Шогмытӧм гижӧдъяс

by Нёбдінса Виттор

Ставсӧ кӧ (быд гижӧд торйӧн-торйӧн) гӧгӧрбоксянь видлавны, зэв дыр тырмас — сы вылӧ кӧть торъя дзонь журнал лэдз. Кутам видлавны дженьыдика: гижысьыдлысь ӧд гижанногсӧ (сямсӧ, морттуйсӧ) позяс тӧдны ӧткымын гижӧд серти.

I.

П. И. Шуктомовлӧн ме ордын нёль стикотворенньӧ. Шогмана гижӧдыс абу, ставыс слабиникӧсь, кыдз шуласны — «кизьӧриникӧсь»: ортсыласяньыс (текникаыс: размер, рифма) абу артмӧмаӧсь, дай пытшкӧссьыс нинӧм оз сюр: сӧмын ӧти кывъяс, лыддьысьлы нинӧм оз пыдӧджык йидж.

«ПЕМЫДЛУН»

(Сьывсьӧ «Бывали дни» моз).

Ми важӧн овлім пемыда,

Эг тӧдлӧ лун ни вой.

Век пессим-тільсим, уджалім

Лёк варыш чукӧрлы.

Кор сӧмын гымыс гымыштіс

Сэк садьмис коми йӧз.

И вӧчис аслыс вӧльнӧй олӧм,

Коми автономия...

Пемыда олігӧн нӧ мед, шуам, эгӧ тӧдлӧй лунсӧ, войыс ӧд кӧть вӧлі жӧ?.. Водзӧ, варыштӧ миян босьтӧма нин литератураад бур ним пыдди (сокол): «Лёк варыш» пыддиыд позьӧ вӧлі шуны «лёк кырныш», либӧ «горш кырныш». Сэсся абу лӧсьыд сьывны «Бывали дни весёлые» ногӧн невесёлӧйтор, дай он вермы: кыдз нӧ сьылан медбӧръя кык строкасӧ? Сэні лишнӧй «слогъяс» эмӧсь.

Мукӧд стикотворенньӧясыс Шуктомовлӧн («Комилӧн праздник», «Ордымлы» да «Частушкаяс») воддза дорсьыс на омӧльджыка артмӧмаӧсь:

«Талун праздник Коми йӧзлӧн,

Парма муын ыджыд гаж!

Юксян луныс (?) Коми мулӧн:

Бара войыс миян важ (?) ...»

Нинӧм он гӧгӧрво татысь! Рифмаыс тай сы пыдди сюрӧма бур, веськыд, чорыд, сідзи и «каж» мунӧ, шуан да... Либӧ со «Ордымлы» шуӧма кыдзи:

«Тэ котырӧн разӧдчы пыр,

Торксьӧдысь гӧрӧдӧс (?) ӧтвылысь нуам,

И зарни моз дзирдав зэв дыр...»

Сьӧкыда на Шуктомовлы сетчӧ стикӧн гижӧмыд!

II.

«Ӧшыбка, дерт, кӧнкӧ эм, точкаӧн да запятаяӧн (.,). Водзӧ бурджыка гижа», — содтӧма Межадорса Микол аслас гижӧд помас. Гижӧма сійӧ висьт — «Масленича» (тайӧ ӧтик висьтыс сӧмын и эм сылӧн, сэсся нинӧм абу). Тыдалӧ, ачыс томиник на — гижӧд серыс абу зэв «рӧвнӧй», дай гижӧ зэв ичӧтиктор йылысь. Сӧмын «ӧшыбкаыс» сылӧн абу куш «точкаын да запятаяын». Медыджыд ӧшыбкаыс Миколлӧн кывъяснас омӧля бергӧдчӧмын:

«Нырис дзимбыр из и босьтіс гӧлик-рос, посводз ваӧн киськаліс дай дзимбыр койис и кутіс мыськасьны. Мыськасис и ваӧн посводз пожъяліс и регыд мыськассис, а мыськассьӧм бӧрын...»

Ӧтилаті (помыс нин) ичӧтика артмыштӧма. Микулай видзӧдӧма вӧлӧн гуляйтӧмъяс да, вӧвъясыд жаль лоӧмаӧсь:

«Коньӧръяс вӧвъяс! Тӧвбыд нажӧвитасны, кыскасясны, а пасибӧ пыдди бок пӧлӧныс швич да швач.»

Колӧ Межадорса Миколлы бурмӧдны гижан текникасӧ, шуны кӧ — комиӧдны: оз ков роч ногӧн кывъяснад бергӧдчыны (оборот речи), роч йитӧдъяс (союзы) оз ков быд кыв бӧрын сюявны. Босьтчыв, ноко, Микулай, водзӧ гижны.

III.

