Повтӧм зон (I)

by Лебедев Михаил Николаевич

Повтӧм зон  (1929)  by Лебедев Михаил Николаевич

Гижан кад: 1929, Йӧзӧдан во: 1929. Ӧшмӧс: Ордым. 1929. №11.

Войдӧр со мый шуа-кайта:
Оз ло омӧльыд, ме чайта,
Йӧзлы петкӧдла кӧ тан
Важся кадлысь чужӧмбан.
Тайӧ кадыс му пыр муні,
Пӧрысь пӧльяслӧн нин вуні.
Менам пӧръялӧм оз ло —
Коли сэсянь квайтсё во.

 * * *

Оліс-выліс парма шӧрын,
Эжва дорса пемыд вӧрын
Повтӧм сьӧлӧма да ён
Ёкыш нима коми зон.
Гортса йӧзкӧд сійӧ вӧлі
Рам да сёрни вылас мелі;
Давйын ветлӧдлігӧн лёк,
Зверлы абу муса вок.
Уна ошкӧс сійӧ кыйліс,
Уна тулан ньӧвйӧн лыйліс;
Шедліс сылы дона низь
Ӧти вонас гашкӧ кызь.

Ёкыш эз вӧв пемыд юра,
Быдтор мӧвпаліс зэв бура,
Тӧдіс, кытысьджык да кор
Вӧрын корсьны кыянтор.
Сійӧ некӧн эз на йӧрмыв.
Весиг мудер руч эз вермыв
Удал зонлы пӧртны син —
Некыдз Ёкышысь эз мын.

Тӧвся заптӧм дона куяс,
Коді вузӧс вылӧ туяс,
Ёкыш аслыс, дерт, эз чӧж,
Паччӧр сэрӧгын эз пӧж.
Сылӧн сэтшӧм вӧлі ладыс:
Муртса воас тувсов кадыс,
Сійӧ лӧсьӧдӧ нин пыж,
Улӧ копыртӧма мыш.
Регыд пыжсӧ сійӧ вӧчас,
Бурджык кусӧ сэтчӧ тэчас,
Лёксӧ, тӧдӧмысь, оз сӧвт,
Вылас шлапкас сюмӧд вевт.
Сёянтор на ещӧ лӧдас,
Сэсся Эжва кывтчӧс мӧдас.
Туйлӧн помыс лоас сэн,
Рочьяс вежласьӧны кӧн.

Рочыс вывті вӧлі наян:
Пыж тыр кусӧ сылы ваян,
Сетас сы вылӧ кык чер:
«Мун пӧ, зонмӧ, сэсся бӧр».

Коді парма пытшкын олӧ,
Черыд ёна сылы колӧ.
Эз вӧв комияслӧн кӧрт,
Кӧть тэ сыркъялӧмӧн бӧрд.
Он кӧ купечыдкӧд вежсьы,
Кӧрта кӧлуйыд оз чӧжсьы,
Ошкӧс майӧгӧн он ви —
Тӧдіс тайӧ парма пи.

Ёкыш увланьӧ быд тулыс
Дона куяс тадзи нуліс,
Гортас вайліс чер да шы,
Быттьӧ понлы сетӧм лы.
Гӧгӧрволіс эськӧ сійӧ,
Кыдзи руч моз йӧзсӧ кыйӧ
Купеч мортыд, да оз позь
Рочкӧд панны зык да кось.

Ӧти воӧ, тулыс помын,
Ёкыш аддзис Сыктыв вомын
Мича рӧма — гӧрд да виж —
Увсянь локтӧм сизим пыж.
Найӧ ыджданас дзик ӧткодь,
Вӧчан ногнас мӧда-мӧд кодь:
Кузь да векни, нырыс ёсь,
Шуны омӧльӧн оз позь.
Сизим пыжын йӧзыс вӧрӧ,
Ассьыс уджсӧ зіля керӧ —
Сынӧ-гурскӧ. Быдӧн том,
Мыйкӧ сьылӧ налӧн вом.
Сьылӧм сынысьяслӧн гора,
Збойлун сяма, абу нора.
Некор коми морт эз сьыв
Татшӧм гажа сьыланкыв.

«Аттӧ дивӧ, код нӧ тайӧ?
Кытчӧ мӧдӧдчисны найӧ?
Мыйкӧ визулӧсь нин зэв.
Оз тай, майбыр, овны чӧв.
Но да мӧвпавнысӧ нинӧм.
Тӧдчӧ налӧн паськыд кынӧм
Тайӧ ставыс купеч морт», —
Шуис аслыс Ёкыш ёрт.

