Олӧм вежа Прокопейлӧн

by Маджаса Попов Ӧльӧксан

ОЛӦМ ВЕЖА ПРОКОПЕЙЛӦН,
Христос кузя йӧйталысьлӧн,
Устюгса шензянаторъяс вӧчысьлӧн

(Кӧкъямысӧд лунӧ июльын)

Шуда Прокопей вӧлі озыр вузасьысь, чужліс Германияын. Дас коймӧд сё во вылын воис сійӧ Новгородӧ вузасьны. Сэк пӧраясӧ Новгород ёна тӧдмасьліс немечса каръяскӧд.

Том купечлы сьӧлӧм вылас воис миян веськыд эскӧм; сійӧ тӧдмавны кӧсйис сійӧс бурджыка и сы могысь муніс сійӧ Хутыньса манастырӧ, кодӧс неуна сыысь водзджык пуктіс вежа Варлаам. Велӧдчӧммысьт пӧрысь манаклысь, сэтшӧма сійӧ Ен дінӧ сибдіс, мый эновтіс ассьыс озырлунсӧ, став пӧраса бурысь да кутіс кесъясьны Господьлы. Сійӧ шырсис манакӧ, Хутыньса манастырын вӧчис вичко, разӧдіс ассьыс овмӧс гӧль йӧзлы да ёна кутіс Енлы кевмыны.

Колӧмлы Прокопейлӧн корысьӧ воны, сійӧ рамлуныслы, сёйӧм-юӧмысь ёна видзчысьӧмыслы, став вокъяс-манакъяс шензьылісны; найӧ сёрнитлісны сы вылӧ индӧмӧн: «Тайӧ морт пӧ ыджыд Господь водзын; воис сійӧ татчӧ уна эмбурӧн, да ставсӧ сеталіс гӧль йӧзлы и лои корысьӧн да йӧйӧн Господьӧс любитӧм кузя».

Сэтшӧм бурӧ пуктӧм да сэтшӧм ошкӧм дзугльӧдлісны Прокопейлысь рам сьӧлӧм. Сійӧ кӧсйис мунны сэтшӧм инӧ, кӧн эськӧ некод мед эз тӧд, мый сійӧ керис; мыйкӧдыра овмысьт керис сійӧ ас колӧм серти, муніс Устюг карӧ, коді миян Вӧлӧгдаса губерняын. Кӧсйӧмӧн видзны йӧзысь гусьӧн ассьыс бур керӧм, сійӧ петкӧдчыліс йӧйӧн. Уна шог нуис сійӧ сералӧмысь, дӧзмӧдӧмысь, мукӧддырйи и нӧйтӧмысь, и быдсӧн тайӧ нӧбаліс кевмысигтырйи асьсӧ дӧзмӧдысьяс йылысь. Сійӧ овмӧдчис омӧлик важ керкаын, оліс зэв гӧля, и войяс узьтӧг колльӧдліс; вичко папертьясын кевмысьліс карса йӧз йылысь да став христиана йылысь. Бӧрті эновтіс сійӧ ассьыс омӧлик керкасӧ и дзикӧдз овмӧдчис Богородича собор-вичко папертьӧ. Сэн оліс сійӧ тӧв и гожӧм, омӧлика вевттьысьӧмӧн кӧдзыдысь и пӧсьысь гӧль и киссьӧм паськӧмӧн, да пӧткӧдчыліс сӧмын сеталӧм няньӧн. Унапырысь сійӧ и тшыгйӧн лун колльӧдліс сы вӧсна, мый нинӧм эз кӧсйы корлыны; сетліс кӧ сылы бур морт няньтор, сійӧ босьтліс муса кузя да бурӧн казьтылӧмӧн, но озыръяс дорысь сьӧлӧмысьджык гӧльяслысь босьтліс. Лёка олысьяслысь нӧ сійӧ нинӧм эз босьтлы; пыр пӧ сьӧлӧмысь кевмысис на понда; мед Ен отсалас налы каитчыны да водзӧ бурджыка овны. Сідз коли уна во. Гӧль, пӧрысь, йӧзлы мустӧм, йӧй кодь, тӧдліс Енсянь водзвыв. Ӧтчыд сійӧ водзвыв тӧдіс, мый кар вылӧ матысмӧ зэв ыджыд лёк.

