पौंचाऊँ रघुनाथलाइ भनि खुप् कूद्या ति आकाशमा॥6॥
जल्दी पर्वतका उपर् पुगि गया छाया विषे राम् रह्या।
सुग्रिव्लाइ खबर् दिना कन तहाँ जल्दी हनूमान् गया॥
विस्तार् पायर आइ सुग्रिवजिले दर्शन् प्रभूको गर्या।
हाँगा कोमल भाँचि आसन दिया आनन्दसागर् पर्या॥7॥
आसन् सुग्रिवलाइ लक्ष्मणजिले दीया हनूमानले।
लक्ष्मण्जी कन बस्न आसन दिया ताहीं ठुला शानले॥
सब् वृत्तान्त बताइ लक्ष्मणजिले विस्तार् सुनाया जसै।
सीता जुन् गहना खसालि गइथिन् हाजिर् गराया तसै॥8॥
हा राम् लक्ष्मण येति मात्र मुखले बोलेर आकाशमा।
जान्थिन् सब् गहना फुकालि कन ता हाम्रा यसै वासमा॥
गिन्र्या पाठ् सित पो खसालि ति गइन् चिह्नीन याहीं थियाँ।
कस्का हुन् यहिं चीह्िनबक्सनु हवस् यै हो हजूर्मा दियाँ॥9॥
येती बिन्ति गरी दिया ति गहना देख्या प्रभूले पनी।
चीह्न्या सब् गहना र शोक् बहुत भो हा मेरि सीता भनी॥
रोया छाति विषे धर्या र गहना नाना विलाप्ले जसै।
लक्ष्मण् सुग्रिवले तहाँ प्रभुजिको दिल् खुस् गराया तसै॥10॥
हे राम् रावणलाइ मारि सहजै सीताजिलाई यहाँ।
हाजिर् हामि गराउँला हजुरमा त्यो दुष्ट जाला कहाँ॥
येति बिन्ति तहाँ ति सुग्रिवजिले राम्का हजुर्मा गर्या।
बोल्या श्री हनुमानले पनि तहाँ अग्नी र साक्षी धर्या॥11॥
अग्नी साक्षि धरेर सुग्रिवजिले राम् थ्यैं मित्यारी गरी।
बाहाँ जोरि सखा भई नजिकमा सुग्रिव् बस्या तेस् घरी॥
सुग्रिव्ले तहिं बिन्ति बात् पनि गर्या हे नाथ् फजीती सही।
बालीका डरले बहुत् दिन बित्या एसै जगामा रही॥12॥
याहाँ बाली त आउँदैन छ सराप् मातङ्गजीको र यो।
पायाँ बस्न नहीं भन्या म कन ता कस्ले बचाऊँदथ्यो॥
बालीको बल बिन्ति गर्छु अहिले जस् देखि सब् डर्दछन्।
कस्तै वीर हउन् लड्या पनि भन्या लड्न्या सबै मर्दछन्॥13॥
ठूलो विर् मयपुत्र राक्षस थियो मायावि ता नाम् थियो।
बाली सीत लडाञि गर्न भनि त्यो आयो र हाँक् खुप् दियो॥
बालीले पनि दौडि गै कन तहाँ हान्यो मुठीले जसै।
बाधा पाइ डराइ भागि ऊ गयो लाग्यो पछाडी तसै॥14॥
बालीका पछि लागि मै पनि गयाँ राक्षस् गुफामा गयो।
ढोकामा त मलाइ राखि रिसले फेर् भित्र जाँदो भयो॥
मैन्हा दिन् बिति गै गयो त पनि त्यो फर्केन बाली जसै।
साह्रै दिक् म थियाँ कसो गरुँ भनी आयो रगत् पो तसै॥15॥
लौ बाली त मरेछ हेरि रगतै आयो गुफा देखि ता।
मैलाई पनि फर्कि मार्छ रिसले गूफा थुनी जाँ म ता॥
यस्तो बुद्धि भयो र पत्थर ठुलो ल्यायाँ र गूफा थुन्याँ।
फर्की आउन मन् गर्या पनि सहज् निस्की न सक्नू हुन्या॥16॥
यस्ता पाठ् सित खुप् थुन्याँ र म फिर्याँ बाली मर्या लौ भनी।
विस्तार् सर्व सुनाउँदा म कन ता राजा बनाया पनी॥
राजा भै कन राज्य भोग् पनि गर्याँ क्यै दिन् पछी बालि ता।
राक्षस् मारि फिरेर दाखिल भयो रीसाइ मै माथि ता॥17॥
उस् दिन् देखि डराइ याहिं म रह्याँ मेरी त पत्नी पनी।
बल्जफ्ती सित भोग गर्छ गरुँ क्या पुग्दैन जोर् तै पनी॥
याहीं आउन सक् भये यहिं पनी आयेर मान्र्या थियो।
पाप्को क्या डर मान्छ त्यो र बलले जस्ले बुहारी लियो॥18॥
साह्रै दुःखि भयेर सुग्रिवजिले बिन्ती गर्याको सुनी।
सुग्रिव्का अब दुःख हर्दछु भनी अन्तःकरण्ले गुनी॥
खातिर् श्री प्रभुले गर्या सुन सखे त्यो बालि मारी यहाँ।
तिम्रो राज्य गराउँला अब उपर् जोर् चल्छ तेस्को कहाँ॥19॥
यस्तो सत्य वचन् सुन्या प्रभुजिको शङ्का पर्यो तै पनी।
सक्छन् क्या तब बालि मार्न कन ता ठूलो छ बाली भनी॥
बालीलाइ बहूत विर् बुझि तहाँ राम्का अगाडी सरी।
बालीको अघिको पराक्रम कह्या बिल्कूल विस्तार् गरी॥20॥
एक् दिन् दुन्दुभि नाम राक्षस ठुलो आयो र हाँक् खुप् दियो।
बालीले सहजै निमोठि कन सिर् छुट्ट्याइ हात्मा लियो॥
सोही फ्याँकि दिंदा यहाँ गिरि गयो चार् कोस् जगामा जसै।
छीटा पर्न गयो बहुत् रगतको ऋ़षी रिसाया तसै॥21॥
बालीलाइ सराप् दिया अब यहाँ आइस् भन्या तैं पनी।
सिर् जुद्दा भइ पृथ्विमा गिरि गयास् जस्तै गिर्यो यो पनी॥
यो मालुम् त मलाइ सब् अघि थियो सो जानि याहीं रह्याँ।
उस्लाई पनि यो छ याद् तब म तेस् विर् देखि बाँच्तो भयाँ॥22॥
सोही सिर् अझ तक् छ पर्वत सरी यो फ्याँक्न सक्नू भया।
बाली मार्न समर्थ ताहिं चिह्नुला मेरा त सेखी गया॥
ई बात् सुग्रिवका सुनी झलक द्यूँ इन्लाइ भन्न्या भयो।