Мыйсӧ абу чукӧртӧма ӧтилаӧ Тун аслас «Коми куплетъясас»! Кывтӧ верман веськыда жугӧдны, сэтшӧма бертлӧдлыны-вегльӧдлыны колӧ. Быд куплет помасьӧ тадзи: «А таысь водзӧ миянлы, дерт жӧ, оз позь мунны». Сӧмын, ме думысь, Тун уналаті босьтӧма кутшӧмкӧ важ роч куплетъясысь, уналаті оз мун ӧнія олӧмланьыс, босьтам кӧть:

«Миян пӧра овсьӧ нора:

Ылӧдлӧны, пӧрйӧдлӧны,

Куралӧны, озырмӧны,

Жугӧдӧны, кокӧдӧны,

Конъялӧны, талялӧны...»

Кодъяс нӧ ӧнія пӧранас Коми муас тадзи вӧчӧны? Тунъялан жӧ тэ, Тунӧй, нинӧмабусӧ! Сэсся таті бара жӧ оз лӧсяв коми олӧмӧ:

«Банкын касса, сьӧмыд масса,

Чекыд тырмӧ, сьӧлӧм сырмӧ,

Кассир юсяс, сьӧм оз помась...»

Весьшӧрӧ ставсӧ гудралӧма. Ӧтилаті веськыда лоӧма шуӧмыс Коми йылысь, сатира модаыс кӧть этша эм, со:

«Коми кывйыд тыри рочӧн:

Отступайтны, наступайтны,

Развивайтны, набивайтны,

Предложитны, отложитны,

Планируйтны, кредитуйтны,

А таысь водзӧ миянлы,

Дерт жӧ, оз позь мунны.»

IV.

Самко Ӧльӧлӧн висьтыс «Кӧк йылысь» оз шогмы, зэв ичӧттор, сэсся гижан сямыс ставнас роч ногса и. Морттуйыс, тыдалӧ, эм эськӧ висьтъяссӧ (проза) гижныс да, оз, буракӧ, ачыс зіль шыльыдджыка гижӧмланьыс.

V.

Зэв кузь мойд — «Озыр да гӧль вокъяс» — гижӧма Сопонь Ваньӧ. Прамӧй бура гижӧма, тӧдчӧ морттуйыс висьтъяссӧ гижныс. Сӧмын тайӧ мойдыс оз мун Коми журналын: ӧти кӧ, нинӧм бурсӧ оз сет лыддьысьяслы; мӧд кӧ, роч мойдкыв вылысь лӧсьӧдӧма. Колӧ видлыны висьтъяссӧ гижавны коми олӧм йылысь.

VI.

Конан Ӧльӧксанлӧн куим стикотворенньӧыс ( «Ордымлы», «Комсомоллы», «Водзӧ») абу жӧ шогманаыс. Ставыс кыдзкӧ неладнӧ артмӧма: уналаті он гӧгӧрво, уналаті ӧтиторсӧ шуӧма мӧд ногӧн, рифмаяснас ёна тшыкӧдалӧма гижӧдсӧ, мукӧдлаас чукӧртӧма-ӧтлаалӧма куш кывъяс (подбор слов):

«Сьӧд парматі мунны тшӧкыд (?)

Колӧ вӧчны югыдін...

Дона коми гижысь котыр

Перйис милы (миянлы) коми кыв (?)...

Писькӧд, орӧд тшӧкыд пармасӧ,

Сет миянлы коми кыв…»

Оз позь дзик сідзи шуны: коми гижысь чукӧр пӧ перйис миянлы коми кыв, либӧ кевмысьны «Ордымлы» тадзи: «Сет миянлы коми кыв». Коми кывйыд ӧд ва-жы-сянь нин эм!..

«Уна нин аддзывлім олӧмлысь ногсӧ,

Аддзывлім гажсӧ, быдсяма шогсӧ...

Войясыс кузьӧсь вӧліны. Пемыд...

Видзӧда войяснас, дзирдалӧ кодзув,

Видзӧда, тӧлысьыс мыччӧма юрсӧ...

Петӧма вой тӧв, парматі жургӧ,

Ловзьӧны пуясыс, кодсюрӧ дзуртӧ...»

Тадзи пӧшти ставсӧ гудралӧма бура кузь стикотворенньӧ «Водзӧ» (17 строфа, 68 строка).

Ёна на колӧ Конан Ӧльӧксанлы шыльӧдны гижӧдъяссӧ ортсысяньыс, медъёнасӧ бурмӧдны пытшкӧсладорсяньыс.

VII.

