Сурсву (Кедра Митрей)

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Сурсву
Автор: Кедра Митрей
Кылдытон дыр: 1925, поттэмын: 1926. Источник: Инвожо : журнал. — 2016. — № 2. — 48-49-тӥ бамъёс. [1]
Сурсву

Шербетлэсь но ческыт потэ пиналъёслы тулыс сурсву. Огзылэсь огзы вожмаськыса, сулеп лымы вылтӥ, тулыс пӧсь шунды шорын ӧръяськись вуэз коласа, туй сарваосын, тӥрен мӧйы кызьпуос доры бызё. Кык-куинь муртлы асьсэлы ӟыгыртымон кызьпуэз котырто, зӧк, сьӧд дӥнёзэ быръё. Кужымзы тырмемъя тӥренызы кызьпулэн небыт сӥльвираз ӵого, яра лэсьтэм дуразы сюрлолэсь чигтэм андан пумез шукко, со валлин сӥньыс нюжаез сарвае золто. Мӧйы кызьпу аслэсьтыз тӧдьы, нап ческыто вирзэ сарваязы шап-шап! гинэ уськытъя.

Пиналъёслэн таӵе тулыс ужан дырзы нош вуэ ини. Соин ик, лэся, одӥг туж пересь кызьпулэн бӧрдыса кырӟам кылъёсыз мынам тодам лыкто. Сое пиналъёслы али мадем потэ.


∗             ∗

Дас оло дас кык аресъем луисько вал ини мон, сое али шуг вераны. Со нырысь аръёсме шулдыр азьын, шунды синмын, сиклэн дураз мон ортчытӥ. Огпол сик дорамы кык пыдо тушмонъёс — адямиос, вуизы. Монэ эшъёсыным ӵош ик вордскем интыысьтым татчы, бадӟым, паськыт сюрес вылэ вуттӥзы. Сю витьтон ар ёрос луэ ини со нуналысен.

Озьы но кӧчеме уг вуны, мугоры та виысь но кепыр вае. Туж вӧсь каризы соку мыным. Музъемысь сиён басьтӥсь выжыосме кудзэ тӥрен кораса ӵогылӥзы, кудзэ киынызы гинэ кыскаса музъемысь поттылӥзы. Кӧт урдэскам но нушыен тышкалтӥзы.

Та сылон интыям мерттӥзы. Пыд улам из кылле, выжыосме пыдло лэземе уг луы. Татчы пуктэм беразы туж кема виси, ӵушни сямен тӧл шорын шонаськыса сылӥ. Эшъёсы кудӥз висем беразы будыны ӧдъязы, кудӥз пинал дыръязы ик куасьмыса быризы. Мае гинэ мон татын улыкум ӧй адӟылы! Ваньзэ ке вераны кутски, дас ар ӵоже дугдылытэк вераны тырмоз.

Удмуртъёслэн пукон гурт дортӥзы сюрес лэсьтӥзы. Азьло ик сюресэз выльдӥсьёс Россия сюлмысь, Москва карысь, Сибыре келям арестантъёс вал. Жильыен дурыса, сюлоен жугыса, соосты пумтэм-йылтэм нуо. Жильк-вальк, жильк-вальк! вылазы дурем кортсы вазе, асьсэос нош бӧрдон гурен кырӟаса вамышъяло.

Пегӟизы та сюрес дорысь удмуртъёс. Мукет интыын нюлэс пушез сайкыса, асьсэлы выль гурт пуктӥзы. Улыса-вылыса, берлояз, оло, сюлмо кариськизы лэся, нош бадӟым сюрес вылэ пуксизы, гуртсы пумен будэ, мон дорам вуэ…

Огвадескын туж уно зарни казна нуллӥзы мон дортӥм. Сое Сибырысь поттыса, нуналлы быдэ 10-20 валэн шултыса нулло вал. Соку шоразы вадьсаськись мурт шудзэ-бурзэ ыштылӥз. Сюрес вылын пумиськем удмуртлэн ымныраз сач-сач сюлоосын вуттылӥзы. Куанер адями йырзэ мур лымые согылӥз. Донгыны ке ӧд ву, ымныр интыяд виро табань кылёз…

Вузкарись кузёос но татӥ огъя ортчылӥзы, Ирбит ярмаркае Москва пала вайылӥзы. Мынам син азям йыруж луэмез вераса уд быдты. Тӥни со гопын, пичи кызъёс улын, ог дасо мурт вием кузёос кыллё.

