دیوانی زێوەر/کۆمەڵایەتی

by زێوەر

پاڕانەوە و سکاڵا

ڕیش سپی، ڕوو زەرد و دڵ ڕەش پیری ئاخرشەڕ منم	لەم جیهان و لەو جیهان بێ قیمەت و بێ فەڕ منم
کردەوەی چاکم نییە وەختێ کە سەیری خۆم ئەکەم	خاکسار و شەرمەساری دەشتەکەی مەحشەر منم
ئێستە سواری ئەسپی نەفسم بۆ چەپ و ڕاست لنگ ئەدەم	ڕۆژی ئاخر ساحێبی سەیارەی پەنچەر منم
ساحیب خوانی بەبێ مینەت لە دنیا و ئاخیرەت	یا ئیلاهی هەر ئەتۆی، زۆر بێ نەوا و سواڵکەر منم
ڕوو لە دەرگای کێ بکەم، گەر تۆ دەرم کەی چی بکەم	ڕوو ڕەش و بێ ئیلتیجا و بێ کەس و موزتەڕ منم

لە کوردستاندا گرانی

سەیری دنیا کە لەگەڵ مەنزەرەیی وێرانی	دوور بە لێی خوێنی برینی دڵە ڕێگاوبانی
یەک دوو سێ پارچە کەلاوە نەبێ ماوە ئەسەری	جێگە هێلانەیی ئاوای نییە تا بڕوانی
شیددەتی گەرمی لە دوو چاوت ئەدا سەیری بکەی	کێوی خاکستەری گەرمە لە هەموو مەیدانی
کوا دێهاتی کە لە خاکی هەموو شێر بوو دەرئەکەوت	فەخری تەئریخی جیهان بوو ئەسەری شێرانی
کوا ئەوانەی قسەیان عەکسی ئەدایە دەرودەشت	پرسی دنیا کە لە کوێن عالەمی بێ پایانی
ئەمڕۆ هیچی نییە مەجمووعی حیکایە و مەسەلە	هەر برینی دڵە ماوە ئەسەری عومرانی
جێگری سەبزەیی باغ و چەمەنە خاکی سیا	سەد هەزاران گەمەی ئاهەنگی لەتیف و جوانی
نایەتە حەددی نیهایەت لە وڵاتما برسی	بۆتە یەک مەقبەرە هەر عائیلەیی جارانی
هەر خراپە کە دەچێ ڕۆح لەبەرێ دەنگی نییە	دڵ وەکوو بەردی ڕەق ئەتوێتەوە بۆ نیشتوانی
تەڕەفێ فاجیعە ئەکڕێنێتەوە جەرگی وەتەن	تەرەفێکیشی ڕەوە گورگە بەدەم و دندانی
وەک دڕندە لەشی بێ چارە و بێکەس ئەگەزن	زەفەری ئاخری تورکان ئەمە بوو ئیحسانی
ئەی شەهیدانی وەتەن، ئەی بەفیدای خاکی وەتەن	عەزمتان زیندووە نامرێ بەخودای ڕەببانی
چونکە مەعنای وەتەنت مەملەکەتی ئیسلامە	نەوەکوو شام و حیجاز و یەمەن و کەنعانی
تۆ کە خوێنت بەفیدا کرد بگەیە مەقسەدی خۆت	تۆ کە حەملەت ئەنەدۆڵ بوو کە نەما ئیمانی
حیرەتی خستە جیهان هەروەکوو ئەجدادی کیرام	بێ شک و شوبهەیە تۆ ئەرشەدی کوردستانی
وا مەزانە لە دڵا خوێنی شەهیدیت کەم ئەبێ	یەکسەر ئەم مەشریقە ماتەم گرتوون، ئینسانی
عەزمی تۆ مەقسەدی تۆ هەرچی کە بوو بێ هەر ئەبێ	مەحو ئەکا مونتەقیم ئەڕواحی، زەلووم و جانی
سەعی تۆ ڕێی حەقە بۆ میللەتی خۆت، ئیستیقبال	سەر دەخا تاجی زەفەربەخشی ئەکا ئیستیقلال

ژمارە ٥ی ڕۆژنامەی ژیان
1926/02/18

بۆ وەستا بیلال

مەسئەلەی وەستا بیلال و بووکی تازەی بوو بە باو	وەختی پەردە پیرەزاڵە، وەختی مەجلیس نێرە پیاو
گوڵ کە ماڵی بولبولە زۆر حەیفە کوند زەوتی بکا	پیری هەشتا ساڵەگی چ بکا لە یاری مەستە چاو؟
تەسکەڵەی پێ لازمە وەستا، نەوەک تەسکۆڵەیێ	ناسمێ دوڕڕی نەسوفتە کەس بەزەربی نەرمەساو
کاری وەستا کوورەبازی و لوولەسازیی ئاسنە	نەک عەقیق کون کردنە لادە لە فیکری ناتەواو
ئەی مەلا! فەسخی نیکاحی پیری بێ کێر جائیزە	هیممەتێ، سا، تۆ ڕەها کە ئاسکی نازگ لە داو

گۆرانیی ئینحیسار

چوومە شارباژێر بەهەشتی دنیا	دێ بە دێ گەڕام ناو دەشت و چیا
بەحەیرانەوە جوانێ لە شانێ	ئەم بەیتەی ئەوت عالەم بیزانێ
بژی زەکی بەگ بژی ئینحیسار	نەجاتیمان بوو لە کێشی قینتار
لەو دیوە چوومە ناحیەی پشدەر	ناحیەی مەردان جێی شیر و خەنجەر
لاوێ لاوکی ئەوت لە شاخی	زۆر بەسەربەرزی زۆر بە گوستاخی
بژی حکوومەت بژی ئینحیسار	نەجات بووین لەدەست دەستەی تەماعکار
ئەمجا ڕووم کردە ناحیەی سوورداش	ناو چەمی «تابین» دەوری «کەلەباش»
لەسەر شاخەوە کە گوێم بۆ ڕاگرت	کابرای «موغاغی» ئەم فەردەی ئەوت
بژی عەداڵەت بژی ئینحیسار	لەعنەت لە زاڵم نەفرەت لە غەددار
لە سوورداشەوە چووم بۆ بازیان	ئەهالی هەموو بەشەوق بێ زیان
چوومە قەرەداغ جوانێ بەقەتار	عەکسی دەنگەکەی دابوویە کۆهسار
ئەیوت: هەر بژی ڕەببی ئینحیسار	نەجات بووین لە دەست هەشت حوققە بچوار
چوومە «شارەزوور» مەعدە نی ئاڵتوون	ئەهالی هەموو دڵشاد و مەمنوون
بە هۆرەی کوردی ناو دەربەندیی خۆش	کە ئاوازیان ئەگەیاندە عەرش
خۆش بێ وڵاتمان بژی ئینحیسار	تووتن لە چارەک گەیشتە دینار
سیاچەمانەی شاخی هەورامان	ئامۆزا گیانی پێنجوێنی کوێستان
خاڵەی ڕێبوار لە کوڕە کاژاو	تەسکین ئەدا بەدڵی سووتاو
خوڵاسەی قسە، شادیی ئینحیسار	نەشئەی خستە ناو دەشت و کۆهسار

ژین، ژمارە ٦١٢
1940

گۆڕینی شیعری سەعدی شیرازی

سەعدی فەرموویەتی: لە ناو بەغدا	پەردە بێ دەنگ و دوور لە هەر دەعوا
بێ خەبەر بوو لە حاڵەتی عالەم	هیچ کەسێ بێ ڕەقیب نییە و بێ غەم
تێفکری ڕەنگی سوور بووە بەیداخ	ڕووبەڕووی هات بە گورجی و گوستاخ
وتی: ئەی پەردە نازک و نازدار	سەیری من کە لەشم پڕە لە غوبار
بۆ هەمیشە ڕەفیقی وەک ماهی	هاودەمی نەوجەوانی دەرگاهی
یا، لەلای نازەنینی گوڵ ڕەنگی	دەفعەیێک تووش نەبووی بە دڵتەنگی
منی بێ چارە وام بەدەست شاگرد	لە سەفەردام لە دەشت و شاخ و گرد
خزمەتم زۆرە قیسمەتم دەردە	قەدری تۆ بۆچی زیاترە؟ پەردە!
وتی: بەیداخ سەرم لە هەیوانە	وەکوو تۆ نیم سەرت لە کەیوانە
ئەوی نابینێ چاوی جێگا و ڕێ	عاقیبەت لووتی دێتەوە بەر پێ

لاپەڕە ٤٣ - ٤٤ ی سۆزی نیشتمان

لەسەر شێوەی هەورامی

نەو بەهار بەزمەن...	پەرێ عوششاقان! نەو بەهار بەزمەن
خۆشیی دەروونەن، سەیرانەن، ڕەزمەن	عالەم دڵگوشا ئاهەنگش عەزمەن
گەشت و گوزاری سەرووی یارانەن	ناز و نەزاکەت عیشوەدارانەن
جەبین گوڵ چنان مەستەن خەرابەن	بێ هۆش و سەرخۆش جورعەی شەرابەن
شەڕەن، ئاشتییەن، ڕازەن، نیازەن	ورشەی شەوقی نوور عەینی ئیجازەن!
عالەم بەرگی سەوز پۆشا سەراسەر	یەکسەر جەننەتەن سەحرا و دەشت و دەر
قەهقەهەی کەبکەن وە هەر هەردەوە	نەوای بولبولەن باز وە دەردەوە
زاری عاشقان نازی نازداران	ساقی مەی ڕێزەن جە بەزمی یاران
نێرگس دیدە مەست لالە ڕەنگ سوورەن	گوڵ مەسنەدنشین بولبول ڕەنجوورەن
تیپ تیپ و ڕەم ڕەم خۆشفەن غەزالەن	شۆخەن شیرینەن، ئەبرۆ هیلالەن
شەونم چون لوئلوئـ مەدرەوشۆ جە دوور	چمان گەوهەرەن یا نە قەترەی نوور
«زێوەر» ئارەزووش وەسڵی دڵدارەن	غافڵ حەزینەن فەسڵی بەهارەن

لاپەڕەی ١٠٠ - ١٠١ ی سۆزی نیشتمان

بەهاری زێوەر

نێرە پۆڕێکی خاڵ و خەت نەخشاو	بانگی کردە ڕەفیقی ناو چەم و ئاو
بێنە سەیران و سەیری ئەم چەمەنە	ئەم هەموو دەشتە جەننەتی وەتەنە
کە زەوی بەرگی ئەتڵەسیی پۆشی	کەوتە سەر عەردی نەغمەیی خۆشی
یەک کەڕەت سەوزە شیو و دەشت و کێو	گوڵ بەدەم، گۆپکە دارە داری مێو
گوڵی قەیسی و هەڵووژە سوور و سپی	نۆبەدار ئەرغەوانە ڕاست و چەپی
تیپانی نێرگس و سوپای لالە	یاسەمین و گوڵاڵە و ژاڵە

1944

تەیارە

دێوێکە گیانی تیا نییە ئەکشێ بەچەشنی مار	بێ دەست و قاچ و خوێنە بەبێ گۆشت و بێ دەمار
ناو جەرگی پڕ لە ئاگرە هەردەم کە دێتە ئێش	خۆراکی ئاوە بێ دەم و دان بێ سمێڵ و ڕیش
هەرچەندە بێ پەڕە کە لەگەڵ کەوتە ئاسمان	چەند ڕۆژە ڕێگە زوو دەبڕێ ناگرێ وچان
ناڵین و گرمەگرمی لە هەستان و ڕۆینا	هەورە برووسکەیێکە بەسەر گیانی دوشمنا
ئەم دێوە گەورە بەچکەی زانینە ئەی هەژار	زانینە دێو لە ئاسن ئەکا و باڵەکەی لە دار
زانینە گیان ئەخاتە لەشی دار و بەردەوە	زانینە زێڕ و زیو کە دەرێنێ لە هەردەوە
زانینە شاخی گەورە وەکوو لۆکە شڕ ئەکا	زانینە جەرگی شەو کە لە ڕووناکی پڕ ئەکا
دەریا کە بوو بە ڕێگەی ڕۆژ و شەوی هەموو	زانین نەبێ کە هێزی ئەوەی بێ مەگەر چ بوو؟
زانستییە چرایە وەکوو زێڕی باخەڵە	گیانی وڵاتە بۆ سەر و گوێی دوشمنە پەڵە

