چل حیکایەت/حیکایەتا نەهێ

by مەلا مەحموودی بایەزیدی

←حیکایەتا هەشتێ

چل حیکایەت  (1860)  by مەلا مەحموودی بایەزیدی حیکایەتا نەهێ

پارچا بەراهیێ ژ حیکایەتا دەهێ→

ژ بەگزادەیێد هەکاریان، شێخی بەگ هەبوو، مامێ خان مەحمود میرێ قەزا مەکسێ بوو، لاکین زێدە ژێهاتی و جامێر و خوەیی ڕوشد و ڕەشادەت، دوی وەقتیدا، ناڤ و دەنگ هەبوو، هەموو کەس ژێ دترسان و هندەکان دەخەسی د کرن، و ئەو بخوەژی ل مەکسێ میربوو، میرێ هەکاریان ئیبراهیم خان بەگێ ژڤی کرییە دەخەسی، وەلێ د خەبتی، کو بەلکو بدەست بینە و بکوژە، مومکین نەدبوو، خوهەکا ئیبراهیم خان بەگێ میرێ هەکاریان هەبوو، ژنا میر شەرەفێ میرێ قەزا شاخێ بوو، و ئەو میر شەرەف فەوت ببوو و خوها ئیبراهیم خان بەگێ، عادیلە خانم دگۆتن، لشونا مێرێ خوە میر شەرەف د «کەلا» شاخێ دا حاکم بوو، و ئەوێ عادیلە خانمێ زاڤ مال و دراڤ و موجەوهەر هەبوو، ئیجارێ ژنەپەنی ڤە ئیبراهیم خان بەگێ، ڤڕێکری یەنک خوها خوە عادیلە خانمێ کو تۆ دکاری ب تەرزەکی شێخی بەگێ بینی «کەلا» شاخێ نک خوە و بدەی کوشتن، تو ژنی ئەو فوکرا کوشتنێ ژ تە ناکەتن، ئیجارێ عادیلە خانمێ مرۆڤەکی ژ ئەهلێ حەرەمێ ڤڕێ دکە نک شێخی بەگێ، کو بلانێ بێتە کەلا شاخێ، ئەز و ئەو یەکو دوو ب بینن و خەبەر بدەین، مەراما من هەیە، کو ئەز شێخی بەگێ مارە بکەم و هندە مال و تەجەممولا من هەیە و من ئەولاد نینن، ئەڤە «کەلا» و ئەڤە مال و ئەملاک، بلانێ بگەهنە شێخی بەگی، وەکو ئەڤ خەبەرە ژبۆی شێخی بەگێ دچیت، ئەو ژی ڤی خەبەری ڕاست حسێب دکەت و هەوەسا جوانی و تەمەعا خانم و مالی ددەتە سەری، جەوابێ ڤڕێ دکە، کو بەلێ ئەز دێ دگەل سەد دوو سەد مرۆڤان فلان ڕۆژێ بێمە «کەلێ» بلانێ خانم د تدارەکێدا بی، وەکو جەوابا هاتنا شێخی بەگێ دگەهە عادیلە خانمێ، ئەوژی دبێژە مرۆڤێد خوە بلانێ شێخی بەگ دگەل دەهـ ئەتباعێد خوەیێ موقەڕڕەب لسەرێ «کەلێ» ببنە میوان و مرۆڤێد مایی ل ژێری هێشەتێ بدەنە خەلقی میوان و عادیلە خانم ڤڕێ دکە ژ مخینان دەهـ مرۆڤێد گەربەز و ب قووەت خوەیی تڤەنگ و خەنجەر، وێ رۆژا کو دبی شێخی بەگ بێتن، ئەوان مخینان گۆیا ژبۆی خزمەتێ تێنە کەلێ، ئیجارێ وەکو شێخی بەگ تێتن و دچتە سەرێ «کەلێ» پەیا دبیت، حەرەم کەهیاسی دبێژە شێخی بەگێ، کو میرم خانم دوعا دکە و دبێژە کو بلانێ میر دگەل دەهـ ئاغالە ران ببنە میوانێ کەلێ و مرۆڤێد مایی ژی ببنە میوانێ هێشەتێ، شێخی بەگ ژی دبێژە بلانێ وەسا ببە، ئەوان سەد و دوو سەد مرۆڤان ل هێشەتێ بەلاڤ دکەن و میر دگەل دەهـ ئاغالە ران، ل ئالێ مێران لسەرێ کەلێ ل دیوانخانەیێ دبنە میوان، شەربەت و قەهوە و بخور و گولاب ژبۆی شێخی بەگێ تینن، کو خانم سلاڤ دکە، سەرسەران و سەرچاڤان هاتیە، بلانێ ڕاحەت ببە، پاشی بشەڤ ئەز میر دخوەزمە حەرەمێ، بلا بێتن ئەم دگەل یەکو دوو خەبەر ددەین، ئیجارێ خانم تینە ئەوان دەهـ مخینان تینە و دبێژە کو ئەز دێ شێخی بەگێ بکوژم و داینمە ئۆدەیەکا