Никъо æмæ Маро (Коцойты)
| Никъо æмæ Маро (1910) by |
| Фыст датæ: 1910, Рауагъ аз: 1910. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Чысайнаг таурæгъ
Царди-уыди Чысангомы сахъ лæппулæг Никъо. Куыддæр йæ дзыхъынног усæн, Маройæн, фырыхъулы хуызæн лæппу райгуырди, афтæ лæг усы къабазыл рахæцыди.
— Цы кæныс, кæдæм мæ кæныс?
— Цом Калакмæ æмæ уым «дзидза» (сывæллонгæс) ныллæуу!
Бирæ фæхъуырдухæн кодта ус,— йæ сывæллонæй йæ къах нæ хаста, фæлæ Никъо фæнд æрдæгыл кæм ныууагътаид!
Æрцыдысты Калакмæ. Ус бынаты ныллæууыди. Лæг фæстæмæ хъæумæ ацыди.
Маро тынг хъыг кæнын байдыдта Калачы, йæ сывæллонмæ йæ зæрдæ тынг æхсайдта. Тынг тæригъæд ын кодта æмæ æхсæвæй-бонæй йæ хъуыды иууылдæр уыди йæ фырыхъулы хуызæн лæппуимæ... Ус хъуыды кодта: «Ам кæйдæр сывæллоны мæ дзидзийыл хæссын, мæхи сывæллон та уым, хъæуы, дзæгъæлæй баззади. Цы кæндзæн уым мæ мæгуыр сывæллон — иу боны йеддæмæ мæ риуы æхсырæй куынæ фæхъæстæ? Чи йæ æфсаддзæн, цæуыл лæудзæн йæ чысыл уд?»
Æппынфæстаг йæ зæрдæ нал фæлæууыди æмæ-иу мæйы фæстæ хъæуы балæууыди.
Лæг хорз нæмæн уис ракодта бæласæй æмæ Маройы нæмгæ-нæмгæ фæстæмæ Калачы балæууын кодта.
Ныллæууыди та Маро бынаты.
Лæг та фæстæмæ хъæумæ бафардæг и.
Магуса лæг уыди рагæй дæр Никъо, фæлæ ныр, йæ ус бынаты куы ныллæууыди, уæд æппындæр нал куыста, къах иннæ къахыл сæвæрдта, афтæмæй бадти æнцад авдæны раз, лулæ дымдта æмæ хъуыдытæ кодта:
«Дыууæ мæйæ дыууæ мæймæ Калакмæ иу хатт цæудзынæн, уырдыгæй æхца æмпъухдзынæн æмæ æлдары цардæй цæрдзынæн».
Сывæллон-иу йæ разы куы бахъынцъым кодта, уæд-иу авдæн æнæзивæгæй ауызта. Нæ æмæ кæуын райдыдта сывæллон æмæ нал æнцади, уæд-иу Никъо сæгъы æхсырæй сывæдæг æрыдзаг кодта æмæ, хорз мад куыд базила йæ сывæллонмæ, афтæ-иу уый дæр йæ фырыхъулы хуызæн лæппуйы барæвдыдта.
Дыууæ мæйы фæстæ Никъо бафардæг и Калакмæ Маройы фенынмæ æмæ дзы æхца райсынмæ. Бацыди, Маройы цы хæдзары ныуурæдта, уый размæ æмæ æнхъæлмæ кæсын байдыдта, кæд дзы, ома, исчи ракæсид.
Дыууæ-æртæ сахаты куы алæууыди, уæд дзы иу лæппу рагæпп кодта.
Никъо йæм баздæхти:
— Хорз лæг, Маромæ-ма мын бадзур!..
— Цæй Маромæ?
— Маромæ, Маромæ, Никъойы усмæ... Дыууæ мæйы размæ ам бынаты кæй ныууагътон, уымæ.
— Ам ахæм нæй, хъусгæ дæр никуы фæкодтон.
— Ам ис, ам... рæсугъд ус, сауцæст, сауæрфыг... Бадзур мын æм, дæ хорзæхæй!..
Лæппу фæмæсты.
— Ам ахæм нæй, æмæ дын кæмæ бадзурон! Афардæг у ардыгæй!
Никъо æнхъæлмæ кæсын байдыдта, зæгъгæ, кæд дзы æндæр исчи разынид.
Зынгæ дзы ракодта бирæтæ, фæлæ иууылдæр дзырдтой:
— Ам ахæм нæй.
Уæд та ус йæхæдæг куы фæзынид, зæгъгæ, лæг ноджы æнхъæлмæ кæсын байдыдта, минутæй-минутмæ уæлæмæ, рудзынгтæм кæсгæйæ.
Нæй, рудзынгтæй дæр ничи зынди, афтæмæй Никъо, уæлæмæ скæс-скæс кæнгæйæ, лæууыди авд боны æмæ авд æхсæвы дыууæуæладзыгон хæдзары раз...
Иу райсом Никъо кæсы уæлæмæ, æмæ рудзынг байгом и.
Сауцæст, сауæрфыг рæсугъд дзы ракасти, фæлæ уый Маро куыд уыдаид — æгæр рæсугъд уыди, рæсугъд æрттиваг дарæсты, йæ сæрыхъуынтæ диссаджы æнахуыр фаст.
Кæсы ноджы лæг... Базыдта йæ — Маро уыди...
Бацин кодта.
Куыддæр, сдзурон æм, зæгъгæ, йæ дзых бахæлиу кодта, афтæ ус йæхæдæг æрдзырдта:
— Мошорди акедан, шен дзагъло!
Лæджы зæрдæ фехсайдта: «Ай Маро куынæ у, гуырдзиаг ус куы у».
Фæлæ уыцы минутыл йæ хъустыл ауади ирон дзырдтæ дæр:
— Афардæг у, зæгъын, ардыгæй, кæннод дæ ахæстоны бакæнын кæндзынæн.
Лæг иу-дыууæ минуты джихæй лæууыди, стæй сдзырдта:
— Маро, мæ хуры чысыл...
Фæлæ йæ ныхас кæронмæ нал ахæццæ кодта. Дыууæ лæппуйы дуарæй рагæпп кодтой æмæ йæ, чи къухæй, чи лæдзæгæй, нæмын райдыдтой...
Маро та рудзынгæй, мидбылты худгæйæ, дзырдта:
— Цæвут æй, хорз æй фенут!..
Дзауматæ ныппырх сты, дæндæгтæй дыууæ асасти, фæрсчытæй — æртæ, сæр æртæ раны фæхъæнтæ ис,— афтæмæй Никъо фæстæмæ хъæумæ бафардæг и æмæ абон дæр ма иунæгæй, йæ сауцæст, сауæрфыг усы мысгæйæ, цæры.
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
- and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).
This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 113 years or less since publication (if applicable).
Public domainPublic domainfalsefalse