Салдат

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
Салдат  (1914) 
by Цембер Андрей Андреевич
Гижан кад: 1914, Йӧзӧдан во: 1914. Ӧшмӧс: Коми мойдан и сьылан кывъяс. Сыктывдінкар, 1914.

Олӧ-вылӧ крестьянин. Налӧн пи эм — салдат. Сэсся сійӧ салдат лэччас сьӧд ю дорӧ. Сійӧ неуна олыштас сэні. Видзӧдӧ да, куим орёл воӧны. Сэсся берег дорӧ пуксьӧны орёлъяс — куим мича нылӧ пӧрӧны да ваас пырасны купайтчыны. Салдат ӧтиклысь платтьӧсӧ и гусялас.

Сэсся нывъяс петасны да кыкӧн лэбзясны. Коймӧд кольччас да шуас: «Коді пӧ платтьӧсӧ менсьым гусяліс, сійӧ пӧ том морт кӧ — меным жӧникпу вылӧ, пӧрысьджык кӧ — чож вылӧ».

Салдат шуас: «Ме пӧ том».

Сэсся нылыд и шуас: «Ӧтик платтьӧ пӧ чапкы, яндзим пӧ тэ дінӧ воны».

Салдат чапкас да, ныв кышалас. Найӧ гозъя лоӧны. Сэсся бабаыд и шуны кутас мужикыдлы: «Мун пӧ медав патера кар вылас, кодлӧн пӧ куим судта керкаыс, сійӧс и медав; ме пӧ воа да ӧшинь вылад пукся».

Салдат сідз и вӧчас. Сэсся воас орёл да ӧшинь вылӧ пуксяс да лоӧ зэв мича ныв. Сэсся найӧ овмӧдчасны.

Коркӧ сарлӧн и бабаыс кулас. Сар кутас шогавны. Видзӧдӧ да, кок пӧла манак сы дінӧ локтӧ. Сэсся манак пырас да кутас шуны сарлы: «Мый пӧ сар шогсян?»

«Кыдз пӧ он шогсьы, мем пӧ вот салдат служитӧ да, кутшӧм баба сылы сюрӧма, а мем пӧ оз сюр».

«Сылысь пӧ вӧд тэ верман на мырддьыны», — манак шуас.

«Кысь пӧ ещӧ мырддян!»

Кок пӧла манак шуас: «Вот пӧ кутшӧм ю дорысь сюрис сылы бабаыс, сэн змей олӧ да, коді волӧм сэтчӧ, абу на мынлӧмаӧсь. Сэтчӧ ысты салдаттӧ змей сьӧлӧмлаыс».

Салдатӧс коркӧ сар корлас да шуас: «Меным пӧ сэтшӧм-сэтшӧм ю дорысь, сэні пӧ змей олӧ да, сылысь пӧ сьӧлӧмсӧ вай лекарство вылӧ».

Сэсся салдат и мунас баба дінас. Бабаыс шуас: «На пӧ тэныд шӧвк тупыль, зарни чунькытш, веськыд водз чуняд пӧ сюй».

Сэсся сетас ичӧт пурт. Салдат босьтас шӧвк тупыль, чунькытш да пурт. Шӧвк тупыль лэдзас да и мӧдӧдчас шӧвк тупыль бӧрысь мунны.

Кор салдат мунӧ, локтасны войскаӧн салдатлысь бабаӧс нуны. Баба аршын кыза кӧртӧн дорас керкасӧ гӧгӧр. Ӧшинь ни нинӧм оз коль. Войска жугӧдасны-жугӧдасны да немтор оз вермыны керны. Сэсся войска бӧр мунасны.

Салдат змей дорӧ шӧвк тупыль бӧрся воас. Сэсся веськыд водз чуньысь, шуйга водз чуньӧ чунькытш вежас и змей кутас усьны. Змей турбыльтчас, усяс да салдат сьӧлӧмсӧ пуртӧн перъяс. Босьтас сьӧлӧмсӧ да гортас мунас. Гортас воас да олыштас да сар дінӧ и мунас, сарлы сьӧлӧм сетас. Сэсся салдат гортӧ мунас.

Сар бара видзӧдӧ, кок пӧла манак локтӧ. Бара сідз жӧ манак велӧдас сарӧс ыстыны салдатӧс чугуннӧй картіла.

«Вот пӧ», — шуас сар салдатлы, — «сэтшӧм-сэтшӧм муын куим вок чугуннӧй картіӧн картіасьӧны, ветлы пӧ да вай, куим во пӧ тэныд срок; он кӧ вермы вайны, юртӧ тэнсьыд керыштны».