Устюгса йӧзӧс жалитӧм кузя, сійӧ ӧти вӧскресенньӧӧ вичкоын кутіс вӧйпӧдны йӧзӧс, мед каитчасны. «Вокъяс, — шуліс сійӧ ыджыд шыӧн, — каитчӧй асланыд мыжъясысь, тэрмасьӧй Енлысь корны милӧсьт видзалӧмӧн да кевмӧмӧн: онӧ кӧ каитчӧй, ставныд нинӧмӧ воанныд, Енлӧн ӧд лӧгасьӧм матысмӧ». Шензисны быдӧн, код сэні вӧлі, а некод бурджыка эз видзӧдлы Прокопей кывъяслы. «Тайӧ пӧ, шулісны йӧз, йӧй, сійӧ ачыс оз тӧд, мый сёрнитӧ».

Прокопей петіс вичкоысь зэв шогӧн и папертьӧ сувтмысьт бара кутіс вӧйпӧдны кевмысьӧмӧн пырысьясӧс да петысьясӧс, мед каитчасны омӧльясысь. Сідз сулаліс сійӧ лун и вой, кевмысис и бӧрдіс; некод нӧ эз кывзы сійӧс. Коймӧд лунӧ сійӧ эновтіс вичко паперть да муніс кар кузя вӧйпӧдны йӧзӧс, мед каитчасны, вӧйпӧдліс бӧрдігтырйи: «Каитчӧй, бӧрдӧй мыжъяс понда; кевмӧй Господьлы, медым бергӧдас ассьыс веськыд кузя дӧзмӧм и мед оз быртӧд тіянлысь картӧ, Содомӧс моз да Гоморрӧс моз». А и сэн некод эз эскы йӧйталысь кывъяслы; уна ещӧ видісны сійӧс да сералісны сы вылын. Сійӧ бӧр муніс вичко папертьӧ и ёна сьӧлӧмысь кевмысис Енлы кар мездӧм йылысь.

Локтан вӧскресенньӧӧ, лун шӧр гӧгӧр, повзяна сьӧд кымӧр ӧшӧдчис кар вылын, да кутіс зэв чорыда гымавны. Пырысь-пыр лои пемыд, арся войын моз; сӧмын коркӧ чардби югдӧдліс; чорыда гымалӧм понда повзьӧм йӧзлӧн пельяс дзеналісны. Сэки вӧлисти йӧз гӧгӧрвоисны, мый та йылысь водзвыв и висьтавліс налы Прокопей; дум вылӧ усис водзвыв висьталӧм Прокопейлӧн налы, мый понда найӧ повзисны да уськӧдчисны вежа вичкоясӧ, ёнджыка Пресвятӧй Богородича Собор вичкоӧ да бӧрдігтырйи юрбитісны.

Воис и Прокопей; уськӧдчис пидзӧс вылас Богородича ӧбраз водзын и кутіс кевмысьны Богородичалы кар дорйӧм йылысь; сійӧ асьсӧ вӧзйыліс жертва вылӧ йӧз вӧсна и корис Господьлысь, медым сы вылӧ усяс Енлӧн лӧгасьӧм и Устюгса йӧз мынӧны.

Кодыр став йӧз кевмысисны бӧрдӧмӧн да лыддьӧдлӧмӧн, пырысь-пыр лои шензянатор: Богородича ӧбразысь петіс миро; сэк жӧ гымалӧм дугдіс и лӧняліс; сьӧд кымӧр мӧдӧдчис и верст кызь кымын карсянь тыртӧминӧ, Котовальса нима, усис повзяна из шерӧн, мый вӧсна жугавлі гырысь вӧр.

А карын и сы гӧгӧрын некод эз кув, и Богородича ӧбразысь петӧм миросянь висьысьяс бурдалісны. Воддза чердлӧм пыдди да полӧм пыдди гӧгӧр лои гажа; быдӧн ошкисны Господьӧс и Пречистӧй Богородичаӧс да эскисны Прокопейлы.

И та бӧрын бур Прокопей эз веж ассьыс оласног: сійӧ сэтшӧма жӧ кутіс овны гӧля, юрбитліс дзонь войяс и дзебӧмӧн видзис ыджыд мывкыд да бур керӧмъяс йӧйталӧм мода ногӧн.

Унаысь сійӧ волывліс Сухона ю дінӧ и сэн, из вылын пукалігӧн, синмӧн колльӧдліс чери кыян пыжъяс, кодъяс ветлісны ю кузя, и кевмис Господьлы, мед сетас лючки ветлӧм и видзас найӧс тӧлысь да омӧльысь. Сылы сьӧлӧм вылӧ воис тайӧ ин и тшӧктывліс гуавны асьсӧ тайӧ из улӧ, кор кулас. Сэтшӧм сьӧкыд оласногӧн Прокопей ёна пӧрысьӧдз оліс.

