نورجھان/08
سليم وڏي لشڪر سان گجندڙ شينهن وانگر راجپوتانا جا ميدان لتاڙيندو، مينهن واچ ڪندو پئي اڳتي وڌيو، ۽ اڌيپور جي هٺيلي راڻي کي ماري مات ڪرڻ جي خيال منجهه محو هو. انهيءَ بهادر راڻي کي اَڪبر پنهنجي آڻ مڃائڻ واسطي گهڻيئي حيلا وس ڪيا هوا، پر هو بنہ باز نٿي آيو. هن قسم کنيون هو ته پنهنجيءَ رياست غير قوم جي ماڻهن کان بچائڻ لاءِ پڄنديءَ آهر ڪين گهٽائيندس بلڪ انهيءَ ڪوشش ۾ سر ڏيندس. پر اِها ڪو هن لاءِ آسان ڳالهه نه هئي. خود اُهي ماڻهو جن لاءِ هن پنهنجي سر جو سانگو نٿي ڪيو، سي به سندس دشمنن سان اندروني طور ملت ۾ هوا؛ پر وڏي دکدائڪ ڳالهه هيءَ هئي جو سندس مٽن مائٽن مان به ڪي سندس برخلاف ٿي بيٺا هوا. سندس سڳو ڀاءُ حملي ڪندڙ لشڪر سان همراه هو، ۽ راجا مانسنگ جو سندس ويجهو عزيز هو سو انهيءَ لشڪر جو سپہ سالار هو. پر انهيءَ ڪري راڻي پرتابسنگ جي ڪا همت ڪانه هارجي ويئي هئي: پاڻ نئون جوش اچي ويو هوس. اِراولي جبلن جي وچ۾ جا قريب چاليہ ڪوه هم چورس ماٿر هئي، تنهنکي پنهنجي پناه گاه ڪيو هئائين. ماٿر جي چوگرد اوچن ارڏن ڏونگرن جون قطارون لڳيون پييون هيون، ۽ منجهه لنگهڻ جو پيچرو سوڙهن لڪن وچون هو. انهيءَ هنڌ راڻي ٽيويہ هزار سوار ۽ پيادا آڻي ڪٺا ڪيا هوا، ۽ ايتري ٿوري لشڪر سان مغلن سان جنگ جوٽڻ جو پڪو اِرادو ڪيو هئائين.
سليم جي آرزو هئي ته دشمن کي جلد جيتي، معشوق سان وڃي ملان، سو ڌؤڪيندو ماٿر ۾ گهڙي پيو. راجپوتن سندس لشڪر تي تيرن جا وسڪارا مچايا، پر شاهي توبخاني مٿن باه جي پلٽ پئي ڪئي. راجپوت فوجن هڪ ٻئي پٺيان مغلن سان سر ويچ ٿي گهڻيئي چوٽون کاڌيون، پر کين اڳتي وڌڻ کان بنہ روڪي نه سگهيا.
راڻو پرتابسنگ اوڏيءَ مهل سنان پاڻي ڪري، پنهنجن ويهن هزارن چونڊ بانڪن سان گڏ نيرن ڪرڻ ويٺو هو. چتور جي نابود ٿي وڃڻ کانپوءِ، هن قسم کڻي ڇڏيو هو ته جيستاءِ راجپوتن جو مهت وري مٿي نه ٿيندو، تيستاءِ نه سون يا چانديءَ يا ٻئي ڪنهن به ڌاتوءَ جي برتن ۾ روٽي کائيندس، نه سيج پلنگ تي سمهندس. انهيءَ ڪري طعام ڪيوڙي جي پنن ۾ پرڇيو ويو هو. راڻي اڃا ٻه چار گرهه ئي ڪين کنيان، ته سندس اڳيان هڪ توب جو گولو اچي ڪريو، پر هُو چريو به ڪين ۽ ٺهر سان نيرن پئي ڪياءِ. کن ۾ ٻيو گولو سندس ڀر مان اُڏامندو ويو، پر هو صبر ۾ رهيو ۽ بيپرواهيءَ سان وري به هڪ گره کنياءِ. پر اُنهيءَ ساعت ٽيون گولو سندس پاتل ۾ اچي ڪريو.
