نورجھان/03
اِنهن پندرهن ورهين ۾ مهرالنسا سونهن ۽ سوڀيا ۾ سرسي ڪري ويئي هئي. قد ۾ بلند ۽ نزاڪت دار مثل سرو سهيءَ جي، منهن چوڏس جي چنڊ جيان گول ۽ سفيد، ڳل ڳاڙها جهڙا گلاب جا گل، اکيون نرگس وانگر نشي دار، نڪ ڊگهو جهڙو آمي جو ڦار، وات ننڍڙو غنچي جهڙو، چپ سرخ لعل جهڙا، ڏند اَڇا جهڙا موتي، مطلب ته سندس هر هڪ عضوي مان نئي نئي قسم جو حسن پئي بکيو. وار اَهڙا سنها ۽ ڪارا هئس، جو ڄڻ ته مشڪ جون نارون آهن، سي وري جو سندس سفيد سنگ مر مر جهڙن ڳلن تي پئي لٽڪيا، تنمان ائين پئي معلوم ٿيو ته ڄڻ سج مٿان پاڇو پيو پوي. چمڙي اهڙي هيس جو ڄڻ ته گلاب ۽ موتيو پاڻ ۾ ڳتا پيا آهن.
آگري واري قلعي ۾، سمن برج محلات جي نزديڪ، هڪ جاءِ هئي جنهن کي مينا بزار ڪري سڏيندا هئا. اها اڄ ڏينهن تائين بيٺي آهي. اُتي اَڪبر ۽ سندس راڻيون ڪڏهن ڪڏهن ميلا ڪنديون هيون. اهڙن موقعن تي، شهزاديون ۽ اَميراڻيون رواجي سوداگرن وانگر دڪان کولي، هر طرح جو مين جو سامان، هيرا، جواهر، موتي وغيره، وڪڻنديون هيون. بادشاه ۽ راڻيون ساڻن سودا ڪنديون هيون، ۽ عام خريدارن وانگر ذري ذري تي ريڙه پيڙه ڪري، پائيءَ پائيءَ تي چچيون مارينديون هيون. انهيءَ تي نازنين سهڻيون سوداگرياڻيون گيگ ملائي، ڏمربيون هيون؛ ۽ چونديون هيون ته ”هل هل، مفت جو مال ته ڪينهي. جتان سستي شيءِ مليئي اُتان وڃي وٺ. لاه گوڙ.“ مطلب ته اهڙن ميلن تي هميشہ کل چرچو، ٺٺولي ۽ مسخري ٿيندي هئي. هڪڙي ڏينهن صبح جو، اَڪبر جي حرم خاني جون بيبيون مينا بازار واري چمن ۾ اچي گڏ ٿينديون هيون، ڇاڪاڻ جو اُنهيءَ ڏينهن اهڙي قسم جو ميلو لڳڻو هو. اِهو چمن، جنهنکي اَنگوري باغ ڪري چوندا هوا، سو حسن ۽ زيب جي آيت هو. چئن ئي پاسن کان جي ٻارا هئس تن ۾ گلاب ۽ موتئي، سؤسن ۽ سمن، چمپڪ ۽ چنبيليءَ جي جهڳ مڳ لڳي پيئي هئي. انهن مان جا خوشبوءِ پئي نڪتي، تنهن دل ۽ دماغ کي قؤت ۽ فرحت ٿي بخشي. سرو ۽ شمشاد جي قطارن ۾ بيٺل هئا، تن ائين ٿي ڏيکاري ڏني جو ڄڻ ته بلند قد حوُورون اُڀيون آهن. گلاب جي چڪين مٿان بلبل جي لات پئي پيئي. وچ باغ ۾ جو حوض هو، تنهن منجهان اوجل پاڻيءَ جا ڦوهارا ائين پئي نڪتا جو ڄڻ ته بهشت اندران ڪؤثر جو چشمو ٿو وهي. آس پاس اَنگور جا منهن، ڊاک جا جهڳٽا نازڪ ٽارين ۾ جهليو بيٺا هوا. ڪنهن ڪنهن هنڌ وري جي اَنار جا وڻ هوا، تن جي سرخ لعل جهڙن غنچن پئي مشڪيو ۽ ڪشڪيو. مطلب ته چمن اهڙو خوش نماءُ ۽ نزاڪت دار هو جو نه رڳو اِرم ۽ نگارستان کي شہ ڏيئي ويو هو، پر عدن به مٿس ريسون ٿي ڪيون. هنڌ هنڌ دستر خوان وڇائجي ويا هوا، جن تي عمدا ۽ لذيذ شربت ۽ ميوا رکيل هوا.