لاپەڕە ٤٢ - ٤٣ ی سۆزی نیشتمان

دیسان

بوخارە دانش و ماکینەیە ئەجسام ئەسووڕێنێ	کە جیسمێ جەوهەری گوم کا لە ژێر بارا ئەبۆڕێنێ
سەماوەر دەم ئەکەی چا جۆش ئەدەی کوێخا لە ئاخردا	ئەبینم ژانەسەرتە زگ لە برسانا ئەقۆڕێنێ
کەسێ غەیبی نەکا ئەسڵ و نەسەب جینسی موعەییەن بێ	بە چەشنی فەحلی دابەستە لە مەیدانا ئەکۆڕێنێ
شەڕی ژینە لەسەر سەتحی زەمین کەوتۆتە ناو عالەم	لەناو ئەم حەڕبەدا نادان حەیاتی خۆی ئەدۆڕێنێ
ئەگەرچی مالیکی ئاو و ئەرازین چونکە بێ خێرین	بەسەر سەرمانەوە هەردەم یەکێ قەمچی ئەسووڕێنێ

لاپەڕە ١٠٩ ی سۆزی نیشتمان

سینەما

داخی حەسرەت نەخشی بەست ئەمساڵ لە تەختی سینەما	بۆ ئەوانەی ڕا ئەکەن سەربەست ئەچن بۆ سینەما
کێ ئەڵێ حەربە گرانی زۆر پەریشانە جیهان	تۆ بچۆرە سینەما وا تێ ئەگەی برسی نەما
کوڕ لە باوک کچ لە دایک شەرمیان لاخستووە	سینەما کارێکی وای کرد هیچ مناڵ ترسی نەما
بۆ تەماشا زۆر کوڕ و کچ بوونە هاوڕێی باوک و دایک	هیچ غەمی باوکیان نییە، وای درهەم و فلسی نەما
یەک بەیەک کۆشش ئەکەن تا زوو بچن بۆ ژوورەوە	با هەزار جار بانگ بکەن وا لۆجەو و کورسی نەما
عیلم و فەننی ئەورووپا فێربوون کە سەیری وێنە بێ	ئاگری حەسرەت ئەمێنێ هەر لە لەوحی سینەما
پێم بڵێن تا ئێستە چی فێربوون منیش دێم جاربەجار	تا نەڵێن پێم پاش ملە زێوەر کەوا شانسی نەما

ژمارە ٤ی گەلاوێژی ساڵی ٦
1945

گاڵتە و گەپ و خۆهەڵکێشانی قڕژاڵ

چوومە جێیەک بەبێ کشە و بێ دەنگ	دیم لەوێ ڕاکشا بوو یەک خەرچەنگ
هەستی کردم لە ڕاستی خۆی وەستا	بانگی کرد کێیە هاتە جێگای تەنگ
کێیە دەستی لە عومری خۆی هەڵگرت	هاتە ئەم بیرە، قووڵەیی شەوەزەنگ
من وتم: زێوەرم، موسوڵمانم	نوێژ ئەکەم دوژمنم بە دینی فەڕەنگ
تۆ مەگەر چیت لە ڕێی موسوڵمانان	وا لە مێ ساکنی بە عەزمی جەنگ!
وتی من غیرەتم وەکوو شێرە	حەملەی من زیاترە لە پڵنگ
شیر و تیر نامبڕێ ئەوەند سەختم	هەمە شەش پێ لەوەختی حەملە و جەنگ
نێشی دندان و ئێشی زەخمی من	نەوەکوو مار و عەقرەبە، نە نەهەنگ
تا لە بەغدا زەمین کەرێ نەزەڕێ	بەرت نادەم نە کەوییە حاڵی کەشەنگ
ئەو کە تەعریفی خۆی وەها بۆم کرد	کەوتمە وەسوەسەی خەیاڵی تەنگ
مەدحی خۆی هێندە کرد ئەمن ترسام	ڕەنگی سوورم چووە موقابیلی ژەنگ
لەرزە کەوتە جەمیعی ئەندامم!!	خۆی لە من کردە شێر و بەبر و نەهەنگ
هەڵمەتی دایە قاچم و ڕام کرد	دەنگی ناڵەی نەڕۆی دوو سەد فرسەنگ
ساعەتێ مات و مەست و حەیران بووم	هەروەکوو سەرخۆشی شەراب و بەنگ
ئاخری من وتم چییە ترسان؟	ئەسلەحەم پێ نییە پەیاکەم سەنگ
خڕکێ کەوتبوو بەئەسپایی	چووم هەڵم گرت بەبێ تەقە و بێ دەنگ
هەروەکوو ڕۆستەمی زەمان تێم گرت	کەوتە سەر پشتی زوشتی کوشتی سەنگ
شوکری خوام کرد لەڕاستی خۆم سەد جار	دڵ ڕەحەت بووم لە دوشمنی بەد ڕەنگ
لێم موعەییەن بوو ئەو هەموو مەدحە	هەموو کابوو بەبای دەدا خەرچەنگ
زێوەرا، هاش و هووش مەسەلمێنە	تا لە سینەت نەدەن بە شیر و خەدەنگ

لاپەڕە ٦١ - ٦٣ی سۆزی نیشتمان

چایخانەکەی دەروێش شەریف

ئەگەر دەروێش شەریف دەروێشە بۆ زیکری خودا ناکا	وەگەر خۆ سۆفییە بۆ ڕوو لە خەتمە و خانەقا ناکا
ئەگەر سوننی ڕەوشتە سەبی عومەر بۆ ئەکا دایم	وەگەر خۆ شیعەیە بۆ ڕوو لە سەحنی کەربەلا ناکا
ئەگەر چاخانە گیررە مشتەری بۆ ناڕەزان یەک یەک	وەگەر خۆ بانگدەرە بۆ سەر منارە بۆ سەڵا ناکا
ئەوەم لا خۆش بوو ڕۆژێ شێخ محەمەد ڕووی لە پاشا کرد	وتی پاشا: شەریف بۆ فەرقی شێخان و مەلا ناکا
وتی ئینسان نییە وەک بزنە جرتە تووڕەیە دایم	شییاکەی گەر لە... هەڵسووی لە گاگەلدا هەوا ناکا
بلوکم ماعیری شاعیر زەریف بمناسە ئەی سۆفی	ئەزانی ماعیری وەک من لە دنیادا حەیا ناکا

گۆڤاری ڕۆژی نوێ ژمارە «٢» ساڵی ٢ لاپەڕە ٥٦

درۆ

بڵێسەی خەرمەنی دەوڵەت درۆیە	شەرارەی مەزرەعەی سەروەت درۆیە
موجەسسەم بێ سەداقەت مانگە یا ڕۆژ	ئەمما مەعنای شەوی زوڵمەت درۆیە
ئەگەر ڕاستت ئەوێ ئەی نەوجەوانم	خەزانی باخەکەی حورمەت درۆیە
ئەتۆ بنواڕە مەیدانی زەمانە	عەلەمداری سوپای نەگبەت درۆیە
درۆزن ڕوو ڕەشە لای خەلق و خالیق	سەبەب بۆ لەعنەت و نەفرەت درۆیە
درۆیە دەفعەیەک ناشتا ئەکا چاک	بەڵێ تیغی ڕەگی خزمەت درۆیە
درۆیە واسیتەی تەخریبی ئەخلاق	چراغی مەجلیسی غەیبەت درۆیە
سەداقەت پیشەی ئەربابی نامووس	لەکەی داوێنەکەی عیسمەت درۆیە
لە گورگ و ورچ و فیل و شێر مەترسە	دڕندەی ساحێبی هەیبەت درۆیە
ئیلاهی! ڕاستی چی بێ خراپی	کەوا مەقبوولی ناو میللەت درۆیە
مەسەلمێنن درۆزن بچنە جەننەت	ئەگەر بێتو بچن جەننەت درۆیە

لاپەڕە ٢٥ - ٢٦ ی سۆزی نیشتمان
1928

ئەزانم بینووسم!

ئەزانم بینووسم بۆ هەر کەسێ من عەرز و حاڵ ئەمڕۆ	لە عەرزی حاڵی خۆم داماوم و ساحێب مەلال ئەمڕۆ
شکایەت کەم لە ئەبرۆی دڵگەشی یا چاوی خونخواری	بڵێم چی من لە تەئسیراتی زولف و خەت و خاڵ ئەمڕۆ
ئەڵێن فەوتاوە باسی بولبول و گوڵ، شەمع و پەروانە	کەچی شەمعی گوڵی ڕۆخی بتێکی بێ میسال ئەمڕۆ
چراغی بەزمی عوششاقی، گوڵی گوڵزاری ئافاقی	بەناچار ئەبمە بولبول، ئەبمە پەروانەی جەماڵ ئەمڕۆ
ئەگە ر تەنقید ئەکەن، تەقدیر ئەکەن ئەم ڕێگە ڕێگامە	کە بچمە سەیری لەنجەی دلبەری قەد ئیعتیدال ئەمڕۆ
کە مەنهەجمان لەسەر دینە نەوەک دینە بڵێن: موفتی	ئیتر لادە لە فتوای فاسید و قەولی بەتاڵ ئەمڕۆ
بەحوسنێکی خودا دادی وەکوو نووری دوو چاوانە	مەکەن مەنعم بەقوربانی بکەم عەقڵ و کەمال ئەمڕۆ

ڕۆژنامەی ژین ژمارە ٥٧٢
1939/06/29

بولبولێ لای گوڵێ

بولبولێ لای گوڵێ بە دەنگ و سەدای	وتی: چەند خۆشە وەسڵی جانانە
باخەوان ڕوو نەکاتە ئێرانە	ئەو ڕەزا قورسە تف لە شکڵ و ڕەزای
***
بۆیی ڕیحان و غونچەی چەمەنم	پەرچەم و لێوی یار ئەخاتە نەزەر
ئەی فیداتم وەرە نەسیمی سەحەر	بێنە موژدەی ویساڵی گوڵ بەدەنم
***
شەوقی لەمپایە شەو لە بەرچاوم	ڕووی گوڵ ئاتەشین ئەخاتە خەیاڵ
مەشقی منداڵە پڕ لە خەتت و خاڵ	وەرە بۆ سەیری قەلبی نووسراوم

بەرخی بێ دایک ئەگەر دەباڕێنێ

قیسمەتی گورگە گۆشتی تازە و تەڕ	ئاسمان چاوی کوێرە، گوێشی کەڕ
شین و شادیی بە کەیفی خۆی دێنێ	باخی ڕەنگینی کائینات ئەمڕۆ
مەسکەنی قەومی وەحش و باربارە	مەدەنییەت پەرستە، غەددارە
پارە ناکا دوو سەد هەزار ڕۆ ڕۆ	خەڵک ئەڵێن: کۆنە شاعیرە زێوەر
کەی شعوورم بووە لە هیجرانا	ئاوی چاوم ڕژا لە گریانا
. . . . . . . . . . .	بێ تەماشایی شەمسەکەی خاوەر