بس، هاڻ هنکان وڌيڪ سٺو نه ٿيو. کاڌو ڇڏي اُٿي کڙو ٿيو، ۽ هٿ منهن ڌوئي، پنهنجن سورمن کي هڪ ڪري چياءِ ته ”اي ٻلوان ۽ پهلوان مترو هن يڌ مان پاڻ بچائڻ مشڪل آهي. وطن جي آزادي خاطر يا سوڀ ڪرڻي اٿوَ يا سر ڏيڻو اٿوَ. اسانجون نيتيون ۽ نيم ٽوڙيا ويا آهن. اسانجا گهر تڙ ڦريا ويا آهن. اسانجا مندر ۽ مڙهيون ڀرشٽ ڪيون ويون آهن. اسانجي ماني، مکن مان کسي ويئي آهي. اوهانکي ڀارت جي رکيا لاءِ وينتي ٿو ڪريان. شل سائين اوهان ۾ سگهه وجهندو! ڪهڙو راجپوت هن سنسار جي کڻ ڀنگ سکن لاءِ پنهنجو ڌرم ڇوڙيندو؟ اسانجا من هينئر اسانجي وس نه آهن. اسانجي راجائي چٽ ٿي ويئي آهي. اسانجا گهر ٻار هنن ڪٺور مغلن جي هٿ آهن. پنهنجيءَ جنم ڀوميءَ ۾ ٻانهو ٿي رهڻ جنهن کان موت بهتر آهي. يڌ ويلي جا آگيا آءٌ اوهانکي سدائين ڪندو آهيان، سا اڄ به ٿو ڪريان: ’ديس جي مڪتيءَ ڪارڻ، استرين جي سيل نعمت، ۽ سناتن ڌرم جي رکيا اَرٿ، اُٿي سر سنڀاريو.‘وڏ ڀاڳي هو کتري آهي جو شتروءَ جي سامهون پئي ساه ڏئي. جي جيت ٿي ته پرٿويءَ جا پدارٿ ماڻيندا؛ جي هار ٿي ته سورڳ جا سک ماڻيندا. هاڻي هلو؛ هلي جنگ ڪريو. جيڪو سامهون ٿئي، تنهنکي تلوار منهن ۾ ڏيو؛ جيڪو سون وٺي، تنهنکي شام ڏيو. جهنڊا کڙا ڪريو، تريون ۽ جهانجهه وڄايو؛ گهوڙن تي سوار ٿيو. شل ايشور اوهانکي سوڀون ڏيندو!“
ائين چئي، راڻو پرتابسنگ لانگ ورائي، پنهنجي عاليشان گهوڙي تي چڙهي سوار ٿيو، ۽ پنهن جي خوفناڪ ترار جنهن گهڻن جون سسيون گاه وانگر لڻيون هيون، سا کپ مان ڪڍي ڦيرائڻ لڳو. سندس ڳاڙهو جهنڊو هوا ۾ ڦڙ ڦڙ ڪري پئي ڦريو، ۽ سندس سونهريءَ ڇتريءَ مٿس ڇانوَ پئي ڪئي. اڃان ترين جو آواز بس ئي ڪين ٿيو، ته سورهيه راجپوت دشمنن جي فوج تي کنوڻ وانگي وڃي ڪڙڪيو مغلن ۾ ٽاڪوڙو وجهي ڏنائون. ڪيترا ته پنهن جا هٿيار ڦٽا ڪري اُٿي ڀڳا. سارو لشڪر پوءِ تي هٽڻ لڳو. راڻو ۽ سندس چونڊ راجپوت رت جون نديون چيريندا، ڍونڍن جا ڍير لتاڙيندا، وڌندي وک پائيندا، پئي اڳتي وڌيا. جيڪو به مغل هٿ ٿي چڙهين، تنهنکي قتل ڪندا پئي ويا.