Сійӧ кувтӧдз во войдӧр, Устюгын вӧлі зэв кӧдзыд тӧв. Карас и сы гӧгӧрын унаӧн кынмӧмла кувлісны; зверъяс, пӧткаяс гылавлісны муӧ кулӧмӧн. Сьӧкыд тайӧ кад вӧлі корысьяслы да керкатӧм йӧзлы; и Прокопей важ моз и сэк вичко папертьын жӧ оліс, лёк шой паськӧма, коді эз вермы дорйыны сійӧс кӧдзыдысь. Унаӧн сы йылысь тӧждысьлісны, сы вӧсна мый бур пӧрысь морт налы лои муса.

Сылы мусаяс костын вӧлі вичкоын сьылысь ӧти, Семен нима. Кор коли нин кӧдзыд пӧра, Прокопей пырыс ӧтчыд сы ордӧ. Семенлы зэв нимкодь лои да кутіс юасьны сылысь, кытчӧ сійӧ дзебсьыліс и кутшӧма оліс зэв кӧдзыд дырйиыс. Пӧрысь висьталіс: «Господь пӧ видзӧ Сійӧс любитысьясӧс». «Эн бӧрд пӧ ме понда, зэв ыджыд долыдлун овлӧ мортлы, коді став ловнас шогсьӧ и став сьӧлӧмнас сетчӧ Господьлы, и тан олігӧн, и мӧдарын».

Сэтшӧм сёрни кывзігӧн, Семен гӧгӧрвоис, мый Господь шензяна ногӧн видзӧма пӧрысь мортӧс, и тшӧктіс сылы висьтавны, мый сыкӧд вӧлі. Семенсянь босьтмысьт кӧсйӧм нинӧкодлы не сёрнитны сы йылысь, сійӧ ловъя дырйи, Прокопий висьталіс, мый кодыр лои зэв кӧдзыд, сійӧ эз чайтлы асьсӧ ловйӧн кольны. Ӧтчыд, кодыр эз нин кут вермыны терпитны кынмӧм, сійӧ кӧсйыліс дзебсьыны корысьяс керкаясӧ; но сэн олысь корысьяс вӧтлісны сійӧс: «Мун пӧ миянысь, шуисны сылы, пӧръясьысь йӧй! Тэ помысь миянлы дорйӧм абу». Сэтысь сійӧ муніс киссьӧмкодь керкаӧ, кӧн ӧти пельӧсын вӧліны понъяс, и водіс на костӧ: понъясыс пӧ увтігтырйи пышйисны сы дінысь. Прокопейӧс тайӧ дӧзмӧдіс; сэк выльысь муніс сійӧ вичко папертьӧ. «Мед пӧ лоас Господьлӧн ним ошкӧма ӧнісянь и пыр», думыштіс сійӧ да муніс, ставнас сетчӧмӧн Ен вӧля вылӧ и пуктысьӧмӧн сӧмын Сійӧ бур сьӧлӧм вылӧ. Сійӧ пуксис пельӧсӧ, кынмӧмла йӧжгыльтчӧмӧн, быд йӧзви сылӧн тіръяліс; яй сылӧн лӧзӧдӧма; сійӧ виччысис ассьыс пом и сӧмын кевмысис, мед Господь босьтас сылысь лов, кыдзи со аддзис шензяна кодьӧс. Сійӧ кылі пырысь-пыр кутшӧмкӧ пӧсь, синъяссӧ восьтіс и аддзис ас водзвылас югыд том мортӧс, кодлӧн киас вӧлі ув чӧскыд дука райса турунлӧн. Ангел инмӧдчис Прокопей чужӧмӧдз тайӧ увйӧн, и сійӧ кыліс тувсов турунлысь чӧскыд дук, и сэки жӧ сійӧ гегдӧм йӧзвиясӧ пырис олан шоныд. Чардби моз югнитіс и вошис шензяна аддзылантор, но Господь отсалӧмӧн вынмӧдӧм и ловзьӧдӧм пӧртысь морт вермис на водзӧ нуӧдны ассьыс сьӧкыд удж.

Тайӧ Семен, кодлы Прокопей висьталіс сэтшӧм шензяна Господь милӧсьт йылысь, бӧрті лои батьӧн ыджыд вежа мортлы Перымса Степанлы. Ӧтчыд, вичко папертьын сулалігӧн, аддзис сійӧ куим арӧса нылӧс, коді мамыскӧд пырӧ вӧлі вичкоӧ.

