Сау мигъ (Коцойты)/Фыццаг ныв

by Коцойты Арсен

Сау мигъ  (1934)  by Коцойты Арсен

Дыккаг ныв→

Фыст датæ: 1934, Рауагъ аз: 1934. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012.

Дадолты хæдзар. Астæуæй — къона. Йæ сæрмæ ердо. Къонайы сæрмæ — рæхыс. Рæбынырдыгæй — даргъ бандон, фæсте йыл æнцойгæнæн. Иннæрдыгæй — чысыл бандæттæ æртæ-цыппар. Галиуырдыгæй къулы — дуар тыргъмæ, тыргъæй дуар фæстæмæ — кæртмæ. Къонайы фарсмæ бадынц Сæлимæт, Гатъи æмæ Фатъи — чи къуымбил пиры, чи исты хуыйы.

Гатъи. Цытæ дзурут! Тембол уыцы чызджы аккаг у? Чызг мæнæ удыгагайы хуызæн. Тембол та... йæ зылын фындзимæ?..

Фатъи. Æмæ дæу куы курид, уæд та?

Гатъи (тагъдгомау). Атъæпп мын уа йæ сæр! Уый мæтæй мæлын!..

Сыхаг ус (гом дуарæй базынди). Уæ бонтæ уæхи фæндиаг!.. Уæ тæккæ кусгæйæ куы стут!.. Зынгмæ уæм æрбауадтæн.

Сæлимæт. Зынг дæ уыйас дæр хъæуæд.

Сыхаг ус (бацыди мидæмæ). Ног хабар нæма фехъуыстат?

Гатъи. Цы хабар у?

Фатъи. Цы мыггаг хабар?

Сæлимæт. Цавæр хабар?

Сæхи хъусынмæ ацæттæ кодтой.

Сыхаг ус. Ныртæккæ Биганон нæ хъæумæ ссыди. Уæртæ Тызмæгтæм æрфысым кодта.

Гатъи. Дæсны Биганон?

Фатъи. Чи Биганон? Дæсныйæ зæгъыс?

Сæлимæт. Дæсны Биганонæй ма зæгъ?

Сыхаг ус. Уæдæ, уæдæ, йæ нывонд æрбауон! Уымæ Хуыцауæй курдиат ис. Уый зæдты æмбал у.

Дадолты æртæ сылгоймаджы æнæдзургæйæ кæрæдзимæ бакæс-бакæс кæнынц. Сыхаг ус æхсныфыл фелвæста зынгтæ æмæ дуары æдде фæци. Æртæ сылгоймаджы химæхъусæгау аззадысты.

Гатъи (æвиппайды). Ныр ма исты зæгъыс, Фатъи?

Фатъи. Æмæ ма ды исты зæгъыс, Гатъи?

Сæлимæт (йæ гуыр дыууæрдæм æнкъусы). Йæ рынтæ ахæрон Биганонæн. Уый зæдты æмбал у, зæдты æмбал!

Гатъи (фестади). Зоныс, Сæлимæт? Зоныс, Фатъи? Биганоны хуызæн дæсны æгас Ирыстоны нæй. Уый нын зæрдиагæй бафæрсæд, уыййеддæмæ 30-азыккон хъал барæг мæнмæ курæг æрбалæудзæн. Фатъимæ дæр исчи зындзæн... Дæуæн та, чындз, фырыхъулы хуызæн лæппу æрбайгуырдзæн.

Фатъи (мæстыхуызæй). Исчи зындзæн!.. (Фестади.) Дæумæ, Гатъи, 30-азыккон курæг зындзæн... Мæнмæ та курæг æрбалæудзæн 25-азыккон тæгиатаг барæг... О... мæнæ... мæнæ... уынын æй мæ разы!..

Сæлимæт (æнцад бады, йæхимæ хъусы). Æз мæ лæппуйыл цы ном æвæрдзынæн, уый зонут?

Гатъи. Цы?

Фатъи. Цавæр ном?

Сæлимæт. Алымæт. Тынг рæсугъд ном мæм кæсы.

Гатъи. Мæ мойаг хуыйны Зауырбег. Рæсугъд ном нæу? Лæппу йæхæдæг дæр — бæрзонд, хæрзконд... Раст мæнæ сымах куыд уынын, афтæ йæ уынын мæ разы.

Фатъи. Ныр цытæ дзурыс, Гатъи? Рæсугъд æмæ хæрзконд лæппу мæ мойаг куы у! Фæлæ мын Зауырбег нæ хуыйны, Хъауырбег хуыйны. Куыд хæрзконд, куыд уындджын у! Æвæццæгæн, æгас Ирыстоны дыккаг ахæм нæй.