چمن گهڻوئي بهشت مثل هو، ۽ طعام ۽ لقما نهايت سپڪ ۽ سوادي، پر پري پيڪر نازنينين، جن پوپٽن وانگي اُتي جهمريون پئي پاتيون، تن جي حسن ۽ خوبيءَ، رنگن ۽ روين، خانن ۽ خطن، اهڙي رونق لائي ڏني هئي جو بيان کان ٻاهر. هر طرف کان راڳ جو آواز پئي آيو. خوبصورت بيبيون مجموعا ڪيو، پئي آيون ويئون. ڪن هڪ ٻئي سان ڳالهيون پئي ڪيون، ڪن مصنوعي دڪانن تان خريديون پئي ڪيون، ڪي پينگهه پئي لڏيون، ته ڪن وري مٺا موهيندڙ آلاپ پئي ڪيا. مهرالنسا ۽ ماڻس به اُتي حاضر هيون. ماڻس اڪبر جي راڻيءَ جوڌ ٻائيءَ سان گفتگوءِ ۾ مشغول هئي، ۽ مهرالنسا حوض مان جو ڦوهارو پئي نڪتو، تنهنجي مٿان پير لوڏي پئي پاڻ وندرايو. سندس نازڪ بدن تي نهايت سٺي ۽ سهڻي پوشاڪ پيل هئي: مقيسي پهراڻ، آسماني رنگ جو پيشگير ۽ سفيد شبنما جو رئو.
اوچتو شهزادو سليم هڪ چور دروازي کان چمن اندر گهڙي آيو؛ ۽ هوري هلي اچي حوض وٽ نڪتو. شهزادو شڪل جو ٺاهوڪو هو: بدن ڊؤلائتو، ڇاتي ويڪري، چيلهه سنهي، چمڙي اڇي، وار گهنڊيدار، اکيون وڏيون ۽ پيشاني ڪشادي هيس. اڃا ارڙهين ورهين جي ڄمار جو مس ٿي ڏٺو. جيتوڻيڪ عمر ۾ ننڍو هو، تڏهن به عيش عشرت جو ڪوڏيو هو. شيرين زبان ۽ خوش خلق، پر نهايت تن پرور هو. ڪڏهن ڪڏهن ته راتين جون راتيون ۽ ڏينهن جا ڏينهن شرابخوريءَ ۾ غرق هوندو هو. لباس سادو سودو پيل هوس. مهرالنسا کيس اوڏو ايندو ڏسي، منهن تي برقعو وجهي، وڃي پاسيري ٿي بيٺي. حوض جي ڀر ۾ جي گل هوا، سي ڏسي شهزادي جي دل ٿي ته ٻه چار پٽيان. پر هٿن ۾ هئس ٻه ڪبوتر، سي جڏهن ڪو جهلي تڏهن گل ڇني سگهي. اوچتو مهرالنسا تي وڃي نظر پيس. هنکي ڏسي گهڻو خوش ٿيو، ۽ اڳڀرو وڌي، گهڻيءَ نيازمنديءَ سان چيائينس ته ”اَدي! مهرباني ڪري هي ڪبوتر نه جهلين، ته آءٌ ٻه ٽي گل ڇني وٺان؟“ مهرالنسا ڪنهن جواب ڏيڻ بنان، هٿ ڊگهيڙي، ڪبوتر وٺي، ماٺ ڪري بهي رهي. جڏهن شهزادو گل ڇني رهيو، تڏهن مهرالنسا فقط هڪ ڪبوتر موٽائي ڏنس. شهزادي چيو ته ”هي ڇا، ٻيو ڪبوتر ڪٿي؟“ مهرالنسا ڏاڍي مٺي آواز ۾ چيو ته ”سائين! ٻيو ڪبوتر ته اڏامي ويو.“ شهزادي پڇيو ته ”سو ڪئن؟“ مهرالنسا ٻئي ڪبوتر کي به اڏائي، گهڻيءَ اَٻوجهائيءَ سان جواب ڏنو ته ”ساءِ! اِجهو هيئن.