سەد تاجری دین

سەد تاجری دین خۆی لە زەرەر داوە لە دەرتا	بەسراوە دڵی موئمین و کافر لە کەمەرتا
سەودایی شەڕ و شۆڕە لەگەڵ ئێمە لەسەرتا	باکم نییە لەو خەنجەرە کردووتە بەبەرتا
شمشێری برۆت جەرگی بڕیوم بە ئیشارەت
بۆ تۆیە موسەللەم لە جیهان شاهییی خووبان	داماوە لە تەسویری برۆت مانی و سەحبان
مومکین نییە ئەم سوورەتە تەرکیبی لە ئینسان	تۆ ساحیبی ئەم چاهی زەنەخدانە بی، قوربان
سەد یوسفی کەنعانی ئەبێ بێتە ئیشارەت
دەریای خەیاڵم کە وەکوو دیجلەیە جۆشی	نوتقم کە وەکوو ڕەعدی بەهارانە خرۆشی
غەمزە و نیگەهت خستمیە بەحری خەمۆشی	چاوت وەکوو شووشەی مەیە خۆت بادەفرۆشی
ڕۆحی بەنی ئادەم ئەکڕی بێیتە تیجارەت
کەشتیی ئەمەلم کەوتەوە تۆفانی تەئەسسوف	نایێ بەسەرمدا کەڕەتێ بادی تەلەتتوف
مەدحی لە دڵا جارییە بێ دەردی تەکەللوف	ئیسمێکی شەریفی هەیە مەنعە لە تەسەڕڕوف
جیسمێکی لەتیفی هەیە قابیل بە سەدارەت

فەلسەفە

چاو کز بووە، گوێ کپ بووە. قەد خەم بووە، دان کەل	بەم حاڵەوە خواخوامە کەوا ڕاکەمە سەر کەل
سەربەستی لەسەر بەرزییە، تۆیش وای لە نشێوا	قاچت شەلە، دەستت پەلە، بێ سوود ئەکوتی پەل
هەر مەنفەعەتی شەخسییە گوفتاری بەسوودت	بۆ خواردنە تەئسیری هەموو ئاگری مەنجەڵ
هەر کردەیی ڕاست، تۆ ئەگەیەنێ بە مەرامت	ناگاتە ئومێدی بە قسە، زۆر زلی تەنبەڵ
وەک مەرسیەخوان عەشقی عەلیی کرد بە بەهانە	دەم پڕ وەتەن و عەشقە دڵیش جێگەی مونحەل
گۆڕاوە زمانم وەکوو تەبدیلە زەمانم	سێوم بووە توففاح و بەهێشم بەسەفەرجەل
ئێستێ بکە ڕاوەستە برا موشکیلە ئیشت	ڕێگا هەموو گیراوە بە خەندەق، بە تەم و تەل

لاپەڕە ٥٠ - ٥١ ی سۆزی نیشتمان

نەفست مەگەسە

نەفست مەگەسە، هەر وەکوو هەنگوینە عەلائیق	بەم ڕەنگە چلۆن کەشفی ئەکەی سیڕڕی عەلائیق
میوانی سەراپەردەیی دیوانی خودایی	بۆ خزمەتی حەق نیتە ئەتۆ توحفەی لائیق
مەیلت لە هەوای نەفس و لە ئارایشی خۆتە	مەشغووڵی بە ئەنهار و ئەرازی و حەدائیق
دەستی هەوەست کورتە لە دەرگاهی موناجات	توولانییە بۆ دامەنی دنیا و خەلائیق
تۆ لادە لە حیقد و حەسەد و عوجب و تەکەبوور	دای نێ تەمەع، ئەوسا دەبییە عاشقی لائیق
ئەی مەردی ڕەهی سالیکی مینهاجی شەریعەت	خوێنین کە دەروونت وەکوو ئەندامی شەقائیق
ڕەنگ زەرد بە وەکوو شەستپەڕ و لاڵ بە وەکوو سۆسەن	ئەوسا بە هەموو مەتڵەب ئەتۆی واسیل و فایق
«زێوەر» وەنییە مونتەعیزیش بی بە نەسایح	شاعیر هەر ئەکەن دایمە ئەفکاری دەقایق

گۆڤاری بەیان، ژمارە «١٢٧» لاپەڕە ٩٠

باسی زستان

زستان وجوودی ساغە دەماری بە قووەتە	ئەمڕۆ کە بیست و پێنجی شوباتە شەبابیە
ئەم هاژە هاژە بارش و عود و ڕوبابییە	دەرحەق فەقیر و کوێر و هەتیو بێ مرووەتە
***
دنیا بووە بە بەحری سپی شاخ و شیو و دەشت	ناودێ جزیرەیەکی ڕەشە چەشنی ماڵتەیە
ئەم بەفرە بەفری ڕاستە نەوەک بەفری گاڵتەیە	ڕێگا بڕاوە «ڕان» کە لە دێوە بچێتە گەشت
***
گردن کەچی سوپاهی زوموستانە شاخ و دار	سەر شۆڕ و بێ تەڕاوەت و بێ مەنزەرەی جوان
بێ سەبزەزاری ڕێگەی ئاوی سپی و ڕەوان	بێ قاسپە قاسپی کەبک و بەبێ نەغمەی هەزار
***
هەستام بە لەرزە لەرزەوە تا ئاستانی شاهـ	زستان کە شاهی لەشکرە بەڵکوو بکا دەوا
عالەم لە زولمی لەشکری ئەو کەوتە حەل وەلا	پێم وت: دەخیلی تۆم بەدڵ ئەی شاهی مەهـ کولاهـ
***
ترست ببێ لە خالیقی دنیا و شای بەهار	سوڵتانی عەدل پەروەرە شاهی کەرەم نوما
دێنێتە پێشەوە کە دەکا دەفعی سەد جەفا	شمشێر بەدەست و نێزە بەکەف سەد هەزار هەزار
***
ئەمجا بە پێکەنینەوە زستان وتی: مەلا	تۆ غافڵی لە حاڵی من و وەزعی کائینات
بەحری سپی بوخاری ئەنێرێتە سەر وڵات	عیلمت نییە بەحاڵەتی ئەرز و هەموو سەما
***
هەستام کە بچمە خزمەتی بەحری سپی وتی:	دانیشە لێرە ئەم سەفەرەت هەر نەدامەتە
ئەم وەزعی حاڵە موددەی تاکو قیامەتە	بۆچی ئەکەوییە ڕێگە وە کو شێتی سەر پەتی
***
بەحریش ئەڵێ: لە ڕۆژەوە پەیدا ئەبێ بوخار	ڕۆژیش جەوابی وایە موئەسسیر کە خالیقە
تەقسیمی ڕزقی عالەم ئەکا چونکە ڕازیقە	خاڵی نییە لە حیکمەتێ زستانە یا بەهار
***
ئەمڕۆ بە بەفر و تەرزە ئەتۆی خستە زەمهەریر	هاوین کە هاتە پێشەوە بەفراو ئەخاتە دەشت
ئەم دەشتە وشکە گەرمە ئەبێتە سەرای بەهەشت	کاروون و دیجلە دێتە وجوود بۆ غەنی و فەقیر
***
ئەم جارە شیعری جوانی «ضیا» م هاتەوە خەیاڵ	ئەیخوێنمەوە هەمیشە وەکوو زیکری ئەهلی حاڵ
«سبحان من تَحيَّر في صنعه العقول»	«سبحان من بقدرته يعجز الفحول»

لاپەڕە ٥٨ - ٦٠ ی سۆزی نیشتمان

خەرقەیەکم هەیە

خەرقەیەکم هەیە ڕەفیقی سەفەر	ماوتی خاسی شاری «مانچستەر»
خزمەت و میننەتی ئەوەند زۆرە	نادرێ شەرحی ئەو بەسەد دەفتەر
باخوسووس لەم زەمانی هیجرەتەدا	شەو لەجێی لێفە، ڕۆژ لەجێی بیستەر
جاربەجار موتتەکا و سەرتی منە	ڕاکشێم گەر لە کێو و دەشت و دەر
ڕوو لە مەجلیس بکەم عەبای شانە	وەختی باران و بەفر ئەبی بە سوپەر
وەختی نوێژ ڕایئەخەم وەکوو بەرماڵ	مەوریدی ویردی حەزرەتی داوەر
ڕۆژێ لێم هاتە حیددەت و شیددەت	وتی ئەی بێ خەبەر لە نەفع و زەرەر
من کە بدڕێم ئەتۆ موعەتتەل ئەبی	غافڵی تۆ لە حاڵی خۆت یەکسەر
چاری بەرماڵی نوێژ بکە بۆ خۆت	تا خەلاس بم منیش لە ڕەنج و کەدەر
وتم ئەی یاری هەمدەم و جانی	خۆت ئەزانی کە نیمە سیم و زەڕ
کەس بەخۆڕایی شت بەکەس نادا	باخوسووس بۆ غەریبی خانە بەدەر
وتی تۆ شاعیری بەشوهرەتی، خەڵک	وەکوو بیستوومە پێت ئەڵێن زێوەر
یەک قەسیدە بنووسە بۆ زاتێ	خواستی بەرماڵ بکە بە نەزمی دورەر
وتم: ئەی خەرقە کۆنی هەرجایێ	ئابڕووی من ئەبەی وەکوو سواڵکەر
بەڵکوو نووسیم و مایەوە بێ جواب	ئەو عەزابە خراپترە لە سەقەر
من نە ئەهلی «توقع» م نە تەڵەب	نوێژە نایکەم هەتا نەکەومەوە حەزەر
وتی: من پێت ئەڵێم بنووسییە کۆی	جوابی خۆش وەرگری بە فەتح و زەفەر
وەک دەڵێن: ئاغەیانی «دێبوکری»	هەموو ئەربابی جوود و فەزڵ و هونەر
گەر بنووسی قەسیدەیێ بۆیان	مەقسەدی تۆ ڕەوا ئەبێ بە نەزەر
وتم: ئەو ئاغەیانە نامناسن	پێم دەڵێن سائیلێکە بێ سەروبەر
وتی: ئاغای «قەڕاڵی» چۆنن لات	هەموو دیندارن و عیبادەت وەر
وتم: ئاغای قەڕاڵی دەروێشن	شێخ شوناسن لەگەڵ مەلان بەکەدەر
وتی: شێخ لە «کۆکە» زۆر کۆکە	ساحێبی موڵک و ماڵ و بزن و مەڕ
وتم: ئەو شێخە چونکە نامناسێ	ڕەنگە ئەسڵا نەکاتە نامە نەزەر
وتی: ئیلخانی حاجییە و سەردار	ساحێبی نام و شان و شەوکەت و فەڕ
ئەرشەدی خانەدانی کوردستان	ئەنجەبی تائیفەی هونەرپەروەر
لەو تەلەب کە مەچۆرە لای هەرکەس	باغی فیکرت لەوانە دێتە سەمەر
وتم: ئەی هەرزەگۆیی هەر جایی	ئەی حەماقەت مەئابی بێ سەروبەر
زاتی وا ڕەخش بەخشە ساحێبی خوان	«فەزل» و «یەحیا» لە قاپی یا نۆکەر
زۆر لەلام نەنگە لەو تەلەب کەم، کەم	ئەغڵەبی خوارە سەتری بێ میستەر
وتی: ئەی حاجی بابەشێخ چۆنە؟	سەید و عالم و کەریم سییەر
دەفعەیێ بۆ زیارەتی کە نەچووم	چۆن بنووسم بکەومە باس و خەبەر
وتی: ئەی ئاغەیانی دەوری سەقز	ساحێبی تەبعن و هونەر گوستەر
ماڵی ئەو تاقمە وتم وەقفە	بۆ غیاس و شەریف شەهد و شەکەر
ناوی بەرماڵ لەلای ئەوان بێنم	پێم ئەڵێن: شێت بووە لە هەوڵی خەتەر
وتی: ئایا ئەمیر «تومان» چۆنە؟	وتم: ئەی حیلەبازی ئەفسوونگەر
دەوڵەتی ئەو کچە، کچیش بۆ من	زۆر مەحاڵە غەریبم و بێ پەڕ
وتی: زاتێ هەیە خووجەستە سیفات	ئاسمان پایە و بڵند ئەختەر
کامی هەر کەس ڕەوا ئەبێ لای ئەو	نووری «زەنبیل» و سەید و سەروەر
مونکیری جاهـ و پایەی شەڕەفی	هەروەکوو عەوعەوی سەگە بەقەمەر
سوبحی گوڵشەن سەفای فەسڵی بەهار	یا هەناسەی نەسیمی وەختی سەحەر
هەروەکوو خوڵقی ئەو فەرەح بەخشە	هەروەکوو فیکری ئەو عەبیر ئاوەر
مەرکەزی دائیرەی فەزائیل و جوود	لە سەمای عیلم و حیلمدا میحوەر
بابی ئەو مەلجەئی خەواس و عەوام	بۆ فەقیران و بێ نەوایە پدەر
کۆهی حیلم و تەحەممول و تاقەت	ڕەونەقی بەحری فەزلە وەک گەوهەر
خزری ڕاهی مەردی گوم گەشتە	سەدی ڕێی زوڵم ئەکا وەک ئەسکەندەر
نەجلی پاکی بەتوول و شێری خووا	زوهدی «بووبەکر»ییە و بەوەرعی «عومەر»
کە ئەمانەم لە خەرقە بیست فەورەن	وتم: ئەی ئافەرین ڕەفیقی سەفەر
هیممەتی سەیدە کە هاتیە قسە	لە کەراماتا بووی بە دانشوەر
بەشی من هیچ نەمایەوە ئیللا	کە دوعای بۆ بکەم بە سۆزی جگەر
سەییدا گوێ نەدەیتە خواهیشی ئەو	مەتڵەبی من دروست بکە بە نەزەر
من بەبەرماڵی خۆم بگەم بەسمە	هیممەتی تۆم ئەوێ وەکوو ڕەهبەر
من نە دەروێشم و نە پیر و مرید	ڕەنگە نوێژیش نەکەم لە وەختی سەفەر
تەوسییەی تۆم ئەوێ لە ڕێگەوبان	بۆ سواریش ئەگەر ببێ یەک کەر!؟
سەید عەبدولحەکیمی زەنبیل بەم چەند دێرە جوابی مامۆستا زێوەری داوەتەوە.
ئەی عەزیز و ڕەفیقی دانشوەر	نییە خۆشتر لە شیعری تۆ زێوەر
من کە خەجڵەت ئەبم لە عەرزی جەواب	هەیە ئوممێد لە تۆ بەسەرفی نەزەر
خەرقەیەکت هەیە ڕەفیقی شەفیق	خەرقە بۆ تۆ وجوودی ئەو یەکسەر
ئەو لە بەرماڵەکەت جگەرسۆزتر	کە لە بەرماڵ دوعا ئەکا بەئەثەر
چۆن نەگرمە گوێی نەسیحەتی ئەو	هەیە گوفتاری زێدە وەک گەوهەر
خەرقە هەرچی ئەڵێ لە گوێ بگرە	بانوێژیش نەکەی لە وەختی سەفەر
زووە بۆ ڕۆیینت مەکە تەعجیل	بەفر زۆرە بەئێمە گەییوە خەبەر
وەختی ڕۆیین خەبەر بدە خادم	کەشفی ڕێگات بکا لەهەر کیشوەر
ڕۆح ئەنێرم لە بەدرەقەی تۆدا	لاکین ئینساف نییە قوبووڵی خەتەر
موئمینان و سەعید و قۆچ و ڕەشید	بە حەکەم دابنێن لە ئەهلی هونەر
من سەلامم هەیە لە خزمەتیان	بیگەیێنە بەعەشقی پیر و پدەر
خەرقەکەی ماوتە ئومێد وایە	بە سەفای دڵ دوعا بکا بێ شک مەر