«Усть-Немса Ӧньӧ Алипей» гижӧма ӧти «висьт» — «Вӧв корсигӧн». Кайлӧмаӧсь вӧрӧ вӧв корсьны кӧкъямысӧн. Аддзылӧмаӧсь чукля пу — «коса пу вылӧ зэв мича». Сы бӧрын аддзылӧмаӧсь нюр. Вӧлыд абу сюрӧма, лэччӧмаӧсь бӧр гортаныс сэсся ставныс. Алипейлысь мамыс юалӧ: «Воин, пиӧй?» — «Ме сылы ӧтвет видзи: вои». Со и ставыс.

VIII.

Зэв омӧлик стик артмӧма А. П. Ти-лӧн Слӧбӧдаса поп йылысь: «Блин-крест-клоп — Слӧбӧдаса поп». Гижӧма 60 строка поп горшлун йылысь. Сы йылысь ӧд быдӧн нин тӧдӧны, гижныс весиг оз ков вӧлі сы мындасӧ.

IX.

Оквадса «Сӧлӧвей» абу жӧ вермӧма гижны мичаджыка «Коми газет» йылысь:

«Ӧкурат да газет вылад

Ас сикт понда гижӧма.

Сьӧлӧм вылас батьлы воис коми газетыд:

Тешкодь тайӧ газет, морт моз висьталӧ…»

X.

Кӧкъямыс стикотворенньӧ Сиволод Туисовлӧн ме ордын. Сӧмын вывті на слабӧсь ставыс. Мортыд эськӧ ас гӧгӧрса ӧлӧмсьыс сюрӧссӧ босьталӧма да, абу вермӧма панны ни кыны — некодар боксянь абу артмӧма, пытшкӧсласяньыс ни, ортсыласяньыс. Весиг бурджык стикыс оз сюр петкӧдлыныс, ставыс татшӧм кодьӧсь:

«Мыйкӧ тон ӧд сэсся лоӧ,

Менам улӧс эштіс.

Вайлӧ ӧдйӧ меным шкурка,

Менам улӧс эштіс...»

«Аквад сиктсянь кык верст сайын

Выйим Тывйыв деревня.

Тывйыв сиктса нывъясыдлӧн

Кӧсаясыс мышкуӧдз, —

Ӧсьт, бальӧ-бальӧ-бальӧ да,

Ӧсьт, бальӧ-бальӧ-бальӧ!..

Менӧ быдӧн тӧданныд:

Нимӧй менам Сиволод,

Рӧдинаӧй Аквадйысь,

Айкинаын велӧдча…»

Ёна на, другӧ Сиволод, колӧ тэныд велӧдчыны стикъяснад гижныд!..

XI.

В. Матвеев гижӧма «Куим бать», кутшӧмкӧ алимент йылысь кӧсйӧма висьтавны да, нинӧм абу артмӧма, сэсся помас содтӧма: «продолжение следует». Оз нин ков сылы «следуйтны» та йылысь водзӧсӧ — весьшӧрӧ вошӧ гижӧмыс.

XII.

Чуксалан-кыпӧдан кывъясӧн гижӧма Митёв (Межадорса) кык стикотворенньӧ: «Том йӧзлы» да «Ленинлы». Со кыдзи шуӧма «Том йӧзлы»:

«Ми томӧсь, ми ёнӧсь, ми збойӧсь,

Батьяслысь уджъяссӧ нуӧдам помӧдз,

Некодысь повтӧг — лэптӧмӧн юръяс,

Асьным ми аддзамӧ туйяс.»

Сӧмын абу кутӧма чорыдджыка размерсӧ ни, рифмасӧ. Уналаті роч вылӧ сэсся кыскӧ:

«Косясьӧм, юӧм и матькӧмлы

Места выль олӧмын лоны оз ков…»

«Ленинлы» (гижлӧма Ленин кулан лун кежлӧ) — сэтшӧм жӧ, абу зэв омӧля гижӧма. Водзӧ велӧдчӧмӧн Митёвлӧн, ме чайта, бурджыка кутас артмыны гижӧдъясыс.

XIII.

В. Бабинов ыстылӧма бура уна гижӧдторъяс эськӧ да, нинӧм торъя на пиын абу.

«Нылӧй, мича гӧрд бандзиба,

Радейтӧ менӧ збыльысьӧн,

Ок, сьӧлӧм висьӧ тэяд понда,

Аканьӧй, гӧрд бандзиба!..»

Мӧд стикотворенньӧын ( «Радейт») пӧшти ӧткодя шуӧма:

«Ой, гӧрд бандзиба тэ, мича нылӧй,

Радейт чорда менӧ, сьӧлӧмсянь.

Радейт ёнджыка сьӧлӧмсянь менӧ,

Мус дорысь ог эновт ме тэнӧ...»

Дерт, татшӧм «поэзияыд» оз мун некутшӧм журналын. Сэсся Бабинов норасьӧ-элясьӧ редакция вылӧ: мыйла пӧ онӧ лэдзӧ... ог пӧ кут ме гижны сідзнад... Тайӧ элясьӧмыс ас вылас сӧмын мунӧ.

