Пасъяс синтӧмлӧн

by Куратов Ӧльӧш Вань

І

Весьшӧрӧ ме мысся: пемыдва оз мын!
Ва пыр аддзыны мем лоас тэнӧ, югыд!
Зэв нин сёр мем лоис тіян лун шӧрын,
А вой матыстчӧ на, пемдӧмсӧ он дугӧд!..
Коркӧ, уна уджавліг,
Виччысьлі ме гусьӧник
Ойбыртан кад, вой, мед аски
Бара пелька уджалас ки.
Муніс тайӧ райса кад.
Немкерӧм и пемыд — ад:
Зарни асыв ог нин виччысь,
Удж вылӧ ме ог нин мыччысь!

ІІ

«Дыр-ӧ гортын пукавны мем? Петлӧ!» —
Шуи ме — и войбыд ветлі...
Кар сайӧ тай кыдзья менам петсьӧм,
Кодыр йӧзлӧн шонді вӧлі лэччӧм.
Менсьым равзӧм эз кыв некод ылысь;
А кык шонді аслам кымӧс вылысь
Усьӧма — и эг куж бергӧдчыны...
Синтӧмавны ковмас велӧдчыны!
Эз вӧв долыд меным, кодыр зэрӧн
Резіс чужӧмӧ и нӧйтіс шерӧн;
Эг ме вермы зэв и дзугыльмыны:
Синтӧмавны ковмас велӧдчыны!
Тӧдлі шогъяс! Мудзмысьт ме эг пукав;
Ветлігӧн эг этшаысь му люкав:
Водзын мыльк да ва гӧп ланьтӧмаӧсь...
Уси мытшасьмысьт и петі ваысь
Вӧрзьӧм кокӧн... Синтӧмкӧд, дерт, бура
Коркӧ пондас овны и натура,
Оз кӧ пыр кут сійӧс конъявлыны...
Синтӧмавны колӧ велӧдчыны!
Чужӧмӧй и паськӧм шуралісны
Асъя тӧв вылын-и вайӧдісны
Войдурӧс сэк ичӧт мӧсвӧтлысьяс гортас...
Позьӧ миян аддзыны бур мортӧс!

ІІІ

Аддзывны мем мамӧс вӧлі колӧ,
Кутшӧма нин сійӧ пӧрысь олӧ?
Да пӧ важӧн пемдӧма и сія...
Кыдзи аддзысям ми эня-пиа?
Коді мем, код чой-вок, код бур тӧдса,
Коді лёк йӧз — менам синлы пӧдса...
Кыдзи нӧ ме буръяс костӧ инма?
Менам эм на сьӧлӧм югыд синма!

ІV

Тут кӧ синмӧй бердас,
Кодкӧ, гашкӧ, вердас.
Cogіto, vel rex,
Quam mandavіt lex,
Vel spіrіtus sanctus, quam
Пернаа йӧз виччысям.
Кыдзи лоас сэн, а колӧ тӧдны:
Тшыгъявыв ва юигӧн
Гудыр гӧптысь кымыньӧн
Синтӧм вермас сэк жӧ-й пӧдны...
Арталіг философ ног
Абу на сэн ыджыд шог.
Шогыс сэк, кор овмӧдча...
Югыдтӧг и эбӧстӧг сэк эновтча,
Понда вӧймыны пыр лунысь-лунӧ...
Выльсӧ ог тӧд, важыс вунӧ,
Быд бур аддзывтӧг и лыддьытӧг.
Быдсӧ тӧда: кыдзи нӧ оз ляк
Сэки менӧ-й Пальса дяк?
Кыдзи оз пет сылӧн лӧг?
Вундас бара: «Тайӧ виршъяс керысь,
Кӧть и синтӧмджык Гомерысь,
Бӧбджык Каспар Гаузерысь!»

V

Менӧ ворсны гораньӧн
Ичӧт пиян корӧны.
Пышъявны ог понды, шуа,
Колӧкӧ ме кутала.

Лӧсялім-и синъясӧс
Кӧрталӧны чышъянӧн,
Кӧрталӧны, ноксьӧны зэв,
Мед ог аддзы нинӧм ме.

«Кӧртав сійӧс ёнджыка!
Син джын, вокӧ, тыдалӧ,
А оз висьтав, эстшӧм мудер!» —
Ӧти шуӧ ме йылысь.

Лэдзисны — и куті ме
Нёль-ӧ-витӧс ӧтпырйӧн.
Венсьыны сэк менам пиян:
«Быдсӧ аддзис пӧ, да кысь!»

Выльысь кӧрталісны; пыр
Бара зонмӧс куті ме.
«Быдсӧ аддзӧ! — шуалӧны, —
Да оз висьтав веськыда!»

— Висьтала ме веськыда,
Весьшӧрӧ м’оз вежныд пет...
Во гӧгӧр пыр тадзи ворса —
Эшті ёна велавны!

VІ

Быдся гораньӧн ме ворслі!
Эг пыр кутлы, а пыр корсьлі.
Кӧртаси ме эськӧ дас нёль арӧн
Омофорӧн кӧть орарӧн!
На пыр эг ме аддзы эськӧ му выв,
Да ме мувывсасӧ сэк эг юав!

Регыд вежсьыліс сэк олӧм;
Вежсялісны дум и колӧм...
Абу ангел тай быд монак нима!
Лӧздукӧс, мундир и схима —
Ас кӧр серти пасьтасьӧны наӧн,
А ме вӧлі кӧртасьла боаӧн.
Мича ныра мукӧд лунӧ
Бур сьӧлӧма вылӧ мунӧ...
Кызь арӧса ышман ныр ни сьӧлӧм
Сук боа пыр важӧн вӧлӧм
Оз аддзы — и майбыр! Но Киприда
Пышйис киысь, сюрис мем Фемида.