گۆڤاری بەیان، ژمارە ١٣٧

عەرەق ناخۆم

عەرەق ناخۆم کە تووشی دەردی سەر بم	گرفتاری هەزار دەرد و خەتەر بم
هەچی خوا حەز نەکا ئەیکەم بە سڕڕی	ئیتر بۆ شەرمەزاری ناو بەشەر بم
عەرەق ناخۆم کە عومرم کورت و کەم بێ	بەجوانی بۆ گرفتاری زەرەر بم
عەرەق ناخۆم کە دووچاری وەرەم بم	هیلاکی خەستەگی قەلب و جگەر بم
عەرەق ناخۆم کە «مقطوع النسل» بم	حەزم وایە کە بابی سەد پسەر بم
عەرەق ناخۆم کە بێ هۆش و خیرەد بم	لە حاڵی دۆست و دوژمن بێ خەبەر بم
عەرەق ناخۆم لە قاقا و پێکەنینم	بەجارێ مەسخەرەی ئەهلی نەزەر بم
عەرەق ناخۆم ئەڵێن: «داء الكؤول»ە	لە حەشرشیا بەرەنگاری سەقەر بم
عەرەق ناخۆم بە دینار و بە درهەم	نەتیجەش عەینی کەر تابیع بەزەڕ بم
ئەگەر فەزڵ و هونەر لەم کارەدایە	لە خوا خواستم وەهایە بێ خەبەر بم
نە خەییامم نە قائانیی درۆزن	لەبەر چاکیم نییە گەر لێی حەزەر بم
لە بۆن و بۆگەنی بێزارە تەبعم	فیدای ئەمری خودا و پێغەمبەر بم

ڕۆژنامەی ژین ژمارە ٥٧٤
1939/07/20

خۆڵ بارانی سلێمانی

ئەی فەلەک گاهێ بە تەرزە بەردە بارانمان ئەکەی	گا، بەبارانێکی زۆر مەعرووزی تۆفانمان ئەکەی
دەستی خۆمان بۆچ شکاوە، خۆڵ لەسەر عەردی نەما	خۆڵ بەسەرمانا ئەڕێژی؟ خانە وێرانمان ئەکەی؟
بەفرەکەت جوان و سپی بوو تێکەڵاوت کرد بە خۆڵ	کەیفی خۆتە هەر چلۆنێ مەیلی فەوتانمان ئەکەی
گەر خەیاڵی پێکەنینی بێ بەدڵدا دەفعەیەک	دەستبەجێ کارێ ئەکەی دووچاری گریانمان ئەکەی
گەر قەناعەت کەین بە نانێ ڕوو لە ماڵی کەس نەکەین	تووشی سەد قۆرتی وەکوو تێڵان و لێدانمان ئەکەی
گەر مەعاشمان زەم کرێ یا، مایە تۆزێ زیاد بکا	موبتەلای شورب و قومار و فیسق و سەیرانمان ئەکەی
گەهـ بەدەست بادی شەماڵ و گەهـ بەدەم بادی سەمووم	تووشی سەرمای زەمهەریر و سۆزی نیرانمان ئەکەی
ئێمە چین بۆچی لە سایەی تۆ حەرامە ڕاحەتی؟	تۆ لەلات چاکە لە خۆشی و چاکە حیرمانمان ئەکەی
ئەی فەلەک باکمان نییە لوتفی خوامان «کافی» یە	حەپس ئەکەی؟ یا نەفی ئەکەی، یا تیرە بارانمان ئەکەی؟

1933

ئابووری

مامە هۆمەر سەد شوکر تۆ قووەت و چاوت هەیە	هەر لە دێیەک چەن ڕەز و عەرد و بەراویشت هەیە
تووتنەکەت قیمەت نەکا سەد ئیشی تر بۆت قابیلە	دێبەرت زەرعی پەمۆ کەی ئاوەڕیس چاوت هەیە
تووتنەکەت قیمەت نەکا مازوو گەزۆ، پێستە و خوری	شاڵی زۆر جوان و نەجیبی دەشتی خۆشناوت هەیە
قۆڵ لە پەستەک هەڵبکێشە و بچۆرە کێوی بۆ شکار	بۆ تیجارەت وەک دەڵەک، وەک ڕێوی سەگڵاوت هەیە
خەڵکی گوندی ڕۆخی زێی بادین و کوێ وانێک بیە	تۆش فەقەت زۆر گۆشتی ماسی پێستی سەگڵاوت هەیە
شازدە کوندەی قۆڕ و پێنج سەد بەرچنار بوو بەکەڵەک	هەر بە «با» ئەڕواتە بەغدا چونکە تۆش ئاوت هەیە
مەسرەفت گەر زۆرە چا لێ مەنێ بۆ دەعییە	باسوق و سنجووق و گوێز و مێوژە خۆڵاوت هەیە
هەرچی مێوەی ناو بەهەشتە تۆ لە بەردەستا هەیە	کاڵەک و هەرمێ و بەهێ، هەنجیری ڕێژاوت هەیە
عادەت و چاولێکەریی وا چای بەحورمەت کردووە	فەزڵەیە بیخۆیتەوە دۆشاو و خۆشاوت هەیە
قۆندەرە و پۆتین نەبێ کەوشی سولەیمانی و کڵاش	وەختی بەفریش کاڵەیی گازەرد و پێتاوت هەیە
تووتنەکەت قیمەت بکا ئەو پارە بەس بۆ تۆ نییە	قەرزی کوتاڵ و شەکر، تۆش ڕەنجی ناو ئاوت هەیە
بەو سەر و پێچە زلە و پشتێنە هەشتا زەرعییە	بەو کڵۆنجە مەخمەرە لۆچی ئەتۆیش ناوت هەیە

ژین، ژمارە ١٢٢٨

وەرن یاران

وەرن یاران! تەماشاکەن چ ڕەنگین نەو بەهارێکە؟	لە فەیزی ڕەحمەتی بارش هەموو جێ سەبزەزارێکە
شنەی بادی بەهاری ڕەوح بەخش و عەتر پەخشانە	بە گریە و ناڵە هەوریش عاشقێکی بێ قەرارێکە
چ فەڕڕاشێکە پەنجەی قودرەتی؟ بۆ کائینات ئەمڕۆ	دەر و دەشت و بیابان لالەزار و میرغوزارێکە
شکا هۆردووی سەرما، هەڵوەشا جەمعییەتی سوپا	هەموو ڕووی کردە سەحرا هەر مەسیرە تازە شارێکە
سەحەرگاهان لەناو باخا ئەڵێی مرواریی باریوە	لە ئاونگی هەوا هەر بن چنارێ سەرچنارێکە
جریوەی تەیری تازە جێگەیی تەیرەن ئەبابیلە	لەکن ئەهلی بەسیرەت ڕوود و عود و ساز و تارێکە
تەبیعەت تەڕ بووە یەکسەر نەماوە سۆفیی وشکی	یەکێ پابەندی کارێکە، یەکێ دڵبەندی یارێکە
دڵی فەللاح و جووتیار و سەپان پڕ نەشئە و کەیفە	دەروون تاریک و ڕووگرژە ئەوی ساحێب عەمارێکە
بەدەوری شارەدا هەر وەک «تەشیلە» سووڕ ئەدا جامباز	گوڵۆڵەی کەوتە لێژی نەیئەزانی تەڕ بەهارێکە
کەسێ چاوی لە نەفعی خۆی و مەحوی عالەمێ ببڕێ	بە زاهیر شکڵی ئینسانە، بە باتین هار و مارێکە
نەما حاجەت ڕەئیسی بەلدە ناوێ موحتەکیر بگرێ	بەڵێ مەعبوود کە دای، مەحموود وەکوو ئێمە هەژارێکە

نیشانەی مەحەببەت

نیشانەی مەحەببەت لە کەسدا نەماوە	هەچی تووش ئەبی مەرحەبایە و سڵاوە
مەحەببەت لە لێوایە تا مەرکەزی «ح»ی	عەداوەت لە قەلب و دڵانا چەقاوە
چلۆن کەتمی عەشق بکەم ئەی پەریڕوو	بە سەنگی جەفا شیشەیی دڵ شکاوە
بڵێم ئاسکی ناسکە، ڕاستە فیکرم	سڵ و وەحشە، دوژمن بە سەییاد و ڕاوە
سەر و ڕیشەکەم بوو بەفر و کەچی دڵ	چ منداڵە بۆنی دەمی شیری خاوە
لە ڕەغمی زەمانە وەرە ئەی سەمەن بۆ	بنیشین بەنۆشین و بۆسەیش عەلاوە