फ्याँक्या सिर् तहिं पाउका अँगुलिले चालीस कोस् तक् गयो॥23॥
देख्या सुग्रिवले तथापि मनमा शङ्का त फेरी रह्यो।
सक्छन् क्या तब बालि मार्न कन ता ठूलो छ भन्न्या भयो॥
सात् ताल् वृक्ष इ छन् इ एक शरले छेड्छन् त मार्छन् भनी।
सुग्रिव्का मनमा भयो र इ कुरा सब् थोक् सुनाया पनी॥24॥
हे नाथ् बिन्ति म गर्दछू अरु पनी यस्तो छ बाली भनी।
येही सिर् कन फ्याँकि मात्र मनले मानेन विश्वास् पनी॥
बालीले यही ताल वृक्ष कन ता बूटै बराबर् गनी।
हल्लायेर खसालि दिन्छ जति छन् सम्पूर्ण पत्ता पनी॥25॥
ई ताल् वृक्ष पनी यहाँ हजुरले एक् बाण ऐल्हे धरी।
सब्मा छिद्र गराइ बक्सनु हवस् बुझ्न्या छ मन् खुप् गरी॥
येती बिन्ति तहाँ ति सुग्रिवजिले राम् थ्यैं जसै ता गर्या।
राम्जीले पनि लौ भनेर खुसिले हात्मा धनूबाण् लिया॥26॥
बाण् फ्याँक्या प्रभुले र वेग् सित गयो सात्ताल भेदन् गरी।
पर्वत् भूमि समेत् विदारि पर गो साम्ने त सब् साफ् गरी॥
ठोक्रैमा फिरि आइ बाण् जब पर्यो सुग्रीवजी छक् पर्या।
साक्षात् श्रीपति हुन् भनी चिह्िन तहाँ राम्को स्तुती खूप् गर्या॥27॥
हे नाथ् बल्ल चिह्न्याँ अहो सकलका आत्मा जगन्नाथ् भनी।
माया देखि फरक् भयो अब त मन् लाग्दैन माया पनी॥
क्या गर्छू अब पुत्र दार धनले सम्पूर्ण ई दुर् हउन्।
मेरा सब् दस इन्द्रियै हजुरका सेवा टहल्मा रहुन्॥28॥
यै पाठ्ले जब ता गर्या स्तुति तहाँ सुग्रीवले सो सुनी।
यो ज्ञान् आज म द्यूँ भनी प्रभुजिले अन्तःकरण्ले गुनी॥
मायाले अनि मोह पारि रघुनाथ् हाँस्या र बोल्या जसै।
सुग्रिव् मोह भया वचन् सुनि तहाँ ऊ ज्ञान बिस्र्या तसै॥29॥
हे सुग्रीव सखे मलाइ दुनियाँ भन्नन् मित्यारी गरी।
कुन् चिज् सुग्रिवलाइ दी कन गया आपत्ति तिन्का हरी॥
यो लोक्को अपवाद् म मेट्छु अब ता बाली छ ऐल्हे जहाँ।
ताहाँ गै कन हाँक देउ तिमिले त्यो बालि मार्छू यहाँ॥30॥
ऐल्हे राज्य गराउँछू भनि तहाँ राम्को हुकुम् भो जसै।
सुग्रिव् खूसि भयेर बालि कन खुप् हाँक्या वचन्ले तसै॥
किष्किन्धापुरिका नजीक वनमा आयेर हाँक् खुप् गरी।
सुग्रिव् ता जब ता चल्या बुझि खबर् बाली छुट्या घरी॥31॥
बाली सुग्रीवको लडाञि पनि भो सुग्रीव एक् क्षण् लड्या।
सक्थ्या सुग्रिवले कहाँ सहजमा बाली विरैले धर्या॥
बाण् छाडी कन बालिलाइ अब ता मार्नन् प्रभूले भनी।
एक् क्षण् ता यहि आसले टिकि गया घुस्सा दिंदामा पनी॥32॥
बाली सुग्रिवको दुरुस्त अनुहार् एक् देखि राम्ले जसै।
बाण् थाम्या टिकि सक्नु मुस्किल भई सुग्रीव भाग्या तसै॥
पौंच्या श्रीरघुनाथका हजुरमा काम्दै र छाद्दै रगत्।
बल् तोडी कन बालिले हरि लिया एक् देह पौंच्या फगत्॥33॥
सुग्रीव्ले तहिं बिन्ति खुप् सित गर्या हे नाथ् मलाई यहाँ।
मार्नैको यदि मन् छ पो पनि भन्या जोर् चल्छ मेरो कहाँ॥
आफैंले यहिं मारि बक्सनु हवस् ख्वामित् हजूर्ले पनी।
शत्रूलाइ लगाइ मार्न त उचित् हो क्या सखा हो भनी॥34॥
सुग्रीव्का इ वचन् सुनी गह भरी आँसू प्रभूले धर्या।
सुग्रीवजी कन अङ्कमाल गरि खुप् खातिर् प्रभूले गर्या॥
हे सुग्रीव सखे दुरुस्त अनुहार् एक् देखि शङ्का भयो।
मर्नन् मित्र भनेर पो डर हुँदा बाँचेर बाली गयो॥35॥
चिह्नू देह विषे धरेर अहिले जाऊ र हाँक् देउ फेर्।
बालीलाइ म मारि दिन्छु सहजै लाग्वैन ऐल्हे त बेर्॥
यस्ता बात् गरि खुप् शपथ् पनि गरी सुग्रीवको मन् भरी।
आज्ञा लक्ष्मणलाइ बक्सनु भयो फुल् ल्याउ माला धरी॥36॥
सो माला पहिराइ भाइ तिमिले जल्दी पठाऊ तहाँ।
हाँक् दीउन् अब बालिलाइ अहिले मार्छू म छोड्छू कहाँ॥
लक्ष्मण्ले पनि यो हुकुम् सुनि तहाँ माला लगाई दिया।
त्यो माला पहिरेर सुग्रिव गया बाली जहाँ विर् थिया॥37॥
बालीलाइ सुनाइ हाँक् बहुत दी सुग्रिव् बस्याथ्या जसै।
बालीले पनि शब्द सुग्रिवजिको सून्या र ऊठ्या तसै॥
आश्चर्यै मनमा भयो अघि भन्या ऊठ्यो पछी रिस् पनी।
मुक्का ख्वाइ लघारियो त पनि फेर् फर्क्यो भगूवा बनी॥38॥
बालीले पनि फेर् कछाड् कसि तयार् भै जान लाग्या जसै।
ताराले त न जाउ यस् बखतमा भन्दै समातिन् तसै॥
कोही वीर् बलवान् सहाय मिलि पो सुग्रीव आया यहाँ।
साहायै न भया त येहि घडिमा सुग्रीव फिर्थ्या कहाँ॥39॥
ताराका इ वचन् सुनेर बलवान् वीर् बालि बोल्छन् तहाँ।
हे प्यारी न डराउ को छ म सरी विर् आज दोस्रो यहाँ॥
सुग्रिव्लाइ सहज् सहाय सहितै मारेर फिन्र्या म छू।