Прокопей муӧдз копыртчис сылы да быдӧнлы кывмӧн шуис: «Со пӧ локтӧ мам ыджыд Степанлӧн, Перымса йӧзӧс велӧдысьлӧн». Быдсӧн шензисны: Перым сэк вӧлі йӧй вож, кытчӧ эз на сибавлы Христослӧн вера, и тӧдлісны сӧмын кыдзи кимӧститчан да тшыкӧдчан места-ин. Ныв тайӧ, Марья, посадниклӧн ныв, бӧрті збыль верӧс сайӧ муніс вичкоын сьылысь сайӧ, Семен нима, и лои ыджыд Ен дор мортлӧн, Степанлӧн, мам.

Неуна водзджык кулӧмысь, Прокопейлы вӧлі петкӧдлӧма, мый сійӧ регыд мунас таладорысь. Сійӧ лунлань паныд войын сійӧ муніс вежа Михайлӧ манастырлань, коді вӧлі пос дінын; дыр юрбитіс и сы бӧрын, неуна мунмысьт вичко дінсянь, долыда куліс кӧкъямысӧд лунӧ июль тӧлысьын 1303 воӧ. Сійӧ жӧ войӧ виччысьтӧг лым усис, коді вевттис став му, мый зэв эз лӧсьыд вӧв Устюгса йӧзлы, кодъяс повзисны асланыс кӧдзаяс и вотӧс понда, но лым регыд сыліс и нинӧм эз тшыкӧд.

Асъя сьылігӧн поп-дяк казялісны, мый Прокопей вичкоын абу; эз аддзывны сійӧс и ӧбедня сьылігӧн. Та вылӧ шензисны быдӧн, сы вӧсна мый некор эз кольлы сійӧ некутшӧм сьылӧм вичкоын. Кутісны корсьны сійӧс и сӧмын нёльӧд лунӧ аддзисны сылысь тушасӧ пос дінысь, куйлӧмӧн сывтӧм лым тола улын. Поп-дяк босьтісны сылысь тушасӧ да сьылігтырйи нуисны собор вичкоӧ.

Устюгса йӧз регыд кылісны бур Прокопей кулӧм йылысь и ставныс чукӧртчисны вичкоӧ, кӧні кевмигӧн долыдлун йылысь веськыд морт ловлы, бӧрдігтырйи казьтылісны сылысь рамлун, терпитӧм да быдӧнӧс любитӧм. Сы бӧрын зэв бура колльӧдісны кулӧм мортӧс и дзебисны Сухона ю дорӧ, дзик сэтчӧ, кӧн унаысь сійӧ пукавліс и кевмысис визыв ю вывті кывтысь-катысьяс йылысь.

Сё ветымын во дорысь унджык Енногса Прокопей кулӧм бӧрын ӧти гӧль морт, Иван нима, ас кинас пуктіс ичӧтик часовня сійӧ гу вылӧ да гижӧдіс сылысь ӧбраз. А тайӧ часовня регыд косялісны. Во кымын мысьт сы бӧрын кутіс вежа морт петкӧдчавны бур керӧмъясӧн.

Ыджыд князь Иван Васильевич асувса йӧзысь, быдлаысь, чукӧртіс войска шыӧн тышкасьысьясӧс, кӧсйӧ ӧд вӧлі мунны Казань вылӧ.

Мыйкӧмында сійӧ войскаысь сулалісны Нижньӧй Новгородын; сэки лои чорыд сибан висьӧм. Сэтӧн висьысь Устюгса ратникъяслы бур Прокопей кутіс вӧтӧ уськӧдчавны и унаӧс бурдӧдавліс.

Чужан муӧ воӧммысьт тышкӧн косясьӧм бӧрын, найӧ висьтавлісны поп-дяклы и карсаяслы, мый налы петкӧдчывліс, да ставӧн сёрнитӧмӧн пуктісны пелькиник пу вичко бур Прокопей ним вылӧ сійӧ гу вылас.

Сэкисянь веськыда эскысь вичко лӧсьӧдіс казьтывны сійӧс кӧкъямысӧд лунӧ июльын, вежа ыджыд мученик Прокопейкӧд ӧти лунӧ.

Вежа Прокопей гу дінын уна вӧвлі шензяна бурдӧмъяс висьӧмъясысь.