گۆڤاری بەیان، ژمارەی ١٤٢

دیاری

کەسێ چاک بێ کرداری	لێی قبووڵ بکە دیاری
ئەوەی کەوا بەد فیکرە	قەت دیاری لێ وەرمەگرە
هەیە نانێ ئەبەخشێ	خۆی پێوە هەڵ ئەکێشی
بەبار منەت دادەنێ	بەخشێ حوققە هەرزنێ
تۆیش بەخشینی چاکت بێ	دەست و دڵی پاکت بێ
مەبە دیاری بۆ کەسێ	دڵت کە لێی بترسێ
دیاری بۆ مەحەببەتە	بۆ دۆستیی و ئولفەتە
دیاری مەکە بەبەرتیل	بێ حورمەت ئەبی و زەلیل

لاپەڕە ٩٦ ی سۆزی نیشتمان

پەند و ئامۆژگاری

خۆت سووک بە غائیلەیی سەد مەرامەوە	تا ماوی ڕابوێرە بە نامووس و نامەوە
خۆت ڕۆستەمی زەمانە بە خۆت حاتەمی جیهان	فەخرت نەبێ بەباب و بە خاڵ و بە مامەوە
مەوزووعی ئەهلی فیکرەتە پەروانە و چرا	پەروانە و چرا چووە ناو فیکری خامەوە
توخوا لە ڕەغمی زاهید و سۆفی بڵێن: کە بێت	موتریب بە تار و عوودەوە، ساقی بەجامەوە
ئەموت: لە داخی دەهر ئەچمە کونجی عابیدان	زانیم: تەمەڵ عەدوویی خوا بوون گەڕامەوە
بازاڕ ئەنێیتە کۆڵ و لە مەسجید ئەکەی دوعا	دین زۆر موقەددەسە، بەوە نایێتە دامەوە
گاهێ لە ڕۆشنایی و گاهێ لە تیرەگی	گەردوون میسالی تۆیە بە سوبح و بە شامەوە
ئەم بەیتە چەندە خۆش بوو لەلام یاری نازەنین	ئەیخوێندەوە بە لەهجەیی پڕ ئیحتیرامەوە

سۆزی نیشتمان لاپەڕە ٢٠ - ٢١
1924

گاڵتە و قەشمەری

ڕووی کردە کار گاهی تەڕەققیی وڵاتەکە	یەعنی وڵاتی کوردە بەبێ دەستەڵاتەکە
تەدریسی عیلمی فەلسەفەیە، فەننی تازەیە	وەحشەت لە شارەوە گەیییە قاتە قاتەکە
جاران کە سوخمەیەکی نە ئەردروو بە هەفتەیێ	ماکینە دەستە ئێستەکە، وەستا خەیاتەکە
ئەربابی عیلم و دانیش ئەوەند زۆر بووە بەناو	لایان خەیاڵی باتیلە پردی سیراتەکە
کەوش و کڵاش و کاڵە و پێتاو فڕێ درا	کەوشی فەرەنسە ڕەونەقی خستە وڵاتەکە
جاران کە عەشقی جینسی لەتیف باوی سەندبوو	ئێستاکە نووری مەجلیسە بەزمی لیواتەکە
سەیری کە چۆن تەریقی تەرەققی کرایەوە	ئاڵا فەرەنگەیە حەرەکاتی سەعاتەکە
ڕێوی نەبێ کە ترسی لە ڕاوکەر هەیە کەمێ	کەس خەونی لانە ماوە موحیتە نیشاتەکە
دین بوو کە سەددی ڕێگەی ئەم ئەهلە وەحشە بوو	کەس سواری نابێ کەوتووە وەک لاکە لاتەکە
چاخانەیە، سنووقە، مەقاماتی تازەیە	دێرێکی کۆنە مەسجید و سەوم و سەلاتەکە
لایان وەهایە دوژمنی دین بن، تەرەققییە	نایانەوێ نزیکی خوابێ، حەیاتەکە
شەو کەیفە، عەیشە، عوشرەتە فیکری تەمەددونە	ڕێگای سەعادەتی ئەوە، دێ، بۆ حەیاتەکە

سۆزی نیشتمان لاپەڕە ٨٠ - ٨١
1928

ئامۆژگاری

تۆ کە سادەی عەرەق مەخۆ ڕۆڵە	هاو پیاڵەت مونافیق و زۆڵە
هێزی قاچت نییە هەتا ڕاکەی	دەستەکانیش لەبۆ دیفاع کۆڵە
لووس کە عارەق بخواتەوە بێ شک	هەروەکوو دێڵە ئارەزووی گۆڵە
کاکە تۆیش گەر بە جاهێڵی فێربووی	یا کەری، یاخۆ پارەکەت مۆڵە
مامە تۆیش ڕیشەکەت سپی تێکەوت	لازمە بچیە تەکیەکەی سۆڵە
باوەڕێکتان ببێ بە شەرع و حەدیس	خوا ئەسێنێ لە موجریمان تۆڵە
هەرچی ئیشێ بکەی غەیب نابێ	وا مەزانە کە سەر زەمین چۆڵە

لاپەڕە ١٠٤ - ١٠٥ ی سۆزی نیشتمان

دیسان پەند و ئامۆژگاری

خێر و سەدەقە بکە بە فەقیر	ئەمما فەقیرێ سەقەت بێ یا پیر
تەلەبەی علووم حەفەزەی قورئان	هەموو قابیلن بەخێر و ئیحسان
دەروێشی عیفریت زەلامی ملهووڕ	کە پێیان ئەڵێن: دەروێشی کەڵهووڕ
خێریان پێ مەکە ئەوانە ساغن	خاوەنی ماڵن زۆر بەدەماغن
لە پەنای سواڵا نەرم و سەرکزن	لە حەقیقەتدا ئەغڵەبیان دزن
موعاوەنەتی شەخسی بێ چارە	زەڕڕە بە زەڕڕە لای خوا دیارە
کەسێ بەکار بێ یا هەشت نۆ ساڵ بێ	خێری پێ مەکە نەک فێری سواڵ بێ
تەمەڵی مەکە بەو زیو و زەڕە	کەسێکە عوزوی جەمعی بەشەرە

ڕۆژنامەی ژیان ژمارە ٤٠٧
1934

پەند و ئامۆژگاری

زەمانە هەر کەسی هێنایە مەیدان	ئیتاعەی فەرزە لای قەولی حەکیمان
مەڵێ: من فازیلم ئەو بێ کەماڵە	مەڵێ: من ئیختیارم ئەو مناڵە
مەڵێ: من دەوڵەمەندم ئەو فەقیرە	مەڵێ: ئەو هیچە من باوکم ئەمیرە
خەیاڵ و فکری بێ مەعنان ئەمانە	بڵێی من عالمم ئەو هیچ نەزانە
هەچی فەزڵێ کە تۆ ئەیکەی بە حوججەت	ڕەزا بە بەو بەشە بێ دەرد و میحنەت
ڕەئیسی میللەتێکی خاوەن ئۆردوو	کەس نازانێ باوکی گاورە یا جوو؟
هونەر ئەمڕۆ بە سەعیی و عیلم و دینە	حەسادەت کاری شەیتانی لەعینە

لاپەڕە ٤٠ - ٤١ ی سۆزی نیشتمان

پەند و ئامۆژگاری

یەک عەیبی خەڵک ئەبینی خۆت ساحێبی هەزاری	خەڵکت لەلا خەرارە خۆیشت وەکوو دەواری
زاهیر فەقیر و سالم بە ڕەنگ و بەرگی عالم	ئەمما لەناو دەروونا مارێکی زەهرداری
چۆن پێت بڵێم: موسوڵمان؟ یا فەردی نەوعی ئینسان	دووری لە خێر و ئیحسان مەستی مەی و قوماری
دەستت لە سنعەتا بێ ناوت لە حورمەتایە	قەلبت لە غەفڵەتا بێ، قەڵب و زەلیل و خواری

ئەی عالمانی حەقبین

ئەی عالمانی حەقبین تەدریس بکەن بەبێ کین	لادەن لە تەعن و تەلعین لادەن لە وردەکاری
ڕێی دین گوشادە دەروێش، بەمن چی بوویتە بەنگ کێش	بنواڕە مورشیدی پێش مەنواڕە بەنگ و ماری
هەتا بڵێن خەتای کرد شێخی ڕەزی و تووسی	هەروەک قەدیم بە سی ساڵ ناگەیتە «قاضی لاری»
ئەی تاجرانی سادیق وەی کاسبانی لایق!	ڕەحمێ لەگەڵ خەلایق دە بە دوازدە توجاری
هەر موشتەری کە دێتە بەردەم دوکانی ئێوە	سابوون مەدەن لە ژێر پێی، نەشتەر لە شادەماری

گرتنی چەخماخسازەکان

شایعە کەوتە هەموو جێگە و بیستم خەبەرێ	کە حکوومەت بە سزا سنفی تفەنگ ساز ئەگرێ
شۆڕش و غولغولە هەستا لە هەموو کۆڵانێ	بووە ئەو ڕۆژە کە زیڕۆح هەموو یەک یەک ئەمرێ
تێکچوو کوورە و دەمە، لاچوو چەکوش و گیرە و گاز	کونجی دووکانەکەیان لێ بووە کونجی سەقەرێ
تەسکەڵە و «زەردەمل» و «لوولە» و «چەرخ» و «خشکە»	کلکە مشکە لە کونە مشک ئەنرا تا نەبرێ
«نەرمەساو» باوی نەما «کلکە شێرە» و «فروونی»	«چێوەسان»، «جەڕڕە حەتیتە» بووە داری چەپەرێ
تاقمی زەبتییە وەک باز و هەڵۆ سووڕی ئەخوارد	بۆ دوو «بێچوو» لە پەنایەک بگرن قوڕبەسەرێ
زیکەزیک «عەینە مەل» و بوونە «مەلەخ» وەستاکان	باوکی خاوەن شەفەقەت ڕووی نەئەکردە پسەرێ
هەورەبان بوو بووە بەست تێی ئەخزان ورد و پچووک	سواری کۆڵی یەک ئەبوون وەک مەسەلی سەربەسەرێ
پێ پەتی هاتوو هەڕای کرد بەبێ کەوش و کڵاش	تازە شاگردە یەکێ جووکەیێ، گوێچکە کەرێ
لەنگەری گرت لە هەوا بازی ئەدا وەستایەک	وتی: ئەستۆم بشکێ نیو نمەکم لێ نەنرێ
تووشی وەستایەکی تر بوون کە لە گردی سەیوان	وتی دەروێشم و دەروێش ئەبێ هەر مار بگرێ
کوڕی ئازا لە هەموو جێگەیێ خۆی ئەنوێنێ	ئافەرین وەستا عەزیز دەست بە سیلاح هاتە دەرێ
خەنجەری کرد بە کەمەریا کە لەسەر فیشەک لغ	وتی: فەرقی نییە ئەمڕۆ چ موشیر و نەفەرێ
گەرچی دۆستی من و ئەربابی شەو و ڕۆژی منە	باسی وەستا ڕەشید زۆر خۆشە کە شەرحی بدرێ
هەر بەچەرمە ڕەقەکەی ڕاستەوە بوو پێیان وت:	کوڕە دانیشە مەڕۆ نابێ لە بۆ تۆ زەرەرێ
سەگ و تانجیی و گەماڵ و توولە شوێنی کەوتن	وەختە بوو قوڕ بەسەرە چەرمەڕەق و خۆی بخورێ!
ئاشناکەم لە تەنیشت حوجرە فەقیرە، بەستەزمان	کاڵەک و نانی ئەخوارد بیستی لەناکاو ئەسەرێ
هێزی ئەژنۆیی بڕا هەم حەپەسا هەم ترسا	لە وجوودیا بەقەدەر زەڕڕە نەمابوو هونەرێ
وتی: سا ئێوە لە بەرکەن جلەکانم نەوەکوو	لێم بسێنن بە سزا، جەردە، لە شار بچمە دەرێ
عاریان بێ بەخوا دائیرەی چەخماخساز	لە وڵاتا ئەتەقن هەریەکە بۆ جێ و گوزەرێ

