نورجھان/06
پيءُ جو خط پڙهي، سليم جا ڇہ ئي ڇڄي پيا. سڀ آسرا اُميدون انهيءَ ساعت چٽ ٿي ويس. هڪدم سهي ڪياءِ ته بابي جي مراد آهي ته آگري کان ٻاهر هجان؛ پر بيوس هو، ڇو ته ڄاتائين ٿي ته شاهي حڪم جي اِنحرافي ڪرڻ ڪا جهڙي تهڙي ڳالهه نه هئي. سندس حال اهڙو هو جهڙو ڪنهن پڃري ۾ ڦاٿل شينهن جو: جڪ پئي کاڌائين، مگر ڪري ڪي نٿي سگهيو. گهڻيئي اُد ماد پئي آيس. آخر اداس دل کي دلاسو ڏيئي، ويچار ڪيائين ته ”جي مهرالنسا مونکي سچو پيار ڪندي هوندي، ته مائٽس سنديس مرضيءَ جي برخلاف ٻئي ڪنهن سان پرڻائي ڪين سگهندس. پر آگري ڇڏڻ کان اڳ، ڪهڙيءَ به ريت ساڻس هڪڙو ڀيرو ملاقات ڪرڻ ضرور آهي. جي نئي سر خاطري ڏنائين ته منهنجي حق ۾ رهندي ته واه واه، نه ته ته حياتيءَ تان آسرو پلڻو پوندو.“ اڃا اِهي خيال پئي پچاياءِ ته ڪن تي ڪنهن آواز جو پڙلاءُ پيس. منهن ورائي ڏسي ته سندس ٻڍڙي دائي، فريده، جنهن کيس ٿڻن تي نپايو هو، سا وڏي واڪي بيٺي چوي ته ”پٽڙا! توسان ڪهڙي ويڌن آهي؟ هي هنجون ڇو هاريون اَٿيئي؟ مونکي ته پنهنجو سُور سل.“ فريده کي ڏسي سليم کي البت آٿت آيو. چيائينس ته ”مادر مهربان! تون ئي منهن جي درد جو دارون ڪري سگهندينءَ. هن مصيبت جي مهل ٻيو ڪير آهي جو منهنجي مددگاري ڪندو؟ ٻڌ ته ٻڌايانءِ: مهرالنسا جي موهڻيءَ مورت تي مفتون ٿي پيو آهيان ۽ آرزو اٿم ته ساڻس شادي ڪريان. پر ٻڌو اٿم ته پڻس سندس مڱڻو علي قلي بيگ سان ڪري ڇڏيو آهي. بابو به هن ڳالهه ۾ مونسان ٻيلي نه آهي؛ اُٽلو مونکي آگري کان ٻاهر ڪڍڻ جي سٽ سٽي اٿس انهيءَ مراد سان ته ڀل ته مهرالنسا جي شادي منهن جي پرپٺ ٿي وڃي. ڏاڍي سڪ اٿم ته آگري ڇڏڻ کان اڳ هڪ واريءَ مهرالنسا سان ملاقات ڪريان.“ فريده جواب ڏنو ته ”بابل! مهرالنسا جي قبوليت بنان ملاقات ڪئن ٿي سگهندي؟ بروقت منجهه ڏينم ها ته اِهو مڱڻو مور نه ڪرڻ ڏيان ها. ڀلا، مهرالنسا به توکي پيار ڪري ٿي يا نه؟ اڳي ڪڏهن پاڻ ۾ مليا آهيو؟ جي ها، ته پوءِ هاڻ ملي ملاقات ڪرڻ ۾ ڪهڙي مشڪلات آهي.“ شهزادي وراڻي ڏني ته ”اسين پاڻ ۾ ٻه چار ڀيرا گڏيا آهيون، ۽ پاڻ پنهنجيءَ شيرين زبان سان اقرار ڪيو اٿس ته پاڻ به مونکي پيار ڪري ٿي. تون فقط ايتري ڀلائي ڪر جو منهنجو رقعو رسائي، کانئس اُنجو جواب آڻي ڏي.“ فريده جواب ڏنو ته ”هيءَ ته آسان ڳالهه آهي. ڀلا لک رقعو ته اک ڇنڀ ۾ جواب آڻي ڏيانءِ.“ سليم ڪاغذ ٽڪر کڻي، هيئن لکيو:
”حياتيءَ کان به وڌيڪ پياري مهرالنسا! اوچتو شاهي فرمان مليو اٿم ته لشڪر سنڀرائي، اُڌيپور تي چڙهائي ڪر. لاچار حڪم مڃڻو پيو. جي سوڀارو ٿي، صحيح سلامت ماڳن تي موٽي آيس ۽ معلوم ٿيو ته منهنجي غير حاضريءَ جو وجهه وٺي، توکي علي قلي بيگ سان پرڻائي ڇڏيو اٿن ته خدا ٿو ڄاڻي جو بابي جو تخت اڏائي ڦٽو ڪندس. ڀلائي ڪري، آءٌ وڃان تنهن کان اڳ هڪ وار اچي مون سان مل.“
فريده رقعو وٺي، پالڪيءَ ۾ چڙهي، مرزا غياث بيگ جي گهر ڏانهن راهي ٿي. کن ساعت ۾ اچي اُتي پهتي. مهرالنسا ۽ ماڻس کيڪاري، حال احوال وٺي، بيگم کي کي چياءِ ته ”تڏهن مهرالنسا کي علي قلي بيگ سان شادي ڪرائڻ جو پڪو خيال ڪيو اٿيئي؟“ بيگم جواب ڏنو ته ”مڙسم جي اها مرضي آهي.“
فريده: ”پر مڙسن کي زنانن قصن جي ڪهڙي خبر؟“
بيگم: ”سچ، پر مڙس اسان جا مالڪ آهن. اسانکي سندن مرضيءَ پٽاندر ئي هلڻو آهي.“
فريده: ”نه، نه، پاڻ کي پنهنجو ڏکو رکڻ گهرجي. مردن کي مائٽين جي ڪهڙي خبر؟ اهڙين ڳالهين ۾ ته اسانکي خودمختياري هئڻ گهرجي. عجب ته تو ويهي مڙس جي آڻ مڃي آهي.“
بيگم: ”مان سمجهان ٿي ته انهيءَ ۾ اسان جي ٻار جو ڀلو آهي.“
فريده: ”ٺهيو، ڇڏ انهي قصي کي. مهرالنسا! بلڙي! ڇو، تون اڄ سن ۾ آهين؟ ڇو، اڄ نڪي ٿي پنهنجو ڀرت ڏيکارينم، نڪي ٿي گل ۽ ڦل سنگهائينم. شايد ڀانئين ٿي ته فريده ٻڍي ٿي ويئي آهي، سو انهن شين مان ڪهڙو مزو ايندس.“
مهرالنسا: ”اِجهو، ڪمري مان کڻي آڻي ٿي ڏيکاريانءِ.“
فريده: ”مورڳو آءٌ توسان گڏيو ٿي هلان.“
ائين چئي فريده اُٿي کڙي ٿي ۽ مهرالنسا سان گڏجي سندس ڪمري ۾ ويئي. اُتي کيس اَڪيلو ڏسي، سليم وارو پرزو کڻي هٿ ۾ ڏنائينس. مهرالنسا سائي ٿي ويئي، ڇو ته ڪل ڪانه هيس ته فريده جو مطلب ڪهڙو آهي. پر پرزي پڙهڻ شرط اکين مان ڳوڙها ڳڙي آيس. نيٺ ڪاغذ چمي، مٿي تي رکي، اُتي جو اُتي جواب لکيائين ته ”شام جو باغ ۾ گڏباسون.“