Кыйсян кӧлуй сылы ковзис
Сьӧлӧм удал зонлӧн ловзис:
Бара сюрас сылы кӧрт,
Кӧть и ичӧтика, дерт.
Таво рочыд эз на волы,
Вежсьӧм-вузасьӧм эз лолы.
Ёкыш увлань эз на ну
Тӧлын чӧжӧм дона ку.

Луныс помасьны нин пондіс.
Парма пытшкӧ суніс шонді.
Локтіс тувсов лунлӧн чой —
Югыд бана шоныд вой.

Пыжа войтыр узьны сувтіс,
Ветлӧ-жуӧ вадор увтіс,
Зэвтӧ еджыд дӧра чом,
Мед оз курччав найӧс ном.
Чомкӧд орччӧн бипур ӧзйӧ.
Ыджыд пӧртйын пуны кӧсйӧ
Яй да чери тӧдтӧм йӧз.
Тшынсӧ лэдзӧ пожӧм пес.
Лыа вылӧ, быттьӧ сиръяс,
Пыжъяс лэпталісны ныръяс.
Катны водзӧ налы дыш.
Морт моз шойччӧ сизим пыж.

Ёкыш сэні дыр эз жуяв.
Сямсӧ рочьяслысь эз туяв.
Аслас сиктӧ пырысь-пыр
Муніс нимкодясигтыр.
Сылӧн сиктыс эз вӧв ылын —
Кык ю костын, нӧрыс вылын.
Сиктас оліс комын морт.
Воис сэтчӧ Ёкыш ёрт.
Пондіс ветлӧдлыны ӧдйӧн
Чомйысь чомйӧ кыдз пу беддьӧн,
Стенӧ катшкас — тук да ток:
«Кывзы менӧ, муса вок!
Купеч котыр локтіс татчӧ,
Увсянь мунӧ Эжва катчӧс.
Ӧні узьны кӧсйӧ тан.
Кӧртыд лоас шондібан!»

Эжва ю моз сиктыс гызис.
Ывла тырнас йӧзыс шызис.
Жӧдзӧ пӧрысь, жӧдзӧ том,
Быттьӧ ваын тэрыб ком.
Шогныс налӧн бӧрӧ кольӧ.
Тӧданторсӧ Ёкыш дольӧ:
«Рочыд эз кӧ эськӧ кат,
Лои кыйсьысьяслы мат.
Уна шыяс чеги миян,
Уна эмӧсь коми пиян,
Кодлӧн абу весиг чер —
Пуыд керавтӧг оз пӧр.
Рочыд тыра пыжӧн кайӧ,
Кӧрта кӧлуй кӧнкӧ вайӧ.
Сэсся унатор ог шу.
Муам вежны дона ку!»

Йӧзыс ызгӧ: «Нуам, нуам,
Найӧс вадорас кӧ суам,
Эз кӧ мунны найӧ тась.
Вежанторйыд, майбыр, дась»!

Чомъяс дорын мырсьӧм воссис,
Быдӧн бӧрйӧ куяс костсьыс
Низь да, руч да, тулан ку,
Мыйӧн озыр Коми му.
Тайӧ уджыс абу сьӧкыд —
Ставыс эштіс налӧн регыд.
Вадорвывсянь уна ноп
Пыжӧ шыблалӧны — шнёп!
Пипу пыжъяс налӧн кокни,
Сирӧн мавтӧм, бур ни, лёк ни,
Куим пелыс, ӧти зіб,
Витӧн пуксян кӧ, он лыб.

Ӧтпыр, быттьӧ повзьӧм ыжъяс,
Увлань ӧддзӧдчисны пыжъяс.
Горзӧ Ёкыш сэтшӧм кыв:
«Кежӧй, вокъяс, шуйгавыв!»
Ваыс паськалӧ да пузьӧ —
Эжва юӧ мӧд ю усьӧ
Воссьӧ синлы Сыктыв вом.
Вадор вылас еджыд чом.
Рочлӧн пыжъяс пыр на сэні.
Купеч котырыд нӧ кӧні?
Оз тай кывсьы налӧн зык.
Ловъя мортыд сӧмын кык.
Тайӧ кыкыс паськыд чера,
Вылас дӧрӧм мича сера,
Юрас шапкаясныс гӧрд,
Дона нойысь кӧнкӧ, дерт.

«Талун войыд вывті номйӧсь,
Унджык рочыд пырис чомйӧ,
Пыжсӧ видзӧны кык морт». —
Гӧгӧрвоис Ёкыш ёрт.

