Jump to content

دیوانی مەحوی/ا

From Wikisource
113093دیوانی مەحوی — پیتی ا1896مەحوی

-١-

[edit]
لەم بەحری فیتنە بەڵکی نەجاتت بدا خودا داوێنی "باخودا" بگرە، بەردە "ناخودا"
بێکەس منم، کەسێ لە زوبانم بگا نیە ھەمدەم خودانەناسن و دەم پڕ لە "یا خودا"
عەھد و وەفایە سوخرەیی بەدعەھدی و جەفا ھەر ما بە دادی ئەھلی وەفادا بگا خودا
ھەر ئەو کەسە کە خەیری دوعای خێری دیوە لێم دایم دوعامە شەڕڕی لە من لا بدا خودا
لوتفێ بە حاڵی من کە، وتم؛ ئەو وتی بە قار: تۆ شێخی با خودا و ئەمن شۆخی ناخودا
غەیری ئەمە کە سوێندی درۆی پێ بخۆن و بەس قوربانی ناوی، ناوی لە ناوا نەما خودا
تا زوڵمەتی وجوودە تەریکی لە نووری عیشق سێبەر نەما، ھەتاوە، کە مەحوی نەما، خودا

-٢-

[edit]
بۆ گومبوانی چۆڵی مەحەببەتیەتی، خودا تەبشیری (والسلام على تابع الهدى)
موستەغنییە لە مەننی سەفینە و سەفینەوان ھەر کەس کە ئیشی ھەر بە خودا بێ، نە ناخودا
دڵ بۆیە خۆشی دێ لە نەخۆشی بە پڕ بەدڵ بیمارە چاوی یار و خۆشی دێ لە دەرد و دا
بە خودا قەسەم لە گەڵ دڵی خاڵێ لە سۆزی عیشق تەکراری حەرفە، بەس دەمی پڕ یا خودا خودا
گونجایشی جەلالی خەیاڵی ئەوم لە دڵ جێ بۆ نەوەی سەمایە لە یەک دانە کونج و دا
لەو رۆژەوە جودا بوە لێم ئەو پەرێ وەشە، رۆژم ڕەشە، شوعوور و دڵم لێ بووە جودا
بەس کاری دڵ توێنەوە مەحوی لە پێشتە (لايحسب الأناسي أن يترکوا سدى)

-٣ -

[edit]
بەجێ نایێ، دەبێ رۆ کەینە سارا، حەقی ئادابی مەجنۆنێ لە شارا
کە چەرخ ئەسکەندەری دێ دەردەدارە وتێ: ئەم ھەم بوە ھەم دەردی دارا
ھەتا حەق ناسیرە، ھەر حەقمە مەنزوور وەکو مەنسوور ئەگەر بمکەن بە دارا
نەگەیمە ئەو جوانە و گەیمە پیرێ مەدەدیا پیری پیرانی بوخارا
لە بەر زار و نەزارێ بۆمە وەک پۆش دە ئەمجا رابوێرە من بە زارا
مەگەر تۆ عەرزی حاڵم کەی لە کن یار قەڵەم، ساغی قسە، من نیمە یارا
لەڕم دی زاھید ئەم زستانە، زانیم کلک نادا بەزڕپنگی بەھارا
وەرە دەستێ بەخوونم کە نیگارین خوێنی من حەڵاڵت بێ، نیگارا!
زوو ئەو شۆخە لە عاشق وەردەچەرخێ لە گەڵ کەس چەرخە ئەو ناکا مۆ دارا
موژەی خوێنێ دەکا ھەر لەحزە، سەیرە ئەمەندە گوڵ لە بن یەک نووکە خارا
کە شک بەم مەحویا ھەر شەربەتی مەرگ لە سەر ئەرزا نیە ئاوی گەوارا