Мынам суйёсы вылам но куд-огзэ ошылӥзы. Туннэ ке но гозы кыӵсылэн сисьмем пумъёсыз тӧласа веттасько…

Мон дорам ик казакъёс чутыштыса ветлӥсь удмурт першалэз, «большевик» шуыса ыбизы. Тӧдьыос кошкем бере гурт калык гажан першалзэ татчы ик гуэ ватӥз, мынэсьтым суйёсме ӵогыса, кирос пуктӥз.

Ӵок ваньзэ уг вера ни. Адӟисько, дыртӥськод тон. Аслам курадӟеме сярысь ӧжыт зулемме кылзӥськыны пельдэ сак усьты… Пинал дыръям нушыен шуккем урдэскам мынам куэ пуньырӟиз, сурсву виреным тырмиз, пыктос пӧрмиз. Будэмен валче со пыктосэ но ялан будӥз, бадӟым луиз. Адями пыктосэлы но синмаськиз, кабме ӵогыса нуиз. Тани ма пасьта яра лэсьтӥзы. Отчы ву пыремен, мугоры сисьме, пичи тӧл но мыным вӧсь каре, ӟукыртыса бӧрдӥсько, ӝуштӥсько.

Учкы тӥни со кузьыли кар шоры. Вием кузёослэсь зарни уксёзэс, самоваре тырыса, самовареныз валче со каре ватӥзы. Нош удмуртъёслэсь сямзэс тодӥськод, дыр. Арлы быдэ ӵук мунчо уй соос сусыпу тӥяны ветло, гуртазы кузьыли карез нуо. Озьы одӥг пол татчы Камаш пиос вуизы, кузьыли карысь самоварен зарниез шедьтӥзы. Та виысь туж узыр уло, калыклэсь синзэ мальдыто. Мыным гинэ куректон, курадӟон кылиз. Самоварез ватон дыръязы адями виисьёс виресь тӥренызы мон вылам пус ӵогыса кельтӥзы, кикур пасьта куме ньылдазы. Со но тӥни Камаш пиослэн син шоразы йӧтӥз. Яраме нош ик бадӟым каризы, яра луэм мугорме кесьыса, усы кульчо лэсьтӥзы.

Туж трос пол улвайме вал уллян ньӧрлы тӥяло вал, ӟезьы гырпумлы но кулэ карылӥзы. Саник лэсьтон понна йырме ик кораса быдто ини…

Та верамелэсь но умойтэмез уж — пиналъёслэн тулыслы быдэ вирме сюпсемзы луэ. Гурт пумысен мон дорозь туж трос кызьпуос сыло вал.

Сурсву виятэмен, вичаксы куасьмыса быризы, пограса сисьмизы. Табере пиналъёс, нокытчы дугдылытэк, мон дорам лыкто, монэ курадӟыто. Оло, туэ но берпум вирме кисьтозы на, бырон дырам вуттозы.


∗             ∗

Тазьы кызьпулэсь мадемзэ кылзӥськем берам кӧня ке улыса, нош со интые вуоно луи. Учки но пайми. Пересь кызьпу урдэс йылаз кылле, улъёсыз жильыр-жильыр тӥяськемын. Пыд выжыосыз сюен валче паськыт сьӧд борд кадь урдӥськемын. Гоп пыдэскы бадӟым из потэм. Дӥнь мугорыз вирен наштаськемын кожалод. Матэгес кариськыса гинэ кызьпу мугорысь виям вирез тодмай. Со кызьпулэн кузям сурсвуэз сыӵе вылэм. Туэ но пересь кызьпулэсь музъемысь берло люкам вирзэ пиналъёс асьсэлэн сарваосазы виятӥллям.

Пограз мӧйы кызьпу. Солэн куректыса кырӟан гуръёсыз уг кылӥсько ни. Сӧсырмем мугорызлэсь шӧйзэ учкыса, «та пулы но уг яра» шуса, калыкъёс дортӥз ортчо.