Роч крестьяна бунтъяс

by Аноним

Роч крестьяна бунтъяс  (1924)  Аноним

Гижан кад: 1924, Йӧзӧдан во: 1924. Ӧшмӧс: Коми календар 1924 во вылӧ. Сыктывдінкар: Коми нига лэдзанін, 1924.

Рытыввыв государствоса крестьяна моз жӧ роч крестьяна важӧнсянь олісны дворяна-помещик кипод улын. Крестьяналӧн асланыс немтор эз вӧв. Видз-му, вӧр-ва лыддьысис помещикъяслӧн. Крестьяна видз-му вӧдитӧмысь мынтісны зэв ыджыд оброк помещикъяслы. Тӧвар лоӧм бӧрын роч крестьяналӧн олӧм пыр ӧтарӧ сьӧкті рытыввывсалӧн моз жӧ. Томджык, збойджык крестьяна помещикъяс дзескӧдӧмысь пышъялісны лунвыв муӧ: Дон ю вылӧ, Украинаӧ. Сэні найӧ чукӧрӧн ӧтвылысь овмӧдчалісны, асьнысӧ шуисны казакъясӧн — вӧльнӧй мортъясӧн. Найӧ тотараяскӧд и мукӧдкӧд воюйтӧмӧн олісны. Роч муӧ кольччысьяслӧн вывті сьӧкыд олӧмныс лунысь лунӧ кутіс лоны. Налы сӧмын коли бунтуйтчӧмӧн водзсасьны. Иван Грознӧй сар бӧрын вӧлі «смутнӧй пӧра»: эз коль законнӧй наследникыс сылӧн да. Сэки ёна крестьяна бунтуйтчис выль сарӧс пуктытӧдз. Выль сар Микайлӧ Педӧрӧвич вӧлі медводдза сар Романов рӧдысь. Романовъяссянь крестьяналӧн дзикӧдз олӧмныс сьӧктіс, омӧльтчис. Оброк мынтӧм кындзи лоӧ вӧлі ас кошта выланыс видзны воеводаясӧс, налы жалӧванньӧ мынтыны. Вочасӧн крестьянаыд лоины асланыс помещикъяслӧн. Закон серти помещик вермӧ вӧлі крестьянасӧ скӧтӧс моз вузавны базар вылын, вежны быдтор вылӧ, янсӧдны гозъяӧс, челядьӧс бать-мамысь. Тӧдӧмысь, сідзитӧ олігад крестьяна бунт кыптӧм вылӧ и нимкодясьлісны.

Ыджыд крестьянскӧй бунт кыпӧдліс Донса казак Стенька Разин. Уна помещикӧс сэки виисны, овмӧснысӧ сотісны, сӧмын асланыс ӧтувтчыны кужтӧм вӧсна, пемыдлун вӧсна крестьянатӧ помещикъяс правительствокӧд бӧр вермисны. Правительство сё сюрс морт крестьяна пӧвстысь виис. Разинӧс Мӧскуаын став йӧз син водзын виисны, вичкоясын попъяс анафемаӧ сетісны — ёрисны.

Петыр Великӧй дырйи нӧшта на ёна сьӧктіс олӧм крестьяналӧн. Вотъяс лунысь-лун содіны. Сэтчӧдз эз вӧв рекрут босьтӧм. Сійӧ кутіс кыкысь во пиын том йӧзӧс нуны салдатӧ.

Екатерина II крестьянаӧс дзикӧдз топӧдіс, дзескӧдіс. Сійӧ роч мусьыс став крестьянасӧ козьнавліс аслас другъясыслы, весиг Украинаса крестьянаӧс крепитіс. Крестьяна веськыд пикӧ воисны. Закон вӧлі оз лэдз норасьны помещикъяс вылӧ. Норасьысьӧсь вӧлі розгаалӧны.

Сэтшӧм олӧмсьыд крестьяна бара зэв ыджыд бунт лэптісны. Сійӧ бунтыс шусьӧ Пугачов бунтӧн. Кыпӧдысьыс вӧлі Донса казак Пугачов. Дерт сарлӧн войскаыд ёнджык вӧлі пемыд крестьяна дорсьыд да бара на найӧ вермисны. Пугачовӧс уна йӧзкӧд тшӧтш виисны. Сідзтӧ олігад пӧльза видз-му уджалӧмысь эз кут лоны некодлы. Государство ачыс кутіс омӧльтчыны. Помысь лёк вояс воисны. Йӧз тшыгъялӧны, висьӧны, кулӧны. Помещикъяс крестьянасӧ лёк вояснас вӧтлавны кутісны, мед оз ков вердны. Николай І дырйи 556 бунтӧдз вӧлі Роч му пасьтала. Правительство казяліс — тадзи пӧ сэсся оз позь овны, колӧ пӧ лэдзны, мездыны крестьянаӧс, повзисны революция кыптӧмысь. 1861 воын Александр II лэдзис закон, крестьяна пӧ та бӧрти вӧльнӧйӧсь, кытчӧ гаж позьӧ мунны. Сӧмын мусӧ крестьяналы эз сет, ставыс коли помещикъяслы. Крестьяналы лои зэв донӧн ньӧбавны помещикъяслысь мусӧ да кӧртмавны. Крестьянаыд мыйӧн аддзисны ылӧдӧмтӧ, куш сійӧ вонас кыпӧдлісны 784 крестьянскӧй бунт.

Во комын-нелямын мысти крестьяна дзикӧдз дзескавлісны муысь. 1906 воын бара 27 губерня пасьтала вӧлі крестьяна бунтъясыд. Сэтшӧм жӧ бунтъяс вӧліны ӧнія Февралься революция бӧрын. Сӧмын Октябрся революцияыд дзикӧдз пом пуктіс крестьяна бунтъяслы: сетіс тыр вӧля и му.

Мӧд Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн съезд лэдзис декрет босьтны муяс помещикъяслысь, вичкояслысь, манастыръяслысь и сетны прӧста крестьяналы.