Сар дінӧ

by Суханова Агния Андреевна

Закар пӧль воис Питирӧ выль волы паныд. Муніс подӧн, муніс кӧрт туйӧн. Туй чӧжыс пи йывсьыс мӧвпаліс, сы челядь йылысь да. Пилы овны сьӧкыд, семья ыджыд. Гырысь пияныс Питирын, заводынӧсь. Колян во вель ёна отсалісны батьныслы, а таво юӧр ни отсӧг. Дзоньвидзаӧсь-ӧ эмӧсь?.. Воис пӧль Питирӧ пӧльӧн шуысьяссӧ корсьны. Вель дыр сійӧ Питир уличаясӧдыд корсис патеранысӧ. Коркӧ тай сюри жӧ. Патераса кӧзяйкаыс бура примитіс пӧрысь морттӧ. Ачыс сыладорысь жӧ вӧлӧма да. Мужикыс сылӧн Микулайкӧд да Иванкӧд ӧтлаын уджалӧ.

— Мудзин, кӧнкӧ? Мун вод Иван вольпась вылад да шойччы...

Закар мудз вывсьыд пыр и суркмуні — унмовсис. Пемыд горув нин. Кодкӧ, кылӧ, пырис.

— Пӧль, кысь нӧ тэ усин! — Вольпась дорын том зон сулалӧ; уджалан дӧрӧма, чужӧм сьӧд саысь-ӧ, гожъялӧмысь-ӧ.

— Видза олан, Иванушко... муса пи! — ружтігтырйи чеччис пӧль вольпась вывсьыс да здоровайтчӧ тірзян кинас-гӧлӧснас: — локті, — шуӧ: — со тіянӧс видлыны... Бать-мамыд поклон ыстісны, став рӧдвужным и... Батьыд забедуйтӧ, деньгатӧ и праздник кежлад энӧ ыстӧй да.

Иван нинӧм эз шу да мышкӧн бергӧдчис. Сэсся пуксис пӧль дінӧ да кутіс видзӧдны сы вылӧ. Пӧрысь синъясыс, мелі чукырӧсь чужӧмыс да дзор тошкыс пӧльыслӧн воис сьӧлӧм вылас. Уси тӧд вылас деревняыд...

— Микулайыд нӧ тэкӧд жӧ олӧ?.. Сёрмис тай нӧ удж вывсьыс... Ёна жӧ, кӧнкӧ, уджавныд сьӧкыд тіян? — Пӧль юасьӧ полігтырйи, ачыс видзӧдӧ Иванлы син вылас.

— Деньга ыстытӧм йывсьыд кӧсйи висьтавны... Микулайыд ӧд абу тані... пуксьӧдісны.

— Пуксьӧдісны... Тюрмаӧ?!

Закарлӧн синваыс кутіс доршасьны. Иван матыстчис сы дінӧ.

— Тэ эн думайт, пӧльӧ, Микулайтӧ кодӧскӧ вииг ли, грабитіг ли... Заводын вӧлі забастовка да, сы вӧсна пуксьӧдісны. Унаӧн пукалӧны...

Дыр Иван висьталіс уджалысьяс сьӧкыд олӧм йылысь, кыдзи найӧ кокньӧдсӧ, веськыда олӧмсӧ корсьӧны. Пӧрысь Закар шензьӧ: некор сійӧ сэтшӧм сёрнияссӧ эз кывлы.

«Сідз кӧ тай, Микулайыд абу лёк вӧчӧмысь сюрӧма»... — кокниджык лои Закарлы. Пӧль мелі кывйысь Иванлы долыдджык жӧ лои. Сійӧ кутіс висьтавны пабрикын уджалысь йылысь, налысь вензьӧмсӧ-косясьӧмсӧ кӧзяеваыскӧд.

— Час... регыд ас синнад аддзан. Регыд став уджалысьыс бастуйтны кутас.

Забастовкаыд збыль регыд лои. Удж пабрик-заводын сувтіс. Трубаяс дугдісны тшынасьӧмысь, рытъя бияс кусіны пабрик ӧшиньясын, машинаяс кӧдзаліны, сӧмын уджалысь йӧз лун-лун жуӧны ывла вылын.

— Оз-ӧ, пӧль, гажыд пет собранньӧ вылӧ мекӧд ветлыны? Отец Георгий кутас висьтавны.

Мӧдӧдчис Закар. Ӧти улича пом тырӧма йӧзӧн. Ставыс мунӧ ӧтарӧ. Сэні том йӧз, сэні олӧма йӧз, дзор тоша старикъяс, нывбабаяс, господа улов. Закар да Иван йӧз бӧрсяыс пырисны тшӧтш кутшӧмкӧ керкаӧ.

