Тугъды көн тугар кеби... (Тукай)

This material is uploaded by Republic of Tatarstan State Unitary Enterprise «Tatar Book Publishers» in the framework of cooperation with Wikimedia Russia («Wikimedia RU» non-profit partnership) and Wikimedia Community of Tatar language User Group. Public Domain texts once printed by Tatarstan Publishers is being uploaded by the publisher's staff or third parties on the order of the publisher, or other participating volunteers.

English | русский | татарча | +/−

This work is in the public domain in Russia according to article 1281 of Book IV of the Civil Code of the Russian Federation No. 230-FZ of December 18, 2006, articles 5 and 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006 (the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation).

Usually:^[1]

The author of the work didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War, and died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and the work was published first before that date.
The author of the work fought or worked for Soviet Union victory during the Great Patriotic War, and died before January 1, 1950 (more than 74 years ago), and the work was published first before that date.
This work was originally published anonymously or under a pseudonym before January 1, 1943 and the name of the author did not become known during 50 years after publication.
This work was originally published anonymously or under a pseudonym between January 1, 1943 and January 1, 1954 (more than 70 years ago), and the name of the author did not become known during 70 years after publication.

^[1] If the author of this work was subjected to repression and rehabilitated posthumously, countdown of copyright protection began not from the death date, but from the rehabilitation date. If the work was first published posthumously, the copyright term is counted from the date of that first publication, unless the author was later rehabilitated, in which case it runs again from that later rehabilitation date.

Тугъды көн тугар кеби...
Автор: Габдулла Тукай

Тугъды көн тугар кеби...

                                 * * *
Тугъды, көн тугар кеби, бер сахибе һиммәт гани;
Чарасыз мәдх итмәсенә мәҗбүр әйләде бәни.

Исме аның Вәлиулла, димәк, улыр әүлия;
Хамие дине Мөхәммәд һәм хәбибе әнбия.

Тасвир итде мәдрәсәне гүя бер гәүһәр фишан;
Пакьлеге, гүзәллеге вирәдер оҗмахтан нишан.

Тәҗдид итде мәктәбең ашханә, госелханәсен;
Иҗтиһадла табдул һәрбер мљшкилгә бер чарасын.

Кәлде, тәгъмир әйләде, дәфгъ әйләде зилләтләри;
Галәми игъмар идәҗәк тагъ кисәр һиммәтләри.

Япды җәннәт кеби идеб мәхдүм өчен бүлмәйе;
Шунда мохтар итде мәхдүм ятмайы-ултырмайы.

               Бундан әүвәл барча искеләр иде.
               Халь дилилә мәдрәсә сљйләр иде;
               Диер иде: «Сез мине ник бакмыйсыз?
               Ник карамыйсыз да ник чистартмыйсыз?»

               Агълар ирде: «Банием үлдеме? – диб.–
               Йә исә шартладымы, бљлдеме?» – диб.
               Дир иде: «Мортаза бай! Мортаза бай!
               Сән нигә бигрәк саран булдың болай?

               Нигә салдың син бәни – карамагач,
               Үз малың үз файдаңа ярамагач.
               Мортаза бай! Син төзәтмәссең бугай –
               Мин телимен Алладан икенче бай».

               Күб дә үтмәде – кабул булды теләк,
               Мөнкәсир улды һәм әгъразе киләб:

               Чыкды аңсыздан Хәмидуллин Вәли,
               Тәгъмир итде балядә мәзкүрләри!

               Бу затмыш зљбдәэ сангать илаһи,
               Инсан имеш дә фитърәте кәмаһи

               Мәүлямез әмсалене итсен гадид,
               Таки улсын бәхтияр гасры җәдид!

Хәзерге әдәби телдә

                                 * * *
Туды, көн туган кебек, бер игелек иясе бай;
Мактатырга мәҗбүр итте ихтыярсыздан бугай.

Исме аның Вәлиулла, димәк, ул – изге кеше;
Мөхәммәд динен яклаучы, пәйгамбәрләр сөюче.

Бизәде мәдрәсәне ул асылташ кебек итеп;
Гүзәллеге оҗмахны искә төшерерлек итеп.

Мәктәп ашханәсен, юыну бүлмәсен яңартты;
Тырышлыгы белән кыен эшкә чарасын тапты.

Килде дә ямьсез, килбәтсез урыннарны төзәтте;
Тау кисәр эшлекле ул – тотынса, дөнья төзәтер.

Мәхдүм өчен дә бер бүлмәне гүя җәннәт итте;
Мәхдүм дә аны үзенә тору урыны итте.

Моннан элек барсы да иске иде.
Мәдрәсә күңле белән әйтә иде,
Диер иде: «Соң ник мине сез бакмыйсыз?
Ник карамыйсыз да ник чистартмыйсыз?»

Елый иде: «Хуҗам-бай үлдеме? – дип.–
Әллә ул шартладымы, бөлдеме?» – дип.
Әйтә иде: «Мортаза бай! Мортаза бай!
Син нигә бигрәк саран булдың болай?

Нигә салдың син мине – карамагач,
Үз малың үз файдаңа ярамагач.

Мортаза бай! Cин төзәтмәссең бугай –
Мин телимен Алладан икенче бай».

Күп тә үтмәде – теләк кабул булды,
Кабат ялваруга урын калмады:

Чыкты аңсыздан Хәмидуллин Вәли,
Нишләгәнен санап чыктым бит әле!
Ул илаһи осталыкка ия икән,
Тумыштан ук игелекле кеше икән.

Алла мондыйларның санын арттырсын,
Әйдә, яңа гасыр бәхетле булсын!

1904