بابا ئەردەڵان
بابا ئەردەڵان ناوی قوبادە کوڕی فەیرووزە خەڵکی دێی سیامێوەیە لە بناری شارەزوور تابع بە ناحیەی سەی سادقە هۆزی بابا ئەردەڵان پێیان وتوون هۆزی ماموبی. بابا ئەردەڵان بناری شارەزووری هێنایە ژێر دەستی خۆی و هەندێ لە دەشتی شارەزووریشی حوکم ئەکرد وە لە دێی سیامێوەدا قوڵە و قەڵایەکی قایمی بۆ پاراستنی خۆی دروست کرد ژیانێکی دەرەبەگی ڕائەبوارد، لە پاش مردنی خۆی کا وەلی کوڕی هاتە سەر دەور ئەم پیاوە بۆیە ناونرا کڵۆڵ پاش مەرگەی بابا ئەردەڵانە. لە ڕەوشتی کورد یا کڵۆڵ یانی کەم بەخت: ئەمیش کە بە هەتیوی هاتە دنیاوە ناونرا کڵۆڵ وە دایکی ئەم کڵۆڵە گوڵباخ خانم کچی شاسوار لە هۆزی گۆرانە، ئەم ژنە بە بلیمەتی و زانینی خۆی ئەم دام و دەزگایەی ڕاگرت، هەتا کڵۆڵ پێ گەیشت لە پاشی کڵۆڵ ئەلیاس لە پاش ئەلیاس خزر لە پاش خزر باباولە پاش باباولە مەنزەر لە پاش مەنزەر حەسەن لە پاش حەسەن حەسەنی دووهەم لە پاش حەسەنی دووهەم دووبارە خزر لە پاش خزر ئەلیاس ئەم (دە)یشتە بە ڕەوشتی دەرەبەگی لە شارەزووردا ئاقا بوون هەتا هاتە سەر سوورخاب.
سورخاب بە چەشنێک بەرزبووە لە ڕۆژهەڵاتەوە هەتا سنەوە لە ڕۆژ ئاواوە هەتا کەرکووک لە شماڵەوە هەتا سابڵاخ لە جنووبەوە هەتا خوزستانی گرتە ژێر دەستی خۆی، وەبوو بە فەرمانڕەوای ئەو وڵاتانە. لە پاش سوورخاب هەڵۆخان و کەریم خان و خان ئەحمەد خان یەکەم ئەمارەتیان کردووە، هەر یەکە لە دەورەی خۆیدا موڵکەکەی فراوانتر کرد. وەبە واتەی مێژووناسەکان ئەردەڵانییەکان هەندێکیان سکەی پارەیان لێ داوە و ئاڵای سەربەخۆیی و پادشاییان هەڵ کردووە و پارەکەیان لە هەموو ناوچەیەکی بێگانەدا ڕەواجی بووە. دوا پادشای ئەردەڵانی خان ئەحمەد خانی سێهەمە کە زایر بەگی باپیرە گەورەی بەگزادەی جافی کوشتووە لە چەمەرگاهـ لە لای پەی گوڵی. لە دەورەی ئەم خان ئەحمەد خانی سێ هەمەدا سەڵتەنەتی ئەردەڵانی تێک چووە. وە یەکێ لە زاناکانی کوردەواری بە تیپی «ئەبجەد» مێژووی لە دایکبوونی خان ئەحمەد خان و چوونە سەر تەخت و شێتبوونی و چابوونەوەی، وە تاڵانکردنی و کوشتنی نووسیوە، چوونکە لە زەمانی پێشوودا کوردەکان بە فارسی نووسراوەیان ئەنووسی، ئەو زانایەش بە فارسی مێژووەکانی نووسیوە و ئەمەیە:
خان اکراد یعنی خان احمد
سال (١) بخت آمد از عدم بیرون
سال (٢) کج بخت یافت حکم و جلوس
در (٣) غلط گشت واله و مجنون
باز صحت بیافت اندر(٤) غم
یافت حکمی ز پیش تر افزون
سال (٥) غمها هزیمتش دادند
رفت بیرون از این زمانهی دون
جا لە پاش دەرچوونی ئەم کتێبە لە کتێبی شەشەم کە ناوی سروەی بەر بەیانەوە مێژووی کوردانە بە درێژی چۆنیەتی هەموو خانەدانێکی کورد ئەنووسرێت. بە واتەی مێژووناسەکان هۆزی بابان لقێکن لە ئەردەڵان جیاو بوونەتەوە ئەگەرچی لە پشتا هەر یەکن ئیمەیش لە سرووەی بەر بەیاندا پێش کەشتان ئەکەین کە لە کوێدا جیا ئەبنەوە.
This work is first published in Iraq and is now in the public domain because its copyright protection has expired by virtue of the Law No. 3 of 1971 on Copyright, amended 2004 by Order No. 83, Amendment to the Copyright Law. The work meets one of the following criteria:
- It is an anonymous work or pseudonymous work and 50 years have passed since the year of its publication
- It is a work where the copyright holder is a legal entity or a work of applied art and 50 years have passed since the year of its publication
- It is a photographic or cinematic work that is not compositive (artistic in nature) first published before 1 January 1999
- It is work published in Iraq before 1 January 1954, and the author died before 1 January 1979
- It is another kind of work, and 50 years have passed since the year of death of the author (or last-surviving author)
- It is one of "collections of official documents, such as texts of international laws, regulations and agreements, judicial judgements and various official documents."
- It is the work of a body corporate, public or private, published by January 1st, 1980 (Article 20, 1971 law).
Public domainPublic domainfalsefalse