“ پر ائين ڪرڻ سان، منهن تان برقعو ڪري پيس، ۽ شهزادي جي مٿس نظر چڙهي ويئي. هو اهڙي موهڻي صورت ۽ سهڻي صورت ڏسي حيران ٿي ويو. ڪجهه وقت ته ڏند چپن سان لڳي ويس ۽ ڳالهائڻ ئي نه پيو اڪليس، ڄڻ ته ڪنهن جادو وڌو اٿس. مطلب ته مهرالنسا کي ڏسڻ شرط، عشق جي اوڙاه ۾ غرق ٿي ويو. ڪنڌ هيٺ ڪري چيائين ته ”سائين! مون ڪبوتر ڄاڻي ٻجهي ڪين اُڏايو.“ شهزادو، جو مور ڇا ٿي ويو هو، تنهن هي لفظ ٻڌي چيو ته ”ڇا؟ ڪبوتر؟ مونکي ته وسري ويو هو ته ڪو اُڏامي ويو. جي اُڏامي ويو، ته صدقي ٿيو. پر ٻڌاءِ ته سهين، ته تون فرشتو آهين يا پري؟“
مهرالنسا چيو ته ”آءٌ مرزا غياث بيگ اعتماد الدونه جي ڌيءُ آهيان. سائين! مونکي معاف ڪجو، آءٌ وڃان ٿي؛ منهنجي ماءٌ مونلاءِ ترسي ويٺي هوندي.“
پر شهزادي سندس هٿ جهلي چيو ته ”اي سنگدل! تو منهنجو ڪبوتر ته اڏائي ڇڏيو، مگر منهنجي دل پنهنجي دام ۾ ڦاسائي ڇڏي اٿيئي. ڀلائي ڪري، ٿورو ترس ته سهين.“ مهرالنسا هٿ ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪري چيو ته ”سائين! ڇڏيوم ته وڃان.“ پر شهزادي چيو ته”ائين بلڪل نه ٿيندو، مونکي ڦاسائي تون پاڻ ڪئن ڪڍي ويندينءَ؟“
مهرالنسا:”نه، سائين! آءٌ ضرور وينديس. توهان جهڙي اوپرو ماڻهوءَ وٽ وڌيڪ ترسي نٿي سگهان. مهرباني ڪري، هاڻ ڇڏيوم ته وڃان.“
سليم: ”تنهنجو حڪم ضرور مڃڻو پيو؛ پر مان ته تنهنجي پيرن جي خاڪ چمڻ جو به لائق نه آهيان.“
مهرالنسا: ”شهزادا! هي ڪهڙيون ٿا ڳالهيون ڪريو؟ ڇو ٿا مفت مسخريون ڪريو؟ مسڪينن کي هئن ستائڻ اوهانکي هرگز نه جڳائي.“
سليم: ”ستايو ته تو پاڻ مونکي آهي. اِنهن نوراني اکين جي ناز ته مونکي گهائي وڌو آهي. آءٌ توکي سچيءَ دل سان پيار ٿو ڪريان. مهرباني ڪري، مون تي مهر جي نظر ڪر، نه ته منهنجو حال ڪونهي.“
مهرالنسا هن هٺيلي شهزادي کي پنهنجي اڳيان اهڙيءَ طرح نيچ نوائيندو ڏسي. نيٺ مشڪي چيو ته ”شهزادا! هاڻي گهڻي ٺٺولي ڪيؤ. شايد مون کي ڀورڙو ۽ اَٻوجهه سمجهيو اَٿَو.“
سليم:”تون اَٻوجهه ۽ ڀورڙي؟ آءٌ ته توکي پنهنجيءَ زندگيءَ جو نور ٿو سمجهان. هيترو ستايو اَٿيئي وري ٿي شڪايت ڪرين ته مان ٿو توسان ٺٺوليون ڪريان؟“
مهرالنسا: ”آءٌ غريب مائٽن جي ڌيءُ ڪئن توهان جي ثاني شريڪ ٿي سگهنديس؟ ڇڏيوم ته هاڻي وڃان.“