विर् हूँ हाँक दिंदा कसो गरि बसूँ शङ्का न मान्या कछू॥40॥
बालीका इ वचन् सुनी कन तहाँ ताराजिले फेर् पनी।
भन्छिन् नाथ् कछु सूनि बक्सनु हवस् क्या भन्दछे यो भनी॥
बिन्ती गर्छु म हित् कुरो हजुरमा साक्षात् अयोध्यापती।
श्री राम्चन्द्र सहाय छन् अब तहाँ चल्दैन जोर् एक् रती॥41॥
सुग्रिव् सीत मित्यारि लाइ रघुनाथ्ज्यूले पिछामा लिया।
बाली मारि म राज्य आज दिउँला भन्न्या वचन् यो दिया॥
भन्न्या बात् अरुमा हुँदा वन महाँ सूनेर अङ्गद् यहाँ।
आई सब् इ कुरा मलाइ अघि नै भन्थ्यो न जाऊ तहाँ॥42॥
सुग्रिव् सीत विरोध् न राख तिमीले जाऊ र ल्याऊ यहाँ।
यो राज् सुग्रिवलाइ देउ अब ता जित् छैन तिम्रो तहाँ॥
श्री राम्का दुइ पाउमा पर तिमी गर्नन् प्रभूले दया।
साँचा हुन् इ कुरा बुझी लिनु हवस् भोग् गर्न इच्छा भया॥43॥
येती बिन्ति गरेर पाउ दुइमा पक्रेर रोइन् जसै।
तारालाइ बुझाउना कन तहाँ फेर् बालि बोल्या तसै॥
हे प्यारी न डराउ कत्ति रघुनाथ् साक्षात् रमाका पती।
नारायण् भनि चिन्दछू म पनि सो नाथ् हुन् जगत्का पति॥44॥
ताहाँ छन् रघुनाथ् भन्या चरणमा पन्र्याछु चाँडै तसै।
सुग्रीवै छ फगत् भन्या सहजमा मान्र्याछु छोड्छू कसै॥
सुग्रीव् कुन् बलियो छ पाजि भगुवा त्यो लड्न मन्सुब् लिन्या।
तेस् पाजी कन डाकि आज कसरी यो राज्य मैले दिन्या॥45॥
तस्मात् शोक् न गरी बसी रहु तिमी जान्छू म ताहाँ भनी।
लड्नैलाइ कछाड् कसी कन तयार् भै बालि दौड्या पनी॥
बाली सुग्रिव दूइ भाइ रिसले फेर् लड्न लाग्या जसै।
रुख्को आड गरी तहाँ प्रभुजिले एक् बाण छोड्या तसै॥46॥
बाण् बज्र्यो जब बालिका हृदयमा सर्वाङ्ग बाधा गरी।
पृथ्वी कम्प गराइ झट् तहिं गिर्या बाली त मूर्छा परी॥
मूर्छा दूइ घडी पर्या पछि अलिक् चैतन्य आयो जसै।
देख्या श्री रघुनाथलाइ खुसि भै साम्ने बस्याका तसै॥47॥
भन्छन् श्रीरघुनाथलाइ रघुनाथ् तिम्रो बिराम् क्या गर्याँ।
धर्मै छोडि लुकेर आज तिमिले मार्यौ म ऐल्हे मर्याँ॥
यो क्या क्षत्रियधर्म हो लुकि लुकी विर् बाण छोड्छन् कहीं।
क्षत्री भै कन धर्म छोडि लडन्या एक् आज देख्याँ यहीं॥48॥
साम्ने भै कन बाण छोडि तिमिले मार्थ्यौ त खुप् यश् थियो।
सुग्रिव् हो कति साख् म हुँ कति कुसाख् हा दैव क्या मन् दियो॥
सीता रावणले हर्यो भनि बहुत् सन्ताप मन्ले गरी।
सुग्रिव्लाइ सहाय ली म कन ता लूकेर चोर् झैं गरी॥49॥
मार्यौ यो अति चुक् भयो गरुँ कसो बाँच्थ्याँ त याहीं बसी।
रावण्लाइ कुलै समेत् सहजमा झिक्थ्याँ म पाता कसी॥
लङ्कापूरि समेत् पनी म बलले झिक्थ्याँ सहज्मा यहीं।
पाजी रावणलाइ मार्न तिमिले क्या जानु पर्थ्यो उहीं॥50॥
चोरी मारि लिंदा न यश् हुन गयो मासू न खानू भयो।
धर्मात्मा तिमि पापि झैं हुन गयौ ज्यान् व्यर्थ मेरो गयो॥
बालीका इ वचन् सुनेर रघुनाथ् भन्छन् तँ बोल्छस् कति।
बाली हूँ भनि गर्व गर् त पनि हेर् साँच्चै तँ होस् दुर्मति॥51॥
पाप्को डर् रति भर् न राखि तइँले खुस् भै बुहारी हरिस्।
सोही पाप् अहिले प्रकट् हुन गयो तेस् पापले पो मरिस्॥
धर्मस्थापन गर्नलाइ त यहाँ औतार मैले लियाँ।
धर्मै जानि अधर्म ठानि अहिले तैंलाइ मारी दियाँ॥52॥
श्री राम्का इ वचन् सुनी प्रभु भनी जानी चरण्मा पर्या।
वानर् हूँ रघुनाथ् क्षमा गर भनी हात् जोरि बिन्ती गर्या॥
नामोच्चारणले फगत् सहजमा संसारसागर् तरी।
ख्वामित् जान्छु हजूरमा अब भन्या मैले त दर्शन् गरी॥53॥
पायाँ मर्न म भाग्यको कति बखान् मेरो म ऐल्हे गरूँ।
को पाऊँछ हजूरलाइ भगवान् मन्र्या बखत्मा अरू॥
मेरो ता गति यै थियो मिलि गयो जान्छू परम्धाम् म ता।
अङ्गद् माथि दया रहोस् हजुरको हाजिर् छ सेवक् उ ता॥54॥
मेरा छाति महाँ छ बाण् हजुरको यो खैंचि छोई दिया।
शीतल् देह हुने थियो सहजमा प्राण् आज जान्या थिया॥
बालीका इ वचन् सुनी प्रभुजिले बाण् झीकि छूँदा भया।
ठाकुर्का अघि देह छोडि खुसि भै बाली परम्धाम् गया॥55॥
बालीका सँगमा थिया जति तहाँ वानर् ति भागी गया।
ताराजी सित गै वहाँ सब हवाल् विस्तार गर्दा भया॥
राम्जीले लुकि बाण छोडि सहजै बाली त मारी दिया।
सुग्रिव् मन्त्रि समेत् बहुत् खुशि भई राम्कै हजुर्मा थिया॥56॥
यो राज् अङ्गदलाइ बक्सनु हवस् ढोका सहर्को थुनी।
बस्छौं जल्दि हुकुम् हवस् हजुरको क्या हुन्छ धेरै गुनी॥
