سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین/19

by خانای قوبادی

←18

سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین  (1765)  by خانای قوبادی 19. وتووێژکردنی مەلیک محەمەد لەگەڵ وەزیردا

20→

گۆش دەن بە داستان خانای خان قوباد	وەی دنیای بێ پۆ هەرگیز نەوین شاد
مونشیی دیوان دەفتەرخانەی عەشق	هیجران کێش دەور شێخ سەنعان مەشق
سا وەقتێ لەشکر یاران دان حەسار	شازادە واتش یا حەیی جەبار
خودای بێ شەریک تاک تەنیای فەرد	بێ خورد و بێ خاو ئاگادار جە دەرد
ئومێدم بەتۆن پادشای شاهان	یارەهنومای ڕای گوم کەردە ڕاهان
بدەر تۆفیقم دەهەندەی داوەر	نەبووم وە ڕیشخەند شازادان یەکسەر
ئێد وات و غوڕا جە یاران وێش	ڕووکەردن لێشان بێ خۆف و ئەندێش
چونکە خواوەند چەنیش بی مەیلان	داخڵ بین وەفەوج سپای زەنگیان
یەکێ مەکوشتن دە مامان بە جاش	زیاتەر مەبی هەم سان و سپاش
ئەوڕۆ تا ئێوار جەنگ و کوشتار بی	خوونرێزیی و دێوان شووم بەدکاربی
دێوان فەرماشان ئاسایش ژ ەندن	هەر یەک و ڕووبەرەو مەنزڵ ئاوەردن
درەختی بزورگ پەسەند کەردشان	قەدەم بەسایەی درەخت بەردشان
هەر چوار خەستە سینەشان بی چاک	نەپای یە درەخت کەفتن نە ڕووی خاک
نەپای یە درەخت دڵ بەکامیاب	شازادە بێدار یاران شین نەخواب
شازادە دیا جە مێوەی و ڕەنگش	جە پۆست و جە شاخ بەرگ قەشەنگش
میوەش سیا بی بەرگش سەبزڕەنگ	پۆستش قرمز بی، چون لالەی گوڵڕەنگ
ناگا جفتێ مورغ ئاما بە گوستاخ	جەبان ئەو دار نیشتن وەیەک شاخ
یەکێ قرمز بی یەکێ سەبزە پەڕ	جای سەبزە و قرمز چون شەمامەی زەڕ
مورغ سورخ ئاما مدارا نەکەرد	جە پۆست ئەو درەخت مەکەند و مەوەرد
مورغ سەبز پەرسا پەی چی مەکۆشی	پۆست ئەی درەخت پەی چی مەنۆشی
جەوابش بدا یەمایەی گەنجەن	کیمیای ئەرواح یە عوود و سەنجەن
هەر کەس جە بەرگش زەڕەیێ وەرۆ	زام بەدەنش گشت ساڕێش مەبۆ
هەر کەس بوەرۆ جە پۆست ئەی دار	جە بەڵای عەزیم نییەن گرفتار
هەر کەس جەیمیوە قایم کەردپەی وێش	مەگورێزان یەکسەر جانەوران لێش
مورغان واتشان ئەی ڕاز و ئاواز	جەودما هەر دووکەردشان پەرواز
شازادە دەردەم هۆرێزا بە جەخت	مدارا نەکەرد یاوا بەدرەخت
جە پۆست و بەرگش ئاوەرد جەم کەردش	قەدری جە پۆستش نۆشا و هەم بەردش
کەردش نەکیسە قایم کەرد تەمام	وات مەیۆ بەکار ئاخر سەرئەنجام
جناگا سبای سەحەر بی وە پا	سبای سەحەرگا جەم کەردش سپا
شۆعلەی خۆر بە حوکم یەکتای لامەکان	ویش نەکۆساران مەشریق کەرد عەیان
سپای دێو یەکسەر سوار بی وە زین	نەعرە مەپێکان دێوان لەعین
یاران بێدار بین جە خاو شیرین	وانان شوکر زات جەهان ئافەرین
جە ناگا سەدای وەلوەلە و غەریو	ئاواز ناخۆش دەنگ سەدای دێو
