Хъæууон афтекты фæдыл (Коцойты)
| Хъæууон афтекты фæдыл (1901) by |
| Фыст датæ: 1901, Рауагъ аз: 1901. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Адæмы низтæ æмæ фыдбылызтæн хосгæнæг махмæ фылдæр сты моллотæ æмæ дæснытæ — Хуыцауы «минæвæрттæ». Æнахуыр талынг адæмы ’хсæн сын ахæм кад ис æмсс сын æууæндынц сæ алы ныхасыл дæр. Æмæ уыцы эскулаптæ дзурынц адæмæн, зæгъгæ, Хуыцауы фæндон уыдон дзыхæй чи нæ фехъуса, афтæмæй медицинæйы æххуыс чи агура, уый баййафдзæн зæдтæ æмæ дауджыты фыдæх.
Ныронг дæсныты нæ хъуыд уыцы «æцæг хабар» дзурын, уымæн æмæ талынг адæмæй медицинон æххуысæн йæ кой дæр ничи зыдта, фæлæ ныр афæдз, кæнæ дыууæ азы иу хатт хицæн хъæуты фæзыны зылды дохтыр æмæ рынчынтæн амоны алыхуызон хостæ. Уыцы хъуыддагæй сæ маст фыцы эскулаптæ-дæснытæн æмæ алы мадзæлттæй адæмы ардауынц, сæ цæстысындз чи у, уыцы медицинæйы ныхмæ... Цæуы тох æмæ, хъыгагæн, уæлахиз вæййы моллотæ æмæ дæсныты ’рдыгæй. Уыдон сæ дæсныфæрсæнтæ æмæ сæ арфæтимæ æдзухдæр цæттæ æмæ æввахс лæууынц, медицинæйы æххуысмæ та цæуын хъæуы горæтмæ, 20–50 версты бæрц. Дæснытæ æмæ моллотæ сæ армы бын дарынц талынг адæмы зонд, мур пайда йын нæ хæссынц, афтæмæй нæ ауæрдынц стигъыныл. Æмæ сын фидгæ та цас кæнынц! Фидынц сын, зæгъæм, ахæм уынаффæтæн: тæфсæгæй рынчын дæ, уæд исты амынд нысайнаг дæ хъуыры бакæн, кæнæ дыццæг æхсæвы, йе æртыццæг æхсæвы аргæвд зылынцæст урс сæныкк, кæнæ йæ сæры астæу урс стъæлф кæмæн уа, ахæм урскъах сау уæрыкк... Ахсæнæй чи хъæрзы, кæнæ æндæр хуылфыдзаумæттæй хъыгдард чи у, уый хъуамæ куывды ацæуа искæцы дзуармæ, æртæ кæрдзыны, физонæг, нуæзт, бæмбæджы бындзыг, хæрдгæ-æвзист æндæхтæ йемæ айса, афтæмæй... Кæд æмæ низ уæззаудæр уа, уæд йæ рецепт дæр уыдзæн вазыгджындæр... Уæд бахъæуынц алæмæты цыкурайы фæрдыг, урс уасæг, сау карк, Сафайы рæхысы сæг, æхсæв, бон — æмæ цынæ диссаг æрымысынц молло æмæ дæсны!..
Фидарæй зæгъæн ис уый, æмæ уыцы сафинаг митæ уыдзысты, цалынмæ адæмæн медицинон æххуысы хъуыддаджы хуыздæр уавæртæ арæзт не ’рцæуа, уæдмæ.
Быдыры ирон хъæутæй иу-дыууæйы, чысыл афтектæ кæм ис, зылды дохтыртæ кæм цæрынц, уыдоны адæм æнæууæнк кæнынц дæсныты «хостыл» æмæ арæхдæр агурынц медицинон æххуыс.
Тагъд уыдзæн, æвæццæгæн, ахæм рæстæг, æмæ уыцы хъæутæй сæхи айсдзысты дæснытæ... Иннæ хъæутæн ницы пайда ис фельдшертæй, бирæтæ сæ уынгæ дæр никуы фæкодтой. Афтæмæй тынг æхсызгон хъæуы, медицинæйы æххуыс къухы цæмæй æфта, уый. Кæй зæгъын æй хъæуы, алы хъæуы бон нæу йæхи фельдшер æмæ афтек дарын, фæлæ уый хыгъд, махмæ гæсгæ, быдыры хъæутæй алкæмæн дæр, стæй хохы алы комæн дæр (астæуккаг хъæуы) сæ бон уаид чысыл афтектæ саразын, æппæты хъæугæдæр хостæ кæм уа, стæй бирæ дæсныйад кæмæн нæ хъæуа, ахæмтæ. Хуыздæр уаид афтектæ скъолаты байгом кæнын (скъолатæ та ис алы хъæу æмæ комы дæр) æмæ сæ ахуыргæнджыты бæрны раттын, уыдон адæмы тыххæй сæхи нæ атигъ кæндзысты ахæм куыстыл.
Хъæууон афтектæ аразынц бардарæг хицауады фæндонæй, æнахуыр адæм та, ныр цы уавæры сты, уымæ гæсгæ сæхæдæг не ’рхъуыды кæндзысты уыдон радомын. Хорз уаид, хъæуты æмбаргæтæ уыцы хæс сæхимæ куы райсиккой, уæд... Афтек саразынæн фаг уаид 100–150 сомы, стæй æрвылаз ног хостæ æлхæнынæн та — 50 сомы, — уый хъæуы цæрджытæн тынг зын нæ уыдзæн, афтæмæй сырæздзæн ахсджиаг хъуыддаг.
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
- and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).
This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 122 years or less since publication (if applicable).
Public domainPublic domainfalsefalse