Синъясӧс мем кӧртавлігӧн
Сэк Фемида гусьӧникӧн
Юрист-горань меным серавлывліс,
Серамас и шог кӧть кывліс...
Тырмас, вокъяс! Сэсся ог ме йӧртав
Йӧзӧс тюрмаӧ — и сэн ог кӧртав!

Олі быдсяма йӧз дінын,
Кодкӧд ворслі, вунӧді нін...
Пыравлі ме школаӧ и сулі
Школяръясӧс ворсіг. Шулі:
«Корсьӧ, аддзад!» Но ме весьӧпӧрны
Эг вермы, мед важ курс выльысь сӧрны.

Ой, кӧть олӧм меным дона,
Овны мудзи, мудзи ёна...
И мый ичӧт дыръя вӧлі колӧ,
Дум вылӧ мем бара волӧ:
Бара му выв лоис меным тюрма;
Дыр-ӧ петан ӧдзӧсӧ ог сюр ме?

И кӧть сідз жӧ пемыд гу сай,
Ми-воклы сы горань муса;
Тамыш син ни кузь бедь сэн оз ковны,
Сэтӧн вошӧмысь оз повны;
Гу пытшкысь тай туйяс разӧдчӧны
И быд туйӧд пасӧдз волывлӧны!

VІІ

Висьтавласны, олас-вылас
Вифинияын Финей;
Сійӧ эз вӧв ме моз чинтӧм,
Сійӧ вӧліс ме кодь синтӧм.

Сёян-юан (колӧ шуны,
Сійӧ вӧліс сэтчань царь)
Эм тай мыйысь пӧжны-пуны,
Да эз вермыв сёйны-юны.

Кодыр сійӧс пызан саяс
Пуксьӧдлісны, сэтчӧ пыр
Лэбзявлісны гарпияяс,
Сьӧлавлісны супас, яяс...

Пежавлісны чери, фруктъяс,
Ёгӧсьтлісны винаяс...
Вештавлӧ царь эзысь дозъяс
Видлывтӧг — и сідз пыр царь тшыг!

Лёка важӧн кулалісны
Вифиния и Финей;
Кувтӧмӧсь тай гарпияяс!
(Шогъяс му вылын оз бырны).

Кодыр сімис менам шонді,
Тут ме вошті аппетит,
И руд енвевт менам пондіс
Та сьӧд лэбачьясӧн тырны!

Наысь ӧтар нем ог аддзы,
Кытчӧ дзебся найӧысь?
Топыда гу тальӧ! Татчӧ,
Мед кӧть татчӧ оз нин пырны!

«Тэ моз ми ог пӧдӧ муын, —
Гарпияяс раксӧны: —
Колльӧдам ми гу вылӧдзыд —
И бӧр карӧ — гуын кӧдзыд...

Паськыда ми югыд вылын
Гулюяскӧд, кутшъяскӧд
Лэбалам, ог гуӧ пырӧ...
Кув, эн пов! И шог сэн бырӧ!»

VІІІ

Садьмысьт асылын ог восьтыв
Колян синъясӧс ме дыр;
Эг-ӧ тут нин вошты лунъяс
Войковнас, ме пола пыр...

Синъясӧс ме восьтӧдала
Полігтырйи ньӧжйӧник...
Асыв аддзывла на ӧнӧдз —
Ва пыр моза, этшаник...

Инда ӧшинь; еджыд чышъян
Сёрнитысьлысь аддза на...
Эсаульша! Синтӧммыны
Пола ме не тэ вӧсна.

Тэ он шыбит менӧ бурӧн,
Сӧмын, гашкӧ, дӧзмӧдас...
Мӧд ног сэки оз и позь тай,
Сэки муса пышйывлас.

Пола, кодыр синтӧмма ме,
М’оз шу муса эсаул:
«Эз кӧ гӧтыр вылӧ видзӧд,
Эськӧ синтӧмӧн эз кул.

Сэк эз вежӧкты тай эськӧ
Бур Микола нинӧкор,
И эз дорйы эсаулӧс,
И эз мыждӧм вӧв майор!»

ІX

Локтӧ менам вой,
Локтӧ кузь и сьӧд,
Ыджыд воськола,
Мудзӧм оз тай тӧд...

Керӧс эн сувтӧд
Сылы туй вылас —
Сійӧ енвевтӧдз
Мусянь чеччыштас!

Море эн вольсав
Сылы кок улас —
Пӧльысь кокньыда
Вавыв исковтас!

Оз пышйы та вой
Биысь, шомысь моз...
Сыысь саӧссяс,
А оз югды поз!

Локтӧ менам вой,
Локтӧ кузь и сьӧд,
Ачыс нем оз шу
И оз бур кыв тӧд.

Быд сер вуштӧма,
Быдтор сорлалӧм
Пемыдын-и ме
Сӧмын торъялӧм...

Шонді кусӧдіс
И оз ломзьӧд мем
Тӧлысь-кодзувсӧ,
И оз ломзьӧд нэм!

Синъяс кӧрталіс,
Мед не аддзыны —
И эз кӧртав вом,
Мед мем лолавны!

X

Кытчӧ ті дзебинныд мамӧс?
Нуӧдӧ гу вылас писӧ.
Ӧти пуд кыкнанлӧн... Нуӧдӧ —
Нюжӧдӧм кисӧ!

Гаж вылӧ битӧмӧсь синъяс,
Шог вылӧ синваӧн тырӧсь...
Няра эг бӧрдлыв, мед вӧвліс шог
Курыд и гырысь!

Чӧжсьӧма синваӧй ӧні...
Маманӧй! Гу вылад уся...
Мый тэа-меа зэв шудтӧмӧсь,
Абу тай гуся!

1870-74