Эм ӧтик стикотворенньӧ сылӧн — «Смена». Ме чайта, босьтӧма роч вылысь, кӧть ачыс и шуӧ: аслам пӧ тайӧ. Гӧгӧр тӧдчӧ абу аслас, дай гижӧма роч нисьӧ комиӧн моз:

«Ветлӧ-мунӧ му-вӧр вылын,

Дажӧ быгъя ваяс вылын,

Локтӧ ыджыд шумӧн-бурӧн

Батьлӧн миян — ВКП-лӧн

Аслас ичӧт кык пӧвст йӧзлы (?)

Кывъяс горӧн: Будь смена!..

...Сетны кывйӧн да бур мода

Лоад миян ті смена...

... Весиг сетӧ здук (?) чорыда

Ассьыс чорда чипсан звук (?): смена!»

Некутшӧм рифма абу, уналаті ударенньӧяс артмӧмаӧсь мӧдлаӧ, кытчӧ оз ков, сэсся нинӧм он гӧгӧрво. Колӧ гижны восьсӧнджык, медым гӧгӧрвоисны лыддьысьясыд-кывзысьясыд. Ёна на Бабиновлы ковмас велӧдчыны шыльыда гижны. Зіляс кӧ, вочасӧн артмыны кутас.

XIV.

Нинӧм абу артмӧма гижӧдъясас: Непӧ Ӧльӧксанлӧн, Н. Сельковлӧн, Титӧ Ӧльӧксанлӧн, А. С. Чуд-лӧн, П. С. Потаповлӧн, Н. Попов (Абъячой), Ш.-Й.-Н.-лӧн, Ст. Поповлӧн, И. А. Смолевлӧн, В. Покровскийлӧн, Опӧлӧн, С. Шевелёвлӧн, В. Пешкинлӧн, В. Ватамановлӧн, Митрей Мишлӧн, А. Мишаринлӧн, «Р. С. Ф.» селькорлӧн, Аркадейлӧн, Коданёвлӧн, Дзоля Колялӧн, Кузь Васьлӧн, Елпимов Сер-млӧн, Дӧрӧш Ӧльӧшлӧн, Липин Митрей Иванлӧн, Габов Гриша Ӧльӧксанлӧн, Арикинлӧн, Ӧльӧш Кольлӧн, Иван Кирӧлӧн, П. Болотовлӧн, Ыджыдвидзса Мишлӧн, Му-Мулӧн, Куприклӧн, Ладыгинлӧн, Вань Миколлӧн, В. Лапшинлӧн, К.-У.-В.-лӧн. Гижӧдъясыс налӧн весиг видлӧгъяс пыдди босьтны оз туйны: вывті нин ичӧтикторъяс йылысь гижалӧмаӧсь, либӧ дзугӧмаӧсь, рифмаяс-размеръяс некодлӧн абу — прӧстӧй гижӧд стик модаӧн. Кодсюрӧлӧн тайяс пиысь эмӧсь и висьтъяс, сӧмын стикъяс кодь омӧликӧсь жӧ; зэв посньыдик челядьлы быттьӧ гижышталӧмаӧсь мыйсюрӧ, ладтӧг, коми кывнас вӧдитчыны кужтӧг да. Колӧ налы ставныслы ёнджыка лыддявны коми гижӧдъяс, тӧдмасьны найӧн ортсысяньыс и пытшкӧссяньыс. Сэки, дерт, бурджык гижӧдъяс вермасны артмыны асланыс.

XV.

Педь Геньлӧн эм висьт «Выль олӧмлань». Гижан ладыс уналаті торксялӧма: гижас-гижас ӧти ногӧн, сэсся бергӧдас мӧдарӧ:

«Батьыс кватитіс вӧжжи, кӧсъяс кучкыны Ивантӧ да кутчысяс Иваныд...

Батьыс кватитас чер, кӧсъяс керыштны Иванӧс да Иваныд удитӧма пышйыны...»

«Глаголыслӧн» пормаясыс ӧти сёрниын уна ног вежласьӧны: ӧтилаын помасьӧ «ис», мӧдлаын «ас», бӧрвылас бергӧдӧма «ӧма» вылӧ. Медъёнасӧ торкӧ гижӧдсӧ роч ногсӧн кывъяснас бергӧдчӧмыс:

«Вӧлӧсьтын кывсис, мый воссьӧма комсомол ячейка... Ог видзӧдлы, мый аслам пи... А удж вылад Иван...»