فريده گهڙي کن کانپوءِ، مهرالنسا ۽ ماڻس کان موڪلائي، اُٿي رواني ٿي. سڌي آئي شهزادي سليم وٽ، جو سندس موٽ لاءِ منتظر هو. مهرالنسا جو جواب پڙهي، خوشيءَ ۾ آيو. پر جيستاءِ شام اچي ئي اچي، تيستاءِ دل دڪ دڪ پئي ڪيس، ۽ پل پل ورهيه ٿي لنگهيس. نيٺ سمن جي ساعت اچي سهڙي. سليم سٽ کڻي اچي غياث بيگ جي بستانسرا وٽ پهتو. پر اُتي کيس هڪ وڏي مشڪلات درپيش آئي. باغ جو حاطو اٽڪل پنج گز اوچو هو، ۽ دروازي کي اندران قلف چڙهيل هو. هيڏانهن هوڏانهن پئي ڦريو، ته من اندر گهرڻ جو ڪو رستو هٿ لڳي. نيٺ هڪ بڙ جي وڻ جون ٽاريون حاطي تي نمنديون ڏٺاءِ. ٽپ ڏيئي، انهن تي لٽڪي، جئن تئن ڪري حاطو چڙهي، هيٺ ٽپو ڏناءِ. مهرالنسا ته سندس لاءِ اڳيئي منتظر ٿي بيٺي هئي، سو کيس ڏسڻ شرط، خوشيءَ وچان، بيهوش ٿي ويئي. پر ستت ئي سامت ۾ آئي، ۽ پاڻکي شهزادي جي ڀاڪر ۾ ڏٺاءِ. شهزادي ڏاڍيءَ اُڪير سان چيس ته ”پياري! ڪهڙي نه خوشي نصيبي چئبي جو وطن ڇڏي، ويرين سان سامهون ٿيڻ کان اڳ وري به هڪ وار منهن مقابل ته ٿياسين.“
مهرالنسا ڪو جواب نه ڏنو. ڪجهه وقت ٻئي ٽٻيءَ ۾ پئجي ويا. سوَن، بلڪ هزارن سالن جا سهج اِنهيءَ هڪڙيءَ پلڪ ۾ سمايل هئا. آخر مهرالنسا چيو ته ”منهنجا پيارا! مونکي دشمنن جي وس ڇڏيو، تون پاڻ هليو ٿو وڃين؟ تو جو مون سان قؤل ڪيو هو ته بابي کي بادشاه کان چؤ چاءُ ڪرائي باز آڻيندين، سو ته ڪونه پاڙيُءِ؟ ائين آهي ڇا ته بادشاه به نابري واري آهي؟“
سليم: ”پياري! بابي کي گهڻيا ئي آزي نيازي ڪيم، پر کٿو ئي ڪين. اٽلو شهر نيڪالي نصيب ٿي اٿم. هاڻ منهنجي زندگي ۽ سک، ٻئي تنهنجي هٿ آهن. جي حڪم ڪرين ته لڪ چوريءَ هلي، ڪنهن ڏوراهين ڏيہ ۾ وطن اختيار ڪري، باقي حياتيءَ جا ڏينهن هڪ ٻئي سان محبت ونڊيون.“
مهرالنسا: ”ائين آءٌ مور نه ڪنديس. اهڙي ڪريت ڪري، اَباڻن کي ڪين لڄائينديس.“
سليم: ”ٻي ته ڪابه واه ڏسڻ ۾ ڪانه ٿي اچي. اسانجو سنٻنڌ نه تنهنجي پيءُ کي ٿو آئڙي، نه منهنجي. بابو ته رڳو ’اِنصاف! اِنصاف!‘ پيو ڪري. جڏهن اسانجا پيئَر ئي اسانجا دشمن ٿيا بيٺا آهن، تڏهن ته ديس پرديس ڪري، ڪنهن ڌارئين ملڪ ۾ هلي، ڪرڻ بنان ٻيو ڪهڙو بلو ڀيڻي آهي؟“