هەر چوار نەگیان شیرین ویەردن	هەم ڕوو نەدەرگای کردگار کەردن
ڕوو کەردن نە مەوج سپای بێ شمار	فەوجش کەم نەبی دێوان خوونخوار
دێوان خرۆشان پەی شێر چینی	بۆی عوود و سەنجشان یاوا وەبینی
جە بۆی عوود و سەنج گورێزان فیرار	ڕوو نە گورێز بین دێوان خوونخوار
وەلحاسڵ یەکسەر سپای جانەوەر	نەمەندەن نەو جا دایەرولبەشەر
یاران ئێد دیشان شوکرانە کەردن	هەم ڕوو بەدەرگای خوداوەند بەردن
تا بە دوو سێ ڕۆژ نەو جاگە مەندن	جانەوران گشت نەریشە کەندن
ئەوسا کە ئامان بەقەسر زەڕکار	یاقوت و گەوهەر دانەی مایەدار
ئەوەند کۆ بەستن دانەی گران بار	ئەشرەفی بەسەنگ گەوهەر بە خەروار
بەقەدەر وێشان بەردن جەواهیر	جە سیم و جە زەڕ جە لەعل و گەوهەر
جەو دەم هۆرێزان بە تەعجیل و تاب	نیشتن نەکەشتی وێشان دان نە ئاب
تەی کەردن دەریای فەراز و نەشیب	نەگردن ئارام تا شین بە مەغریب
جەدمای یەک ماهـ بەرشین نەرووی ئاب	یاوان بە بەڕبەڕ بە تەعجیل و تاب
جە کەنار ئاب دەریای نادیار	ساتێ نەوجاگە گردشان قەرار
شازادە پەرسا ئینە چ جاهەن	چ حاکم فەرمان کام پادشاهەن
ناخودا واتش ئەی سەرزەمینە	سەرحەد وەلایەت مەغریب زەمینە
ئەی بیابانە بێ پایان دوورەن	بە موڵک و مەکان مەغریب مەنشوورەن
سا کە ئێد واتش ڕاهی بین وە ڕا	مەشین بەراوە بەگاهو بێ گا
یەک ڕۆ خەستە تەن عاجز بین تەمام	نەجایێ پێوار گردشان ئارام
تا شەو جەو مەکان قەرار گردشان	سەر نەجامەی خاو ڕاحەت بەردشان
نەزدیک سوبح بی نە خاو بین بیدار	دیشان دیارەن مەشعەلان هەزار
شازادە واتش بە یاران وێش	ئەی مەشعەلانە ئینە یانی چێش
ئەی مەشعەلانە جەی بیابانە	ئەڵبەت چەشم دێو یا چەند بەیانە
گشت خەبەردار بان نە کاروێتان	نەبا زەرەرێ بەیۆ نە ڕێتان
شازادە پەی پەی دایم و قایم	مەوانا بدەم ئیسم عەزایم
جەبەین وێشان نەی گفتوگۆ بین	ناگا زەنگیان ئامان نەکەمین
هەفتاد هەزار دێو قەد وێنەی چنار	دەهەن بە غەوغا وێنەی سیامار
هەریەکێ سەنگێ کەمتەر بی نە کاخ	بەوێنەی زیوەر کەردەنش سوراخ
نەجاگەی زیوەر نەگەردەن کەردەن	بەڕووی سینەدا ئاوێزان کەردەن
هەریەک درەختێ قەوی کۆنەساڵ	هابەدەستەوە بەوێنەی خرخاڵ
ئەو مەشعەل و شەوق مەگڕیا زەروور	دیدەی دێوان بی مەنمانا جە دوور
شازادە و یاران هەر چوار بەهەم	مەشغووڵ بین دەردەم بەئیسم ئەعزەم
مەوەندن بەدەم ئیسم عەزایم	بە خودای وێشان دڵ بەستن قایم
دێوان کە یاوان نەکەردن درەنگ	هۆرگرتن هەریەک سەنگێ وە بێ دەنگ
جەناگا زەنگی ویش کەرد ئاشکار	بە زبان پاک ئاما بە گوفتار
وات ئەی ئادەم چێشەن نامتان	جەکۆن مەرز و بووم هەم مەقامتان
زاناشان نییەن جای جەنگ و گۆرێز	مەبان وە خەزان وەقت گەڵارێز