راڻو هاڻ سليم کي اوڏو اچي رسيو هو. سليم هاٿيءَ تي سوار هو ۽ پهلوانن چوڌاري پهرو پئي ڏنس پر راڻي نڪا ڪئي هم نڪا تم؛ اوچتو اُسري اچي شهزادي جي ڪنڌ تي ڪڙڪيو. ڪڍنديئي ڀالو ڪيائين مارو پيلوان جي مٿي تي، جو هڪدم ساڻو ٿي ڪري پيو. پر راڻي جي گهوڙي جو سنب هاٿيءَ کي اهڙو زور سان وڃي لڳو، جو هو ڇرڪ ماري شهزادي سوڌو اُٿي ڀڳو. جي ائين نه ٿئي ها، ته اڄ اَڪبر پٽ جو ماتم ڪري ها. خونريزي حد کان ٻاهر ٿي رهي هئي. مغلن شهزادي کي اهڙيءَ جوکائتي حالت ۾ ڏسي، راڻي تي اُلر ڪئي. پر راڻي کين وري وري هٽائي پئي پري ڪيو. پريان راجا مانسنگ پنهنجي گهوڙي سوارن سميت راڻي تي تيرن جون ورکائون پئي ڪيون؛ پر هو بيپرواه رهيو. اڃا به سندس ڳاڙهو جهنڊو هوا ۾ پئي ڦَرڪيو ۽ تکيءَ ترار وڄ وانگي پئي جهلڪا ڏنا ۽ سندس بهادر گهوڙو واچ وانگي پئي اُڏاڻو. ڪنهن کي به ساڻس سرويچ ٿيڻ جي همت نٿي ٿي. جئن هو بکايل شينهن مثل مغلن وچون واٽ ڪندو پئي ويو، تئن هاڪارو هڻي پئي چياءِ ته ”ڪٿي آهي مانسنگ؟ ڪٿي آهي اِهو نمڪحرام دشٽ؟ ڇو نٿو اچي دوبدو ٿئي؟“
اوچتو پٺيان آواز ٻڌاءِ ته ”بيهه، اول مون سان مقابلو ڪر، پوءِ مانسنگ کي ڳول.“
راڻي للڪاري چيو ته ”ٽري پاسي ٿيءُ، ڇورا! منهنجي سامهون نه اچ. آءٌ پنهنجي ڀاءُ کي نه مارينديس.“
اِهو هو سندس ڀاءُ شڪتسنگ، جو وڃي مغلن سان ملت ٿيو هو. شڪتسنگ جواب ڏنو ته ”تو منهنجي عزت ورتي هئي، تنهنڪري لاچار مون وڃي مغلن جو پاسو ورتو. هاڻ ڀائپي وري ڪهڙي؟ بيشڪ ڌڪ هڻ.“
راڻي ترار کپ ۾ وجهي چيو ته ”جيڪڏهن توکي ڀائپيءَ جو لحاظ ڪونه ٿو پوي، ته تون بيشڪ ڌڪ هڻ. آءٌ پنهنجا هٿ ڀاءُ جي رت ۾ نه رنڱيندس.“
ڀاءُ جي اهڙي لياقت ۽ مروت ڏسي، شڪتسنگ کي اچانڪ رئڻ اچي ويو؛ ۽ هٽي پري ٿي بيٺو. راڻو ڌؤڪيندو وڃي مانسنگ جي مٿان ڪڙڪيو. مانسنگ ذري گهٽ مئو هو، پر سندس گهوڙي سوار راڻي کي وڪوڙي ويا. هاڻ خود سندس جيءُ جوکي ۾ هو. راجپوت گهڻوئي ڀيڙو ٿي، راڻي تي پتنگ جئن پئي پيا، پر وريو ئي ڪين. پوشاڪ پرزا پرزا ٿي ويئي هيس. ۽ زخمن مان خون پئي چڪيس، پر گهٻرايو ئي ڪين. اُهو ڳاڙهو جهنڊو هٿ ۾ جهليو، مغلن تي هلان ڪري، پئي هنن کي پٺ تي هٽايائين. پر هو وري وري گهيرو ڪري ٿي ويس. راجپوت سردار گهڻي تعداد ۾ مارجي