-٤-

[edit]
(یار از وفا گذشت بر این کشته‌ی جفا) (شد مشھدم ز مقدم او روضه‌ی صفا)
(چون در قفاش دل شدگانش نمی‌فتند) (کاکل کمند جان و دل افگنده بر قفا)
کوردی زوبانی ئەسڵمە گەر تەرکی کەم بە کول بۆ فارسی، بە کوللی ئەمن دەبمە بێوەفا
دووری مەبینە تۆ لە کەریمی بەھا نەجۆ ھەرچی کە کوردە پاکی ببەخشێ بە (بوالوفا)
عەفوم کە (یا عفو) بە حەق جاھی ئەو شەھە ئایەی عولووی جاھی ئەوە ئایەتی (عفا)
مەحموودی (في السما)یە، حەبیبی خودایە ئەو مەقبوولی بارەگاھە، ئەوە موختار و موستەفا
(صلي علیه إلهنا ما يليق به) مع صحبه وآله والأهل ذي الصفا)
(تشویش حال من، تو ز تخلیط من بفهم) (ز اهل زمانه بس کە رسد بر دلم جفا)
(گفتا بتم: وفا طلب از من تو محویا (در عمر خود شنیده‌ای از عمر اگر وفا)

-٥ -

[edit]
ئەرێ دڵ بێ شەرابی لەعلی گوڵڕەنگت لە گوڵ چ بکا؟ کە جیلوەی گوڵ لە گوڵشەندا نەبێ، بولبول لە چڵ چ بکا؟
کە ھەڵگیرسا لە نووری بادە شەمعی حوسنی جانانە نەچێتە سەر تەریقەی حەزرەتی پەروانە، دڵ چ بکا؟
بە ئاھم گەر ڕەقیبانت بسۆتێن، ئەی گوڵی ڕەعنا مەڕەنجە، توو خودا شوعلە لە ئاقاری چقڵ چ بکا؟
ھەتا ماوە دەبێ ئەشکی نەدامەت داوەرێنێ چاو عەرەق‌ریتن نەبێ، شەخسی لە کاری خۆ خەجڵ چ بکا؟
سەفەر جائیز نیە، با بۆ حەرەم بێ، لەو بەروبوومە فەقەت مەجزووبی زنجیری نەسیبی ئاو و گڵ چ بکا؟
فەلەک ھەر گا کەسێکی ھەڵبڕێ، وەقتی ھیلاکەتیە کە سەر بۆ گەینە پەت بێ، پێ لە کورسی و ئەسکەمل چ بکا؟
لە عوششاق و ڕەقیب ئەو شۆخە چاوی لوتفی وەرگێڕا کە ئاسک ئادەمی یا سەگ ببینێ، غەیری سڵ چ بکا؟
چ حاجەت نەرگسی مەستت بکەم وەسفی بە مەخمووری کە چاوێ سورمەکێشراوی خودایی بێ، لە کل چ بکا؟
لە ھەر جێیەک ھەڵێ خورشیدی عیشقی گوڵروخان مەحوی ئەگەر عەقڵی ببێ، لەو جێگە ئاونگی عەقڵ چ بکا؟

-٦-

[edit]
تێگەیی وشیوەنیە ئەمڕۆ، دا سبەی شایی بکا پێ گەیوو دەروێشە، دا سوبحەی شەھنشایی بکا
نووری عومری سەرف ئەکا بۆ کەشفی تاریکی لە خەڵق وەک چرا ھەر کەس بە شۆخی مەجلیس ئارایی بکا
ئەر لە دنیا چاکەیێ سادر بوو، تەفرەی پێ نەخۆی رووسپی ھەر روو ڕەشە گەر بێ سەد ئازایی بکا
بۆ دوکانی موشتەری گر حەول ئەدا کاڵا فرۆش دینی وا دێنێتە قیمەت خواجە ئەعزایی بکا
رەم دەکا حەتتا لە میھر و مەە حنوون ئادابی عیشق سێبەری لێ بارە ھەرکەس مەیلی تەنھایی بکا
مادەری گێتی لە شیری بڕیەوە دەبڕێتەوە فائیدەی چی شەخسی لێ کەوتوو بەدادایی بکا
با حەقیشی بێ، لە بۆ ((مەنسور)) ((أنا الحق)) حەق نیە شێتیە، مەجنوون ئەگەر بێ نازی لەیلایی بکا
زوشت وناشیرینە پیر، ئەمما چ شیرینە ئەگەر چاوی خونباری نەدامەت ریشی خورمایی بکا
دڵ لە ئیدراکی حەقیقەت بێ بەشە بێ داغی عیشق ((مەحویا)) دانا دەبێ بەم چاوە بینایی بکا

