Туйдорса катшасин

by Суханова Агния Андреевна

Туй дорын мыччысис зэв мича еджыд сыръя доръяса, зарни шӧра, кодзув кодь дзоридз, катшасин нима. Коньӧрлӧн чужсьӧма йӧз кок улӧ, бусӧсь туй дорӧ. Абу тай шуда чойясыс моз веськалӧма веж луг вылӧ. Регыд ветлысь-мунысьяс шудтӧмӧс талялісны. Пӧлӧстчис, нюкыльтчис муӧдз. Еджыд чужӧмыс тыри бусӧн, няйтӧн. Бобувъяс дугдісны ворсны сыкӧд. Челядь оз весиг видзӧдлыны, мунӧны мукӧд дзоридзьяс дінӧ.

«Мед эськӧ ӧдйӧджык нин дзоридзавсяс! Некодлы ме абу колантор. Некод менӧ оз радейт!» — зэв шога норасис катшасин ӧти гожся асылӧ.

Сэки буретш туй вылын мыччысис ичӧтик телега. Телегасӧ вӧлі кыскӧ пӧрысь дзор морт. Мышку саяс сылӧн ӧшалӧ коран мешӧк. Телегаас куйлӧ вӧлі ичӧтик детина. Коньӧрлӧн кокъясыс косьмӧмаӧсь, оз вермы ветлӧдлыны. Пӧльыс кыскалӧ сиктысь сиктӧ. Бур йӧз жаляддза сетыштӧны милӧстина. Сідзи коньӧръяс вердӧны кынӧмнысӧ. Эз вӧв долыд налӧн олӧм. Мудзас мыйӧн пӧрысь пӧль, сувтас да кызігтырйи туй вылас и водас узьны. Детина сэккості куйлӧ шонді водзын, виччысьӧ пӧльлысь садьмӧм. Сэкъясӧ коньӧрлы овлывлӧ зэв гажтӧм, пӧсь, горшыс косьмӧ, веськыда сотчӧ. Кутлас вӧлі пӧткаясӧс лыддьыны да, кысь бара сы мындатӧ лыддян. Сӧмын вӧлі лыд тӧдӧ витӧдз: ӧтик, кык, куим, нёль, вит; ӧтик, кык, куим, нёль, вит дай сэсся тырмас. Ёна вӧлі гажыс детиналӧн петӧ вӧрӧ пыравны, видз вылӧ кежлыны. Дзоридзыд кымын сикас сэні тыдалӧ! Пӧльлы веськодь дзоридзьясыд, ӧтарӧ тэрмасьӧ сиктысь сиктӧ.

«Тані и шойччыштам», — шуис пӧль. Сэсся сувтӧдіс телегасӧ ичӧтик кыдз пу улӧ.

Сетіс пӧль детиналы чорыд нянь да китыр кутшӧмкӧ вотӧс, ачыс телега дорас водіс. Мыйӧн пӧльлӧн ныргорӧн узьӧм шыыс кыліс, детина тай регыд шӧри юкис ассьыс сёянсӧ лэбачьяскӧд.

Быдласянь чукӧртчисны лэбачьяс, зіля ӧктісны нянь пыригъяс да вотӧс. Детина зэв шога видзӧдӧ лэбачьяс чеччалӧм вылӧ да жбыръялӧм вылӧ. «Менам кӧ эськӧ вӧліны бордъяс, лэби жӧ эськӧ тайӧ бусӧсь туй вывсьыд ылӧ-ылӧ да», — шуис сэсся детина. Унаысь вӧлі тадзи лэбачьясыдкӧд сёрнитлас детина пӧль узигкостіыд. Лэбачьяс сылы воча шуисны жӧ эськӧ да: «Чик-чик, чилик». Сӧмын детина эз гӧгӧрво нинӧм.

Сэсся телега увсьыс морт гӧлӧс шыасис: «Менам кӧ эськӧ бордъясыд вӧліны, лэби жӧ тайӧ бусӧсь туй вывсьыд да!» Детина зэв ӧдйӧ копыртчис да видзӧдліс телега улӧ. «Коді нӧ кылӧ сэні?»