येती बिन्ति गर्या र वानरहरू जल्दी तयारी भया।
हूकुम् माफिक काम गर्न भनि सब् वानर् खडा भै रह्या॥57॥
बालीको परलोक् भयो भनि खबर् सूनिन् र तारा रुँदै।
हा नाथ् आज कता गयौ भनि बहुत् विह्वल् निरन्तर हुँदै॥
क्या गर्छू अब पुत्र राज्य धनले भन्दै ति तारा जहाँ।
बालीको परलोक् भयो उहि जगा सोधेर पौंचिन् तहाँ॥58॥
बालीका दुइ पाउ पक्रि बहुतै रूँदी विलाप् खुप् गरी।
भन्छिन् श्रीरघुनाथलाइ रघुनाथ् फेर् बाण ऐल्हे धरी॥
मारी देउ मलाइ जान्छु म पनी मेरा पतीका सँगै।
खोज्छन् स्वर्ग विषे मलाइ पतिले काहाँ म बस्छू न गै॥59॥
पत्नी सीत वियोग् हुँदा यति विलाप् हूँदा रह्याछन् भनी।
मालुम् सब् त तहीं छ फेर् म भनु क्या पर्दैन भन्नू पनी॥
पत्नीदान् गरि पुण्य हुन्छ जति सो मिल्न्या छ पुण्यै पनी।
तस्मात् आज अवश्य हान शरले जावस् पती थ्यैं भनी॥60॥
येती बात् अगि राम सीत गरि फेर् सुग्रिव्जिलाई पनी।
भन्छिन् लौ गर राज्य आज खुसिले मित्ले दियाको भनी॥
ताराका इ वचन् सुनी कन बहुत् आयो प्रभूमा दया।
तारालाइ बुझाउना कन तहाँ एक् तत्त्व भन्दा भया॥61॥
हे ताराजि विचार् न राखि तिमिले शोकै कती गर्दछ्यौ।
यो मेरो पति हो भनेर न बुझी व्यर्थै शरिर् हर्दछ्यौ॥
जीवै हो पति भन्दछ्यौ पनि भन्या मर्दैन जीव् ता कहीं।
देहै हो पनि भन्दछ्यो त किन शोक् गर्छ्यौ छ ऊ ता यहीं॥62॥
श्रीराम्का इ वचन् सुनी कन तहाँ ताराजि चुप् भै रहिन्।
जुन् सन्देह पर्यो वहाँ मन महाँ सो मात्र सोद्धी भइन्॥
हे नाथ् मर्जि भयो सुन्याँ सब कुरा बुझ्दैन मन् तै पनी।
सन्देहै मनमा रह्यो म कन ता को गर्छ यो भोग् भनी॥63॥
देहै गर्दछ भोग् भनू पनि भन्या जड् पो छ यो देह ता।
ईश्वर् हो उहि गर्छ भोग् भनु भन्याँ सक्तीन भन्नै म ता॥
साह्रै मोह भयाँ म ता हजुरका एकै वचन्ले गरी।
माया राखि बुझाइ बक्सनु हवस् अज्ञान मेरो हरी॥64॥
ताराका इ वचन् सुनी कन बहुत् माया मनैमा धरी।
तत्त्वज्ञान् सब ताहिं बक्सनु भयो खोलेर विस्तार् गरी॥
हे ताराजि न रोउ आज मनले संसार् छ झूटो भनी।
झूटो कुन् रितले छ यो भनि भन्या भन्छू म विस्तार् पनी॥65॥
म ता नित्यै पो हूँ यहि शरिरमा लागि म गयाँ।
शरिर् मर्दा आफै मइँ मरि गया झैं पनि भयाँ॥
अहो अज्ञान् मेरो भनि कन जहाँ तक् त मनमा।
लिंदैनन् ताहाँ तक् फजिति पनि छन् यै जनमहाँ॥66॥
स्फटिक् जस्तो जीव् हो शरिरहरु लाहा बुझि लिनू॥
स्फटिक् लाहाका सङ् धरि कन त दृष्टान्त छ दिनू॥
लहाका सङ् बस्ता स्फटिक म छु लाल् भन्छ जसरी।
शरिर् मर्दा मर्छू म पनि भनि जिव् भन्छ तसरी॥67॥
स्फटिक्ले रातो छू भनि कन सुहावस् त उ पनी।
सुहावस् यस् जिव्ले शरिर सँगमा मर्छु म भनी॥
न ता जिव् मन्र्या हो शरिर सँग लागेर जनको।
न रातो हून्या हो स्फटिक सब खेल् जान मनको॥68॥
मनैका खेल्ले जिव् शरिर मइँ हूँ भन्दछ भनी।
जहाँ तक् जान्दैनन् फजिति तहिं तक् मिल्दछ पनी॥
मनैको खेल् हो यो भनी कन त जान्न्या तरि गया।
न जान्न्या जिव् जो हुन् उति त सब फन्दा परि गया॥69॥
शरिर् मैं हूँ मेरै धन जनहरू हुन् भनि जसै।
पर्यो मन्का खेल्मा तब फजिति मिल्छन् बुझ यसै॥
विना सत्का सङ्ले विन गुरु कृपाले इ फजिती।
अवश्यै छुट्तैनन् सकल मनका खेल नजिती॥70॥
म नित्यै आत्मा हूँ शरिरहरू हुन् चार घरिका।
विचार्मा टिक्तैनन् विषय पनि छन् स्वप्न सरिका॥
भनी जान्न्या जन्ले दृढ गरि लिया भक्ितरसले।
न बिस्र्या यी मैले यति कहिदियाँ प्रीतिवशले॥71॥
उस् जन्ममा अधिक भक्ति गर्यौ र ऐल्हे।
दर्शन् दियाँ नतर झट्ट म मिल्छु कैल्हे॥
मेरो स्वरुप् र इ वचन् अब सम्िझ लीया।
छुट्नन् ति दुःख तिमिलाइ जती त थीया॥72॥
लेखै हवैन अब कर्म पनी गरीन्या।
रस्ता कह्याँ भवसमुद्र सहज् तरीन्या॥
मेरो स्वरुप् र इ वचन् जति सम्झि लिन्छन्।
सब् कर्मपाश् ति सहजै सित काटि दिन्छन्॥73॥
यस्ता वचन् प्रभुजिका सुनि खूसि मन्ले।
छोडिन् जती छ अभिमान् पनि ताहिं तिन्ले॥
सुग्रीवको पनि गयो अभिमान ताहाँ।
राम्को कृपा हुन गया पछि टिक्छ काहाँ॥74॥
हूकुम् भयो प्रभुजिको तहिं मित्रलाई।
हे मित्र सुग्रिव जराउ इ बालिलाई॥
क्रीया गरी कन शरिर् गर शुद्ध ऐल्हे।
सब् काम छोडि कन यै गर आज पैल्हे॥75॥
हूकुम् भयो र तब बालि लगी जलाया।
क्रीया गरी सकि ति सुग्रिव ताहिं आया॥
अर्पण् गरी सकल राज् प्रभुका चरण्मा।
