Хиджрет

by Amdi Giraybay

Хиджрет  (1923)  by Amdi Giraybay

Latin script: Hicret

"Къырым мухаджирлери ярдым джемиетининъ сайгъылы азаларына багъышлана"
Рысакъ джекип тачинкагъа, азмандайын дувулдап,
Бир кунь койге бир кок башлы джавур кельди зувулдап.
Галавагъа тюшти де, сонъ онбашыны багъыртты,
Койде болгъан къартны-джашны "Культёпеге" чагъыртты:
- Приставмы? Урядникми? Ким биле оны, бир къазакъ...
- Кимдир дийсинъ! - недир дийсинъ...
я "набордыр", я "ясакъ".
- Бу къазакъ да не дий экен? Айдынъыз, ай барайыкъ.
Къайдан кельген, неге кельген, не айтаджакъ шу къарайыкъ.
Кене "набор" болмагъайды, Яраббим, сен къуртар, деп...
Къачакъ джашлар тайпындылар бу да бизни тутар деп.
Не де болса, халкънынъ кене къальбине буз къоюлды,
Алай джемаат "Культёпеге" беш дакъкъада джыйылды.
Беклеткен сонъ нафиле ерде халкъны узундан-узакъ,
Тюкюргенде козю патлап чыкъаджакъдай бир къазакъ.
Галаваман джетеклешип кельди... Эр кес токътады.
Озь тилиндже бир коп шейлер айтты, халкъны макътады.
- Ярдым этер, къол тутарман мен эр вакъыт сизлерге,
"Мая изнайт татарин..." - деп, "карашо" - деп бизлерге.
Салдат Къадыр тильмач болып, анълатты сонъ сёзлерин,
"Мая изнай" халкъкъа къарап, тикип турды козьлерин.
- Ана, акъайлар, бу бир киняз падишанынъ къатында,
Арыкълагъан, уюз болгъан бир къач минек атында.
Мына шимди шу атларны савулткъанджек мында шай,
Коюнъизнинъ орюшине чыкъарайым бир эки ай...
Шай ялвара, мен де ярдым этермен, - дий сонъ сизге,
Он кумюшлик бир алтын да бере шимди пей бизге.
- Мегертейим, Петрополктан кельген экен коресин,
Татар сагъа къайдан бильсин джат къазакънынъ
тёресин?! Бай галава:
Къа, джемаат, не дийсиз сиз бу ишке?!
Атларын шу бир-эки ай чыкъарсынмы орюшке?
"Набор" вакъты келеятыр барсын бир яз чыкъарсын,
"Ит авзына бир кемик" - дер шуман авзын тыкъарсынъ.
Падишанынъ бир кишиси халкъкъа шайтип айткъан сонъ,
Акъче-макъче кереги ёкъ, Петрополкъкъа къайткъан сонъ,
"Тиль ярдымы" этсин бизге, падишагъа бильдирсин
Салдатлыкътан къачкъанларнынъ къабаатын сильдирсин!
- Шай, шай, акъам! Не бар онда, барсын бир яз къарасын
Тек, шу сёзи кечкен ерде о да бизге ярасын...
Шай дешти де, халкъ алайы разы болды къазакъкъа.
Бекбав акъай: "Тюширмесин бизни бу бир тузакъкъа!"
Десе де, халкъ дынъламады, татлы сёзге джегильди,
Киняз къазакъ шапкесин де чыкъарып бир эгильди:
- Испасиба, испасиба, ой карашо сиз, - деди,
Гвардие татарларны бек сюемиз биз, - деди.
- Бизнин эски "джапталарга" волост шимди
къарамай,
"Джанъы джапта алынъыз" - дий, татарджасы ярамай!
Галава, сен шунынъ аслын сораса бир, не дийджек
Бу биледир, закон къайдай, къайсы "джапта" бегийджек.
Тильмач Къадыр айтар-айтмаз, киняз тикип козьлерин,
- Эбет, шундай, "так верна" - деп кесип-кесип сезлерин,
Бир коптен-коп айтты-айтты, "земля жалка" шай деди,
Денъиштирмек ичюн вакъыт къалды эки ай деди...
- "Жалка-малка" ким биле оны, киняз-ага, биз татар.
Берсек эгер "джапталарны" учь джыл волостта джатар!..
Бареме сиз джаным, киняз, шу ишни де этсенъиз,
Шунынъ ичюн приставгъа джолда тийип кетсенъиз.
Арув болыр эди бизге, джаным, деди Али-бай,
Джемаат да: "Джаным киняз! Чалт къаралыр, эбет, шай"...
- Бек карашо, бек карашо, "джапталарны" беринъиз,
Косьтерийим приставга, къаер сизин джеринъиз.
Бир афтадан янъы "купчий" кетирир о сизлерге.
- Алла разы болсын киняз, буюк эйилик бизлерге...
Галаваман халкътан киняз "джапталарны" алдырды...