مهرالنسا: ”اِنصاف! تحقيق، اِنصاف! جيڪي بادشاه کي اِنصاف نظر اچي ٿو، سو وڏو بي اِنصاف آهي. اسين ٻئي هڪ ٻئي کي پيار ڪريون ٿا ۽ رب به انهيءَ ۾ راضي آهي، پر بادشاه اسانجي عمر ڀر عذاب کي ’اِنصاف‘ ٿو سمجهي! جڏهن خدا مونکي مرضيءَ مختيار خلقيو آهي، تڏهن ڪهڙو حق آهي ڪنهن کي، جو مونکي چؤپائي مال جيان نيڪال ڪري؟ دل ٿي چويم ته وڃي بادشاه وٽ هن ناحق بنسبت فرياد ڪريان.“
سليم: ”منهنجي پاڻ اها مرضي آهي. ڪوبه عقل وارو انسان تنهنجيءَ حجت کي آڏو اچي ڪين سگهندو. افسوس جو منهنجي پرپٺ توکي مڙيني دشمنن سان اڪيلو چوٽ کائڻي پوندي! پر نه، نه، آءٌ توکي ائين بيوسيلو ڇڏي نه ويندس. لاچار، شاهي فرمان ٽورڻو پيو.“
مهرالنسا: ”ائين ڪو ٺهندو؟ هي ته ٿيو دشمنن کي هٿ وٺي هٿيار ڏيڻو. مفت هو بادشاه کي برغلائي، اسانجي برخلاف ڪندا. پر جي مٺي به ماٺ، مٺي به ماٺ ڪري، اُڌيپور اُسهي، راجپوتن تي فتح ڪري وري وطن ڏي واڳو واريندين، ته شڪ نه آهي ته بادشاه جي دل ڀڄي پوي ۽ پوءِ اسان جو ميڙائو ڪري وجهي.“
سليم: ”آءٌ ته نسورو تنهنجو تابعدار آهيان. جئن حڪم ڪرين، تئن ڪريان. آءٌ نٿو ڀانيان ته منهن جي پر پٺ، تنهنجي مرضي ريٽي، توکي پرڻائي ڇڏيندا.“
مهرالنسا: ”آءٌ ته وڏائي ڪارون وس ڪنديسن. هاڻ دير ٿي ويئي آهي، وڃان، متان ڪو ڏسي نه وٺيئون.“
سليم: ”مار! تڏهن، مونکان پاسي ٿيڻ لاءِ آتي آهين؟ اَفسوس! تون نه جڏهن هتان هلي ويندينءَ، تڏهن هيءُ چنڊ جو هينئر ههڙو صاف پيو چمڪي سو هڪ ڪارنهن جو ڪڪر پيو نظر ايندو. اڃان گهڙي کن ته ترس. ڪا روح رهاڻ ته ڪر. پر پٺ وساري ته ڪين ڇڏيندينئَم؟“
مهرالنسا: ”وسارينديسانءِ ڪئن؟ بار بار پنهنجي پيار جو پرو ڏنو ٿي مانءِ، پر توکي اڃا اعتبار نٿو اچي. پاڻيهي پوءِ مجرايون ڏيندين.“
سليم: ”پياري مهرالنسا! تڏهن، مون کي هرگز نه وساريندينءِ؟“
مهرالنسا: ”ڇو ٿو اهڙا خيال ڪرين؟ پر هاڻ بهتر آهي ته جدا ٿيون؛ ڇو ته مانيءَ جي مهل اچي ٿي آهي ۽ سڀ منهنجي لاءِ پيا نهاريندا هوندا.“
سليم: ”اڃان سويل آهي. اَڌ ڪلاڪ کن مس رهاڻ ڪئي اٿيئي.“
مهرالنسا: ”پر انهيءَ اڌ ڪلاڪ اندر پنهن جو تن من توکي ارپي ڇڏيو اٿم.“
سليم: چڱو ڀلا، هاڻ خدا حافظ! وري الائي ڪڏهن ميڙائو ٿيندو؟“
مهرالنسا: ”جلد ئي، ۽ هميشہ لاءِ، ڇو ته وري هرگز جدا نه ٿينداسين.“
سليم: ”هائو، جڏهن وري گڏباسين، تڏهن لڪ چوريءَ نه، پر کليو کلايو. هاڻ، خدا حافظ!“