सेवक् बनी कन म बस्छु भनी शरण्मा॥76॥
सुग्रिव्लाइ हुकुम् भयो प्रभुजिको जो हौ तिमी सो म हूँ।
जाऊ आज र गादिमा बस म ता याहीं वनैमा रहूँ॥
गाऊँमा घरमा बस्वैन म भनी मेरो प्रतिज्ञा छ यो।
जानन् लक्ष्मण ता सँगै घर पनी भाई गया भै गयो॥77॥
वर्षाकाल् बिति सक्छ यो जब तसै सीताजिको खोज् गर्या।
येती मर्जि दिया र सुग्रिव बहुत् आनन्दसागर् पर्या॥
लक्ष्मण्जी पनि रामका हुकुमले सुग्रीवका साथ् गया।
सुग्रिव् गादि विषे बस्या पछि फिरी दाखिल् प्रभू थ्यैं भया॥78॥
राम्ले ताहिं थियो प्रवर्षण गिरी तेस्का शिखर्मा चढी।
देख्या सुन्दर एक् गुफा स्फटिकको ताहीं गराया मढी॥
फल्फूल ताहिं खचित् थियो नजिकमै थीयो तलाऊ पनी।
देख्या मन् खुसि भो तहाँ प्रभुजिको बस्न्यै जगा हो भनी॥79॥
वर्षाकाल तलक् रह्या प्रभु तहाँ पर्थ्यो बखत्मा झरी।
जन्तू पुष्ट थिया सबै ति वनका खायेर घाँस् पेट् भरी॥
बस्थ्या श्रीरघुनाथका वरिपरी खुप् ध्यान् प्रभूमा धरी।
ध्यान् जन्तूहरुको विचार् गरि तहाँ खूसी रहन्थ्या हरी॥80॥
लक्ष्मण्ले तहिं बिन्ति एक् दिन गर्या हे नाथ् पुजाको विधान्।
पाऊँ सुन्न हुकुम् हवस् खुसि भई कुन् हो करूणानिधान्॥
ब्रह्मा व्यास् अरु नारदादिहरु सब् भन्छन् पुजाले सरी।
अर्को तर्न उपाय छैन जनको खुस् छन् पुजैमा हरी॥81॥
यस्तो सूनि गयो र मन् चरणमा सोध्याँ पुजाको विधान्।
साँचो तत्त्व बताउन्या हजुर झैं को छन् दयाका निधान्।
यस्ता लक्ष्मणका वचन् सुनि तहाँ पूजा विधी हो जती।
सब् संक्षेप् रितले कह्या प्रभुजिले लक्ष्मण् भया खुस् अती॥82॥
वर्षाकाल् यहि रीतले तहिं बित्यो वार्ता कथाको गरी।
सम्झ्या झट्ट सिताजिलाइ र विलाप् फेर् गर्न लाग्या हरी॥
किष्किन्धापुरिमा यसै बिच महाँ मन्त्री हनूमानले।
सुग्रिव् सीत सिताजि खोज् गर भनी बिन्ती गर्या ज्ञानले॥83॥
हे राजन् रघुनाथले त उपकार् ठूलो हजुर्को गरी।
यो राज् बक्सनु भो हजुर् कन ठुलो विर् बालिलाई हरी॥
सो बिस्र्या झइँ मान्दछू हजुरले सीताजिको खोज् खबर्।
गन्र्या हो अब ता बखत् पनि भयो सब् काम छोडी अबर्॥84॥
यादै छैन हजूरलाइ त सिता खोज् गर्नु पर्ला भनी।
बालीको गति जुन् भयो उहि गती होला हजुर्को पनी॥
यो बिन्ती हनुमानको सुनि तहाँ साँचो भन्याको भनी।
सुग्रिव्ले तहिं झट् हुकुम् पनि दिया लस्कर् पठाऊ भनी॥85॥
दस् हज्जार् विर गै इ सात द्विपका वानर् जती छन् सबै।
खोजी आज खबर् दिउन् र सब विर् जम्मा हउन् झट् अबै॥
जो आवैन हुकुम् बदर् गरि यहाँ यै पन्ध्र दिन् भित्रमा।
तेस्को प्राण् म लिन्याछु निश्चय बुझुन् मानुन् सबै चित्तमा॥86॥
यस्तो सुग्रिवको हुकुम् हुन गयो सोही बमोजिम् गरी।
दस् हज्जार् विरको खटन् पनि गर्या लागेन बेर् एक् घरी॥
दस् हज्जार् विर दस् दिशा तिर छिटी खुस् भै हनूमान् रह्या।
ती विर् दस् तिर गै खबर् दिइ अनेक् सेना बटुल्दा भया॥87॥
लाग्या गर्न विलाप् अनेक् तरहले लीला गरी राम् उसै।
भन्छन् छन् ति सिता कहाँ अझ पनी लागेन पत्ता कसै॥
याहाँ छन् ति सिता भनी कन खबर् पाऊँ त जाऊँ तहाँ।
ल्याऊँ अम्रित झैँ सिता कन यहाँ पाऊँ खबर् पो कहाँ॥88॥
हे भाई सुन जो छ आज इ सिता हन्र्या म तेस्को सबै।
कूलै भस्म गराउन्या छु करुणा राख्वैन उस्मा कबै॥
येती बात् तहिं भाइ सीत गरि फेर् सीताजिका शोक् धरी।
लाग्या गर्न विलाप् अनेक् तरहले त्रैलोक्यका नाथ् हरी॥89॥
हे सीते कसरी म देखि पर भै बस्छ्यौ तिमी छौ कहाँ।
प्राणै थाम्न कठिन् भयो म विनु ता आपत् भया हुन् तहाँ॥
तिम्रो भेट न पाउँदा म कन ता ई चन्द्र सूर्यै बन्या।
तिम्रो ता गरुँ क्या बखान् तिमि त झन् छ्यौ दुष्टका पास् भन्या॥90॥
सुग्रिव् आज कृतघ्न झैं हुन गया आयो शरत्काल् पनी।
सुर्तै छैन सिताजिलाइ अझ तक् खोज् गर्नु पर्ला भनी॥
मार्छू सुग्रिव दुष्टलाइ पनि फेर् बाली सरीको गरी।
लक्ष्मण्ले प्रभुका वचन् सुनि गर्या बिन्ती अगाडी सरी॥91॥
हे नाथ् आज मलाइ बक्सनु हवस् हूकुम् म मार्छू गई।
लक्ष्मण्का इ वचन् सुनेर रघुनाथ् अत्यन्त खूसी भई॥
भन्छन् भाइ न मार आज बहुतै हप्काउ जाऊ तहाँ।
मारी हाल्न त योग्य छैन तर खुप् चेताइ आऊ यहाँ॥92॥
हूकुम् यो प्रभुको सुनी कन तहाँ लक्ष्मण्जि जल्दी गया।
सीतानाथ् नरको लिला गरि विलाप् खुप् गर्न लाग्दा भया॥
किष्किन्धापुरि पौंचि लक्ष्मणजिले टङ्कार् धनूको गर्या।