Салдат баба дінас мунас да шуас: «Вот пӧ сарыд ыстіс чугуннӧй картіла».

Баба сылы сетас шӧвк чышъян да шӧвк тупыль. Сэсся и мӧдӧдчас салдат. Бара бабаыс аршын кыза кӧртӧн дорас керкасӧ. Сарлӧн войска бара воӧны. Жугӧдасны-жугӧдасны да немтор оз вермыны керны; сэсся бӧр мунасны.

Салдат шӧвк тупыль бӧрся мунас да, петук чаль йылын керка бергалӧ. Салдат сэтчӧ пырас да, весьт кузя пиня баба сэні пукалӧ. Баба пондас сёйны салдатӧс.

«Эн на пӧ сёй тшыг мортӧс, ог пӧ вӧд ме тась пышйы».

Сэсся салдат мыссяс да чышкӧдсӧ весьт кузя пиня бабалысь оз босьт.

«Менам пӧ чышкӧд аслам бабалӧн эм» — шуас салдат. Сумкасьыс перъяс шӧвк чышъян да чышкысяс. Весьт кузя пиня баба мича нылӧ пӧрас да шуны кутас: «Зять пӧ тай вӧлӧмыд да, мыля он висьтась?»

Сэсся салдатӧс вердас-юкталас. Сэсся салдат водзӧ мунас. Видзӧдӧ да, бара петук чаль вылын керка бергалӧ. Сэтчӧ салдат пырас да, бара сійӧс кӧсйӧ сёйны мӧд весьт кузя пиня баба.

«Эн на пӧ сёй тшыг мортӧс, мысся да, вӧлись сёй», — шуас салдат. Сэсся чышкӧдӧн сулалӧ весьт кузя пиня баба, мыссьӧм виччысьӧ салдатлысь.

«Тэнад пӧ чышкӧд мем кок нямӧд вылӧ оз ков, менам пӧ аслам эм» — шуас салдат. Сэсся перъяс сумкасьыс шӧвк чышъян да чышкысяс. Весьт кузя пиня баба шуас: «Зять пӧ тай вӧлӧмыд да, он висьтась» (а сійӧ сочьяс вӧлӧмаӧсь бабаыслӧн — кык весьт кузя пиня баба).

Сэсся сёяс-юас да, узяс да, аскинас салдат бара мӧдӧдчас водзӧ. Сэсся мунас-мунас да аддзӧ: ӧддьӧн ыджыд керка сулалӧ. Салдат сэтчӧ пырас. Сэні куим вок картіасьӧны. Кыдзи салдат пырас, куимнан вокыс уськӧдчасны сёйны сійӧс.

Салдат шуӧ: «Мудз морт пӧ некытчӧ ог пышйы, мысся пӧ да кӧть пӧ ӧтик час лэдзлӧ картіасьны».

Ыджыд вок шуас: «Час джын кежлӧ пӧ лэдзлам картіасьны».

Сэсся юкасны да ворсны кутасны да, салдат и онмовсяс.

«Эн пӧ тай вермы картіасьнытӧ, онмовсин пӧ тай».

«Ок, винӧват» — шуас салдат.

Сэсся шӧркост вок шуас: «Ещӧ пӧ четверть часа кежлӧ сетлам срок картіасьны».

Юкасны да, салдат бара онмовсяс.

«Онмовсин пӧ тай» — шуасны.

Салдат садьмас. «Винӧват пӧ», — шуас.

Сэсся ичӧт вок шуас: «Час пӧ вит минут кежлӧ срок сетлам».

Картісӧ чукӧртасны да бара юкасны. Салдат бара онмовсяс.

«Онмовсин пӧ тай».

«Ок пӧ винӧват» — салдат шуас.

Сэсся сёйны уськӧдчасны салдатӧс. «Час пӧ мысся первой».

Мыссьыны салдат кутас, а бӧрсяньыс сувтасны вокъяс, коді пурта, коді вилкиа, сёйны кӧсйӧны салдатӧс. Салдат мыссяс да перъяс шӧвк чышъян чышкысьны.

Вокъяс аддзасны шӧвк чышъян да шуасны: «Ок пӧ, зять пӧ тай вӧлӧмыд да, мый-я он висьтав?»

Сэсся сёясны-юасны да, салдат висьталас: «Вот пӧ сар ыстіс картіла».

Сылысь бумага видласны да сӧмын кык лун кольӧма куим воӧдзыс, код лун кежлӧ корӧма картісӧ сарыс.

Шуринъяс шуӧны: «Аски ӧбедняӧдз пӧ ещӧ на овны позьӧ».