خان محەمەد چون شێر ئاما بە گوفتار	وات ئەی زەنگیان شێران شکار
ئوستاد بە ناهیم هەم تەرح ئەندازیم	معمار دروست عەمارەت سازیم
سەر قەدەم کەردیم تا بە مەقامات	بشنەویم بەگۆش حەرف و کەلامات
ئەگەر ڕوخسەت بۆ جەلای تۆ بە شاد	یەک دەست عەمارەت مەکەرم ئیجاد
بشین باوەرین ئەتفال و عەیاڵ	بنیشین نەی جا بێ فیکر و خەیاڵ
(شای زەنگیان وات ئەگەر بەڕاسی	یەک دەست عەمارەت پەرێم بسازی)
هەرکام مورادێ داشتەبان جەدڵ	بەکولی جەلای من مەبۆ حاسڵ
خان محەمەد واتش منەت بە گیانم	هەتا کە زیندەم بەندە فەرمانم
ساکە ئێد شنەفت مەلعوون بەدکار	تەڵەب کەرد وە پێش قەتمیر زۆردار
هەرچوار بەهەم نیشتن وە پشت دێو	جە سەحرا خێزا وەلوەلە و غەریو
شا وات ئەی قەتمیر بە شادیی مەزاق	ببەر تا بە موڵک جەزیرەی واق واق
مهمانداری خاس قەرار دا پێشان	واچە زەنگیان خەرجشان بکێشان
هەر چوار بەهەم بەردن بە جایێ	بە کەنار چوڵ خرابەگایێ
وات تەعام چاشت باوەر پەرێشان	تا تەرح دەستگاهـ پەرێم بکێشان
زەنگی یەک خوانێ ئاوەرد پەرێشان	نیا بە ئەدەب خوان نەدلێشان
خوان پڕ تەعام زەریف ئامادە	دیشان گوشت و پۆست ئادەمیزادە
جە بیم تەشویش ئەندێشەی وێشان	ڕەغبەت نەکەردن دەست پێش بکێشان
شازادە واتش یەچوون مەبۆ چوون	ئەی حەرفە بەد بی واتی بەمەلعوون
ڕای نەجات نییەن نەی جا بویەریم	مەبۆ تامەردەن گڵکاری کەریم
خان محەمەد وات سەرم فەداتەن	با وجوود ئەی حەرف ڕاگەی نەجاتەن
جەی گفتوگۆ بین یاران چەنی شا	ناگا پەیدا بی زەنگیی ڕووسیا
واتش هۆرێزن مەدارن درەنگ	بشین بە خدمەت پادشای سەرهەنگ
خان محەمەد پەرسا چێشەن نام شا	ڕاست واچە پێمان ڕاهی بین بەرا
زەنگی دا جەواب (کاڵی کوت) نامەن	نە ڕووی ئیقلیمات شاهییش تەمامەن
بەمەکان وێش خاتر گوشادەن	خوراکش جە گوشت ئادەمیزادەن
ئەر واچوو ئێوەش پەی چێش نەوەردەن	مەمانۆ تا وەقت عەمارەت کەردەن
هەر وەقت عەمارەت یاوا بە تەمام	لێتان مەعلووم بۆ ئاخر سەرئەنجام
جەو دما ئێوە ئەی ئادەمیزاد	مەکەرۆن خوراک بە خاتر گوشاد
حەمید پەرسا لێش ئەی زەنگیی سیا	جەی وادی بەرشۆ بە کۆ مەشۆ ڕا
زەنگی خەندە کەرد وات غافڵ نیهاد	خەیلێ بێ عەقڵن گشت ئادەمیزاد
ئەی خەیاڵ خام بەرکەرن نە دڵ	کارتان نەی جا کەفتەن وە موشکڵ
ئەی فیکر و هەوەس بەر کەرن نەسەر	کەس بەی جەزیرە نەکەردەن گوزەر
ئەر ببن بە مورغ بکێشن تیرە	نییەن ڕای گوزەر نە ئەی جەزیرە
ئەی جەزیرەی سەخت واق واق نامشەن	شاهان حەسرەتمەند مەیل بە کامشەن
ڕاگەی چل فەرسەنگ بێ شمار ڕاهەن	نە حوکم فەرمان زەنگیی سیاهەن
چل برادەرەن بە شادی و مەزاق	بە دەستشانەن جەزیرەی واق واق