سليم: ”وڃڻ قيام ڪين ڏيندوسانءِ. آءٌ سڄو تنهنجي تابع آهيان. هاڻ جئن وڻيئي تئن ڪر.“
مهرالنسا: ”چڱو، جي ائين آهي ته مهرباني ڪري ڇڏيوم ته وڃان. ڪو هڪ ٻئي سان ڳالهائيندو ڏسي وٺيئون ته مفت منهنجي گلا ٿيندي. توهانکي ڏوه ڏيڻ جي ڪنهنکي همت ٿيندي؟“
سليم: ”مجال آهي ڪنهنکي جو تنهنجي گلا ڪري سگهي؟ جيستاءِ جيئرو هوندس تيستائين ته منهنجي رڳ رڳ پيئي توکي پيار ڪندي. تون آهين شمع، آءٌ آهيان پروانو. جيستاءِ پاڻ مٿانءِ نه گهوريندس تيستاءِ آرام نه ايندو. محبت جي مچ ۾ جليو ٿو مران.“
اهڙيءَ اُڪير مهرالنسا جو من موهي وڌو. پر وري به پرک لهڻ لاءِ چياءِ ته ”سائين! هيءُ رڳو ٻاهريون ڍؤنگ آهي.“
سليم: ”ڌڻي شاهد آهي ته آءٌ توکي دل و جان سان پيار ٿو ڪريان. آءٌ نه سنڀران ته ٻيءَ ڪنهن زال منهنجيءَ دل تي اهڙو اَثر پيدا ڪيو جهڙو اڄ تو ڪيو آهي. تنهنجيءَ شڪل ڏسڻ سان اهڙي ته همت اچي ويئي اٿم، جو ساري جهان ۽ اُن جي اسباب کي هڪ خاڪ مٺ برابر به نٿو سمجهان. توساڻ زندگي آهي؛ تو بنان قيامت.“
مهرالنسا: ”شهزادا! هاڻ مونکي تصديق ٿي ته توهانجو پيار صاف ۽ سچو آهي. اهڙيءَ محبت اڳيان مونکي به پاڻ جهلڻ مشڪل آهي. پر شڪ اٿم ته هيءَ محبت گهڻو جٽاءُ نه ڪندي. هي فقط هڪ شاهاڻو خيال آهي.“
سليم: ”نه نه! منهنجو پيار بلڪل سچو آهي ۽ هميشہ جٽاءُ ڪندو. اِجها هيءَ اٿيئي اُنجي ثابتي.“
ائين چوندي ئي خنجر ڪڍي، سيني ۾ هڻڻ تي هو، پر مهرالنسا اُڇانگ ماري، خنجر کسي ورتس، ۽ گهڻي قرب سان چيائينس ته ”شهزادا! جيڪڏهن توهين مونکي سچيءَ دل سان پيار ٿا ڪريو، ته آءٌ به اوهانکي ائين ئي پيار ٿي ڪريان. پر توهان کي چڱيءَ پر معلوم آهي ته آءٌ پيءُ ماءُ جي هٿ وسيڪي آهيان؛ سو جيڪڏهن توهانکي مونسان نڪاح ڪرڻ جي نيت آهي ته اُنهن کي چؤ چاءُ ڪرايو. ائين ڪرڻ بنان توهانجو مقصد حاصل ٿي نه سگهندو.“
شهزادي جواب ڏنو ته ”اِنهيءَ جو آءٌ جلد جوڳو اپاءُ ڪندس.“ ائين چئي وٺي خوشيءَ وچان ڀاڪر پاتائينس. مهرالنسا چيو ته ”آءٌ توهانجي ٻانهي آهيان، پر هاڻ دير ٿي ٿئي؛ ڇڏيوم ته وڃان. شهزادي نيٺ اجازت ڏنيس ۽ مهرالنسا موٽي ماءُ وٽ آئي ۽ راڻيءَ سان رهاڻ ڪري، شام جو ٻئي پالڪيءَ ۾ چڙهي، گهر روانيون ٿيون.