पत्थर् वृक्ष उठाइ वानरहरू कोही अगाडी पर्या॥93॥
सब् वानर् कन नष्ट गर्दछु भनी लक्ष्मण्जिले बाण् धर्या।
अङ्गद् आइ उठाइ वानरहरू जल्दी चरण्मा पर्या॥
अङ्गद् सीत बहुत् प्रसन्न भइ झट् ताहाँ अह्राया पनी।
जाऊ देउ खबर् अगाडि तिमिले लक्ष्मण्जि आया भनी॥94॥
अङ्गद् गै कन त्यो खबर् जब दिया सुग्रीवलाई तहाँ।
जल्दी सुग्रिवले हुकुम् पनि दिया लौ जाउ ल्याऊ यहाँ॥
अङ्गद्लाइ सँगै लियेर हनुमान् चाँडै चरण्मा परी।
लक्ष्मण्लाइ बुझाइ ल्याउ तिमिले सब् रीस शान्ती गरी॥95॥
यस्तो सुग्रिवो वचन् सुनि तहाँ सोही बमोजिम् गरी।
पाऊमा परि बाहुमा धरि लिया ल्याया बहुत् खुस् गरी॥
हूकुम् सुग्रिवको सुनी कन तहाँ ताराजि चाँडै गइन्।
लक्ष्मण्लाइ बुझाइ खुस् गरुँ भनी खुप् बिन्ति गर्दी भइन्॥96॥
लक्ष्मण् सुग्रिवको भयो जब त भेट् सुग्रिव् चरण्मा पर्या।
लक्ष्मण्ले पनि ताहिं सुग्रिवजिको सातो कुराले हर्या॥
बाली झैं हुन मन् छ की भनि जसै लक्ष्मण्जिले बात् गर्या।
लक्ष्मण्लाइ बुझाउना कन तहाँ जल्दी हनूमान् सर्या॥97॥
लक्ष्मण्जी पनि कामले बुझि गया बात्चित् खुसीका गरी।
फिर्नाको मतलब् गर्या प्रभु थिया जाहाँ जगन्नाथ् हरी॥
लक्ष्मण्का सँग लागि सैन्य पनि ली सुग्रीव खुस् भै गया।
जाहाँ श्रीरघुनाथ् थिया तहिं सबै दाखिल् क्षणैमा भया॥98॥
देख्या श्रीरघुनाथलाइ र परै रथ् देखि उत्रेर फेर्।
लक्ष्मण् सुग्रिव पाउमा परि गया लागेन एक् छीन बेर्॥
राम्ले सुग्रिवलाइ मित्र भनि खुप् आलिङ्गनादी गरी।
सोधपुछ् गर्नु भयो बहुत् खुसि हुँदै आफैं अगाडी सरी॥99॥
लाग्या सुग्रिव बिन्ति गर्न रघुनाथ् मैले त सेना पनी।
ल्यायाँ विर्हरु छन् अनेक् तरहका छन् इन्द्र तुल्यै पनी॥
ई सब् ख्वामितका निमित्त खुसि भै प्राणै दिन्या छन् जसो।
हूकुम् हुन्छ हवस् यहाँ हजुरको गर्छन् ति ऐल्हे तसो॥100॥
खूसी भै रघुनाथको हुकुम भो हर्षाश्रुधारा परी।
हे सुग्रिव सखे इ वानरहरू जाउन् दिशा दस् भरी॥
जाहाँ छन् ति सिता तहीं पुगि खबर् ल्याउन् भनी रामको।
हूकुम् पाइ पठाइ वानरहरू उर्दी दिया कामको॥101॥
जाऊ विर्हरु सब् दिसा दस विषे सीताजि मिल्छिन् कहाँ।
पत्ता लाइ सिताजिको खबर ली सब् वीर आऊ यहाँ॥
मैन्हा दीन बिताइ एक् रति खबर् केही न पाई त जो।
ढिल् गर्ला तसलाइ ता म सहजै मान्र्या छु मन्र्या छ त्यो॥102॥
यस्तो जल्दि हुकुम् गरी अरु दिशा वानर् पठाया अबर्।
दक्षिण् तीर त खुप् बडा विरहरू छानी पठाया जबर्॥
अङ्गद्लाइ र जाम्बवान् र हनुमान् विर् नल् सुषेण् फेर् शरभ्।
मैन्द द्वीविद आठ् पठाइ प्रभुका पास्मा रह्या एक् फगत्॥103॥
हूकुम् पाइ इ आठ विर्हरु पनी झट् जान लाग्या जसै।
हात्मा औंठि लियेर एक् हुकुम भो राम्चन्द्रजीको तसै॥
जाऊ काम् पनि साधि आउ हनुमान् ली जाउ औंठी पनी।
मेरो नाम् यहि औंठिमा छ र दियाँ सीताजि चिन्लिन् भनी॥104॥
यो काम् सिद्ध गराउन्या त तिमि छौ तिम्रो छ यो बल् भनी।
चीन्ह्याँको छु तबै त भन्छु म शुभै हून्या छ रस्ता पनी॥
येती श्रीरघुनाथको पनि हुकुम् पाया र औंठी लिया।
खूसी भै हनुमानले प्रभुजिमा सम्पूर्ण तन् मन् दिया॥105॥
अङ्गद् विर् हनुमान्हरू हुकुमले दक्षिण् दिशामा गया।
सर्वत्र पृथिवी ढुँडी ढुँडि सबै घुम्दै ति जाँदा भया॥
एक् दिन् विन्ध्यगिरी विषे वन महाँ देख्या र राक्षस् जसै।
रावण् हो कि भनी मुठी मुठि कसी मार्या कसैले तसै॥106॥
रावण् होइन यो त जाउँ भनि फेर् अर्का वनैमा गई।
ढुँढ्थ्या प्यास बढ्यो र जल् पनि ढुँडी हिंड्थ्या ति आकुल् भई॥
गुफा देखि त प्वाँख् चिसा गरि गरी हाँस् निस्कँदा देखि तेस्।
गूफा भित्र पस्या सबै विरहरू देख्या बहुत् बस्ति बेस्॥107॥
ठण्डा जल् सितका तलाउ पनि धेर् सब् वृक्ष फल् फुल् भरी।
घर् छन् धेर् घरमा छ चिज् पनि अनेक् हीरा जवाहेर् धरी॥
गुल्जार् देख्नु भन्या मनुष्यहरु ता एक् देख्नु नाहीं कहीं।
एक् योगीनि स्वयम्प्रभा कन जहाँ ध्यान् गर्दि देख्या तहीं॥108॥
सोधिन् योगिनिले प्रणाम् तब गर्या कुन् काम आयौ यहाँ।
क्या मन्सुब् छ बताउ फेर् अब उपर् जानू छ इच्छा कहाँ॥
यस्ता योगिनिका वचन् सुनि तहाँ बोल्या हनूमानले।
आयौं आज यहाँ सबै यति जना केवल् जलै खानले॥109॥
काम् यै हो यहि काम गर्नु छ भनी विस्तार् सुनाया जसै।
साह्रै खुस् हनुमानका वचनले हूँदी भइन् ती तसै॥
