نورجھان/18
پوياڙيءَ جي مهل هئي. اُڀ ڪارن ڪڪرن سان ڇانئجي ويو هو، وڄُون لعل لبيس ڪري پئي چمڪيون، ۽ اوهيرن اوڪ پئي ڪئي. ٿڌي وڻندڙ هير پئي لڳي. ڌرتي ڌوپي اجل ٿي پيئي هئي ۽ سبزيءَ جو سائو لباس ڪري پهريو هوائين. جهانگير ۽ مهرالنسا جي لاءِ ڏولائي جا ڏينهن لڏي ويا هوا ۽ غم جو غبار گذر ڪري ويو هو. سندن قلب ۾ قرار هو ۽ روح ۾ راحت.
نماشام اچي ٿي. بادلن جو برسڻ بند ٿي ويو ۽ اِنڊلٺ آسمان تي ظاهر ٿي. مهرالنسا ايندڙ خوشيءَ جي خيالن ۾ ئي محو هئي، ته جهانگير هڪ قاضي ۽ ٻه شاهد وٺي اچي سندس ڪمري ۾ نڪتو. مهرالنسا جو منهن حياءَ کان ڳاڙهو لعل ٿي ويو، تنهن مٿان جو وري پگهر جا ڦڙا پئي نڪتا، سو ائين پئي ڀانيون جو ڄڻ ته ڪو گلاب جو گل آهي، جنهن مٿان ماڪ جا موتي مڙهيل آهن. شادي بلڪل ساديءَ سوديءَ طرح سان ڪئي ويئي. قاضي قران شريف مان ٿوريون آيتون پڙهي، کانئن پڇيو ته ”توهين هڪ ٻئي کي قبول ڪريو ٿا يا نه؟“ جڏهن هنن پنهنجي قبوليت ڏني، تڏهن کين قاعدي موجب زال مڙس ظاهر ڪيائين. فاتح پڙهي، دعا گهري، هڪ موتين جي مالها وٺي، قاضي صاحب گهر روانو ٿيو.
جهانگير هڪدم اُٿي کڙو ٿيو، ۽ مهرالنسا کي ڀاڪر ۾ جهلي سنديس پيشاني، اکيون، ڳل ۽ چپ بار بار چمڻ لڳو. مسين مسين هنجي ڦٽيل دل تي ٺار پيو هو ۽ سندس اُساٽيل روح کي آب حيات نصيب ٿيو هو. هڪ ٻئي جي محبت ۾ محو ٿي ويا ۽ ٻنهي جي دلين پيار جو پساه پئي کنيون.
جهانگير نهايت خوشيءَ ۾ اچي چيو ته ”اڄ عيد جي چنڊ منهنجي آسمان ۾ چمڪاٽ ڪيو آهي، ۽ منهنجو روزو پورو ٿيو آهي.“
مهرالنسا چيو ته ”يوسف جو گم ٿي ويو هو سو وري ڪنعان ۾ آيو آهي. هاڻ اسين پيار ۽ خوشيءَ جي اَٿاه درياه مان هردم پياليون پر ڪري پيا پيئنداسون.“
جهانگير چيو ته ”جيڪڏهن سالڪن کي سڌ هجي ها، ته معشوق جي مشڪي زلفن ۾ ڪهڙي فرحت ۽ لذت آهي، ته هو جيڪر بهشت جي اجائي ڳولا ڦولها ڇڏي، هاڻوڪيءَ خوشيءَ حاصل ڪرڻ لاءِ مستانا ٿي پون ها.“
مهرالنسا ڀڻ ڀڻ ڪري چيو ته ”منهنجا سڄڻ! منهنجا سپرين!“ پوءِ جهانگير ڏانهن ڏاڍيءَ اُڪير سان نيڻ کڻي نهاريائين، ۽ ڪڇڻ پڇڻ بنان صاف ڪنول جي گل جيان هنجي گلي تي ڪري پيئي.