چانڊوڪي رات هئي: جيڏانهن نهار تيڏانهن چانديءَ جا پرڇ وڇايا پيا هوا. تارن آسمان ۾ جهلڪا پئي ڏنا ۽ ٿڌيون فرحتي هيرون پئي لڳيون. غياث بيگ ۽ بيبيءَ بالاخاني تي هواخوري پئي ڪئي. هيٺان جمنا ندي گڙ گڙ ڪندي پئي وهي. غياث بيگ زال ڏي منهن ڪري چيو ته ”ڪهڙي نه سهڻي رات آهي! مونکي چانڊوڪي ڏاڍي وڻندي آهي. پر، پياري! اُها رات ياد اٿيئي جڏهن پاڻ ٽڪرين ۽ بيابانن ۾ پئي رلياسين؛ تڏهن به چانڊوڪي رات هئي، پر اُنوقت سختين اسانکي اهڙو ستائي وڌو هو، جو ڀانيوسين ٿي ته چنڊ به اسان سان جاڙون ٿو ڪري؟“ بيگم وراڻي ڏني ته ”انهن سختين جو ڇو ٿا خيال ڪريو؟ اُنهن نگرن ڏينهن جي يادگيري منهنجا ستا سوُر ٿي اُٿاري. ياد اَٿوَ ته مهرالنسا کي ڪئن نه بيابان ۾ ڦٽو ڪيو هووَ؟ پر عجب ته اِهو آهي جو مهرالنسا جو ڄمڻ ۽ اسانجو بخت بلند ٿيڻ. ڏاڍي نصيب واري ٿي ڏسجي. اڃان پندرهن ورهين جي مس آهي، پر ڏاڍي سمجهو ۽ عقل واري آهي. اسانکان به وڌيڪ دنيا جو آزمودو اٿس. سونهن جي ته منجهس ڪمي ڪانهي، وڃي ٿي ڏينهون ڏينهن برک ٿيندي. هاڻ جڳائي ته ڳولا ڪري، ڪو جهڙس لائق ور وٺي ڏجيس.“ غياث بيگ جواب ڏنو ته ”آءٌ پڻ انهيءَ خيال ۾ آهيان. هڪڙي مائٽي سجهيم جا پڪ اٿم ته توکي ضرور پسند ايندي. علي قلي بيگ جي هاڪ ته ٻڌي هونديء: نهايت نيڪ اخلاق ۽ دلير دل آهي؛ پر وڏي ڳالهه ته ايراني آهي. منهنجي دل ٿي چئي ته مهرالنسا جي کڻي هن سان شادي ڪرائجي.“ بيگم چيو ته ”ملڪ مسعود ته پيشينگوئي ڪئي هئي ته اسانجي مهرالنسا راڻي ٿيندي، پر اهڙو آثار ته ڪونه ٿو ڏسجي. شهزادو سليم ته اڳي ئي شادي ڪيل آهي.“ غياث بيگ سليم جي نالي ٻڌڻ شرط ڳاڙهو لعل ٿي ويو، ۽ چوڻ لڳو ته ”ڇا! شهزادو سليم؟ شرابي ۽ لاٻڙٽويو؟ ڌيءُ جو سڱ ڏيانس، تنهنکان ڌيءُ کي خنجر هڻي ماري نه ڇڏيان؟“ بيگم چيو ته ”سچ! مهرالنسا کي شهزادي جي سون ۽ رپي سان ڪونه پرڻائڻو آهي پر سمجهو ته هو هنکي دل و جان سان پيار ٿو ڪري، پوءِ ڀلا ساڻس سڱه ڪرڻ ۾ ڪهڙو عار آهي؟“ غياث بيگ تپي لوه ٿي ويو ۽ چيائين ته ”آءٌ سليم کي چڱيءَ طرح سڃاڻان: منجهس ڪابه لياقت ڪانهي، عيش عشرت جو ڪوڏيو، تنهن ۾ سچيءَ محبت جو انگ ڪٿان آيو؟ پر مونکي خاطري آهي ته علي قلي بيگ جهڙو لائق شخص مهرالنسا کي ضرور سچيءَ دل سان پيار ڪندو. اُميد اٿم ته هوءَ به کيس گهڻو پسند ڪندي. اگرچ عمر ۾ البت وڏو آهي، پر اڃان جوان آهي. بهادريءَ ۽ جنگي فن ۾ ته جهڙس ڪو ڳوليو لڀي. مهرالنسا جئن وينديس وڌيڪ پرکيندي، تنئن وينديس وڌيڪ پيار ڪندي. هو به اسان وانگر وطن ڇڏي، سختيون سهي، اچي هندوستان ۾ عام سپاهي ٿي لشڪر ۾ گهڙيو هو؛ پر ٿوريئي عرصي ۾ اهڙي بهادري ۽ چالاڪي ڏيکارياءِ، جو رفته رفته وڏي عهدي کي وڃي رسيو. هاڻ هو هڪ هزار گهوڙي سوار فوج جو مهندار آهي.“ بيگم چيو ته ”ڀلا، تڏهن هاڻ کليو کلايو مڱڻو ڪري ڇڏجي ته چڱو. آءٌ وڃيو ٿي مهرالنسا کي اِها خوش خبري ٻڌايان. اهڙيءَ ڳالهه ۾ سنديس به مرضي وٺڻ گهرجي.“