बोलिन् फल्फुल खाउ जल् पनि पिई फर्केर आऊ यहाँ।
मेरो नाम बताइ आज त म ता जान्छू प्रभू छन् जहाँ॥110॥
यस्ता योगिनिका वचन् सुनि गया जल्पान् गरी फेर् पनी।
आया योगिनीले गरिन् सब कुरा राम्का इ दुत् हुन् भनी॥
हेमाकी सखि हूँ सखी गइ गइन् उन्का वचन्ले यहाँ।
धेरै वर्ष बसी प्रभू भजि लिंदा ऐल्हे कृतार्थै भयाँ॥111॥
भन्थिन् राम् अवतार् हुन्याछ हरिको हन्र्या छ रावण् सिता।
खोज्न्या वानर आउनन् तहिं तलक् याहीं रहू तीमि ता॥
वानर्को रघुनाथको गरि पूजा यै ब्रह्मलोक् आउली।
जान्छू आज म ता तिमी बसि रहू क्यै काल् पछी आउली॥112॥
यस्तो अर्ति दिई गइन् सङिनिज्यू जुन् ब्रह्मलोक् हो वहाँ।
नाच्तैमा शिव खुस् हुँदा अघि दिया यो स्थान बस्ती यहाँ॥
पुत्री हुन् उ त विश्वकर्मकि म हूँ गन्धर्वकन्या सबै।
विस्तार् आज कह्याँ म जान्छु खुसि भै जाहाँ प्रभू छन् अबै॥113॥
आँखा चिम्ल पुर्याइ दिन्छु सहजै रस्ता विषे क्षण् महाँ।
जाऊ तीमिहरू पनी भनि सहज् पौंचाइ रस्ता महाँ॥
श्रीराम्चन्द्रजि थ्यैं ति योगिनि गइन् वानर् पुग्या रस्तिमा।
पौंचिन् योगिनि रामको कुटि जहाँ थीयो उसै बस्तिमा॥114॥
राम्को स्तूति गरिन् र वर् दिनु भयो जाऊ र बद्री महाँ।
मेरो ध्यान् गरि यो बिताउ र शरिर् पाउली परम्धाम् तहाँ॥
जो तिम्रा मनमा छ त्यो सब पुगोस् यस्तो त वर् ली गइन्।
बद्रीमा गइ रामका वचनले संसार तर्दी भइन्॥115॥
सीता खोज्न भनेर वानरहरू फिर्थ्या सबै वन् महाँ।
सीतालाइ न पाउँदै बिति गयो धेर् काल एक् दिन् तहाँ॥
अङ्गद्ले अति शोक् गर्या अब सहज् मार्छन् सबैको गयो।
प्यारो प्राण गरौं कसो अब मर्यौं बाँच्नू यहीं तक् भयो॥116॥
सुग्रिव्ले त मलाइ मार्नु छ सहज् पाया निहूँ यो पनी।
मार्छन् निश्चय शत्रु जानि अहिले यो शत्रुको बिज् भनी॥
केवल् रामकृपा हुँदा अघि बच्याँ ऐल्हे त राम्ले पनी।
दिन्छन् निश्चय मार्नलाइ मतलब् खोजेन सीता भनी॥117॥
अङ्गद्का इ वचन सुनी कन तहाँ क्वै बिन्ति यो पार्दछन्।
हे साहेप यहीं बसौं यहिं बस्या कुन् पाठले मार्दछन्॥
अङ्गद्का अरु वानरादिहरुका सून्या र कूरा तहाँ।
बोल्या श्रीहनुमानले किन बहुत् छोटा गर्यौ बात् यहाँ॥118॥
सुग्रिव्का प्रिय छौ अवश्य भगवान् राम्चन्द्रजीका पनी।
साँचो भन्छु म बेस् कुरो हजुरमा यस्तो छ कारण् भनी॥
भूभार् हर्न भनेर राम अवतार् आदीपुरुष्को भयो।
कस्को सक् छ सिताजि ह्रर्न नहिं ता इच्छा प्रभूकै छ यो॥119॥
मानिस्को अवतार् भयो प्रभुजिको सेवक् त वानर् भई।
गर्छौ सेवन भक्तिले प्रभुजिका केवल् हुकुम्मा रही॥
जान्याछौं पछि धाममा पनि सँगै यो जान मन्ले यहाँ।
क्या गर्छौ मनमा कुतर्क हरिको रिस् छैन कस्सै महाँ॥120॥
यस्ता बात् हनुमानका सुनि बुझ्या अङ्गद् र खूसी भई।
विन्ध्याचल् गिरिका कुनाकुनि समेत् सम्पूर्ण खोज्दै गई॥
पौंच्या क्षारसमुद्रका तिर महाँ पर्वत् थियो एक् तहाँ।
तेस्को नाम महेन्द्र हो नजिकमा देखिन्छ सागर् जहाँ॥121॥
पृथ्वीमा न मिलिन् सिता न जलमा जान्या छ बाटो कतै।
खोजौं जाउँ भन्या सक्यौं पृथिवि सब् पायौंन सीता कसै॥
फर्कौ जाउँ भन्या पनी अब सहज् मार्छन् त चाहीं यहीं।
मर्नू आज निको भनेर तिरमा बन्दर् बस्या सब् तहीं॥122॥
सम्पाती अति वृद्ध गृद्ध वनमा थीया ति निस्क्या जसै।
हेर्या दृष्टि फिराइ तेस् तिर महाँ देख्या ति वानर् तसै॥
बोल्या वाक्य पनी म भर्छु अब पेट् पायाँ अहारा भनी।
अङ्गद् विर्हरुले सुन्या र इ वचन् साह्रै डराया पनी॥123॥
लाग्या भन्न सबै ति वानरहरू आयेछ हाम्रो त काल्।
मछौं आज अवश्य मार्छ यसले यो गृद्धको हेर चाल्॥
क्या बात् भाग्य जटायुको प्रभुजिको प्यारो हुन्या काम् गरी।
ठाकुर्लाइ रिझाइ पार् पनि गया संसारसागर् तरी॥124॥
व्यर्थै हामि त गृद्धका मुख विषे सब् पर्न आयौं यहाँ।
येती वानरका वचन् सुनि तसै सम्पाति बोल्या तहाँ॥
हे विर् हो न डराउ आज तिमिले प्यारो सुनायौ कुरा।
मेरै भाइ जटायु हो कहु खबर् तेस्को त सप्पै कुरा॥125॥
अङ्गद् विर्हरुलाइ निर्भय दिई येती भन्याथ्या जसै।
सब् वृत्तान्त बताइ अङ्गदजिले विस्तार् सुनाया तसै॥
सम्पाती तहिं भन्दछन् म कन लौ लैजाउ सागर् महाँ।
दिन्छू आज जटायुलाइ जलदान् चाँडो म ऐल्हे तहाँ॥126॥
सीताको म बताउँला सब खबर् स्नान् अञ्जलीदान् गरी।
ई बात सूनि उचालि झट् लगि दिया सम्पातिले स्नान् गरी॥