سۆزی نیشتمان لاپەڕە ٨٣ - ٨٥

کاربەدەستانی ئیستیبداد

وەک تیر لە کەوان دەرئەپەڕن تاقمی مەئموور	بۆ قاوە و بۆ چای بەرەو خوار و بەرەو ژوور
بۆ لاقە مریشکێ ئەچنە کانیی ئەزمڕ	بۆ قوبڵی ئەڕۆن لێرە هەتا چەشمەی ئاموور
«یازیق سزە ئەی قوجە حکومت أمناسی	کیم یەسڵەیە جگەر سزی کیمدر سزە مشکور»

ستایشی ئاسایشی

حەمدولیللا وا لە دەورەی بانی دێ سەنگەر نەما	ئەشقیا شەق بوو شەقەی پێنج تیر و ماووزەڕ نەما
دائیما شوکری حوکومەت کەن ئەهالیی سەرچنار	تەشقەڵەی کوردی گەڕی جافی زیانی مەڕ نەما
چاکی کرد بۆ خۆی مچیل مرد و دوکانی شاردەوە	چونکە خۆبادان و دەست دانانی سەر خەنجەر نەما
ڕوو لە هەر جێیەک ئەکەی بۆ خۆت بچۆ باکت نەبێ	لووتی لۆتی شۆڕە سەر سمت و کەفەڵ وەروەر نەما
«با» نەبێ کەس لێفە نافڕێنێ بنوو بێ غەم بە شەو	گەندەدز لێفە فڕێنی ساڵی پێشووتر نەما
نانتان بێ غەم بخۆن ئەی ئەهلی ڕەحم و مەرحەمەت	تووخوا و تووبی ڕەسوول پاڕانەوەی سواڵکەر نەما
سەیری کۆڵانان بکە ئێستا کە چەند پاکە و تەمیز	پیسیی و تۆزی سەرەنگوێلک لە ڕێی مەعبەر نەما
خواجە فەندی گەر دڵی عاجز نەبێ عەرزی ئەکەم	ڕۆژی دەرسی کوردییە تەئریخەکەی «نادر» نەما
«صاحبا أمیدگاها دست بوسم» تێپەڕی	دەرسی کوردیی خۆم ئەخوێنم باوی ئەسکەندەر نەما

باسی دونیا

گەهـ بەفر و باد و باڕەش و سەختیی و مەرارەتە	گەهـ گەردەلوول و تۆز و بوخار و حەرارەتە
سەددی تەریقی ویسالی موحیبانی عالەمە	میحنەت هەمیشە قیسمەتی ئەولادی ئادەمە
دنیا چ ڕەنگ ڕەنگە، گەهی سوورە گەهـ سپی	باوەڕ نییە بەڕاستی کەوا ڕاستە یا چەپی
***
دەشت بوو بە شاخ و شاخ و تەپە چوونە ئاسمان	حەیوان و تەیری وەحشی پەنای خستە ناومان
لەم بەفرەدا بە سەیر و هەوەس مەیلی ڕاو دەکەین	هەر شەوێ خەیاڵی گۆشتی سەر پڵاو ئەکەین
هە ی هەی چ غافڵین و چ بێ باک و سەرسەرین	حەیوانی کێوی بێ خەبەرە، «قەومی» خۆ خۆرین
***
شاهەنشەهی جبال مەگەر شاخی بەرزی پیر	ئەم سیلسلەی جبالە لەژێر چاویا ئەسیر
وا سەیری شەرق و غەرب و جنوب و شیمال ئەکا	ئەم مەنزەرەی لەتیفەیە دەفعی مەلال ئەکا
سوورکێو، سەگرمە، گۆیژە و قەندیل سوپاهییە	تەختی زەمینە قووببەی گەردوون کولاهییە
***
ئەم بەفرە زیوی خالیسە یا بەحری یاسەمین	یا قەترەیەکی ڕەحمەتە کەوتووەتە سەر زەمین
سەرچاوەی حەیاتی شەتی دیجلەیە و فورات	دنیای فەیز و نیعمەتە بۆ ئەهلی کائینات
ئەمڕۆ جەفای سەردییە «سبحەی سەفای» دڵ	ئەم بەفرە جازیبەی تەرەب و شەوقی بولبولە
***
ئەی سەبزەیی بەهار ئەی خونچەی ئەمەل	لابەی لە چاوی ئێمە هەموو عیللەتی سەبەل
کەی تۆ لە خاکی پاکی وەتەن جلوەگەر دەبی	کەی ڕۆشنی دەروون و جەلابی نەزەر دەبی
دڵشادم ئێستە ئاخری ئەم دەردە مەرهەمە	دوای «عُسرِيُسرَ» نەسی خوداوەندی ئەعزەمە

ڕۆژنامەی ژیان ژمارە ١٤
1926

سەرگوزەشتەی کاربەدەستانی دەوری عوسمانی

باسی مەئمووری دەوری عوسمانی	هەمووی مەعلوومە لای سولەیمانی
نیک و بەد هەرچی بوو ئەوا ڕابوورد	شیر نەما، دۆ بڕا، کە مانگا مرد
غایەتێ باس ئەکەم لە یەک مەئموور	وەختی ئینگلیز کە تاوی دابوو تەنوور
پیاوێ قەرزی ئەبێ ئەچێتە شکات	حەقی چەند ساڵەکی بدا کە نەجات
ئەنووسێ قەبزەیەک مودیری زەمان	کە ئەبێ بێتە لام فڵانی فڵان
خاوەنی قەرز ئەچێتە سەر کابرا	قەبزەکەیشی لە ڕووی ئەوا دەرئەخا
پیاوی بێ چارە پێی ئەڵێ: ئەی یار	حەقی تۆ سابیتە بەبێ ئینکار
نیمە من عالەمێ بکەم ڕازی	زەبتییە و تۆ مودیر لەگەڵ قازی
بەقەدەر حەقی تۆ ئەبێ دیاری	بۆ مودیر بەگ بەرم نەکا لاری
پیاوی چاک بە، ڕەفیق بە، تووبی خوای	حەقی خۆت وەرگرە مەچۆرەوە لای
مەسئەلە حەلل و فەسڵیان کرد زوو	لێک ترازان بە دڵخۆشی هەردوو
کە ئەوەی بیست مودیر دڵی ئێشا	زەبتییەی نارد و کابرای کێشا
وتی: بۆچی نەهاتی هەووەڵ جار	وتی: ئیش حەل کرا بەبێ ئینکار
وتی: تۆ خائینی نەفام و مناڵ	بدە سەد ڕوپیە و مەچۆرەوە ماڵ
ڕقی زۆر بوو مودیر، جەریمەی کرد	نەک جەریمە، کە قیمە قیمەی کرد
ئەمە بوو حاڵی ئەسبەق و سابیق	خوا بکا ئیتر وانەبێ لاحیق

لاپەڕە ٦٤ - ٦٥ ی سۆزی نیشتمان

سیاسەت

لینی وتی: بازێ ئەبەمە میسر و فەڵەستین	بۆ خۆم ئەبمە سەروەر و سوڵتان و سەلاتین
هیتلەر وتی: لینی! مەکە زۆر موشکیلە ئیشت	تۆ بەم حەرەکە مەیگرە گوو ڕیشم و ڕیشت
مەغروور بوو قسەی هیتلەری نەکڕی بە قڕانێ	هێنایە وجوود واتەی هیتلەر بەتەکانێ

لاپەڕە ١٠٥ ی سۆزی نیشتمان

ئامۆژگاری

چونکە دنیا، هەرچی بیبەخشێ ئەبێتە عارییە	گەر قوبووڵی کەی بە خۆشی عیللەتی بێ عارییە
حوڕ نەبیت ناژیت، لە عالەم لەززەتی تۆ مردنە	ڕاستێکی دنیا و قیامەت لەززەتی ئەحرارییە
داعییەی گەورە و ڕیایی و خزمەتی یاری فەقیر	تا دەوامی بێ خراپی لەم دیارە دیارییە
داری دەس قەڵباغی سەر پۆتین پێ ناتخاتە پێش	داری دەستی میللەتی پێشکەوتووان بێدارییە
میللەتی ئەسڵاو هەتا بێ چارە بوون چاریان هەبوو	ئێستە کە چاریان پەیا کرد شەئنیان بێ چارییە
قەت مەڵێ: من کورد و مەدحەت تورک و سەعدوون عارەبە	جوملە ئیسلامین براییمان لە شەرعا جارییە
قەومی کورد هێشتا مناڵە لانک و بێشکەی پێ ئەوێ	بۆ قەومی شێری شادمان پڕ قورگ و زارییە

لاپەڕەی ١٠٧ - ١٠٨ ی سۆزی نیشتمان

چ خۆشە؟

چ خۆشە حوکمی عەدالەت، نەمانی مەحکوومی	چ خۆشە ڕەفعی سەفالەت شیعاری مەزلوومی؟
لە بەینی قەوم و میلەلدا چ خۆشە مەوجوودیی	چ ئافەتێکە حەقیقەت بەڵای مەعدوومی
چ نەگبەتێکە ئیلاهی جەهالەتی میللەت	چ دەوڵەتێکە موئەید ئەساسی مەعلوومی
نەما لە سایەی عەدلی ئیلاهـ و لوتفی خوا	لەسەر خراپەی ئەم کوردە سایەیی بوومی
لە فەیزی لوتفی خواوە ویلایەتی مووسڵ	نەجاتی بوو بە تەواوی لە پەنجەی ڕۆمی
بەڵێ نەتیجەی زوڵم و جەفایە بۆ هەر کەس	بەرۆکی خۆی ئەگرێ عاقیبەت بە مەشئوومی
کولاهی فەخری هەموو کوردەکان گەیشتە فەلەک	کە تورکی دا بەزەویدا خەیاڵی مەوهوومی
کە عوسبەتول ئومەم ئەم حوکمە عادیلانەی دا	حەیاتی دا بە عێراق و نەماوە مەحروومی
بژی بە عەدلەوە عوسبە لەگەڵ بەریتانی	چرای وڵاتە قەراریان بە لەفزی مەفهوومی

1924

من ئەڵێم

من ئەڵێم: لازم نییە فێر بم لە دنیادا حیساب	پێم ئەڵێن: ئەی چۆن نەجاتی خۆت ئەدەی ڕۆژی حیساب؟
من ئەڵێم: مەهدی لە دنیادا نییە و زیندوو نییە	شاهـ ئیسماعیل ئەڵێ: ئەتهێنمە بەر داری عەزاب
من ئەڵێم: هیچ حەوسەڵەی سەیری کیتابم لا نییە	پێم ئەڵێن: مەجبوور ئەبێ بگری بە دەستێکت کیتاب
من ئەڵێم: هەر باری عەشقی ئالی حەیدەر کافییە	ئەهلی سوننەت پێم ئەڵێن: سەربارییە حوببی سەحاب
ئێوە مەهدین یا نەبی یاخۆ لە بابی پرس ئەکەم	ئەم سوئالەی من لە ئاخردا دەمێنێ بۆ جەواب
من ئەڵێم: کەی میللەتی خۆت خۆش ئەوێ غەمیان ئەخۆی؟	پێم دەڵێ: وەختی شەرابێکم ببی گۆشت و کەباب
من ئەڵێم: کەی یادی حەشر و دۆزەخ و ئاگر ئەکەی	پێم ئەڵێ، وەختێ ببینم سووفیی و مەللای خەراب

