وەزعیەتی ئێمە کوردان دە عەسری حازردا
ئەوێستاکە دە عالەمدا ئەساسی عورف و عادەتی کۆنە، بە تەڕەقی زەمانە و پێشکەوتنی علووم و فنوونی تازە کە هەر یەکێک لەوانە خاریقولعادە فکری ئینسانیان ئیشغاڵ کردووە، سەبرە سەبرە تەکامولی کرد و لەبۆ سەعادەتی بەنی بەشەر، عالمان لەو هەمووە قەوەت و تەئسیراتی تەبیعییە بە نەوعێکی محيرالعقول ڕێگای ئیسراحەتی ئینسانیان تەئمین کردووە.
بەس، لەبۆ ئیستراحەتی ئینسانان بوو کە ڕێی ئاسن (شەمەندەفەر) و کەشتی بۆخاری، لەپاش ئەو هەموو موشەققەت و دەردیسەریە ئیجاد کرا. بە واسیتەی وی ڕێگای دوور نزیک بۆوە، مشەققەتی سەفەری زەمانی قەدیم، کە دەبوایە بە پشتی وڵاغی بکرێ، بە تەواوی لە دنیایە - غەیری مەملەکەتی بەدبەختی ئێمە - هەڵگیرا و بۆی ممکین بوو کە خانەوادەی نەوعی ئادەم بە ئاسانی لەگەڵ یەکتری تێکەڵی پەیدا بکەن و لە جیرانی خۆیان شتی تازە فێر بن و لە شاری یەکتری هاتووچۆیە بکەن و بە نەوعێ توجارەت بکەن و ماڵی خۆیان ئاوەدان بکەن.
لە لایەکی دی هەر ئەو عیلمە و فەننە بوو کە لەبۆ چارەی بەعزە موسیبەتێکی کە دە پێشوودا، بە پەنجەی غەداری خۆی زۆر مەملەکەتی خراپ کردبوو، چرای چەند هەزار ماڵی کووژاندبۆوە، دەر و ڕێگایەکی ڕاستی دۆزییەوە و لەبۆ ناخۆشی و دەردەداریان، عیلمی تەبابەت - وەکوو پێغەمبەر فەرموویەتی: «لكل داء، دواء» دەرمانێکی تازەی دییەوە و لە سەر سەری زەعیفی ئینسانی ڕەفع کرد.
ئینسان دەتوانێ بڵێ کە زۆر موسیبەت و دەردی پێشوو ئەوڕۆ تەواو دەفع کراون. بەس مەعلووم بوو زەمانی دە ئێستا، خولاسەی سەعی و غیرەت و کەشفیاتی چەند سەد ساڵەیە و ئەو هەمووە تەڕەقییانە بەرەو شتێکی تازە، ژیانێکی دیکەیان پەیدا کردووە و هەموو دنیا لە تەرزی ئەو ژیانەی، بە قەدری ئەوەی لازمە ئیستیفادەیان کرد و ئەوە بوو کە ئەوڕۆکە مەدەنییەتی حازرە، یاخود مەدەنییەتی عەسری بیستوم هاتە وجوودی.
کە وا بوو ئینسان دەتوانێ بڵێ کە عەسری وێستا، خولاسەی سەعی و تەڕەقی ئەو هەمووە ساڵەیە و ئەوان کەسانەی کە ئەوێستا دەژین، دەیانەوێ کە ئاسوودە و مەسعوود بن.
دەگەڵ ئەو هەمووە پێشڕەفتییە، عەسری حازر لە گەلێک شتاندا لە دوایە و عیلم و فەن نەیتوانیوە لە ئینساندا بەعزە سفەتێکی خراپ هەڵ بگرێ، مەسەلەن حیرس و تەمەع. ئەوێستا فکری هەموو کەس ئەوەیە کە ڕزقی غەیری خۆیان بڕفێنن و دەڵێن: ئەمن دەخۆم، ئەتۆ مەخۆ! لەو خوسووسەیدا، زەمانی پێشوو دەگەڵ ئەو هەموو جەهلەی چاتر بوو، چونکە حیرس ئەوەندە زۆر نەبوو، پیاوی فەقیر و میللەتی بێ دەسەڵات دایمەن موحافیزە دەکران. بڵا ئەوێستا وا نییە مع التاسف، وەکوو دەڵێ: فلک زده را می‌رسد ز هر طرف سنگی، ئەوانەی کە بە زەعیفی مان لە هەموو تەڕەفێکی تەعەرووزیان بۆ دەکەن، بە تەمەعی کراسی بەری دەکووژرێن، لەبەر ئەوەی لازمە، بێدەسەڵاتان لەبۆ موحافیزەی حەیاتی خۆیان، زۆرتر تەقەلایە بکەن تا وەکوو نەمرن. بەڵێ لە عەسری حازر، ئینسان یا دەبێ سەعی بکا بژی یاخود کە تەمبەڵ بوو بمرێ.