Коми войтыр збоя сынӧ,
Воӧ купеч шойччанінӧ.
Ӧти видзысь пырысь-пыр
Чомлань тюрис, быттьӧ шыр.
Воссис дӧра чомлӧн водзыс,
Уна петіс сэтысь рочыс
Паськыд пельпома да ён,
Чужӧм гӧрдӧдӧма дон.
Сэсся юалісны найӧ:
«Кодӧс енмыс татчӧ вайӧ?
Кывзӧй, кутшӧм тіян мог?
Бур-ӧ-омӧль ветланног?»

Ёкыш сувтіс лыа дорӧ,
Рочӧс матыстчыны корӧ:
«Локтӧй талань ставныд ті,
Дона куяс вайим ми.
Мыйта вермим вонас чӧжны,
Кӧсъям тіянкӧд ми вежны
Кӧрта кӧлуй вылӧ, дерт.
Коланторйыс миян — кӧрт.
Локтӧй, купечьяс, эн полӧй,
Коми йӧзыд рама олӧ,
Лёксӧ некодлы оз кер.
Сӧмын корӧ шы да чер».

Рочьяс серӧктісны воча:
«Полӧм миян овлӧ шоча.
Паныд сюрысьяслы ми
Вермам чегны кок и ки.
Ми кӧ босьтам дона кусӧ,
Кӧртнад тыртам Коми мусӧ.
Миян кӧртыд вывті бур —
Уна орӧдлывліс юр!»

Ёкыш шмонитӧмӧн чайтіс
Тайӧ кывъяссӧ да кайтіс
«Дерт нин абу омӧльтор,
Зверлӧн юрыс орас кор.
Татшӧм кӧрттӧ кӧ ті сетад,
Дона кунад, майбыр, пӧтад.
Ӧти сиктын руч да низь
Таво кыйим сё да кызь!»

Синныс купечьяслӧн ворсӧ,
Кокныс лойӧ лыа дорсӧ,
Некод чомлань бӧр оз мун,
Вуні рочлӧн чӧскыд ун.

Кыйсьысь котыр пыжсьыс петіс,
Нопъяс разяліс да лӧдіс
Вадор вылӧ вайӧмтор.
Куӧн тыри Сыктыв дор.
Рочлы Ёкыш шуӧ: «Видзӧд!
Талӧн доныс абу ичӧт.
Кутшӧм сук да мича гӧн.
Таысь бурсӧ аддзан кӧн?
Вайӧ вежласьӧмсӧ вӧчам,
Низьлысь, ручлысь донсӧ тэчам.
Асьныд артыштанныд, дерт,
Мыйта позяс сетны кӧрт».

Рочьяс серӧктісны бара,
Сэсся равӧстісны яра:
«Ёна артавны оз ков —
Кӧртнад виньдас тіян лов!»

Коми войтыр ставныс шемӧс.
Мый нӧ тайӧ: вӧт-ӧ, вемӧс?
Вежсис купечьяслӧн сям,
Сёрни налӧн абу рам.
Быдӧн лёкысь мыйкӧ горзӧ,
Быдӧн кутӧ вианторсӧ:
Коді шыпурт, коді чер,
Кӧть тэ сэтчӧ весьӧпӧр.
Пуртӧн шенасьӧны кияс,
Водзӧ чургӧдчисны шыяс.
Квайтӧн скӧрапырысь зэв
Лэдзны лӧсьӧдчӧны ньӧв.

Ёкыш горӧдіс: «Бур вокъяс,
Ӧдйӧ нуӧй татысь кокъяс!
Аддзад налысь чужӧмбан —
Пыжа рӧзбойяс тай тан!»

Эз на удит помӧдз шуны,
Кыдзи коксӧ колӧ нуны, —
Водзӧ уськӧдчис роч йӧз:
«Вай пӧ вӧрсаястӧ пес!»

Парма пиян сэтчӧ йӧрмис.
Некод пышйыны эз вермы.
Рӧзбой чукӧр — ук да ок!
Шонтіс кыйсьысьяслы бок.
Уна сюри коми мышкӧ
Шыпурт воропӧн да тышкӧн
Зургӧм, вачкӧм, мукӧдтор,
Рочьяс тешитчисны кор.
Найӧ некодӧс эз вины,
Сӧмын нӧйтӧм помсьыс чині
Кыйсьысь-войтыръяслӧн нэм, —
Сійӧс сюмӧдӧн он дӧм!..

«Сэсся накӧд со мый вӧчам:
Увлань юрӧн юас лэдзам», —
Индіс чуньнас ӧти роч.
Вӧлі сэки асывводз.
Мича кыа кусны пондіс,
Парма пытшсьыс петіс шонді.
Садьмис, ловзис пемыд вӧр.
Мулӧн, валӧн вежсис сер.