شاديءَ جي خبر هنڌ هنڌ پکڙجي ويئي. ٻئي ڏينهن صبوح جو درٻار عام ۾ مجلسن جي تياري ڪئي ويئي. سنگمرمر جا فرش سرهن پاڻين سان ڌوتا ويا، ۽ مٿن گلم ۽ غاليچا وڇايا ويا. دستر خانن تي طرح طرح جا ميوا مٺايون ۽ پڪوان رکجي ويا. ڏاڍا گانا ۽ راڳ روپ لڳي ويا. ننڍڙين خوبصورت ڇوڪرين مٺيءَ للڪار سان سهرا پئي ڳايا. جهانگير جو منهن ٽڙي پيو هو، ۽ بيحد خوشيءَ ۾ اچي ويو هو. ساري سلطنت جا هن جي هٿ ۾ هئي، تنهن مان به ڪڏهن هنکي اهڙي فرحت ۽ مزو حاصل نه ٿيو هو، جهڙو اڄ.
هاڻ معشوق کان پل به پاسي ٿيڻ جي سمر ٿي ساري نٿي سگهيو، سو تخت جي ڀرسان هڪ پردو ٽنگائي، مهرالنسا کي هميشہ پنهنجي اوڏو وهارڻ لڳو. مٿس ’نور محل‘، يعني ’محلات جي روشنائي‘ جو لقب ڌريائين ۽ اِنهيءَ موقع جي ملهائڻ لاءِ ڳچ ڏينهن خوب مجلسون ڪيائين.
جهانگير جنهن کي اهڙو بي بها موتي هٿ اچي ويو هو، تنهن بادشاهيءَ کي تڇ ڪري ٿي سمجهيو. رفتہ رفتہ نور محل سلطنت جي ڪاروبار پنهن جي قبضي ۾ آڻيندي ويئي، تان جو سچو پچو بادشاه ٿي پاڻ بنجي پيئي ۽ جهانگير کي راجائيءَ جو رڳڻو نالو وڃي رهيو. هو فقط تخت تي سندس ڀر ۾ چپن کي چنو لڳايو ويٺو هوندو هو. ۽ انهيءَ ۾ ئي راضي هوندو هو ته نور محل جو مبارڪ سايو مون مٿي هردم قائم هجي. خود پنهنجيءَ زبان سان بار بار چوندو هو ته ”مون پنهن جي سلطنت نور محل مٿان گهوري ڇڏي آهي. منهنجي واسطي مانيءَ جو ڀور، شراب جو پيالو ۽ محبوب جي مورت ئي ڪافي آهن.“
ٿورن سالن گذرڻ بعد نور محل جو لقب ڦيرائي ’نور جهان‘، يعني ’دنيا جي روشنائي‘ رکيو ويو. تحقيق، جهانگير جي نظر ۾ نورجهان ئي جهان جو نور هئي. جهانگير شڪار تي ويندو هو، ته به نورجهان ساڻس همرڪاب هوندي هئي. هوءَ به شڪار ڪرڻ ۾ ڀڙ هوندي هئي. هڪ لڱا يڪي سر چار چيتا بندوق سان ماريائين. ڪڏهن ڪڏهن ٻئي پاڻ ۾ مشاعرا ڪندا هوا، ۽ اڪثرين نور جهان جهانگير کان گوءِ کڻي ويندي هئي. سندس شعر عاشقانو آهي، ۽ انهيءَ وقت جي ڪري يگانو. عبارت ڪٿي فصيح ته ڪٿي بليغ، پر اڪثر ڪري نهايت سليس ۽ صاف آهي. لطيف ۽ نازڪ خيالن جي ته ڪمي ڪانهي.