-٧-

[edit]
مژدێکی چەندە خۆشە ڕەقیبی ملی شکا عەیبی فەقەت ئەوەندەیە یارم دڵی شکا
تۆ چوویە باغ وپشتی شکا، حەقیە، باغەوان بازاڕی گوڵ شکاوە، دڵی بولبولی شکا
خەندەی لەب وعەبیری خەتی تۆ بوو وەک مناڵ تۆوی تکا کە غونجە، وەنەوشە ملی شکا
ڕووتێ لە سەیری پۆشتەیەک بوو چ خۆشی وت: سەیری ھەیە فەرەس کە پەرۆشی جلی شکا
غونجە دەمی لە باسی دەمی تۆوەدا، سەبا مشتێکی دا لە دەمی، دەم قسەی زلی شکا
یەعقوب وەش کە((مەحوی))یە، چاوێشەداری ھیجر چاوی بە گەردی ڕاھی بەشیرت گلی شکا

-٨-

[edit]
گەردی ڕێی ھەستاوە جێ داوا دەکا بەختە! ماڵی چاوی کێ ئاوا دەکا!
وەردەگێڕێ ڕوو کە سوجدەی بەر دەبەم ھەی دەڵێ: کەی نوێژی ڕۆژاوا دەکا
چاوە، جێی ئەو شۆخە بێ، وتم و، وتی ئەم مەلا شێخە قسەی بێ‌جا دەکا
کوشتەی ئەو چاوەم لە جەمعی کوشتەگان خەنجەری موژگانی من (منھا) دەکا
دا بە یەکبارە بە با دا عومری خەڵق دێ بە با کاکۆڵەکەی تا تا دەکا
چاوەکەی بەیدەستی مەستیشە، کەچی ھەر بە لەحزێ فیتنەیێ بەرپا دەکا
ئەو کە دڵ دوو قەد دەکا شیری برۆی ئیکە خەنجەر بۆ بەقەد خۆیا دەکا!
زامی دڵ وێران و ماڵ ئاوا تەبیب ماڵی وێرانم کە ماڵ ئاوا دەکا
تورکی چاوی مەستی، مەحوی! مژدە بێ وا کەبابی جەرگ و دڵ داوا دەکا

-٩-

[edit]
وەک بولبول ئەو دڵە بە گوڵی روو کە روو دەکا پەروانەیە زیارەتی شەمع ئارەزوو دەکا
وە موەسڵی ئەو بەرابەری جەننەت دەگرم و ئەو.. دۆزەخ بە ئاھی سینەیی من روو بە روو دەکا
ریشێکی پان و تووکی بناگوێ درێژ و لوول سۆفی لە دینی لادە بە دیمەن لە جوو دەکا
گەر عاشقی لە خوونی جگەر قوم دە، دەم مەدە مەی خوارە، خام کارە ھیتا ھاو و ھوو دەکا
دنیا بە حیلە مەیلی بە ئەبنای ئەگەر ببێ ئەم ((دایە ڕێزبار))ە بە فرزەندی شوو دەکا
ئەشکەوتی بایەکە دەمی واعیز کە دێتە وەعز وەقتی سکووتی نەقشی سمێڵی لە قوو دەکا
دا عەکسی جیلوە دەرنەکەوێ، نەک لە چاکییە ئەو شۆخە چاکی سینەیی ((مەحوی)) رفوو دەکا