Гатъи. Дыккаг ахæм дзы нæй, фæлæ дзы хуыздæртæ ис.

Фатъи. Зæгъыс ды дæр!.. Чи дзы ис хуыздæр?

Гатъи. Хуыздæр? Хуыздæр мæ мойаг, æндæр чи!

Фатъи (бамæсты ис, фестади). Цы дын зæгъын, Гатъи, уый зоныс?

Гатъи. Цы?

Фатъи. Зауырбег Хъауырбегæн йæ дзабыры уафсы аргъ дæр нæу.

Гатъи (фестади уый дæр). Хъауырбеджы кой дæр кæныс! Хъауырбег Зауырбегæн йæ худы хъуынтæй иуы аргъ дæр нæу!

Фатъи. Хъауырбег хуыздæр у!

Гатъи. Зауырбег хуыздæр у!

Фатъи. Нæу... нæу... нæу!..

Гатъи. У... у... у!.. Æз дæм нал хъусын. (Дыууæ æнгуылдзы йæ хъусты атъыста æмæ тыргъмæ агæпп кодта.)

Фатъи (йæ фæдыл). Уæдæ ма цы кæнай!

Сæлимæт (йæхимæ хъусы). Мæ лæппу, мæ лæппу!.. Алымæт! Мæ уды лæууæн!.. Æгас Къамады... Нæ, æгас Ирыстоны дæр уымæй дзæбæхдæр лæппу нæ уыдзæн. Æз ын тæккæ райсом цæттæ кæнын байдайдзынæн худ, цухъа æмæ æндæртæ. (Йæ цæстытæ бацъынд кодта.) Мæ хуры чысыл, Алымæт! Рауай ма ардæм, рауай!.. Дæ разы та дæ къухтæ рыджы куы счъизи кодтай!

Гатъи (æрбаздæхти фæстæмæ). Уæддæр Зауырбег хуыздæр у, хуыздæр у, хуыздæр у!

Фатъи (дыууæ æнгуылдзы йæ хъусты атъыста). Нæ хъусын! Нæ хъусын!

Уынгæй хъуысы ныхас æмæ къæхты хъæр.

Гатъи (рудзынгæй акасти). Адон, æвæццæгæн, Биганонмæ цæуынц.

Сæлимæт. Чызджытæ! Тагъд ут, ацæттæ кæнæм нæхи!

Гатъи. Фæтагъд хъæуы!

Фатъи. Уæдæй нырмæ дзæгъæлы бадæм!

Сæлимæт. Нæ зонын, рæйыныл фестут æмæ уын банцайæн нал ис.

Гатъи (алырдæм катай кæны). Тагъд ут, тагъд ут!

Фатъи. Зонут, цас хуыздæр лæвæрттæ бахæссæм Биганонæн, цас ын æхца дæр фылдæр раттæм, уыйас нын хуыздæр бафæрсдзæн.

Сæлимæт (йæхи та дыууæрдæм базмæлын кодта). Йæ нывонд æрбауон! Æз ын ницы бацауæрддзынæн.

Фатъи. Æрæвæрæм æхцайæ фæйнæ фондз сомы.

Гатъи. Бирæ дын бафæрсдзæн фондз сомыл!

Сæлимæт. Бирæ рамбулдзынæ фондз сомæй!

Гатъи. Уæд та фæйнæ туманы.

Сæлимæт. Туман хорз. Фæлæ ма йæ чысыл фæфылдæр кæнæм. Дыууадæс зæгъынæн дæр фидауы. Биганоны зæрдæйæн дæр æхсызгондæр уыдзæн. Æрмæст цы, уый зонут? Нæ лæгæн ма схъæр кæнут, уыйас раттам, зæгъгæ!

Гатъи. Æцæг, æцæг, уый хъæр кæнын нæ хъæуы... Æхца цæттæ сты, фæлæ дзауматæ дæр рахæссут! Æнæ дзаумайæ фæрсæн нæй.

Фатъи. Æмбарæм мах дæр. Дæхи цы радавыс? Æнæ дзаумайæ фæрсæн нæй, уый чидæриддæр зоны.

Сæлимæт рахаста зæлдаг кæлмæрзæн, Гатъи — батист къабайаг, Фатъи та — хæрдгæйæ арæзт дзауматæ. Æвдисынц сæ.

Сæлимæт. Ацы кæлмæрзæн йæ уæлæ куы ’ркæна, уæд ын æхсызгон нæ уыдзæн! Мæ лæвар æм тынг хорз фæкæсдзæн...

