سنڌ جي مختصر تاريخ/سبق اڻويھون
| ←سبق ارڙھون | سنڌ جي مختصر تاريخ (1920) by سبق اڻويھون: دھلي جي بادشاھن جي صوبه دارن جي حڪومت |
سبق ويھون→ |
مرزا غازي بيگ جي مرڻ کان وٺي سؤ ورھن تائين دھليءَ جي بادشاھن جا ايڪيتاليھه صوبه دار سنڌ جي صوبي ھلائڻ لاءِ مقرر ٿي آيا. انھن مان ٽي چار جيڪي مکيه ھئا سي ڏجن ٿا. پنجون صوبه دار مرزا عيسى ترخان ھو، جو مرزا عيسى وڏي جو ڏوھٽو ۽ مرزا غازي بيگ جو سؤٽ ھو. ھو ٺٽي ۾ مئو ۽ سندس قبر مڪليءَ جي ٽڪري تي آھي، جنھن کي مرزا عيسى جي رانڪ سڏيندا آھن.
ٻاويھون صوبه دار نواب حفظ الله خان ھو جنھن جي ڏينھن ۾ اورنگزيب بادشاھ جو پٽ سنڌ ۾ آيو ھو، انھيءَ لاءِ ته ميان دين محمد سرائي ڪلھوڙي کي قيد ڪري وٺي وڃي، جو ھن زور ورتو ھو. انھي نواب شھزادي جي لنگهڻ لاءِ سيوھڻ وٽ ٻيڙين جي پل بيھاري.
چوٽيھون صوبه دار نواب اعظم خان ھو، جنھن جي ڏينھن ۾ شاھ عنايت صوفي جھوڪ واري سان بلڙي جي سيدن جي خصومت ٿي ۽ انھن جي دانھن تي بادشاھ فرخ سير جي حڪم سان ميان نور محمد ڪلھوڙو لشڪر وٺي آيو ۽ اچي جھوڪ کي گھيرو ڪيائين پر پڄي نه سگهيو پوءِ ظاھري صلح ڪري اندروني طرح دغا سان شاھ عنايت کي قتل ڪرائي ڇڏيائين.
ستٽيھون صوبه دار نواب سيف الله خان ھو، جو سڀني نوابن کان چڱو حاڪم ھو. ھن ملڪ ۾ ڏاڍا سڌارا ڪيا ۽ واپار کي گهڻو زور وٺايائين. شراب ۽ ٻيون نشي واريون شيون بند ڪرائي ڇڏيائين. ٺٽي ۾ مري ويو ۽ مڪليءَ تي دفن ٿيو. سندس پٽ نواب صادق علي خان به ڪن ورھن کان پوءِ صوبه دار مقرر ٿي آيو هو.
پونيون يعني ايڪيتاليھون صوبه دار ميان نور محمد ڪلھوڙو ھو، جنھن کي نواب خدا يار خان جو لقب مليل ھو. ھو پھرين پنھنجي پي ميان يار محمد جي جاءِ تي سيويءَ ۾ مقرر ٿيو، پوءِ سنڌ ڏي موڪليو ويو. انھي جو زياده بيان ھيٺ ايندو.
ترخان کان پوءِ صوبه دارن جي شروع ٿيڻ کان اڳ خسرو خان چرڪس، جو ٺٽي ۾ حڪمراني ڪندو ھو، سو زور وٺي ويو ھو. انھيءَ به ٺٽي کي ڏاڍو سڌاريو. قريب چار سؤ مسجدون ۽ کوھ ۽ پليون ۽ مھمان سرائون وغيره ٺھرايائين. انھيءَ ھوندي به جھانگير بادشاھ سنڌ ۾ صوبه دارن جي موڪلڻ جو ٺھراءُ ڪيو ۽ ۽ خسرو خان مقرر نه ڪيائين.
انھن صوبه دارن جي حڪومت ۾ شاھجھان بادشاھ ٺٽي ۾ تمام وڏي ۽ عمدي جامع مسجد ٺھرائي جا اڃا بيٺي آھي. چون ٿا ھن اھا نشاني انھيءَ لاءِ قائم ڪئي جو ڏک ۽ تڪليف جي زماني ۾ ھن اتي اچي پناھ ورتي ھئي. انھن صوبه دارن مان ڪي ته رڳو سچن صوبه دارن جا مقاطعه دار ھئا. حقيقت ڪري انھن صوبه دارن ھوندي به تر جا سردار ملڪ جا حاڪم ھوندا ھئا، جيئن ته ڌاريجا جو راجا ۽ ڪڪراله جو ڄام. سيوھڻ ۽ بکر ۾ به پنھنجا پنھنجا تر جا حاڪم ھئا، صوبه دار رڳو ٺٽي ۾ نالي جا سنڌ جا حاڪم ھوندا ھئا.