दीया अञ्जलिदान् जसै फिरि उहीं ल्यायेर राखी दिया।
सम्पाती खुसि भै सबै कहि दिया आपत्ति देख्तै थिया॥127॥
हे विर् हो म त गृद्ध हूँ र म सिता देख्छू नजर्ले पनी।
याहीं छन् यहि भेष् छ येति सँग छन् यस्तो छ चाला भनी॥
भन्छू सब् तिमिलाइ चार सय कोस् जो कुद्न सक्छौ यहाँ।
सो लङ्का पनि पुग्दछौ उति कुद्या पौंचिन्छ लङ्का महाँ॥128॥
लङ्कामा ति सिताजि छन् तहिं गया मिल्छिन् सिताजी जहाँ।
गाह्रो चार् सय कोस कुद्न छ तहीं जाऊ न जाऊ तहाँ॥
रावण्ले लगि भित्रि गुप्ति वनमा राख्याकि छन् बेस् गरी।
पौंची भेट् गर जान सक्छ तिमिमा को यो समुद्रै तरी॥129॥
अश्शोक्का वन भित्र वृक्ष छ असल् एक् शिंशपाको तहीं।
सीता छन् तहीं भेट् हुन्या छ तहिं लौ जाऊ गयो काल् यहीं॥
क्यारूँ रावणलाइ मार्न म सहज् मान्र्या थियाँ हो र को।
साक्षात् सूर्यजिका कठोर् किरणले प्वाँखै डढ्या सब् र पो॥130॥
जाऊ चार् सय कोस कुद्न सकन्या कुन् विर् छ सागर् महाँ।
सीताको समचार् खबर् बुझि सहज् फर्केर आऊ यहाँ॥
यो सम्चार बताइ फेर् खुसि भई आफ्नू हवाल् सब् कह्या।
जुन् रित्ले अघि प्वाँख् डढ्या र विपती पाई अनेक् ताप् सह्या॥131॥
सम्पाती र जटायु भाइ दुइ हूँ हाम्रो कती बल् भनी।
बल् जान्ना कन दूइ भाइ उडि गै श्रीसूर्यबिम्बै मनी॥
पुग्दामा ति जटायुले त अपि ताप् मान्या र छोप्याँ जसै।
बाँच्या भाइ जटायु क्यारुँ म गिर्याँ मेरा डढ्या प्वाँख् तसै॥132॥
उच्चा देखि गिर्याँ म विन्ध्यगिरिमा तिन् दिन् त मूर्छा भयाँ।
ब्यूत्याँथ्याँ जब चन्द्रमा मुनि मिल्या तिन्का नजिक्मा गयाँ॥
सोध्या ती ऋषिले र सब् जब भन्याँ आफ्ना विपत्को गती।
मेरो चित् बुझाउना कन भन्या सब् दुःख हुन्छन् जती॥133॥
यस्तो हुन्छ विपत्ति गर्भ रहँदा यो हुन्छ यौवन् महाँ।
यस्तो हुन्छ बुढो हुँदा त भनु क्या थाहै छ सब् मन् महाँ॥
जाहाँ देह बन्यो र दुःख छ भनी पर्दैन भन्नू पनी।
जाहाँ देह छ ताहिं दुःख छ चिह्न्या साँचो कुरा हो भनी॥134॥
तस्मात् दुःख न मान देह छ त रोग् दुःखै छ दुःखै सही।
श्रीराम्को अवतार् हुन्या बखत तक् यस्सै जगामा रही॥
केही काल बिताउ राम अवतार् होला र सीता पनी।
हर्ला रावणले र तेस् बखतमा सीताजि खोज्नै भनी॥135॥
विर् बानर्हरु आउनन् ति सँग् भेट् होला उ वेला महाँ।
सीताको समचार् जसै त कहुला प्वाँख् उम्रनन् फेर् तहाँ॥
भन्थ्या सोहि कुरा सबै पुगि गया हेर् प्वाँख उम्र््या भनी।
प्वाँख् देखाइ बिदा भई उडि गया जाऊ तिमी लौ भनी॥136॥
अङ्गद् वीर्हरू खुस् भया अब मिलिन् सीता भनी सब् जसै।
लाग्या गम्न समुद्रलाइ र गमन् गर्नै न सक्नू कसै॥
फेरी ताप् मनमा पर्यो र अति शोक् अङ्गद्जि गर्दा भया।
अङ्गद्लाइ बुझाउना कन अघी श्रीजाम्बवान्जी सर्या॥137॥
साहेप् शोक् रति भर् कदापि न हवस् जाउन् हनुमान् भनी।
अङ्गद्लाइ बुझाइ झट्ट हनुमान्जीका नजिक्मा पनी॥
पौंची बेस् स्तुति गर्दछन् किन यहाँ चुप्चाप् भई दुर् रह्यौ।
राम्का काम निमित्त मात्र हनुमन् यो जन्म लींदा भयौ॥138॥
क्या वर्णन् बलको गरौं जब तिमी जन्म्यौ उसै फल् भनी।
पाक्याको फल ठानि सूर्य कन ता हात्ले म टिप्छू भनी॥
आकाश्मा जब ता कुद्यौ दुइ हजार् कोस् तक् पुगी फेर् झर्यौ।
यस्ता बालकमै थियौ किन यहाँ कोस् चार् सयैमा डर्यौ॥139॥
सून्या सब् हनुमानले स्तुति तहाँ जो जाम्बवान्ले गर्या।
साह्रै खुस् हनुमान् भया र खुसिले खुप् गर्जना पो गर्या॥
पर्वत्तुल्य बडो स्वरूप् धरि वचन् बोल्या म सागर् तरी।
लङ्का भस्म गराइ रावण समेत् सब् सैन्य चूर्णै गरी॥140॥
सीता ली कन आउँछू कि रिसले झुण्ड्यायि रावण् पनी।
ज्यूँदै दाखिल गर्छु राम्चरणमा खूनी हजुर्को भनी॥
की ता छन् ति सिता यहाँ भनि खबर् मात्रै सिताको लिई।
फिर्छू श्रीरघुनाथका चरणमा तन् मन् वचन् सब् दिई॥141॥
श्रीराम्का चरणाविन्द मनमा धर्दा र उठ्दा जसै।
बोल्या श्री हनुमानले यति कुरा श्री जाम्बवान्ले तसै॥
भन्छन् श्री हनुमानलाइ हनुमन् भेट् मात्र ऐल्है गरी।
फर्की आउ सिताजिको खबर ली एक्लै न लड्न्या गरी॥142॥
ख्वामित्का सँग लागि गै कन पछी सक्भर् लडौला भनी।
भन्दा खूसि भई बिदा भइ लिया झट् कुद्न मन्सुब् पनी॥
लाल् मुख् पीत शरीर् गरी गिरि उपर् जल्दी हनूमान् गया।
सब् प्राणीहरुले तहाँ ति हनुमान्जीलाइ हेर्दा भया॥143॥