حەرەمێ، کەنگی گازی وە دکەم هوون بچنە ئۆدەیا وی شێخی بەگی، بدەنە بەر خەنجەران و بکوژن، ئیجارێ ئێڤاری تەعام و زاد ژبۆی شێخی بەگێ ڤڕێ دکەن و ئیکرام و ئیعزازێ دکەن، وەکو سێ سەعات ژ شەڤێ دبۆرە، ناڤمال تێتن فانوس د دەستیدا دبێژە شێخی بەگێ کو خانم تەدەخوەزە حەرەمێ کو دگەل تە خەبەر دەت، ئیجارێ مرۆڤێد شێخی بەگێ کو دگەل بوونە ل دیوانخانەیێ دمینن، لەوڕانی حەرەم خانەیە کەسێ بیانی ناچتن و شێخی بەگ ژی باوەرکرییە کە عادیلە خانم دێ وی شو بکەتن، ڕادبە و دچتە حەرەمخانەیێ ئۆدەیێ، وەکو شێخی بەگ دچتە ئۆدەیێ دڕوونت دبینە کو خانم لوێ دەرێ نینە، پرسیار دکە کو خانم کانێ، دبێژە شێخی بەگێ کو خانم دێ نها بێتن، ئیجارێ خانم ئەمرێ وان دەهـ نەفەر مخینان دکەتن پێکڤەدەست ب خەنجەر دچنە ئۆدەیێ و بالا شێخی بەگێ دکەن، دگەل شێخی بەگێ تنێ خەنجەر هەبوو، ئێدی چەک و سیلاح توننە بوون، ئێدی ئەگەر چ شێخی بەگ ددەتە خەنجەرێ، لاکین بێ فایدە مرۆڤەک دگەل دەهـ مرۆڤان دێ چ بکەتن، شێخی بەگ دووسێ مرۆڤان ژوان بریندار دکەتن و ئەو مرۆڤ ئەوی ددەنە بەر خەنجەران و تەمام دکەن، ئیجارێ خانم ئەمرێ وان مرۆڤان دکەتن دچنە دیوانخانەیێ و ئاغایێد مرۆڤێد شێخی بەگێ دگرن و دشەلینن و حەبس دکەن و جەوابێ ڤڕێ دکەتە خەلقێ هێشەتێ، کو من شێخی بەگ دا کوشتن، بلانێ هەر کەسەک مێوانێد خوە بگرن و بشەلینن و بەر بدەن، ئیجارێ خەلقێ هێشەتێ هەر کەسەک مێوانێد خوە وەها بێ دەعوا و شەڕ گرتن و شەلاندن و بەر داین، صوبەیێ ئیجارێ لەشێ شێخی بەگێ ژ بەدەنا کەلێ ئاڤێتنە خوارێ و برن دەفن کرن و ئەو دەهـ ئاغایێد مەحبوس کری ژی ڤڕێ کرن ژبۆی میرێ هەکاریان، برایێ خوە ئیبراهیم بەگێ، وەکو خەبەرا کوشتنا شێخی بەگێ گەهایە مەکسێ، مالا وی و کوڕێد مامێد وی خان مەحمود و خان عەبدال و خان ئەحمەد ئێدی ئەوانە ژی کرنە شین و ماتەم، ئێدی چ چارە، لاکین دائیم کەتنە قەسدا عادیلە خانمێ و ئەوان مخینان، موددەت دنێڤدا بۆری، کوڕێ شێخی بەگێ هەبوو منة الله بەگ، لاکین قەوی زێدەجەسور و رەشید بوو، دوازدە سالی بوو، جهێ بابێ خوە و میرینیا مەکسێ زەبت کر و ئەڤ دەعوا ژی کەڤن بوو، پاشی چار سالان بخەف تەدارەک کر، کوڕێ شێخی بەگ منة الله بەگ سێ سەد مرۆڤێد بژارە ب شەشخانە هلگرتی و چەند تەرەجە دگەل خوەبرن، نیڤا شەڤێ دانینە بەر بەدەنا «کەلێ» و چووینە نێڤا کەلا شاخێ و عادیلە خانم گرتن و مرۆڤێد وێ گرتن و هێشەت ژی زەبت کرن، پاشی ئەو مخین و چەندەک ژ شاخیان کوشتن و مال و ئەشیا و هەرچی کو عادیلە خانمێ هەبوون حەموو زەبت کرن و لاکین عادیلە خانم نەکوشتن ژ کەلێ ب دەرانین و شاندنەنک برایێ وێ ل هەکاریان و زایعاتا مرۆڤێد خوە ژ خەلقێ هێشەتی ستاندن و مودەیەکی ژی قەزا شاخێ زەبت کر و تەسەڕوف کرن، پاشی هندەک موددەیی منة الله بەگ ئەجەلێ ئەمان نەدایێ، ب ئەمرێ خودێ فەوت بوو، ئیجارێ ئاغایێد هەرتوشیان «کەلا» شاخێ ژ مرۆڤێد مەکسیان دزین و ئەو ب دەرانین.