ملڪ مسعود جي پيشين گوئيءَ موجب نورجهان جو حڪم ملڪان ملڪ هلڻ لڳو. ذات پات جو خيال لاهي، سڀ ڪنهن سان هڪجهڙو انصاف ڪندي هئي ۽ رعيت جي ترقيءَ ۽ بهبوديءَ جو خيال سدائين سندس هردي ۾ پيو وسندو هو. هزارها نوان کوه کوٽايائين، سوين مسافرخانا ٺهرايائين ۽ ساري ملڪ کي اَمن ۽ امان ۾ رکيائين. جهانگير کي سڌاري، عدل ۽ انصاف جي راه تي آندائين. ڳالهه ٿا ڪن ته ڪو غريب شخص هڪڙي ڏينهن سوني زنجير وارو گهنڊ وڄائي گم ٿي ويو. جهانگير ڪامورن کي سخت تاڪيد ڪيو ته ”اِنهيءَ ستم جي ستايل جي تلاش ڪري، هنکي درٻار ۾ جلد حاضر ڪريو. جيستائين هو داد رسيد نه ٿيندو تيستائين مونکي ماني پاڻي حرام آهي.“
ٻئي ڏينهن به اهو ساڳيو شخص گهنڊ وڄائڻ تي هو، پر ڪامورن جي نظر مٿس اوچتو چڙهي ويئي، سو کيس پڪڙي آڻي درٻار ۾ حاضر ڪيائون. پڇا ڳاڇا بعد معلوم ٿيو ته هڪڙي امير هن غريب جي شرم ۾ هٿ وجهڻ جي سٽ سٽي هئي؛ ۽ هر روز سندس گهر زوران زوريءَ لنگهي وڃي هنکي دڙڪو تاب ڪندو هو ته ”جي منهنجي ڳالهه قبول نه ڪندين ته جيئري کل لهرائيندو سانءِ.“
جهانگير هيءَ ڳالهه ٻڌي، ترار هٿ ۾ کڻي فرياديءَ سان گڏجي سندس گهر روانو ٿيو. اتي اُهو امير به ان وقت حاضر هو. جهانگير فرمايو ته “بتي گل ڪري ڇڏ.“ پوءِ ترار کپ مان ڪڍي، هڪدم امير جي سسي ڌڙ کان ڌار ڪري ڇڏيائين. پوءِ حڪم ڪيائين ته بتي ٻاري وڃي. جڏهن روشنائي ٿي، تڏهن امير جي شڪل چتائي ڏسي، اکين مان ڳوڙها ڳاڙڻ لڳو. پري اُتي جو اُتي مرڪي ڏنائين ۽ سجدو ڪري خدا جا شڪرانا ڪيائين، ۽ فرياديءَ کي حڪم ڪيائين ته ”گهر ۾ ڪو مانيءَ جو ڀور هجيئي کڻي آءُ.“ هو هڪدم سڪل روٽيءَ جو ٽڪر کڻي آيو جو جهانگير ڏاڍي ذوق شوق سان کاڌو. هيءُ حال ڏسي، فرياديءَ عرض ڪيو ته ”زبان کي طاقت نه آهي جو حضور جن جي لطف ۽ عنايت جي جوڳي شڪر گذاري ڪري سگهي. مگر هيءُ جيڪي وهيو واپريو آهي، سو مون ڪم فهم جي سمجهه کان ٻاهر آهي.“
جهانگير جواب ڏنو ته ”مونکي يقين هو ته منهن جي راڄ ۾، سواءِ منهنجي پٽن جي، ڪنهن کي به اهڙي نالائقيءَ جهڙي ڪم ڪرڻ جي بلڪل جريت نه ٿيندي. دل ۾ خيال ڪيم ته جيڪڏهن روشني هوندي، ته هن جي شڪل ڏسي، بي همٿ ٿي پوندس، ۽ کيس سندس بد افعالن جي سزا ڏيڻ کان نٽائيندس. تنهن ڪري توکي چيم ته بتي وسائي ڇڏ. ڳوڙها جي ڳاڙيم، تنهنجو سبب هيءُ هو جو انهيءَ اَمير لاءِ مونکي دل ۾ ڏاڍي عزت ۽ قرب هو، ۽ مونکي نهايت افسوس ٿيو جو هنجو موت منهنجي هٿان ٿيو. مشڪيم انهيءَ ڪري جو خوشي ٿيم ته منهنجو ڪوبه پٽ اهڙي ڪڌي ڪم ۾ گرفتار نه آهي. سجدي ڪرڻ جو سبب هيءُ هو ته مون خاڪسار جي هٿان اهڙو انصاف ۽ عدالت جو ڪم ٿيو؛ ۽ تنهنجي سڪل ماني اشتها سان انهيءَ ڪري کاڌيم، جو جنهن ڏينهن تو گهنڊ وڄايو هو، تنهن ڏينهن کان وٺي مون قول ڪيو هو ته جيستائين توکي داد نه رسائيندس، تيستائين مون کي ماني پاڻي حرام آهي.“
باقي حياتيءَ جا ڏينهن محبت ۽ ميٺاج ۾ گذاريائون. هڪ دفعو سو هڪ ٻئي کان دم ساعت دور ٿيا؛ سو هن ڪري جو محبت خان باغي ٿيو هو ۽ جهانگير کي نظربند ڪيو هوائين. پر نورجهان وڏو لشڪر ساڻ ڪري هن تي حملو ڪيو، ۽ جلد ئي پنهن جي پياري مڙس کي آزاد ڪيائين.