-١٠-

[edit]
دەوری ھەر چاویکی ئەمڕۆ داوە سەد فەوجی بەڵا دین و دڵ یەغما دەکەن، چاری کەن ئەی شێخ و مەلا
وەسیەتی مەجنوونە، ھەرکەس دەردی دنیا عارە بۆی خۆ بکا وەک من بە دەردی عیشقی یارێ موبتەلا
کۆتری دڵ، جەنگوڵی بازی قەزا یەعنی موژەی دی، بە زوڵفی چوو پەنا با، کەوتە نێو داوی بەڵا
وەقتی نوێژی سەر جەنازەی بۆ شەھیدی عیشق دۆست مەوج ئەدا ئەم ئاسمانانە لە دەنگی ((والصلا))
تا نەبووری تۆ لە سەر، ڕی ناخەیە مەیدانی عیشق سەر لە پیشی پێ دەبێ لەم ڕێگە دانێی ((اولا))
تورکی من کوشتارخانەی عاشقانی دی، وتی: من ((برنجی بر یزید)) ئێرە (ایکنجی کربلا))
((مەحوی)) ئەمشەو ئەو پەری شێوەی لە خەو دیبێ، دەبێ بۆیە ئەمڕۆ ((مەولەوی)) کەوتۆتە حاڵی حەلوەلا

-١١-

[edit]
دەم وزارێ تیا مابێتەوە رەنگاری ریق ئەمما پیاڵێکی عەقیقە، پڕ لە بادیکی عەقیق ئەمما
لە پڕ ئەو چاوە ھەڵدەبڕێت و جەرگی عالەمێ دەبڕی نیە، ھەر غەمزەی دڵ شکافی، بێ بەریق ئەمما
لە فیرقەی خاکسارانی مەحببەت بفکرە یەک یەک بە دیمەن یەک نەفەر، دامەن بە لێوی سەد فەریق ئەمما
بە پێچی خوار وخێچ ئیما دەکا پیری تەریقەت: بێ حەقیقەت پیرە زاھید پیرە، گوم کردوو تەریق ئەمما
چەراکردن لە باغی حوسنیا، مەنزووریە چاوم کە دەگرێ ریشی .. لە بەحرایە غەریق ئەمما
دەمێ بوو یار و ھەمدەم بوو لەگەڵ دڵ سەبر و ھۆش ئاخر لەبەر بێ تابی، ئەو تەشریفی برد و بێ ڕەفیق ئەمما
بڵاوەی کرد ورۆیی کومەڵەی یاران وئەھلی دڵ لە شوومی بەختە ((مەحوی)) ماوە، بێ یار و ڕەفیق ئەمما

-١٢-

[edit]
بوومە خاکی سەری رێی، پێیەکی تا پێما نا وتی: سەد دەفعە بخۆ ئەی حەریکەی بێ مەنا
تەڵەبی رەحم ومرووەت لەدڵی ئەھلی زەمان تەڵەبی ئاوی حەیاتە لە سەرابستانا
قاتی پیاوە لەسەر ئەم ئەرزە –دەبینی مەنسوور بە سەری دارەوە- ((ذوالنون))ە لە بن زیندانا
لە قسێکی لەبی پشکوتووە شۆری دوو جیھان قسەیەک سەد لکی مانا لە لکی دامانا
قەسەمی گوێی بە چاوی پەچەدا پیری موغان کە لەمەولا نیبیێ وەعز وقسەی مەولانا
تۆوی سەرخستووە بن خاکە، سەرئەفرازیی بەر ھەر لە ڕێگەی تەڵەبا بوو سەر دانا، دانا
وتم: ئو خاڵە چ بوو ھەر کەڕەتیکت دەرخست وتی: داغێ بوو بە جەرگ و دلی ((مەحوی))ما نا