Гатъи. Уæдæ... Хорз æм цы фæкæсдзæн, уый — мæнæ ацы къабайаг. Кæсут-ма, кæсут, куыд фидаудзæн! Мæхицæн æй куадзæнмæ æвæрдтон, фæлæ... Мой мын куы уа, уæд мын къабайæгтæй фылдæр цы ’лхæндзæн!

Фатъи. Уæ дыууæйы лæвæрттæй дæр ын мæ лæвар æхсызгондæр уыдзæн. Ацы хæрдгæ дзабыртæ йæ къæхтыл куы акæна!.. Йæ рынтæ йын ахæрон! (Зæххыл сæ авæрдта.) Куыд фидауынц!

Гатъи. Æриут сæ мæнмæ, æз ацæудзынæн фæрсынмæ.

Фатъи. Куыннæ стæй! Æмæ æз нæ базондзынæн фæрсын?

Сæлимæт. Уый бæсты сымах ам лæуут, æз уæ дыууæйæ дæр хуыздæр бафæрсдзынæн.

Гатъи (йæхи цæттæ кæны). Цæй, æриут! Фæстиат кæнæм!

Фатъи. Уæдæ! Дæхицæн афæрсдзынæ. Мах кой та ма кæм уыдзæн! Уый бæсты мæнмæ æриут — æз не ’ртæйæн дæр æмхуызон бафæрсдзынæн.

Сæлимæт. Нæ, Фатъи, ды дæр дæхи хъуыддаг фæуæлдæр кæндзынæ. Фæлтау æз ацæудзынæн æмæ не ’ртæйæн дæр æмхуызон бафæрсдзынæн. Æз хъулон митæ нæ зонын.

Гатъи. Нæ зоныс! Хуыздæр хæйттæ та Сымсийæн чи авæры?

Фатъи. Нæ зоныс, уæдæ! Æдзух дæ лæгæн æвæрæнтæ кæныс.

Сæлимæт. Мæ къонайыл! Мæнæ цытæ дзурынц! Мæнæ мыл цытæ мысынц!

Æртæ сылы тагъд-тагъд дзурын байдыдтой къухтæ тилгæйæ, чи цы дзуры, уый бæрæг нæй.

Гатъи (иннæ хъæлæстæй фæтыхджындæр кодта йæ хъæлæс). Хæлттæ сæппарæм, хæлттæ!

Иннæтæ. Хæлттæ! Хæлттæ! Хæлттæ!

Æппарынц хæлттæ.

Сæлимæт. Уынут, мæ хал схаудта... Æз раст бафæрсдзынæн. Хъулон митæ æз нæ зонын.

Гатъи. Уæдæ, нæ зоныс!

Фатъи. Уæдæ, нæ зоныс!

Сæлимæт (ныхæстæм нал хъусы, фæлæ цæуынмæ йæхи цæттæ кæны). Æриут æхцатæ, лæвæрттæ. Æз цæуын!

Гатъи (алæвæрдта йæ батист къабайаг, фæлæ йæ фæурæдта). Хæлттæ раст цагъд нæ уыдысты. Ногæй сæ сцæгъдæм!

Сæлимæт. Куыд нæ уыдысты раст!

Гатъи. Нæ уыдысты раст.

Сæлимæт. Уыдысты! Уыдысты!

Фатъи (уый дæр Гатъийы фарс). Нæ уыдысты, нæ уыдысты! (Иу минуты бæрц хъусы.) Уыдысты — нæ уыдысты! Уыдысты, уыдысты! Уыдысты, уыдысты... нæ уыдысты!

Гатъи. Фæлæуут цъус! Ногæй сæппарæм хæлттæ, æндæр гæнæн нæй.

Сæлимæт. Æппарут, уæдæ, марадз! (Æрбадти. Цæгъдынц хæлттæ. Исынц.)

Гатъи. Мæ хал! Мæ хал! Мæ хал! Æриут, æз цæуын!

Фатъи. Куыннæ стæй! Ацæуай æмæ дæхицæн хуыздæр бафæрсай!

Гатъи. Æппындæр нæ.

Сæлимæт. Фатъи (иумæ). Уæдæ нæ! Æри ногæй сæппарæм хæлттæ.

Гатъи. Æз нал æппарын. Æз цæуын æмæ мæхицæн бафæрсдзынæн. (Йæхи ацæттæ кодта.) Сымах ам хæлттæ æппарут!

Иннæтæ дæр фестадысты, сæ дзауматæ фелвæстой, цæуыныл фесты. Нарæг дуары æртæ дæр баиу сты æмæ сæ хъæлæба ссыдис.

Æмбæрзæн