یاران شنەفتن ئاهـ سەرد کێشان	تۆ واتی زەهر هەلایهێل نۆشان
هەرچوار هۆرێزان ماتەم و غەمگین	تا یاوان بەلای مەلعوون بێ دین
مەلعوون ناپاک ئاما بە گوفتار	وات ئەی جەوانان ئوستاد میعمار
مەبۆ سەحەرزوو تا بەوەعدەی شام	یەک دەست عەمارەت بکەران تەمام
یەک دەست عەمارەت جارودەی دوڵبەر	خشتش جە تەڵا و یاقووت ئەحمەر
بنیشیم تێدا فەردا بەدڵواز	سەقفش چەنی من بەیۆ نە ئاواز
خان محەمەد ڕوخسەت تەڵەب کەرد نە شا	ئارۆ بگێڵۆن ئەی سەحرا و ماوا
جاگە پەیدا کەین پڕ سەفا و زینەت	نەوجا عەمارەت می سازیم جەنەت
ڕوخسەت دا پێشان مەلعوون خەیان	ڕوو کەردن نەدەشت سەحرا و بیابان
مەگێڵان بەشین بە ئەفغانەوە	نەو جەزیرەی سەخت بی پایانەوە
بەدانای داوەر پەنا بەردشان	گیان بەزات پاک حەق سپەردشان
بە شین و ئەفغان بە دڵەی پڕ غەم	گەردەن ئازادی واتشان بەهەم
زاری فراوان وە هەمدا کەردن	سوجدە بەدەرگای خواوەن بەردن
چونکە خواوەند چەنەش بی مەیلان	کار موشکێڵش جەسەر بی ئاسان
ناگا دین مورغێ خەیڵی غەمناکەن	سەر تا پا هوونین غەڵتان خاکەن
کەفتەن نەرووی خاک مات و زەویرەن	تۆ واتی ئەعزاش بەستەی زەنجیرەن
شازادە پەرسا ئەی مورغ شیرین	پەی چێش کەفتەنی نە تەخت زەمین
مورغ وات فیدات بام، چونکە پەرسای لێم	پەنەت مەواچووم سەرگوزەشت وێم
من ڕوخم نامەن نەعام مەنشوورم	بەڵێ ڕای یەک ساڵ جە مەکان دوورم
ڕۆژێ هەوای مەیل سارام کەفت نە سەر	ئارەزووی ئەی جام ئاوەرد بە نەزەر
من پەروازم کەرد نە ئاشیانە	ئامام نە جەزیرە وەی بیابانە
واتم لوقمەیێ نەی جای وێرانە	پەیدا کەم بەڕووم تا ئاشیانە
پەی بەچەگانم بوەران بەکام	بیاوم پێشان چاشت یا وەقت شام
ناگا یەک زەنگی پەتیارەی دروشت	چنارێ قەوی گرتەبێ نەمشت
مەلعوون ناغافڵ شانا لێم وە قەست	بە زەرب ئەودار یەک باڵم شکەست
ئیستە وەی تەورە زار و غەمناکم	چون مورغ بە غەڵتان خاکم
ئیمڕۆ سێ ڕۆژەن بەوێنەی ئەسیر	ماچی گشت ئەعزام بەستەن بەزەنجیر
شازادە واتش ئەی مورغ گوستاخ	ئەمن بەدەرمان تۆ مەکەرووم چاخ
زام ڕووی بەدەن هەم شکستە باڵ	مەکەرووم سارێش نەی جاگە دەرحاڵ
چون هەردەجاران پەرواز کەی پەیوێت	تۆ من مەبەریت بەدەریای موحیت
ڕوخ کە ئێد شنەفت گوشاد بی جە غەم	وات قەسەم بەزات دارای موعەزەم
ئەر بکەی دەوای باڵ شکەستەم	ساڕێش بۆ زامان هووناو جەستەم
نە خدمەتکاری نەدارووم درێغ	نمەبۆم هەرگیز نەکارت فارێغ
شازادەی چینی دەست پەی بەغەڵ بەرد	میوەی عوود و سنج نە جیب بەرئاوەرد
داش نەرووی ئاتەش تا سۆزیا تەمام	کەرد بە تووتیا شانا نەرووی زام
میوەی عوود و سەنج چون یاوا بەزام	ساڕێش کەرد زامان مورغ نیکنام
ڕوخ کە هۆرێزا کەفت نەخاک پاش	بە هەزار زبان مەوانا سەناش