لاپەڕە ٣٦ - ٣٧ ی سۆزی نیشتمان

شێتە هەر کەس

شێتە هەر کەس وا تەماشای ئێستەی هیتلەر ئەکا	یا بە هەڵپەی خۆتڕێنی ئەو کەمێ باوەڕ ئەکا
ئەو کەسەی بڕوا بە نەسری ئاخری ئەڵمان ئەکا	یا کەرە و دەرکی نییە یا تێ ئەگا و خۆی کەر ئەکا
هەڵمەتی نازی ڕووەو خاوەر سەراپا حیننەتە	ئاگرێ سوور بێ موحەققەق خۆی بە خاکستەر ئەکا
ئاخری ئەم هەوڵ و ئەم پێشکەوتنەی خۆکوشتنە	کێ ئەسەلمێنێ کە پووش و شەڕ لەگەڵ ئەخگەر ئەکا
ئاو و گڵ هێنای بە شەق بۆ ساحەی مەوت و فەنا	زاهیرەن مەقبەر لە توێی خاک و گڵی خاوەر ئەکا
زوو ئەگەر بێتو بگاتە شەرقی ئەوسەت من ئەڵێم:	سینگی نازی حەز لە نووکی سونگیی و خەنجەر ئەکا
ئەم تەم و هەور و هەڵایە یەک شەوە، تێپەڕ ئەبێ	ئاخری ڕۆژی زەفەر ڕۆژێ لەکەل سەر دەرئەکا

ژین ژمارە ٦٤٧

سیاسی نیم

سیاسی نیم و عەسکەر نیم، بەڵام دیارە بە ئاساری	کە هیتلەر لەڕ بووە نەیماوە هەڵپەی پار و پێراری
لە بەڕ کەڵبە و بڕەی ورد کردووە ورچێکی کوێستانی	لە ئاویشا بەجارێ دوو نەهەنگ داویە پەلاماری
ڕەفیقیشی کە مۆسۆلێنییە مەعلوومە لای عالەم	لە دەست یۆنان گەیشتە ئاسمان فریاد و هاواری
ڕەفیقی حیزە، خۆی بێ هێزە، مانەندی کەری دێزە	بەتۆپینیش ڕەزایە مەرگی هاوەڵ بوو بەسەرباری
بەتوند و تیژی هاتە پێشەوە هیتلەر بەڵام دوایی	پەتی پچڕا و، هیوای بڕڕا، دەفی دڕڕا، نەما چاری
دەخیل ئەی خێڵی ئینگلیزی سەقالیا پڕ لە ئیسلامە	ئەبێ چاودێری بکرێ چ دێهاتیی و چ ناوشاری
سەداکەی فاتیکان فتوای جیهادی دابوو بۆ سەر ڕووس	منیش فتوا ئەدەم «پاپا» بەپایەک بێننە یاری

لاپەڕە ٥٢ ی سۆزی نیشتمان
1944

تێک ڕژاون

«زێوەر ساڵی ١٩٣٥ بەهۆی هێندێ شۆڕش و ئاژاوەی جیهانەوە وتوویەتی.»

تێک ڕژاون خۆ بەخۆ سوور بوو بەخوێن دەشت و چیا	ئینتیقامی ئەهلی ئیسلامە لە ناو ئەسپانیا
گەر هێلاسلاسی موسڵمانانی خستە ناو کەمەند	حەق تەعالا دەستبەجێ بۆی نارد شەقی ئیتالیا
چونکە ئەووەڵ خزمەتی ئیسلامەکانی کرد حەبەش	ناوی چاکەی باقییە لای ئەوروپا و ئاسیا
هەر ئەڵێم: باسی سیاسەت ناکەم و لێی دوور ئەبم	عاقیبەت ئەمخاتە نووسین زوڵمەکانی تورکیا
ستالینیش نەبێ نوتقێ بدا بۆ کوردەکان	خاک و ئاو و جێگەمان دوای خستوون فینلندیا
دەست لەمل قەومی عەرەب کەن موتتەحیدبن دوو بەدوو	شوهرەت ئاوازەتان ئەڕوا هەتا ژاپۆنیا

لاپەڕە ٢٩ ی سۆزی نیشتمان
1935

فەلەستین

گریانە فەلەک چاوی لە ئەحواڵی فەلەستین!	بوریانە مەلەک جەرگی لە ئەهوالی فەلەستین
لەعلی یەمەنە سوور بووە شاخی هەموو ئاخۆ	ڕەنگینە بە خوێنی ژن و منداڵی فەلەستین
شەللالەی ئاو سەیری مەکە زۆرە لە دنیا	شەللالەی خوێن سەیرە لەناو ماڵی فەلەستین
هەر کوشتنە، خوێنڕشتنە، ئیعدامە، لە هەر لا	سووتاوە بە بۆمبای عەدوو باڵی فەلەستین
جەژنە، خەنەبەندانە لە هەر شار و دیارێ	خوێناوە خەنەی بازن و خەڵخاڵی فەلەستین
لاشەی شوهەدا دەعوەتی ئینگلیزە لە سەحرا	کردوویەتی بۆ وەحش و قەل و داڵی فەلەستین
شەو چاترە لەم عەسرە کە عەسری مەدەنی بێ	ئیسباتی قسەم شاهیدە ئەقوالی فەلەستین
ئەی هیند و عەرەب، تورک و عەجەم، کوردی موسوڵمان	چۆن جوولەکە بێ حاکمی فەععالی فەلەستین
وا ئەهلی سەلیب هاتەوە سەر قودسی موبارەک	ئەی ڕوحی سەلاح لابەرە زیلزالی فەلەستین
بێ ڕزق و ئیرادە هەموو مەئیوس و پەرێشان	بووەتە ڕەمەزان ئەووەلی شەووالی فەلەستین
سەهیوونی لە ئەڵمانەوە دێ خاوەنی موڵکە	خاوەن نییە بێ مایە و حەمماڵی فەلەستین
ئینگلیز، بە حەرب داخڵی ئەم خاکە نەبووی تۆ	چۆن ڕووت هەیە خۆت کردووە بە جەنراڵی فەلەستین
ڕێی حەق ئەگرن تالبی عەدلن هەموو ئیسلام	بەو واسیتەوە ڕەوشەنە ئیقبالی فەلەستین
مەشهوورە کە جوو لەشکری دە ججالە، لە ئاخیر	مەهدیی هەیە بۆ چارەی دەججالی فەلەستین
گەر موددەعی بەم قەتل و قیتالە دڵی خۆشە	گوم نابێ لە ئەحفاد و لە ئەنجالی فەلەستین

لاپەڕە ٣٧ - ٣٨ سۆزی نیشتمان

ئەی بولبولی!

ئەی بولبولی حەدیقەی موڵکی هونەروەری	دەرحەق بە لوتفی خاسی جەنابت خەجاڵەتین
لەو مەدحە بێ غەشە هەموو بێ قەدر و قیمەتین	قابیل بەمەسلەکی ئودەبایە سوخەنوەری
«للّه درّكم» کە گەیشتوویتە ئەنوەری
شوکرت ئەکەم بەناوی مودیر و موعەللیمان	مەدحت ئەکەم بە ناوی ڕەفیقانی موحتەرەم
ئەی نووری دیدەیی وەتەنی پاک و موحتەشەم	دەرحەق بە عیلم و مەکتەب ئەتۆ هاتوویتە زوبان
فیکری بڵندی تۆیە گەیشتووەتە موشتەری
خاکی وەتەن کە گەوهەری هاڕاوەیە هەمووی	وەک سورمە وایە بۆ نەزەری ئەهلی مەعریفەت
نایێتە ڕێی ژمارە کە لەو دایە هەر سیفەت	پڕ ئاوەکەی حەیاتە هەموو شیشە و سەبووی
بێ نرخە گەوهەری کە نەگا زوو بە جەوهەری
چاوی لە دەستی ئێمەیە ئەم دایکە بێ کەسە	دەورەی تەجەددودە، ئەمە عەسری تەکامولە
عەیبێ کە نەقس و گەورەیە ئەمڕۆ تەکاسولە	خوێندن لزوومە سا چ لە مەکتەب چ مەدرەسە
بەسیە سەماعی چەنگ و نەی و عومری سەرسەری
عیلم و فنوونە بووەتە چرای موڵکی سەر زەمین	فەننە جەمادی کردووە ئەمڕۆ بە «ذو حيات»
دیققەت کە تۆ بەچاوی حەقیقەت لە کائینات	جەهلە کە بووەتە باعیسی فەوتانی موڵک و دین
عیلمە کە ساحێبی دەگەیێنێ بەسەروەری
یاڕەب! هیدایەتێ مەربووتی قودرەتە	بێ بەش نەبین لە نیعمەتی عیلمێ کە نافیعە
دەرخەی چرا بە حورمەتی زاتێ کە شافیعە	لامان بدەی لە جەهل و نەفامی کە زوڵمەتە
فەڕمان فڕیوە جیققەی سەرما نەبێ فەڕی

وەرامی زێوەر بۆ شێخ نووری شێخ ساڵح

ئەی مەرحەلەپەیمایی فەزای لایەتەناهی
ئەی دافیعی حوزن و کەدەر و ڕەنگی سیاهی
ئەی شەمعی ئیلاهی

ئەی نووری سەماوات و زەمین ڕەهبەری گوم بوو
ئەی ڕۆشنی بەخشایی غەریبانی موکەددەر
ئەی ماهی مونەووەر

هەرتۆی کە بە شەو مونیسی مەردانی غەریبی
تۆ واسیتەی خۆشیی ئەغیار و حەبیبی
بۆ خەستە تەبیبی

سەیرت ئەکەن ئەهلی وەتەن و دوور لە وەتەن هەم
شەمعێکی لەتیفی لە نەزەر دیدەیی عالەم
بێ مەسرەفی درهەم

جەزری هەیە، مەددی هەیە دەریا، سەبەبی تۆی
سەرباخ و خیابان لە وەوە زینەتی عەردە
وەک مەرهەمی دەردە

توو عەشقی جەمالت وەرە ئەی قاسیدی یەزدان
نامەم بگەیێنە بەدەسی مەردی سوخەندان
یاری شەکەڕەفشان

ئەو ساکینی هەولێرە کە شارێکی قەدیمە
ئۆتێلی شەریف مەسکەنە بێ یار و نەدیمە
دۆستێکی حەمیمە

عەرزی بکە ئەی تووتیی سەحرایی مەحەبیەت
سەرمەستی ئەدەب، سەرخۆشی سەهبای مەحەببەت
دانای مەحەبیەت

چوارشەممە بەسەیارە و عەڕڕادە لە هەرلا
سەیرانە لە سەیوان و لە شەخسان و لە سەحرا
سەیرێکە دلارا

ئەم ساڵ وەکوو ساڵان نەبوو ئەم شارە بەهاری
بووەتە گوڵی ناو چیمەنی ئاهووی تەتاری
وەک نەقش و نیگاری

نازک بەدەنان دێن و ئەچن عیشوە فرۆشن
وەک حۆری ئەڕۆن سوندوس و ئیستەبرەق ئەپۆشن
مەهوەشن و بەهۆشن

ئەو قۆریە شکاوە کە دەکەی یادی، نەماوە
سەیرانگەهی یارە بووەتە دەشتی سەماوە
تەغییری تەواوە

جێ گۆڕکەیە ئێستاکە مەسیر بووەتە وەیس
ئەو دەشتە لەتیفە بووەتە لانی غەزالان
جێی لەیلە لەگەڵ قەیس

«نووری» مەبە عاجز وەکوو ئێرانەیە هەولێر
جێی عیلم و عەمەل، فەزڵ و هونەر، لانەیە بۆ شێر
هەم مەنبەعە بۆ خێر