Татшӧмыс зэв уна пырӧма. Татшӧмъяссьыс колӧ мездысьны, бурджыка артмас коми ногӧн. Педь Геньлӧн тӧдчӧ морттуйыс висьтъястӧ лӧсьӧдлыны (гижавны). Эмӧсь сылӧн зэв мича инъяс:

«Кок улас визывтӧ, небыдика — кань мургигмоз, ёль, пальӧдӧ Иванӧс шогысь...» «… Кыськӧ медся бӧръяысь тӧвру вайис кӧклысь — «ку-ку!..» Медся бӧръяысь йӧла бӧр вайис ку-ку... Сэсся ставыс гӧгӧр ланьтіс...»

Тайӧ висьтсӧ гижысьыс абу помалӧма. Колӧ помавны, ёнджыка шыльӧдны, вермас артмыны бур гижӧд таысь.

Омӧльджыка артмӧма Педь Геньлӧн стикотворенньӧ «Тулыс». Ӧтилаын шуӧма:

«Вот и тулыс воис,

Ывла вылын шоныд,

Кык кодь гажа лоис,

Сьӧлӧм вылын долыд.»

Тані «вот и»-сӧ кӧ вежан (сійӧ роч ногса), зэв шыльыд лоас — размер эм, рифма бур и. Мӧдлаын гижӧма:

«Ызгӧны зэв нора

Вӧрын садьмӧм пуяс.

Кӧдзыд налы пасьтӧг

Сулавны тӧв улын...»

Тані абу нин лючки артмӧма. Шоныд, гажа тулысын нинӧмысь нин пуясыдлы норасӧ ызгыныс да кынмыныс. Бӧрвылас сэсся торксьӧма стикыс — размерыс вошӧма, рифмаыс омӧльтчӧма и:

«Видзӧдламӧй, вокъяс,

Мый сетас таво гожӧм.

Нянь кӧ миян воас —

Тӧвбыд олам гажӧн».

Педь Геньлы колӧ сетчыны гижӧдсӧ шыльӧдӧм вылӧ, текникасӧ бурмӧдӧм вылӧ, сюрӧссӧ сійӧ этша кужӧ нин нуӧдныс.

XVI.

Спира Прокӧлӧн кык стикотворенньӧ ме ордын: «Тулыс» да «Тувсов удж». Выльторйыс некоднанас абу. «Тулысыс» — подражанньӧ М. Лебедевлы:

«Гажа тулыс воис,

Гӧгӧр сылӧ лым...»

Сэсся размер да рифма вӧснаыс уналаті сорлалӧма ӧткаторсӧ унаторкӧд (единственное число с множественным):

«Ловзьӧ пулӧн коръяс,

Петӧ муысь гаг...»

Колі эськӧ: «ловзьӧны», «петӧны муысь гагъяс» (оз ӧд пет ӧти гаг).

«Лун и асыв сійӧ пыр

Идъяс-зӧръяс кӧдзӧ...»

Шулывлӧны: «ид кӧдзны, зӧр кӧдзны, сю кӧдзны», оз: «идъяс кӧдзны» (шулывлӧны сӧмын ӧзимъяс йылысь: таво пӧ идъяс бурӧсь локтӧны).

Спира Прокӧ тӧдӧ нин бура кодь гижанногсӧ. Колӧ босьтчыны ещӧ ёнджыка тӧдмасьны. Сэсся колӧ выль оласногсьыс босьтавны гижӧд сюрӧсъяссӧ.

XVII.

Сук Парма гижӧма поэма кодьӧс «Армияӧ ветлӧм» (куим юкӧна). Размерсӧ эськӧ лӧсьӧдӧма да, ставыс «против ударения» лоӧма, рифмаыс абу некӧн. Сылӧн эм мӧд гижӧд — ичӧтик стик «Тулыс». Тайӧ бурджыка артмӧма. Дженьыдик гижӧдӧн вермӧма шымыртны медколанторсӧ: мулысь садьмӧмсӧ, валысь збоймӧмсӧ, пӧткаяслысь гажӧдчӧмсӧ, йӧзлысь нимкодясьӧмсӧ, —

«Тӧв бӧрын быдӧнлы

Тулыс зэв муса,

Нимкодьӧн кылӧны:

— Май!.. Тулыс!.. Вӧля!..»

Ёнджыка кӧ Сук Парма кутас зільны ассьыс гижӧдъяссӧ бурмӧдны, вермас бур гижысьӧн лоны — морттуйыс сы вылӧ тӧдчӧ нин сылӧн.

XVIII.

Сиктса морт (Часысь) гижӧма висьтас «Эжва кузя». Нинӧм абу вермӧма петкӧдлыны мортыд аслас висьтнас. Кывтӧны пыжаяс. Ӧти пыжын вит морт. Кайлӧмаӧсь карӧ нянь ньӧбны. Сюрӧма няньыд. Кывтысьяслы долыд — «пыжсянь мӧдіс киссьыны мича гӧлӧсӧн сьылӧм шы:

Рытъя, шу, кадӧ матушка

Менӧ рӧдитіс...»