جا بە ئەو مولاحەزە، ئەمن پێم خۆشە کەمێک ئەحواڵی خۆمان تەماشا بکەم (مع الممنونیە) دەبینم کە قەومی من یەعنی کوردان، میللەتێکن موستەعید و وەتەنپەروەر و دایمەن لە بناغەی تاریخییان هەتا وێستاکە چوارهەزار ساڵ ڕابردووە و دەگەڵ ئەوەی زۆر قەومی جیرانیان وەکوو ئاسووری و بابیلی و سایرەکە مەحوو بوون و ئەوڕۆکە کەسیان لێ نەماوە، ئەوان بە واسیتەی ئەو حەمییتەی کە هەیانە هەر ماون و هەم وەها مان کە ئینسان ئەوڕۆ دەتوانێ بڵێ کوردستان هەیە.
ئەو کوردستانە کە خەڵکی وێ هەموو عەشیرەتن، پیاون، بەغیرەتن، موسوڵمانن، ساحێب نامووسن، مەدرەسە و فەقێیان هەیە، ئەسپ و ماینی حدوود دەبەخشێ.
فەقەت چ فاییدە؟ ئەوڕۆ لە دنیایە دوور ماون و لە فکری خراپی خەڵکی کە لە حەقی وانیان هەیە، تەمامەن بێ خەبەرن. هەتا وێستا چون لە ڕۆژئاوایە (مەغریب، فەرەنگستان) دوور بوون، ئاگایان لە هیچ نەبوو و وایان دەزانی کە وەکوو پێشوو دەتوانن لە ماڵی بابیان ڕاحەت بمێنن. بڵا ئەوڕۆ مع التاسف زەمانە وا نەماوە، جێگایان خراپە، بە چاکی ناتوانن ڕاوەستن، لەبۆ دەفعی نامووسمان، وەتەنمان، مەجبوورین کە ئێمەش وەکوو خەڵکی بە غیرەت بین، بە قەوەت بین، ئێلمان هەبێ، بە خەبەر بین، وەئیللا دەمرین.
بەڵێ براکانی من! ئەمن کوردم و بە وەی فەخر دەکەم، بڵا چ بکەم زەمانە بە تۆبزی ئیقرارم پێ دەکا کە بڵێم، ئەوڕۆ قەومی ڕەشی وەحشی ئافریقای گەرم، بە واسیتەی عیلم و هونەر لە دنیادا جێگایان هەیە، مەکتەبیان هەیە، ڕێی ئاسنیان هەیە، دەوڵەمەندن، بڵا ئێمە دەگەڵ ئەوەی کە قەدیمین، ئەسڵمان نەجیبە، بەدبەختین و هێشتا لە مەملەکەتی خۆشی کوردستانی بە هەچە هەچەی گوێدرێژێ دێین و دەڕۆین ... لەبەر بێ عیلمی مردوومان بێ نوێژێ دەمرێ ... لەبەر بێ حەکیمی دایکمان لە سەر منداڵی وەفات دەکا ... لەبەر پیسایی چاومان کوێر دەبێ، لەبەر بێ سەنعەتی چەند پووڵێکی کە بە ئەزیەت وەگیرمان دەکەوێ بە خۆڕایی دەیدەین بە خەڵکی ... و ئەگەر خودای نەخواستە وا دەوام بکا، سەروەتمان زایع دەبێ و مڵکمان لە دەست دەڕوا و دەبین بە نۆکەر و بە زەلیلی دەمرین ... ژنمان فەساد کراوە، وەکوو ئەو جارەی فەساد کرا. فەقەت لەبۆ ئێوە حەیفە دەگەڵ ئەو شان و شەوکەتەتان وا بە فەقیری ڕاوەستن و بە تەمبەڵی موڵکی ئەزیزتان لە دەست بدەن. ئەڵبەتە ئێوە کە ساحیب شەڕەفن قسەی من لە گوێ دەگرن. وەرن تا زووە، لەبۆ خاتری ئێسکی باب و باپیرانمان ئیتتیفاق بکەین و وەتەنی خۆشمان قوربانی مەنفەعەتی ڕەزیلە و کورسی ڕیاسەت نەکەین، چونکە وەقت تەنگە ... و دوشمن لە غەفڵەتی ئێمە ئیستفادە دەکا، حي على الفلاح وەئیللا پەشیمان دەبنەوە و ئەوێ دەمێ هیچ فایدەی نییە.
بعد از این گر به سر قبر من آیی تو، چنان می ماند / نوشدارو که پس از مرگ سهراب دهند
This work is now in the public domain in Iran, because according to the Law for the Protection of Authors, Composers and Artists Rights (1970) its term of copyright has expired for one of the following reasons:
- The creator(s) died before 22 August 1980, for works that their copyright expired before 22 August 2010 according to the 1970 law.
- The creator(s) died more than 50 years ago. (Reformation of article 12 - 22 August 2010)
In the following cases works fall into the public domain after 30 years from the date of publication or public presentation (Article 16):
- Photographic or cinematographic works.
- In cases where the work belongs to a legal person or rights are transferred to a legal person.
Public domainPublic domainfalsefalse