ويا هئا. مٺ کن جيترا جي اڃان سلامت هئا، تن سورهين وانگر سر ڏيئي، راڻي کي ٻه چار دفعا دشمن جي چنبي کان بچايو، مگر مغل نيٺ غالب پئجي ويا. هن وئل جي وقت جي جهلا جو سورهيه سردار پنهنجو سر فدا ڪري، راڻي کي نه بچائي ها، ته راجسٿان ۾ اڄ ماتام مچي وڃي ها. راڻي کي واڪو ڪري چياءِ ته ”بس، هاڻي ڪابه اُميد ڏسڻ ۾ ڪانه ٿي اچي.“ پر راڻي جواب ڏنو ته ”جيستائين رڳن ۾ رتيءَ جيترو ساه اٿم، تيستاءِ اُميد لاهڻ نه گهرجي.“جهلا جي سردار چيو ته ”بيشڪ! ملڪ جي بهبودي اوهانتي ئي منحصر آهي. پاڻ کي بچايو ته راجسٿان جي اَجهايل جوت اڃان به جاڳائي سگهو ٿا. اڃان به ڀڄي پاڻ بچائڻ جي ويل نه ويئي آهي.“
راڻي گهڻي جوش سان جواب ڏنو ته ”پرتابسنگ رڻ ڀوميءَ مان مئي مارائي بنان مور نه موٽندو. اهڙي ڪانئرپڻي جي مت مونکي ڀلائي ڪري نه آڇ.“
جهلا جي سردار ليلائي عرض ڪيو ته ”آءٌ ته توهان کي رڳو ديس جي رکيا ڪرڻ جي وينتي ٿو ڪريان. اوهان کانسواءِ اُنجو ڪهڙو آڌار آهي؟“
راڻي جواب ڏنو ته ”اڃان به همٿ ڪري دشمن کي هڪالي سگهون ٿا. توکان سواءِ جي ٻيو ڪو مون کي ڀڄي وڃڻ جي صلاح ڏئي ها، ته هوند هڪدم سسي لاهي وجهانس ها.“
جهلا جي سردار چيو ته ”پنهنجي لشڪر ڏي ته نهاريو. ڏسو ته صبح جو جيڪي ويهه هزار سورما ساڻ آندا هئوَ، تن مان باقي گهڻا وڃي رهيا آهن، ۽ هيءُ پربت جيڏو لشڪر جو چؤگرد ورائي ويو اٿوَ تنهن ڏي به ته نگاه ڪريو. ڀلا، اسان شهزادي سليم کي ڪين لڙائيءَ جي ميدان مان ڀڄائي ڪڍيو؟ پاندؤ ڪين پهريائين رڻ ڀوميءَ مان ڀڄي ويا. پوءِ وري جڏهن موٽي آيا، تڏهن سندن جئه ٿي؟ مهرباني ڪري، راجسٿان تي رحم آڻيو. پنهن جيءَ رعيت جي صدقي، پنهنجن زالن جي عزت بچائڻ لاءِ ۽ پنهنجي قوم جي پالنا خاطر پنهنجيءَ حياتيءَ جو خير گهرو. ڀڄي وڃڻ ۾ ڪهڙو اهم آهي؟ خود شري ڪرشڻ ڪين ڪرڪشيتر مان ڀڄي ويو هو، پر پوءِ موٽي آيو؟“
راڻي وراڻي ڏني ته ”تحقيق! حال حياتي بچائڻي پيئي. اميد ته جلد ئي وجهه وٺي، دشمنن سان منهن مقابل ٿيندس.“
ائين چئي، جهلا جي سردار کان موڪلائي، وٺي گهوڙي کي ميدان ڏنائين.
جهلا جو سردار وريامن وانگر ٿي وڙهيو، ۽ سندس ترار پاڻ چڱيءَ طرح موکيو. پر هن جي همٿ هيڏي اڪيچار لشڪر سان پوري پوڻ جي نه هئي. نيٺ مارجي ويو.