Сэсся найӧ сёясны-юасны, аски ӧбедня кад воас да, орёл вылӧ зятьӧс пуксьӧдасны да и мӧдӧдасны баба дінас.

Сэсся бабаыс дінӧ пырас, недыр олыштас да сар дінӧ мунас, карті нуас. Сар ордын зэв уна гӧсьт чукӧртчӧмаӧсь.

Салдат юалас: «Позьӧ оз ворсны скрипкаӧн?»

Сар шуас: «Позьӧ».

Сэсся салдат кутас ачыс ворсан скрипкаӧн ворсны. Быдӧн йӧктыны кутасны. Сэтчӧдз йӧктасны быдӧн — паськӧмъяссӧ косявласны.

Сар шуас салдатлы: «Эськӧ эн кӧ юалӧмӧн ворс, юртӧ пӧ керыштім».

Сэсся салдат мунас гортас баба бердас, гӧсьтъяс ставныс сар ордысь мунасны.

Кок пӧла манак бара сар ордӧ воӧ. Манак шуас: «Мый пӧ сар шогсян?»

«Кыдз пӧ он шогсьы, салдатлы кутшӧм пӧ баба сюрӧма, меным пӧ оз сюр».

«Кӧнкӧ пӧ олӧ Синмӧн Аддзытӧм, сыла пӧ ыстыв салдаттӧ; сійӧс пӧ дерт нин оз вермы вайны, сэки пӧ вӧлисти салдатлӧн бабаыс тэнад кӧзяйкаӧн лоас».

Салдатӧс бара корас сар да висьталас, кыдз тшӧктас манак.

Салдат баба дінас мунас да висьталас. Баба шуӧ: «Вот пӧ сійӧс ме ог тӧд. Мун пӧ тэ сійӧ куим вокъяслысь юав».

Салдат важ туй кузяыс мунас. Воас вокъяс керкаӧдз да юалас. Куим вокъяс шуӧны: «Ми пӧ сійӧс и ог тӧдӧ, миян пӧ комын верст сайын бать эм, зэв пӧ мисьтӧм да, эн повзьы, тэнӧ пӧ пачӧ сюйлас, сы ордӧ пӧ ветлы, сійӧ пӧ тӧдас».

Салдат мунӧ инданінӧ. Мисьтӧм морт салдатӧс пачӧ сюяс. Пачын салдат пӧжсяс да, петас да, мыссяс. Чышкӧд сетӧ мисьтӧм морт.

«Меным пӧ тэнад чышкӧд кок нямӧд вылӧ оз туй; менам пӧ аслам бабалӧн эм».

Сэсся аслас шӧвк чышъянӧн чышкысяс да, мисьтӧм морт и шуас: «Зять пӧ тай вӧлӧмыд».

Сэсся сёясны-юасны.

«Тэ пӧ мый-я локтін?»

«Менӧ пӧ сар мӧдӧдіс Синмӧд аддзытӧмла».

«Ме пӧ вот сійӧс ог тӧд, час пӧ олыштлы».

Сэсся петас ӧтик амбарӧ да лунтыр корсяс книгаысь Синмӧн Аддзытӧм йылысь. Узясны да мӧд лун корсяс и коймӧд лун корсяс. Бара оз аддзы.

«Ещӧ на пӧ виччысьлы», — шуас мисьтӧм морт.

Сійӧ вӧлӧма став звер вылас, пӧтка вылас ыджыд. Сійӧ войнас петас да став пӧткасӧ чукӧртлас.

«Тійӧ пӧ тӧданныд он Синмӧн Аддзытӧм йылысь?» — юалас.

«Ми пӧ ог», — шуасны пӧткаяс. Сэсся бӧр найӧ мунӧны.

Мӧд вой петалас став зверсӧ чукӧртлас. Бара некод оз тӧдны.

Коймӧд вой петалас став чериястӧ, лёкгагъяссӧ, лягушаяссӧ чукӧртлас. Бара некод оз тӧдны. Кайны кутас мисьтӧм морт да, кок пӧла лягуша воӧ, шуӧ: «Ме пӧ тӧда».

«Тӧдан кӧ пӧ, лок».

Лягуша нуас йӧръяс сайӧдз салдатӧс, орёлӧ пӧртчас да, Синмӧн Аддзытӧм дінӧ мунӧны. Воасны ӧти керкаӧ. Кок пӧла лягуша шуас: «Пыр пӧ керкаас да ыджыд шкап саяс дзебсьы».

Сэсся сійӧ керкаӧ чӧрт воас. Чӧрт воас да шуас: «Синмӧн Аддзытӧм! Вай пӧ татчӧ дас кык бутылка вина, дас кык бутылка сур!»