وات سا هۆرێزە گیانم بۆ فدیت	تا بیاونووت بەدەریای موحیت
بەیۆن نەپشتم هەرسێ چەنی شا	با بەرشین نەموڵک مالکان سیا
سوار ڕوخ بین هەرچوار بەهەم	واتن یا ئەڵڵا و چەم نیان بەهەم
مورغ خۆش ئاهەنگ پەرواز کەرد نەخاک	بوڵەند بی نەئەوج جە کورەی ئەفلاک
نەرووی هەوادا هیچ نەبی محەل	بەیەک چەم سۆزان یاوان بە مەنزل
بە ئەندەک ئەندەک ئاما وە پاین	شازادە و یاران نیا وە زەمین
شازادە و یاران یاوان بەوماوا	چون گوڵ نەگوڵزار جەنەت شکاوا
دیشان کەباغێ پڕ جە هەزار گوڵ	وەنەوشەی وەش بۆ و ڕەیحان و سونبڵ
جە پەهلووی ئەو باغ یەک کۆهـ عەزیم	سەخت و سەهمناک پڕ تەرس و پڕ بیم
جە باڵای ئەو کۆ عالی دەرەختی	قەوی بوزورگتەر چون کوهـ سەختی
شازادە زانا ڕوخ بەستەن لانە	کەردەن پەی بەچەش یە ئاشیانە
یەک تەرەف دەریای موحیت دیارەن	یەک تەرەف وادیی پڕ نەشکارەن
شازادە واتش مەکەن مدارا	هۆرێزن بشین بە دەشت و سارا
ئەی سەحرای موحیت پڕ نەشکارەن	جە وحووش جە گۆڕ ماهی تەیارەن
هۆرێزان لوان یاران پەرێ گەشت	بە شادی و مەزاق ڕوو کەردن نەدەشت
دیشان گەوەزنان چەنی غەزاڵان	بەڕووی سەحراوە پۆل پۆل مەگێڵان
دەست بەردن پەی باڵ جوقەی چووب تیر	خەدەنگان ڕاست پەهلووی شێرانگیر
هەی وەتیر تەمام (جاجە) مەدان تاو	پەیکان زەڕتیر موهر حەجەر کاو
چەپ و ڕاست نەپۆل وەحشی مەشەندن	جەگەوەزن و گۆڕ خەیلێ فکەندن
ئەوەند نەوسەحرا شکار کەردشان	ئارەزووی هەوەس بەتاڵ کەردشان
هەرچی شکار بی جەم کەردن یەکسەر	جە گەوەزن و گۆڕ غەزاڵان بەڕ
بەعزێ پەی وێشان کە بابشان کەرد	باقی دان بە ڕوخ پەی بەچەگان بەرد
ڕوخ یاوا وە پای ئاشیانەی پاک	دیش فەرزەندانش نیشتەن بە غەمناک
وەختێ فەرزەندان مادەر دین وە چەم	کەردشان شادی فارێغ بین جە غەم
توعمەی بێ حەساب ئاوەرد پەرێشان	وەردن توعمەی پاک تەمام گردینشان
جەودما خەبەر پەرسان جە مادەر	ئینە سێ ڕۆژەن چێشت ئامان سەر
مادەر قسەی وێش سەرئەنجام تەمام	وات بە فەرزەندان ئاخر سەر ئەنجام
جووجە جە گوفتار مادەر بین شادان	واتشان جە کۆن ئادەمیزادان
جەواب دا یاران شێران خوونخۆ	هان نەدەشت دا نەدامان کۆ
فەرزەندان بە شەوق واتن ئەی مادەر	سەوگەندت مەدەین بەزات داوەر
ئێمە جە باڵا ببەر وە پاین	بشین بە خدمەت شازادەی گوزین
ڕوخ قەبووڵ کەردش حەرف بەچەی وێش	ئاوەرد بە پاین بێ خۆف و ئەندێش
بەرد بەلای یاران سوجدە بەردشان	زوبان بە سەنا گوشاد کەردشان
شازادە دەست بەرد پەرێ بان سەر	دیدەشان بۆسا شێر هونەروەر
دەست بە پەڕوباڵ مەماڵا بەناز	بە مهرەبانی چەنیش مەکەری دراز
با کە بمانۆ ئەی ڕاز و ئاواز	بشین بە سەروەخت شۆخ نازئەنداز