فەڕزی بکە ئۆتێلە کە لای سۆفی شەریفە
زۆر ئەهلی سلێمانی لەوێ بۆتۆ حەریفە
شارێکی زەریفە

هاو شەهرییەکانت کە لەوێن مەردی گوزیدەن
مەعلوومە هەموو ساحێبی ئەفعالی حەمیدەن
شابەیتی قەسیدەن

بیخوێنەرەوە گوفتەی وەک شەککەری نالی
لابا لە مەزاقا کە ببێ ترشیی و تاڵی
شیرینە مەئالی

«عاجز مەبە قوربانی کە ئەمە دەورە نە جەورە
ساقی کەڕەمی یەک بەیەکە نۆرە بەنۆرە»

خوابی خەرگۆشی

خوابی خەرگۆشی هەتاکەی، وەعدەی بێدارییە	دوژمنی خۆت و مناڵت ئەژدەهای بێکارییە
پیاوی تەممەڵ دوژمنی خۆی و عەدووی هەر کەسە	قەولی «الكاسب حبيب الله» لە عالەم دیارییە
چاو لە مووچە و توورەکانە مەبڕە دائیم ئەی زەلام	مایەیی دنیا و دینت کەسب و سەنعەتکارییە
سەد غەرامافۆن فیدای هۆهۆیی جووتیارێ بکە	جوققەی شاهی بەپەنجەی خزمەتی جووتیارییە
وا بەجێماوی لە خێڵ ناگەیتە کوێستانی مراد	کوردە! سادەی غیرەتێ، غیرەت نەوەی دیندارییە
مەغریبی باری گەیاندە مەنزڵی ئەمن و ئەمان	تۆش لە ناو قوڕدا چەقیوی عەیش و نۆشت زارییە
«ليس للانسان الاّ ماسعی» بیخوێنەوە	سەعی و غیرەت ئەمری مەشرووعە، کەلامی بارییە
بەسیە شۆربا خواردنی ناو تەکیەکان و خانەقا	ڕووت لەدەرگاهی «تَوَكُّل» بێ سەبەب بێ عارییە
مونکیری شێخی تەریقەت نیم، حەقیقەت پێت ئەڵێم	چاوت ئاوسا هێندە نووستی، وەعدەی هۆشیارییە
سۆفی! جەرگم بووەتە خوێن، فەوتاوە دنیا و دینمان	چەند هەزاران پیاو و ژنمان بوونە عەبد و جارییە

گۆڤاری هەتاوی کورد لە ئەستەمووڵ
1912

ئەم سپی و سوورە

ئەم سپی و سوورە چەشنی لەشکری ڕووس	ڕاو ئەنێن ساردیی شیتای عەبووس
وەکوو چەرچڵ هەور ئەگرمێنێ	ئەمر ئەکا دوشمنانی ئەفڕێنێ
قاسە قاسپی کەوە و چریکەی قاز	ڕوو لە کوێستان ئەکەن بە سەد ئاواز
چاووڕاوی نەماوە هیتلەری دەی	غەمی ناڕوا بەسەد قەرابەی مەی
حەق حەقی کۆتر و نەوای بولبول	مارشی فەسڵی بەهارە بۆ شای گوڵ
پیرەمێردیش بەهەڵپەڕین جوانە	چونکە نەورۆزی گردی سەیوانە
گردی سەیوان بە ئەرغەوان ڕەنگین	ئاسمان خۆزگە خوازە بێ بەزەمین
کوردە سا هەستە وەختی جۆماڵە	شاخی کوێستان کە ئیستە خاڵ خاڵە
شەتڵی تووتن بچێنە، گۆل ببڕە	پەردەی زوڵمەتی شەوت بدڕە
وادەی کارە بۆی مەنوو، هەستە	گیانلەبەر نەشئەدار و سەرمەستە
دەنگی بلوێری شوان و هۆهۆی جووت	ئەوەیە بۆ ژیانی میللەت قووت

بڕوام پێ بکەن

قەسەم بە سێبەری شاخ و شنەی نەسیمی بەهار	بە قاسپە قاسپی کەو و دەنگی کۆترانی نزار
بە ئاوی سافی چیا و هەوای بێ تەپوتۆز	کە مەقسەدم نییە ئیللا تەرەققیاتی دیار
تەرەققیاتی دیاریش یەکێ لە وان عیلمە	دووەم زەراعەتە سێیەم سەناعەتێکی بەکار
چەهارەمین وەسیلەی عەمارەت و تەعمیر	کە ڕووبکاتە هەموو جێگە دێ بێ یاخۆ شار
ئەمانە هەموو مەبعووسی تازە ڕێکی ئەخا	ئەوە وەکیلی هەموو میللەتی فەقیر و هەژار
وەکیلی پێشوو قوسووریان نەبوو حەقیقەت ئەڵێم	هەتا لێوای نەخۆشی کەوتە دارەدار بەدار
حەکیمی حازیقی پێ لازمە نەخۆشی زەعیف	هەتاکو قووەت و خوێن دێتە ناو وجوود و دەمار

لاپەڕە ٤٤ - ٤٥ ی سۆزی نیشتمان

فەلسەفە

بێ فائیدە سەودازەدەیی پارە و پوولی	بێ سوودە کە بەسراوی خەمی پەرچەمی لوولی
ڕێی ڕاستی قەت ناگری، هەر چەوتییە ڕێگات	لەم عەرسەی دنیایە وەکوو هاودەمی کوولی
نوستووی لە بەرابەر سەنەمی عیففەت و ئەخلاق	بۆ زەوق و سەفا و ڕاهی سەفاهەت چ عەجوولی
مەحروومی لە دەرگاهی هەموو ئەهلی سەعادەت	خۆشیت چییە لای ئەهلی هەوەس ئێستە قوبووڵی
ئەمڕۆ بە فەرەح ڕادەبوێری لە هەموو جێ	وەڵڵاهی سبەی قوڕ بەسەر و مات و مەلوولی
ڕۆژ و شەوت ئەڕوا بەعەبەس دوور لە ئیتاعەت	شەرمەندەی دەرگاهی خوداوەند و ڕەسوولی
هاومەجلیس و هەم پیاڵەی سوڵتان و خەلیفەی	بۆ حیرس و تەمەع پێشڕەوی هۆردوویی مەغوولی
هەرچەندە جگەر گۆشەی گەورەی شوهەدابێ	گەر بێ عەمەلی لەککەی بەرچاوی بەتوولی
بەهلوولی بە دینداری و زەغلوولی بە گوفتار	حەققەن نە ئەوی، نەئەمی بێ دین و جەهوولی
ئەی غافڵی بێ کردەوە بێ ئاوی و بێ زاد	وریابە سەفەر کردەی سەحرای بەتوولی

لاپەڕە ٣٤ - ٣٥ ی سۆزی نیشتمان

شاخی تاریدەر

ئەمشەو کە دەی تەمووزە لەسەر شاخی تاریدەر	چەند خۆش بوو عەکسی ئاگر و شەوقی زیای قەمەر
ئاگر حەرارەتێکی ئەبەخشی لەسەر زەمین	مانگیش بروودەتێکی بڵاو کردەوە لەسەر
بەهـ بەهـ لە خاشەخاشی گەڵای سەر درەختەکان	هەی هەی لە قاسپە قاسپی کەوی شاخەکان سەحەر
سەرمای هەوای مانگەشەو و گەرمیی ئاگریش	ڕەنگێکی ئیعتیدالی پەیا کرد بوو مەقەڕ
لایێ وزەی سەماوەر و لایێ جزەی کەباب	دۆی سارد و مزری بوو بەمەزەی چای پڕ شەکەر
شاخانی ئەورووپا بە فیدای ئەم مەقامە بن	هەر مەنزەرە تەبیعییەکەی مەحوەکا کەدەر

ژیان ژمارە ٤٩١ ساڵی ١٩٣٦
1935/07

مەتەڵ

کۆنە شارێکە لە جێیەکی دەشت	حورووفەکانی دووی کەمە لە هەشت
دووانی تەبیعەت داویە بەخەڵک	سیانی چشتێکە بۆ ڕووی ئەرز بەکەڵک
وەری گێڕییەوە پەڵەی نەمێنێ	چشتێکی وایە عالەم ئەژیێنێ
لەیەک تا پێنجی هێندە بەتامە	لێرە بەرەو خوار خۆراکی عامە
دوان و سیان و چوار دەردی بێ دەوا	سیانی دوایی خەڵک شەقییە لە دوا
یەکی سەرەتا و دوانی دوایینە	بە دوو ڕوو لە ڕووی دایک شیرینە
چواری ئاخری حیساب گەرێکە	لە شازدە خانە خەبەر دەرێکە

ژین ژمارە ١٠٤٩

جوابی مەتەڵ

جوابی مەتەڵ شارێکی خۆشناو	وەهات عەرز ئەکەم ئەی حورمەت گیراو
لە شاری کوردان «جەننەتی سانی»	ئەگەر حەز ئەکەی ئەتۆ بیزانی
ئەووەڵی «بێ» یە ئاخرییەکەی «هێ»یە	بەهـ چەندە خۆشە! «بانە» ئاوا بێ
با، بۆ «موسبەتە»، «نە» بۆ مەنفییە	بانە دوو هیجا و چواری حەرفییە
ئەووەڵی لابەی ئانەی قیمەتدار	دیوارێ بڕمێ بنە قووەتدار
«هێ» ی لێ لابەری بانێکی بەرزە	یاخوا مەحفووز بێ لە بەڵا و تەرزە
سەر هەڵوەشێن قیمەت ئەبەخشێ	دیوار بڕمێنی قووەت ئەبەخشێ
گەر بێ بناغەی هەڵگێڕی و گوم بێ	ناوی بڵندی ئەو وەختە هەڵدێ

خانەنشین

موددەیەکە مەحکوومی گەلێ ناکەس و کەس بووم	وەک بولبولی کەم دانەیی ناو کونجی قەفەس بووم
مەحکوومی هەموو نەوعە موفەتتیش کە دەهاتن	گۆیا «وسوواغا»ن و منیش عەینی حەرەس بووم
تەسدیقی بەیاناتم ئەکردن کە درۆش بوو	دوو ڕوو سیفەتیم گرتبوو وەک عەینی عەدەس بووم
سەد شوکر نەجاتم بووە سەربەستم و ئازاد	شاهێن نەزەرم ئێستە کە جاران کە مەگەس بووم

1940

پردی وەتەن

وا تەواومان کرد پردی «تەگەران»	بەسەریا بڕۆن گەلی هاوسەران
پردێکی تریش بۆ «قەڵاچوالان»	نۆرە دێتە سەر «سیوەیل و ئالان»
پۆستەی شارباژێڕ ئیتر ئاو نایبا	ڕەنجی مەلەوان دراوە بە با
زستان و بەهار ڕێگا بەندان بوو	مەئمووری چوارتا ئەهلی زیندان بوو
ئێستا وا ڕێیان بۆ کرایەوە	تەنها پردێکی سیوەیل مایەوە
ئەویش بەخێرێ دێتە کایەوە	مسکێن زاڵمی لێ تەکایەوە
بەفری سەر «گمۆ» وا توایەوە	هەژار لە بێگار وا حەسایەوە
«ئەدهەم» لەم دەشتە لەبەر هەتاوە	ئەچەوسێتەوە هێزی نەماوە
قەی ناکا با ئەو بسووتێ خاوە	بەڵام خزمەتی هەر لە پێش چاوە
با ئەو وێران بێ وەتەن ئاوا بێ	فیکری هەموومان وا چاکە وابێ

ژین ژمارە ٦٠٩

نامەوێ...

نامەوێ گۆشتی لات و بزنی گەڕ	مننەتی شێخ جەمیل بە کێری کەر
خواردنی ئێمە تا کەوی جەبەلە	سەد کەڕە ت گووی خلە بە گۆشتی بلە
میر عەلی دەستی وا بە کەو فێرە	تا پشیلەیش لە گۆشتی کەو تێرە

1940