— Тайӧ ме, — туйдорса катшасин надзӧникӧн шыасис.

— Ме тай нӧ тэнӧ ог аддзы, — шуис детина.

— Ме кӧлеса улад веськалі, сійӧн и ог тыдав.

— Вай сёрнитыштам. Мед огӧ кӧ аддзӧ мӧда-мӧднымӧс. Тэ шуан, зэв мустӧм нин тайӧ туйыд?

— Синмӧн нин ог вермы видзӧдны. Быдлаӧ бус пуксьӧ: нянь вылӧ, вотӧс вылӧ, чужӧм вылӧ.

— Менам чужӧмӧй тырӧма жӧ буснас. Тэ кӧ эськӧ аддзылін менсьым чужӧмӧс, гашкӧ, эн кут и сёрнитны да. Эг ӧд ме пыр татшӧм вӧвлы. Коркӧ вӧлі лым кодь еджыд.

— Ме ӧд, кӧнкӧ, зэв жӧ няйт, — шуис детина. — Шоча ми мыссьывлам пӧльӧкӧд да. Буснас тырӧмаӧсь нин дзикӧдз.

— Ті пыр туй вывтіыд ветлӧдланныд да, гашкӧ, кывлінныд, эм-абу кӧнкӧ пом тайӧ туйыслӧн? Ме чайта, тайӧ туйыд помтӧм. Кӧнкӧ кузяла татшӧм буса, руд, сотӧ?

— Быдлаӧд эськӧ татшӧм да, водзын сӧмын тыдалӧ лӧз енэж. Сэні лэбачьяс дугдывтӧг жбыръялӧны.

— Ме некор на эг аддзывлы енэжсӧ, — ышловзигтырйи шуис катшасин. — Менӧ лямӧдісны, талялісны дзикӧдз. Ог нин вермы юрӧс вывлань лэптывны, пыр чужӧмӧй туй вылас видзӧдӧ.

— Коньӧрӧй! — шуис детина: — сідзкӧ тай тэ ме дорысь на шудтӧм вӧлӧмыд.

— Ми ӧд зэв унаӧнӧсь. Ме кодь туйдорса дзоридзыд туй кузяла эм. Ставным ӧткодьӧсь, коньӧръяс. Тэ бара мунігад копрась месянь налы, лямӧдӧмъясыслы, ковтӧмторъясыслы.

— Копрася, дзик копрася, — кӧсйысис детина.

— Кодлы нӧ кӧсъян копрасьны? — серӧктіс пӧль, садьмӧма да. — Тэ тай узян вӧлӧмыд! Унйывсьыс вашкӧдӧ: «Копрася, дзик копрася».

— Пӧльӧ, корсьлы кӧлеса увсьыд дзоридз! Ӧнтай ме аддзылі... еджыд.

— Дерт нин, еджыд. Са кодь тай, — шуис пӧль нетшыштігмозыс.

— Немтор, ме ӧд буссӧ пыркнита. — Детина дӧрӧм соснас чышкыштіс буссӧ катшасин вылысь. Сэсся лунтыр кисьыс эз чӧвтлы; буракӧ виччысис дзоридзлысь шыасьӧм. Рытлань дзоридз нюкыртчис нин-а, детина век вӧдитӧ киас. Унмовсигас юр улас пуктіс. Унйывсьыс кылӧ ёна на вашкӧдіс: — «Гашкӧ пӧ, туйлӧн эм кӧнкӧ пом, ылын ӧтлаасьӧ енэжыскӧд. Часлы, энлы на кувлы, катшасин! Регыд ми воам сэтчӧ. Сэні некод оз лысьт тэнӧ талявны бус пиӧ. Лӧсьыд лоӧ, ыркыд, зэр бӧрын моз. Некор сэсся татчӧ огӧ бӧр локтӧ, буса туй вылӧ». Пӧль кылӧ детиналысь вашкӧдӧм, сэсся ыджыда ышловзис да шуис: «Со пӧ мыйяс вӧталӧ». Ачыс бара бус пиас водіс вольпасьӧ пыдди.