پر چوندا آهن ته چاڙهين پٺيان لاهيون، لاهين پٺيان چاڙهيون. وقت زبردست شاه آهي. سندس ڏنڊ سڀني کي ڏيڻو آهي. انيڪ بادشاهتون، انيڪ راجايون ڪال روپي بحر ۾ غرق ٿي وييون. هيءُ سڀ جهان فاني آهي.، هرڪو هليو ويندو، ڪوئي هت نه رهندو. جهانگير به دنيا مان گذر ڪري ويو. جئن هن پنهنجيءَ زال جي هنج ۾ ساه ٿي ڏنو، تئن هنجي دنيوي کيل تي هميشہ جي لاءِ پردو ڪري پيو. سندس دور به گل جي دور جيان چئن ڏينهن جو چٽڪو هو. سارو چرخو ڦري ويو. هڪ کن ۾ نورجهان عرش تان لهي اچي فرش تي پيئي. شاه جهان راڄ ڌڻي ٿيو، ۽ نورجهان کي لاهور ۾ شاهي محلات ۾ ڪي ڪمرا رهڻ لاءِ ڏنائين، ته ڀل ته جهانگير جي مقبري جي ويجهو رهي.
اهو مقبرو لاهور کان ٻه ڪوه پري اُتر پاسي آهي، ۽ شهديري جي نالي سان سڏجي ٿو. عمارت ڪشادي ۽ عاليشان اٿس. چوڌاري چار منارا اٿس، جن مٿان صاف برف جهڙي سنگمرمر جا گنبذ آهن. اندر ڀتين تي نهايت سهڻو چٽساليءَ جو ڪم ٿيل آهي. وچ ۾ جهانگير جي تربت آهي. مقبري جي ڪشادن ايوانن ۾ ڊگها نزاڪت دار وڻ، جهڙوڪ اَنب، سرو ۽ شمشاد، طرح طرح جا گل ڦل، جهڙوڪ گلاب، موتيو ۽ چنبيلي، ۽ قسمين قسمين خوشبوئدار ٻوٽا، جهڙوڪ ضيمران، ريحان ۽ نازبو ٽڙيا بيٺا آهن.
نورجهان به پنهنجي ڀتار جي تربت جي ڀر ۾ گهڙي ساعت گذاري، ڪومايل گل جيان باقي رهيو کهيو سڳنڌ ڇڏي، هميشه لاءِ هن جهان کي تياڳ ڪيو. هوءَ جا جيڪر جهانگير جي هٿن ۾ سرهي ٿئي ها ته مٿس تاج محل کان به وڌيڪ سهڻو ۽ شاندار قبو اَڏايو وڃي ها، سا پنهنجي مڙس کان ٿورا قدم پري هيٺائينءَ زمين تي هڪ نهايت ساديءَ ۽ سوڙهيءَ تجر ۾ دفن ڪئي ويئي. تجر جا اصل پڪ سري ٺهيل هئي، سا هاڻ ڊهي زبون ٿي ويئي آهي. اندر اونداهي لڳي پيئي آهي. تربت ڦٽي ويئي آهي، ۽ مٿانئس ڪو نالو نشان به اُڪريل نه آهي. نور جهان کي تحقيق نبين جيان الهام اچي ويو هو، جڏهن پنهنجي هڪ شعر ۾ چيو هئائين ته:
”مون اِڀاڳڻ جي قبر تي، جوت ناهي نا ڪ گل ڦل؛
”نا جلي اُت پر پتنگ جو، نا ڪري اُت لات بلبل.“