راڻو پرتابسنگ مغلن جي لشڪر وچون واٽ ڪندو پئي ويو. گهڻن ئي پيادن ۽ گهوڙي سوارن کيس روڪڻ جي ڪوشش ڪئي، پر هن جي گهوڙي جو زمين تي پير به نٿي کتو: واچ وانگر ڄڻ لشڪر مٿان اُڏامندو پئي ويو. پر ٿوريئي عرصي ۾ ساڻو ٿي ڪري پيو ۽ مري ويو. اڃان راڻي هيٺ نئڙي پنهنجي وفادار وهٽ کي چمي ڏني ئي ڪين، ته ڀاڻس شڪتسنگ جو پريان بيٺو هو. تنهن سٽ ڏيئي، مئل گهوڙي تان سنج لاهي، پنهنجي گهوڙي تي رکي، راڻي کي چيو ته ”ڀلائي ڪري، هن تي چڙهي، هڪدم پنڌ پئو. منهنجا اَپراڌ کميا ڪجو، آءٌ ئي اوهانجي درگتيءَ جو ڪارڻ آهيان. انڌ وچون مغلن سان ملي، اوهان سان ڊوه ڪري، هنن کي ماٿر جو منهن مون ڏيکاريو. جي اهڙي ڪميڻائي نه ڪريان ها، ته اڄ اُڌيپور جي راڻي کي هئن اَڪيلو ڀڄڻو ڪين پوي ها.“
راڻي دلاسو ڏيئي چيس ته ”پٽ! اِنهيءَ ۾ تنهن جو ڪهڙو ڏوه؟ ڪنهنجو ڏينهن نه ڏنگو ٿئي! پر انهيءَ ۾ به ڪو ڀلو آهي. مونکي پاڻ مهلت ملي. ڄاڻ ته وري جڌ جوٽينداسين.“
شڪتسنگ جواب ڏنو ته ”شال ايشور اوهانکي سوڀارو ڪندو! جڏهن موٽي ميدان تي لهندؤ، تڏهن مونکي پاڻسان ٻٽ ٿي وڙهندو ڏسندؤ.“
پوءِ راڻي وٺي گهوڙو هڪليو. اڃان ٿورو وڌيو ئي ڪين، ته شهزادو سليم ۽ راجا مانسنگ اچي نڪتا. شهزادي شڪتسنگ کان پڇيو ته ”راڻو ڪٿي؟ ڪيترو پري ويو هوندو؟“
شڪتسنگ سونڊ پائي جواب ڏنو ته ”توهانجي پهچ کان ٻاهر. مون کي يقين آهي ته اوهين کيس رسي ڪين سگهندا.“ شهزادي چيو ته ”ڪوڙ ٿو ڳالهائيندي: راڻي جي گهوڙي جو ڍونڍ هت پيو آهي، جنهن مان ثابت آهي ته پاڻ گهڻو پري نه هوندو. ڪر سچي. آءٌ معافيءَ جو اَنجام ٿو ڏيانءِ.“
شڪتسنگ وراڻي ڏني ته ”شهزادا! آءٌ فخر سان ٿو چوان ته راڻي کي پنهنجي گهوڙي تي سوار ڪري هتان روانو ڪيو اٿم. راجسٿان جو سارو مدار هن جي ئي مٿي تي آهي. کيس جوکي ۾ ڏسي، آءٌ واهر ڪرڻ کانسواءِ رهي نه سگهيس. نه فقط ايترو، پر جن جن کيس پڪڙڻ جي ڪوشش ٿي ڪئي، تن مڙيني جا ڪنڌ ڪيرايا اٿم.“
شهزادي چيو ته ”حد نالائقي ڪئي اٿيئي، مگر جنهن صورت ۾ مون توکي معافي ڏيڻ جو اَنجام ڪيو آهي، تنهن صورت ۾ توکي ڪابه سزا نٿو ڏيان. هاڻ ٽر هتان. وڃي ڀاءُ ڀيڙو ٿيءُ.“
شڪتسنگ جواب ڏنو ته ”مونکي ٻيو ڪي ڪين گهرجي.“ ائين چئي، هڪ گهوڙي تي سوار ٿي، ڏونگرن ۾ غائب ٿي ويو.
سليم مانسنگ سان صلاح ڪئي ته راڻي جي ڪڍ پئجي يا نه. مانسنگ جنهنجي دل هن سورمي کي جوکي ۾ ڏسي، ڀڄي پيئي هئي، تنهن چيو ته ”راڻي جي پٺيان پوڻ مشڪل آهي، ڇو ته جن لڪن مان هو لنگهيو هوندو، سي نهايت اَڻانگا آهن. هاڻ هيءَ فتح ئي اسانجي لاءِ بس آهي.“
سليم جو عيش عشرت ۽ تن آسانيءَ جو طالبو هو، تنهن کي ته گهربي ئي اهڙي صلاح هئي؛ سو راڻي جي ڪڍ پوڻ جو خيال لاهي ڦٽو ڪيائين. سڀيئي موٽيا ڇانوڻيءَ تي، جتي شادمانا ۽ شغل ٿي ويا.