«Со кыдзи судзӧдӧны коми сиктын олысьяс ньӧбӧм нянь», — помалӧ Сиктса Морт ассьыс висьтсӧ. Он и гӧгӧрво, мый кӧсйӧма шуныс: бура-ӧ, сьӧкыда-ӧ судзӧдӧны коми йӧз няньсӧ?..

XIX.

С.-Ӧ. ӧтпырйӧ ыстылӧма 6 стикотворенньӧ. Ставыс омӧликӧсь — размер ни, рифма ни, некутшӧм пасъяс ни, нинӧм абу. Сюрӧсъясыс вывті нин нинӧм оз сулавны (петкӧдла ньӧти веськӧдлытӧг):

«Югыд лунӧй том гаж кадӧй

Кор но бара аддзысям?

Кольӧмыд тэ том гаж лунӧй

Ёна ылӧдз миянысь.

Ог нин аддзысьлӧй ми немӧс

Югыд шонді том гаж лун».

Стикӧн гижны оз на сяммы С.-Ӧ., колӧ видлыны прозаӧн, сӧмын бурджыктор колӧ босьтны сюрӧс (тема) вылад.

XX.

Симаков Иванлӧн гижӧдъяс (стикъяс) вочасӧн пыр шылялӧны: размеръяс, рифмаяс бура нин артмӧны (корсюрӧ кӧть сы понда гижӧдыс неуна и страдайтӧ). Ме ордӧ веськалӧма сылӧн бура кузь стик — «Выль туйӧд» (сьывсьӧ пӧ «Смело, товарищи» моз), — чуксалӧ коми йӧзӧс «выль туйӧд» мунны, сӧмын оз сэтшӧмсӧ индав, кыдзи колӧ мунныс — куш кывъяс ставыс.

XXI.

Жан Зепов кӧсйысьӧ бура «старайтчыны»: «ог дугды гижӧмысь, кӧть роч вылысь лӧсьӧда-а, вешта ассьым «Жан» нимсӧ, вӧча ачымӧс памятник пыдди Жан Морӧслы», — ошйысьӧмӧн моз, сьӧлӧмсяньыс гижӧма Зепов аслас письмӧӧ. Зэв, эськӧ, тыдалӧ, мортыдлы окота гижныс да, оз на прамӧя артмы-а. Гижавны заводитӧма 1926 восянь, август тӧлыссянь. Ме ордын сылӧн эм вит гижӧдтор: «Мужик да капитал», «Мортлӧн лэбзьӧм енэж вылӧ», «Пожӧм», «Выль ногӧн» да «Стенька Разин». На пиысь шогманаыс абу на. «Мужик да капитал» гижӧдсӧ кӧсйӧма вӧчны, буракӧ, зэв ыджыд поэмаӧ, помас тай шуӧма-а: «Водзӧ лоӧ на. Тайӧ гижӧдсӧ лэдзанныд кӧ, желательнӧ лэдзны певраль тӧлысь кежлӧ, кор сар Ӧльӧксан II мездіс крестьянаӧс муысь. Мӧд часьт лоӧ Певральса революцияӧдз, коймӧд часьт лоӧ Октябрса революцияӧдз. Мӧд часьт март тӧлысь кежлӧ, а коймӧдсӧ Октябрса революция кежлӧ»... Первой часьтыс тай зэв омӧлик-а, нинӧм некод оз гӧгӧрво сэтысь. Мукӧд часьтъясыс абуӧсь на. Первой часьт кодьӧс кӧ гижны — оз сулав босьтчывныс весиг, оз мун ньӧти стикланьыд. «Пожӧмыс» — подражанньӧ Илля Васьлы (сылӧн эм «Пожӧм» Жан Морӧсӧс казьтылӧм кузя. Зепов гижӧма Лыткин Степ. Ёгорӧс казьтылӧм кузя), сӧмын вывті жеб артмӧма. Войвылын быдмӧма пожӧм, шогсьӧма сэн, копрасьӧма, сьӧкыд лым сійӧс личкӧма —

«Видзӧдіс лунвылӧ,

Горзіс сэн, сэтчӧ:

Шоглунсӧ татысь

Мездыны корис.

Эз кыв сэсь (?) лунвылыд,

Эз мезды найӧс (?)

Шогысла кондаӧдз

Косьмис нин пожӧм...

Бара на ӧтвылысь (?)

Шогсисны найӧ (?),

Корисны мездлун.

Коркӧ тай сюрис жӧ

Мездлуныс налы:

Сэтчӧс йӧз (?) садьмис...»