Омӧльторсӧ вӧчны дыр-ӧ?
Рочьяс шыблалісны йирӧ
Нӧйтӧм войтыръяссӧ пыр
Равзігтыр да чужйигтыр.
Ёкыш коли кыдзкӧ бӧрас
Вадор вылас, рӧзбой шӧрас.
Киас чер ни пурт эз вӧв,
Сӧмын скӧрмис сійӧ зэв.
Аслыс шуис сійӧ лючки:
«Найӧс воча ог кӧ кучкы,
Ичӧт лоас меным дон.
Ог нин ло ме удал зон!»

Рӧзбой чукӧр жуӧ, ызгӧ,
Кыркӧтш дорӧ сійӧс кыскӧ,
Балябӧжас зур да зур,
Тронякылӧ сылӧн юр.
Ёкыш ёртлӧн сьӧлӧм ӧзйис.
Ӧти рӧзбой сійӧс кӧсйис
Ваӧ тойыштны да, сэн
Пансис налӧн чорыд вен.
Ёкыш чегис рӧзбой кисӧ,
Мырддис-босьтіс лэчыд шысӧ,
Сэсся шынас рочӧс — бытш!
Ачыс тэрыб, быттьӧ пытш.
Чегӧм соя рӧзбой усис,
Эз нин чеччыв сэсся мусьыс,
Чужӧм сылӧн лои лӧз.
Ош моз равӧстіс лёк йӧз:
«Виӧй, виӧй тайӧ зонсӧ,
Пемыд вӧрысь петӧм понсӧ!
Мыйкӧ вывті сійӧ ёсь,
Ӧтнас лэптіс тані кось!»

Вадор тыри ыджыд зыкӧн.
Рӧзбой пиян комын кыкӧн
Зонсӧ гӧгӧртісны сэн,
Усьӧм мортыс куйліс кӧн.
Повтӧм Ёкыш лэчыд шынас
Оз сет матыстчыны дінас,
Ӧти рочлы бара — сутш,
Быттьӧ кокыштӧма кутш.
Мӧдлы зургас морӧс шӧрас,
Пелька бергӧдчыштас бӧрас,
Коймӧд мортлы перъяс син,
Сӧмын рочьясысь оз мын.

Ош моз лёкмис рӧзбой пиян:
«Куим ёрт нин усис миян!
Ноко заводитлам вай
Коми зонлысь шырны яй!»

Биӧн югнитісны синъяс,
Яра йирыштчисны пиньяс,
Лэптіс шыпурт уна ки.
Кытшын лои парма пи.
Ӧтпыр вадорсянь и вӧрсянь,
Коді водзсянь, коді бӧрсянь,
Саридз гыыс ветлӧ кыдз,
Рочьяс зырӧдісны сідз.

Сьӧлӧм Ёкышлӧн эз повзьы:
Кӧть пӧ олӧм менам овсис,
Тӧдны пондад ӧні ті,
Кутшӧм войтыр тані ми!

Рӧзбой чукӧр эргӧ-мургӧ,
Черӧн, шыӧн кучкӧ-зургӧ.
Паськыд шыпурт вач да вач —
Вийӧм вылӧ абу надз.

Регыд эштіс налӧн «шырзьӧм»,
Ӧтка тышкасьыськӧд мырсьӧм.
Кулі сэні Ёкыш ёрт,
Эз нин аддзыв ассьыс горт.

Рӧзбой йӧзлы эз ло лӧсьыд:
Тайӧ морт вӧсна пӧ пӧсьыд
Миян киссис пельса тыр,
Пӧськӧд сорӧн тюргӧ вир.
Водзӧ ю кузя кӧ мунам,
Та кодь зонмыс сюрас уна.
Гӧгӧр шуштӧм пемыд вӧр.
Вайӧ, ёртъяс, кывтам бӧр!

«Кывтам, кывтам, — быдӧн шуӧ: —
Мунам татысь бурджык муӧ,
Кӧні олысьясыс шань,
Кӧні быдмӧ шобді нянь!»

Бара лыбис налӧн сьылӧм.
Гажа миян олӧм-вылӧм,
Талун тані, аски — сэн,
Некод миянӧс оз вен!»

Рӧзбой котыр сынны босьтчис.
Уджыс пелысъяслы воссис.
Увлань лэбзис сизим пыж.
Катны налы лои дыш.

Татшӧм вӧлі сэкся олӧм,
Коми муӧ рӧзбой волӧм.
Татшӧм вӧлі збой да ён
Ёкыш нима коми зон.