— Ёртъяс! — вылӧ сувтӧмӧн висьталӧ кодкӧ — («Тайӧ и эм Ёгорей батюшкоыд», — шуӧ Иван): — ме бара локті талун тіянкӧд сёрнитны. Колӧ корсьны кокньыд, веськыд олӧм... Колӧ сар-батюшко дінӧ ӧтчукӧрӧн ветлыны: сійӧ кӧ кылас гӧль йӧз нартитӧмтӧ, кокньӧдас олӧмтӧ.

Дыр висьталіс поп небыд кывнас. Закарлы зэв сьӧлӧм вылас воис. Кор крестьяна мырсьӧм йылысь кутіс висьтавны, Закар быдӧн ышловзис. Сэсся кылӧ: аски, вӧскресенняӧ, став уджалысь чукӧрыс сар дінӧ мӧдӧны ассьыныс сир курыд олӧм йывсьыс висьтавны.

— Ме тшӧтш муна, — шуӧ пӧль: — да висьтала сарлы, кыдз помещик да станӧвӧй миянӧс нартитӧны...

Аскинас Закар пӧль вежис дӧрӧм-гачсӧ да мӧдӧдчис пӧльӧн шуысьыскӧд да патера кӧзяиныскӧд. Петісны керкаысь. Видзӧдӧны да: йӧз чукӧрыс сьӧд визув ю моз кыссьӧ — мунӧ улич кузяыс. Пӧрысь и том, гырысь и посни, ставыс мунӧны, пасьтасьӧмаӧсь праздник дырйи моз да. Мунӧны шы ни тӧв. Кымын водзӧ мунӧны, сымын содӧ йӧзыс: быд уличаысь петӧ выль йӧз. Посни юяслӧн тай ваясыс киссьӧны ыджыд юӧ, сідз жӧ векни уличьяссьыд петіс пӧим ном^пӧим ном — геб, деб./^ мында йӧз паськыд проспект вылӧ. Кыськӧ, ылысь, йӧз пӧвссьыд пӧльлы син водзас зібйыв спас уси. Ӧдйӧ ӧмӧй, йӧзсӧ тойлалігтырйи, шапкатӧгыд, дзор юрсинад, — эз мун да кутчысь ӧбраз дінад. Мунӧны лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз сар дінӧ. Шы ни тӧв. Корсюрӧ сӧмын кагаяс горӧдласны, быттьӧ водзвыв туналӧны шуд лун матысмӧмсӧ.

Нинӧм виччысьтӧг мунысьяс пытшкын гызис, быттьӧкӧ кодкӧ пыкис водзӧ мунысьсӧ. Йӧз ӧтарӧ водзӧ мунӧ. Недыр мысьт, быттьӧкӧ кодкӧ бара пыкис водзын мунысьясӧс. Сьӧд йӧз пӧвсыд бара гызис. Закар, пельпомъяснас йӧзсӧ тойлалігтырйи, писькӧдчӧ водзӧ:

— Мунӧ, мунӧ водзӧ, бур йӧз! — кевмысьӧ.

Йӧз мунӧ водзӧ. Зэв дзескыд кутіс лоны. Зэв ыджыд зык шы кӧнкӧ кыліс. Кӧнкӧ мыйкӧ сяркнитіс.

Паськыд, джуджыд визув ва тай вабергачалӧ, сідз жӧ лыдтӧм-тшӧттӧм йӧзыд кутіс кытчӧсюрӧ шыбласьны, код сідз, кодыс, «ой» горзігтырйи, пырисны-сюйсисны мӧда-мӧд коластас, шойяс вомӧн, кагаяс вывті...

Гырысь лыа вывті визувтысь ва тай рудздӧ му пиас, сідз жӧ сылӧ, шочмӧ водзӧ мунысь йӧзыс.

Пӧль видзӧдӧ водзӧ: пос вылын войска сулалӧ.

— Муса вокъяс, — сьӧлӧмсьыс горӧдіс пӧль: — кывзӧй!.. Енмогысьӧн, дугдӧй... йӧзӧс ӧд...

Пос вылын би ӧти здук кежлӧ ловзьыліс. Сэсся гымыштіс. Войска саялі тшыннас. Закар нӧшта на мыйкӧ горӧдіс, сэсся кисӧ вылӧ лэптіс, шапкаыс сы коста уси, ачыс лэдзчис пидзӧс вылас. Дзор юрыс морӧс вылас ӧшйис... Сы дінӧ уси кутшӧмкӧ нывбаба каганас, неылын — устӧм-тоштӧм том морт.