Чӧрт юас вина да сур да, коддзас да онмовсяс. Салдат петас шкап сайысь да чӧрт моз жӧ шуас: «Синмӧн Аддзытӧм! Вай пӧ татчӧ дас кык бутылка вина, дас кык бутылка сур!»

Синмӧн Аддзытӧм ваяс да, салдат оз ю. Юалас сійӧ Синмӧн Аддзытӧмлысь: «Мекӧд пӧ мунан он?»

«Нуан кӧ пӧ, муна».

Найӧ мӧдӧдчасны. Салдат босьтас ӧшинь вывсьыс зуд да бедь да сир чуман.

Сэсся найӧ мунасны вель дыр. Синмӧн Аддзытӧм шуас: «Чӧртыд пӧ вӧтчӧ, бедьтӧ пӧ чапкы».

Салдат бедь чапкас да, сук вӧр лоас бӧрвыланыс. Чӧрт вӧр пырыд писькӧдчас да бара вӧтчыны кутас. Синмӧн Аддзытӧм шуас: «Зудтӧ пӧ чапкы».

Салдат чапкас да, бӧрвылас ыджыд из гӧра лоас. Чӧрт кыдзкӧ гӧратӧ вуджас да бара вӧтчыны кутас.

Синмӧн Аддзытӧм бара тшӧктас чапкыны сир чумантӧ. Салдат син чуман чапкас да, сир ю лоӧ. Чӧрт оз лысьт вуджны сир ютӧ.

Сэсся Синмӧн Аддзытӧм керка вӧчас. Салдат керкаӧ пырас да шуас:

— 12 б. вина, 12 б. сур.

Синмӧн Аддзытӧм ваяс 12 б. вина, 12 б. сур. Салдат юас да коддзас. Синмӧн Аддзытӧм паччӧр дорас каяс.

Сэті мунӧ озыр морт да шуӧ: «Тан пӧ тай немся керка эз вӧв, час пыра видла».

Пырны керкаӧ кутас да, Синмӧн Аддзытӧм кымӧсас вачкас. Озыр посводзӧ усяс.

Узясны да, аскинас чеччас салдат да шуас: «Тайӧ пӧ коді посводзас?»

Синмӧн Аддзытӧм шуас: «Тӧнлун пӧ кутіс пырны да, ме кымӧсас вачки».

«А мыйла нӧ пӧ кувтӧдзыс?»

«Оз пӧ кув, чеччас пӧ».

Сэсся пырас озыр. Салдат шуас:

— 12 б. вина, 12 б. сур!

Озыр баргӧдчас. Салдат сійӧс винаӧн да сурӧн юкталас.

Сэсся озыр шуас: «Вай нӧ пӧ бабанад вежсям, менам пӧ ящикын эм кык кольк, ӧтисӧ кӧ кимльӧскивыв вачкан, сарлы пӧ платтьӧ лоӧ, а мӧдсӧ кӧ кимльӧскивыв вачкан, ставыс пӧ зэв бур кӧмкот лоӧ».

Сэсся вежсясны да мунасны, ӧтикыс ӧтарӧ, мӧдыс мӧдарӧ.

Салдат думайтны кутас: «Синмӧн Аддзытӧмыд кӧ эськӧ тані вӧлі?»

«Ме пӧ вӧд тан нин».

Сэсся бара керка стрӧитасны да, бара салдат юас вина да сур да узяс.

Мӧд озыр морт сэті мӧдӧдчис: «Тан пӧ тай немся керка эз вӧв да, час пӧ пыра видла».

Пырны кутас да бара Синмӧн Аддзытӧм сӧтас. Озыр посводзас усьӧ.

Аскинас салдат чеччас да шуас: «Мыля нӧ пӧ кувтӧдзыс вачкин? »

«Оз пӧ кув, чеччас пӧ».

Озыр чеччас да пырас. Салдат бара сур да вина тшӧктас Синмӧн Аддзытӧмлы вайны. Озыр бара баргӧдчас. Сэсся кыкӧн сур да вина юасны да гажмасны.

Озыр бара шуас: «Вай пӧ вежсям, менам пӧ кык кольк, ӧтисӧ кӧ вачкан, лоӧ саричалы зэв бур платтьӧ, мӧдарас пӧ саричалы кӧмкот».

Найӧ вежсясны да мунасны, ӧтикыс ӧтарӧ, мӧдыс мӧдарӧ.

Салдат думайтны кутіс: «Вот эськӧ Синмӧн Аддзытӧмыд кӧ вӧліс, бара пӧ эськӧ керкатӧ стрӧитіс».