«Мортлӧн лэбзьӧм» — греческӧй мойд, Дедал йылысь, кыдзи сійӧ пиыскӧд (Икаркӧд) сиськӧн крепитӧм бедьясӧн лэбзьӧмаӧсь Крит ді вывсянь Италияӧдз. Пиыс вывті вылӧ качӧдчӧма, шондіыд сывдӧма сисьтӧ (воск), бордъясыд чуктӧмаӧсь да ачыс саридзӧ усьӧма, вӧйӧма.

«Выль ногӧн» да «Стенька Разин» — комсомолса песенникысь босьтӧма, вуджӧдӧмыс (переводыс) вывті омӧль лоӧма.

Ёна на ковмас Жан Зеповлы велӧдчыны гижныс. Колӧ зільны бурмӧдны-мичаммӧдны гижӧдъяссӧ, медым збыль вылӧ вермис «вештыны Жан нимсӧ»... Тайӧ вит гижӧдторъяс оз на тӧдчы сылӧн Жан Морӧслань «кӧвъясьӧмыс». Ме ногӧн, Зеповлӧн висьтыс бурджыка артмӧ. Колӧ сэсся гижан сюрӧсъястӧ аслыд корсявны (ас гӧгӧрса олӧм пӧвстысь), оз ков вывті ёна сетчыны роч вылысь вуджӧдалӧмъясӧ — сійӧ абу зэв кокнитор.

XXII.

Венько Иванлӧн эм ӧти сьыланкыв — «Нэм коллялӧм» (семьяпытшса олӧм йылысь). Вывті кузя лӧсьӧдӧма да, сьӧкыд сьывныс. Гижӧдас некутшӧм рифма абу, размерыс эськӧ эм да, ударенньӧясыс кӧнсюрӧ неладнӧ артмӧны, роч кывъяс паныдасьлӧны и, — ставыс сійӧ мисьтӧммӧдӧ сьылӧмсӧ-лыддьӧмсӧ. Сэсся эмӧсь ӧтлаасян кывъяс — сьылігад мӧдтор верман гӧгӧрвоны:

«Тшӧктӧм бӧрад дыр он жукайт (?)

Зіля корсян аслыд пӧвтӧ (гӧтыр путӧ)

думайттӧмӧн...»

Тані колӧ гӧгӧрвоныс «думайттӧг», кывны кутас «думайтӧмӧн».

Сюрлӧны татшӧминъяс (гӧль коми кывйыд да?!):

«Ӧтувтчӧмнад кокньыд лоӧ

Овны-вывны ловъя дырйи

Кокньыдика...»

Дерт, ме чайта, кокньыдикатӧ ловъя дырйи овны-вывныд лоӧ кокньыд (рочӧн кӧ: масло масляное).

Эм нӧшта со кутшӧмтор:

«Зыксьӧм, пурсьӧм, юксьӧмъяссӧ

Колӧ ставсӧ талялавны…»

Выль «порма» коми кывйыдлы кыпӧдӧма Венько Иваныд (кыськӧ тай гудъяс!) — «талялавны». Валялай!.. Та серти — о-о-о, кутшӧма нӧшта содас-озырмас миян коми кывйыд!.. Талялавны, палялавны, малалавны, азялавны, казялавны, пасялавны… — оз весиг помаласьлы!..

Сюрӧсыс эськӧ гижӧдыслӧн этша шогмана кодь, сӧмын бура шыльӧдтӧг-мольӧдтӧг, ёна веськӧдлытӧг тайӧ сьыланкывсӧ оз сулав йӧз пӧвстӧ паскӧдныс.

XXIII.

Манӧй Ӧньӧ — 12 арӧса гижысь. Дерт на, сылӧн омӧля артмалӧ шыльыд гижӧдъясыд. Гижӧ посньыдиктор йылысь, мый ачыс аддзывлӧ, тӧдлывлӧ. Сійӧ — бур «признак»: оз босьт мортыс тӧдтӧм сюрӧс (сійӧн ӧд верман торксьыны). Ӧні, мися, сылӧн омӧля на артмалӧ гижӧдъясыс. Со босьтам «Тулыс».

«Ныв-зон пуксялісны пыжӧ,

Мӧдӧдчисны кывтны.

Кывтігмоз ныв-зон

Горӧдісны сьывны.

Тулыс гажа кад,

Утка, юсьяс горзӧны,

Челядь утка кыйӧны,

Войясыс югыдӧсь.

Челядь ми зэв радлам,

Гӧрд галстук ми новлам…»

Либӧ мӧдӧс босьтам — «Арся пӧра»:

«Воис ар, быдлун усьӧ лым,

Кыйны тар котралам,

Пукталам лэчьяс,

Аддзылам кӧчьяс,

Шонтысьны биасьлам,

Ва кӧлуй косьтысьлам...