-١٣-

[edit]
کە دڵ دەتوێتەوە بۆ تۆ، دەکەی ئەو ڕۆژە تۆ بڕوا کە خۆ دەرخەی وەکو خۆر، دڵ وەکو شەونم لە خۆ بڕوا
کە ڕۆحم تێگەیی تۆ حەز بە دەرچوونی دەکەی، دەرچوو دەبێ عاشق کە دی بێزارە یاری، بێ بڕۆ بڕوا
وتم: با لەم دەر و لەم کۆیەدا ئانێ سکونەت کەم وتی: عاشق دەبێ ھەر دەربەدەر بێ، کۆ بە کۆ بڕوا
ڕەقیبت دەرکە، ئەم بەردەرکە پاکە پیس ئەکا، فەرمووی: کە بەم بەرقاپییە لازم سەگێکی وایە، بۆ بڕوا!
وتی: ((مەحوی)) من و تۆ ئافتاب و سایە تیمسالین جەنابی من کە دەرکەوتم، دەبێ تەشریفی تۆ بڕوا

-١٤-

[edit]
کەی لە کن ئەحمەق دەبێ حاجەتی دانا رەوا؟! قەت دەکرێ چەرمەکەر یا بە عەبا یا کەوا؟!
بەخششی دنیا مەخۆ، یەعنی بە نانێکی جۆ خۆ مەکەرە بەر منەت پیرەژنی نانەوا
ئێستە کە دەستت دەگا پێ بسسوە بۆ نەجات حەیفە لە دنیا بڕۆی کامی دلت نارەوا
گریە: دەجۆشێ لەوی، ئاھە: دبێ نەسرەوێ نەمدی وەک ئیقلیمی عیشق جێگە بە ئاب و ھەوا
دینتم ئیمانەخۆ، کوفرە نەگەینم بە تۆ قوڕ بە سەرم، دینە: چوو، کافرییە: بوو ئاوا
ئاگری داغی دڵم پەنبەیە، ساغت دەوێ نیمە وەکوو چاوی یار تاقەتی نازی دەوا
کێیە دەڵێ بێ نەوا کەس نیە ((مەحوی)) نەبێ بێت و لە بن ھەر مووێ دا ببیێ سەد نەوا

-١٥-

[edit]
ئەی جەمالت نووری دیدەی ئەنبیا شامی توڕڕەت سوبحی عیدی ئەولیا
ئەو بەر وبوومە جەنابی تۆ تیای بەردی بۆ مە دوڕڕە، گەردی تووتیا
ئاوی خزرە خاکی ئەو بەرقاپییە دڕکی ئەو بەردەرکە گوڵ، پووشی گیا
ئافتابی گرتووە، وەک کاسە، چەرخ سواڵی لەو روخسارە بوو زەڕڕێ زیا
ئەھلی ڕەحم و فەزڵی تۆ، ((مەحوی)) دەخیل سەد کەوا نا ئەھلە، رەحمت بێ پیا

-١٦-

[edit]
کە ئەمری فەرموو ئەو شاھە بە ((إقرأ)) ئەگەر فەرمانی قەتڵە کێ دەڵێ نەء؟!
قسەی مایەی خرۆشی ((نشأتین) دوو عالەم نەشئە جۆشا، لە بیە مەنشەء
بە یادی قامەتی ماوم بە پێوە ((علی ما مثلھا موسی توکأ))
بە ھیجرانم دەوت ((سوء العذاب)) ((فلما ذقتە قد کان أسوأ))
بە سۆزی عیشقە بوونە ((ذی کمال))ت ((إذ الأنوار من ذی النار تنشأ))
وتی: راکێشە مل ((مەحوی))، سەرەت ھات (بسل السیف أومی لی: تھیأ))
شەرەف ھەر عیلمە، نابینی کە ئەشرەف موشەڕڕەف بوو بە ئەمر ئووەڵ بە ((إقرأ))