«Ме пӧ вӧд тан нин».

Сэсся бара керка стрӧитас. Пырасны да бара сур да винатӧ юас салдат.

Паськыд чера лазъя мужик мӧдӧдчас сэті да шуас: «Тан пӧ тай немся керка эз вӧв неважӧн на, ӧні пӧ тай керка стрӧитӧмаӧсь кутшӧмӧс».

Сэсся пырны кутас да, Синмӧн Аддзытӧм кымӧсас лачкас.

Аскинас салдат чеччас да юалас: «Мыля пӧ кувтӧдзыс лачкин?»

«Паськыд чера пӧ да гашкӧ пӧ тэнӧ начкыны пырӧ да, оз пӧ кув».

Сэсся паськыд чера морт пырас. Сэсся салдат винаӧн да сурӧн юкталас.

Паськыд чера морт сэсся кутас корны вежсьыны: «Менам пӧ кык кольк эм, кимльӧскивыв кӧ вачкан ӧтисӧ, кар стрӧитчас, а мӧдсӧ кӧ — Мӧскуа».

Синмӧн Аддзытӧм салдатлы шӧпкӧдӧ: «Вежсьы пӧ, вежсьы!»

Сэсся найӧ вежсясны, ӧтикыс мунӧ ӧтарӧ, мӧдыс мӧдарӧ.

Салдат кутас думайтны: «Синмӧн Аддзытӧм кӧ вӧлі, бара пӧ винаыд эськӧ лоис».

«Ме пӧ вӧд тані нин».

Сэсся асланыс карӧ воасны да, коді медгажа, керкасӧ медаласны патера вылӧ.

Салдатлысь сар бабасӧ нуӧм нин.

Сарыд шуӧма бабаыдлы: «Тэнад пӧ мужик важӧн нин кулӧма, ме сайӧ пӧ мун верӧс сайӧ».

Салдат гӧтыр век нюжӧдчӧ свадьбаысь. Шуӧ: «Мем пӧ колӧ мича кӧмкот, свадьба кежлӧ, ті пӧ онӧ кужӧ вурны».

Салдат сійӧс кывлас, петас амбар мышкӧ, ӧтик кольк кимльӧскивыв чапкас — ставыс чаркиӧ пӧрас. Шӧркоддьӧм чарки босьтас да куим круг бергӧдчас чарки гӧгӧр, сэсся бӧр чаркияс колькйӧ пӧрас. Пырас да патера кӧзяйкаыскӧд чарки сарлы мӧдӧдас. Сар сетас салдат гӧтырлы чарки да шуас: «Тайӧ пӧ шогмас оз?»

Салдат гӧтыр шуас: «Тайӧ пӧ зэв лӧсьыд, ещӧ пӧ колӧ вевдорын новлан платтьӧ венчайтчыныс.

Салдатлы висьталасны. Салдат амбар сайӧ петас, мӧд кольк кимльӧскивыв чапкас — зэв уна зэв мича вевдор платтьӧ лоас. Медмичасӧ бӧръяс да куимысь бергӧдчас платтьӧяс гӧгӧр, бӧр колькйӧ пӧрас. Пырас да платтьӧ мӧдӧдас кӧзяиныскӧд сарлы. Сар сетас салдат гӧтырлы. Сэсся сар салдат гӧтыркӧд венчайтчисны.

Синмӧн Аддзытӧм салдаткӧд мунӧны сар ордӧ пируйтны. Пырасны да, сар гозъя пызан сайын. Кыдзи сар аддзис салдатӧс, зэв ёна скӧрмас да лёкысла усьӧ да кулӧ.

Сэсся вӧлись сарысь мынӧны. Салдатлы сарствоыс коляс да бабаыс.

Public domain
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]

This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain (or as a file it should not be migrated to the Wikimedia Commons) that excludes pre-1929 works copyrighted at home.


Данная работа, впервые изданная до 1929 года, находится в общественном достоянии по законодательству США, и может быть опубликована здесь, в мультиязычной Викитеке. Но эта работа не может быть опубликована в национальной Викитеке, которая должна подчиняться законодательству России, т. к. работы этого автора (за исключением изданных до 7 ноября 1917 года) пока не вышли в общественное достояние в России. Этот автор умер в 1959 году, соответственно эта работа выйдет в России в общественное достояние в 2030 году.

The author died in 1959, so this work is also in the public domain in countries and areas (outside Russia) where the copyright term is the author's life plus 60 years or less.

PD-US-1923-abroad Public domain in the United States but not in its source countries //wikisource.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%82