Воӧма тӧв нин,

Уркай ми кыям,

Ягъясті ветлам,

Чойяс исковтам,

Лямпаӧн шывгам...»

Татшӧмӧсь жӧ сылӧн: «Гажа лун», «Тувсов лун», «Вӧралысь», — ставыс челядь олӧм йылысь. Быдмыштас да, велӧдчас да, бурджыка кутас гижны.

XXIV.

Манӧй Оньӧ ыджда кымын жӧ эм мӧд гижысь — Иван Вась (коркӧ вӧлі гижсьывлӧ Домна Васьӧн). Сылӧн неуна мӧд ногсаджык гижӧмыс. Гижӧ «ыджыдджыкторъяс» йылысь — гырысь гижысьяскӧд орччӧн кӧсйӧ сувтны. Сы понда гижӧдъясыс сылӧн уналаті жебмӧны. Сэсся, тыдалӧ, Васьӧыд ёна нин лыддьывлӧма роч поэзия да, сыланьӧ кыскӧ сійӧс:

«Сэки, кор шонді рытъя пырас,

Кор кусӧ мича, югыд лун,

Сэк узьӧм сюзьлӧн вӧлись бырас,

Восьтас син — сылы воас лун...

Кор войыс кольӧ, кыа петӧ,

Асъя шонді югдӧдас вӧр,

Сэк сюзь оз аддзы, синъяс пемдӧ:

Рыт воис сылы — водӧ бӧр...»

Тані кывъяснас бергӧдчалӧмыс дзик роч модаа: «Сэки, кор... Кор, сэки...» Коми гижӧдад оз ков тадзи шуныд. Сэсся Иван Васьӧ ёна сетчӧма роч стикотворенньӧяс вуджӧдӧмъясӧ, — вывті оз ков сы вылӧ ыштыны. Васьӧ кужӧ нин прамӧй бура рифмаяс лӧсьӧдны, дай размерыс эм:

«Тшыглы таво лоӧ кувны,

Эз во муяс вылын нянь,

(Гашкӧ, певпом ковмас нювны),

Сӧмын колӧ сетны дань...»

Тайӧс ме босьті «Важӧн» нима стикысь. Тӧдчӧ: Иван Васьӧ сюрӧссӧ талы босьтӧма кытыськӧ мукӧд гижӧдысь — коми муын эз вӧвлы татшӧмыд: крестьянин вӧлӧн мунӧ — мунӧ карӧ-заводӧ, нажӧвитчыны:

«Сійӧн заводӧ ме муна,

Колӧ мынтыны оброк…»

Гижӧд помас пасйӧма: «Татшӧм олӧмъяс вӧлӧмаӧсь важӧн оброшнӧй крестьяналӧн»... Та серти нин тыдалӧ: гижӧма тӧдтӧмтор йылысь.

Иван Васьысь вермас лоны бур гижысь, сӧмын колӧ зільны ассьыс гижан сямсӧ комиӧдны.

Ӧні кежлӧ сэсся тырмылас: унджыкыслысь видлалӧма лои гижӧдъяссӧ.

XXV.

Мыйяс нӧ оз тырмыны выль гижысьяслӧн? Ме ногӧн, со мыйяс:

1. Сюрӧссӧ оз кужны босьтныс, оз вермыны паськӧдныс, либӧ вывті паськалас да, йитныс оз сяммыны.

2. Пытшкӧсладорсяньыс унджык гижӧдыс вывті омӧльӧсь — унджыкыс гижӧны зэв посниторъяс йылысь, омӧля думайтӧмӧн; ӧти гижӧдын уналаті кывъясыс паныдасьлӧны, зутшасьлӧны.

3. Техникаыс (ортсыладорыс) оз артмы: размер ни, рифма ни, бурджыка шыльӧдӧм ни, — кыдз веськалӧ гижӧны.

4. Роч ногӧн вывті на ёна гижиганыс бергалӧны.

5. Оз зільны коми кывъяссӧ бурджыка корсявны, вывті уна пӧв ӧткодь кывсӧ гижӧны, мисьтӧма артмӧны сы понда гижӧдъясыс.

6. Коми грамматикасӧ унаӧн оз тӧдны либӧ ордйӧны рифмаяс да размеръяс вӧсна.

7. Роч вылысь вуджӧдалігӧн кутчысьӧны гижӧдас кывйысь кывйӧ — сідзи некор оз артмы.

8. Омӧля на тӧдӧны выль олӧмыслысь ногсӧ, политикасӧ.

Кодлӧн эм сямыс, кужӧмыс (талантыс), оз лэччысь гижӧмысь: сійӧ пыр кутас водзӧ велӧдчыны, зільны бурмӧдны ассьыс морттуйсӧ.

Водзӧ босьтчылӧй, коми гижысьяс!