Бекбав акъай: "Мен тузакъкъа тюшмиймен" - деп
къалдырды.
"Джапталарны" кисесине салып кетти киняз шай,
Учь-дёрт кунь сонъ бизнинъ койнинъ отлагъына
къунан-тай,
Бир къач тувул, беш-он тувул, бир сюрю ат джиберди,
Копке бармай озю авурып Петрополкта геберди.
Бир къач айгъа кельген киняз, кельгени джыл болса да,
Коп къувылып халкътан энди фасиети толса да,
Чёльни ольчеп, ортасына "маякъ" тикип башлады
Кой халкъына мезарлыкъны тек айырып ташлады.
Къарт кинязнынъ асабасы: "Мен хазаин сизлерге",
Бир кунь явур кельмесинми "кой меним", - деп бизлерге.
Мегертийим, ольмез бурун шейтан нефсин аздыргъан,
Джаптамызны, Хакътан къоркъмаз, озь адына яздыргъан.
Асабасы кельди кирди койге сарай салдырып,
Баба-деде топрагъындан халкъны марум къалдырып.
"Айванларны аркъанланъыз, байланъыз!" - деп башлады,
Орюшке мал джибергенни шыбырткъыман ашлады...
Кинязнынъ бир земземери койни ольчеп джурьгенде,
Къуртакъайнынъ нышан салып къорасына киргенде,
Апакъайы Эрзаде къарт къавий басып аягъын,
Земземернинъ джерни ольчеп тиккен темир таягъын
Тартып алып, ачувланып джерлештирди башына:
- Мен кимсеге хор болмадым, кельдим алтмыш яшыма...
Танърым алсын фырсатынъны, ах, явурлы явур сен
Шинди турна(нынъ) къонган ерни косьтерирмен сага мен!
Молла акъай: "Этме, дженгем, къапатыр" - деп кельсе де,
Къазакъ шашып, къолын тутып "пастой, мастой"
десе де,
– Мен пастоймам, озюнъ пастой! Чыкъ, къорамда
ишинъ ёкъ!
Арам къазакъ! Сенинъ мында алдатаджакъ кишинъ ёкъ!
Ольчемеге джетмегейдинъ... - деп усьтюне атылды.
Болмайджагъын туйып къазакъ "шертин" джыйып
тартылды.
Эрзаде-абай бек къаргъанып, озюн озю туталмай,
Океленип коп джылады козин яшын джуталмай.
Акъшамына волостдаки казакилер атланып,
Приставгъа дёрт букленип, секиз кере къатланып.
Койге келип, зеэр сачып "татарин" - деп айттылар,
Кене де тиль къайтарсанъыз, "къапармыз"! -
деп къайттылар.
Явур киняз койни шайтип аман бермий сыкъкъан сонъ,
Эртеси кунь халкълар джума намазындан чыкъкъан сонъ,
- Энди мында мусульмангъа джашав арам, кетийик,
Алдын алып бир кунь эвель "Акъ топракъкъа"
джетийик!
Джылап айтты Хатип акъай: "Биз гъафлетке далмайыкъ,
Хиджрет ваджип, дин душманын топрагъында
къалмайыкъ!"
Сатып-савып бирер-бирер кой кочьмеге башлады,
Бир талайы аран-авла толы малын ташлады.
Бекбав акъай тек бир ози: "Ай, джемаат, этменъиз,
Тувган-оськен джеринъизни шайтип ташлап кетменъиз.
От берийик сарайына, къачырайыкъ биз оны,
Къатер дийсиз, бир ози, бир койге къаршы сиз оны?!
Мен сизлерге баштан айттым, инанманъыз сакъын", - деп.
Коп айтса да, халкълар: "Энди ахыр заман якъын" - деп,
"Къысметимиз котерильген, ичеджек сув биткендир,
Башымызнынъ язысы бу, Аллах эмир эткендир!
"Деп кетмеден данмадылар, кочьти битти бир айда!..
Къаралтылар виран болды... о гурьдели кой къайда?!
Джуртлыкъларда миявкъушлар яман-яман бакъырды,
Джолчыларны о ерлерде гедже джинлер чакъырды.
Бекбав акъай чопайды да къалды, кочип кетмеди,
Койни бозгъан къазакъкъа да аслы къуллыкъ этмеди.
Киняз онынъ уйин йыкъып, эр кунь койден къувса да,
Ози ёкъта апакъайын джин-шейтанлар бувса да,
Озьджуртында тёшегинде ольди, кози джумылды,
Бекбав акъай озь койининъ мезарына комильди.
Торынлары: "Иншалла, бир кунь корермиз шай кетмез,
Бир аягъы таяр бунынъ, бу орталыкъ шай кетмез.
Косьтерирмиз сагъа биз..." – деп "кочькен койде"
къалдылар,
Берекетли "Вакъыф" джерге джанъыдан уй салдылар!