Нæ фыдбылызты фыддæр (Коцойты)
| Нæ фыдбылызты фыддæр (1910) by |
| Фыст датæ: 1910, Рауагъ аз: 1910. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Иугай ахуыргонд адæмтæ нæм куы фæзынди, уæдæй фæстæмæ дзурæм ирæды тыххæй, дзурæм, уый нæ фыдбылызты фыддæр кæй у. Æнахуыргонд адæмтæй дæр бирæтæм ирæд рагæй æвзæр æгъдау кæсы. 1860-æм азтæй фæстæмæ Цæгат Иры алы кæрæттæй æвзæрст лæгтæ къорд хæттыты æрæмбырд сты ирæд фехалыны тыххæй, алыг-иу кодтой ирæд куы 10, куы 20 туманыл — уымæй фылдæр чи фыстаид, ууыл-иу фиддон сæвæрдтой, ард хæрын кодтой, æвдисæнты фарстой...
Фæлæ-иу афæдз-дыууæ афæдзы фæстæ ирæд йæ фыццаг бынаты абадти.
Ныр та Цæгаты Ир ноджыдæр бадзырдтой ирæдыл...
Цы адавдзæни уыцы дзырд, уый уындзыстæм. Фæлæ нын ныр иу-дыууæ дзырды æнæ зæгъгæ нæй ацы æнамонд æгъдауы тыххæй.
Ирæды тыххæй усгур лæппутæ æнæ устытæй бадынц 30–40 азмæ; ирæды тыххæй бирæ чызджытæ æнæкуырдæй баззайынц 30 æмæ фылдæр азты онг, бирæ дзы куырдуаты дæр фæбады дæсгай азтæ. Афтæмæй аивгъуыйы фæсивæдæн сæ тæккæ хъаруджын, сæ тæккæ царддзаг афон.
Сæ хъару куы асæтты, сæ туг куы фехæлы, алы æвзæр низтæй куы ныррынчынтæ вæййынц, уæд нæм курынц лæппутæ ус, уæд нæм цæуынц чызджытæ чындзы.
Афтæмæй, цы сывæллæттæ гуыры, уыдон сæ мады гуыбынæй рынчынæй, удхъуагæй æмæ сæрхъæнтæй цæуынц — бирæтæ дзы иу къорд азты йеддæмæ нæ ацæрынц, фылдæр дзы чи ахæссы, уыдон Дæр ницы æнхъæлцау вæййынц.
Ирæды тыххæй сабыр кусæг лæппу сысты, бæхыл саргъ сæвæры æмæ давынмæ ацæуы, афтæмæй хуыснæгадыл фæцахуыр вæййы æмæ ус æрхæссыны фæстæ дæр йе ’гъдау нал уадзы.
Ирæды тыххæй лæппу чызг скъæфынмæ бацæуы, æмæ дзы йе фыдбылызтæ æрцæуы, йе та чызджы бинонтæ лæппуйы хæдзары иу афтид акæнынц.
Ирæды тыххæй ныл нæ алыварс адæмтæ худынц, æддагон адæмыл нæ нымайынц.
Уый уын нæ ирæд!.. Хуымæтæджы нæ дзурынц йæ фехалыныл нæ æмбаргæдæр адæмтæ... Дзурынц, бæргæ, фæлæ мах афтæ æнхъæл стæм, æмæ нырæй фæстæмæ дæр фиддонæй, ард хæрынæй æмæ дзырд дæттынæй куы сурой ирæд, уæд дзæгъæлы уыдзæн сæ фæллой, — фыдæлты æгъдауæн афтæмæй сурæн нæй...
Ныр нæм фæзынди иугай лæгтæ, кæцытæ нал исынц сæ чызджытæй ирæд. Уыдон æй фиддоны æмæ ард хæрыны тыххæй нæ ныууагътой, фæлæ æрæмбæрстой, ирæд фыдбылыз æмæ æгад æгъдау кæй у.
Иу хатт æмæ дыууæ хатты æвæрд куынæ уыди ирæды тыххæй фиддон, кæнæ ард хæрын, æмæ та-иу уæддæр ирæд фæстæмæ йæ бынаты куы абадти! Афтæ уыдзæн нырæй фæстæмæ дæр, цалынмæ адæм сæхуыдтæг æрæмбарой ирæды æвзæрдзинад æмæ æгаддзинад.
Адæймаг дзырд дæтгæйæ æмæ фиддонæй тæрсгæйæ, цы æгъдау ныууадза, уый фадат-бон фыццагæй цырддæрæй бакæндзæн, фæлæ æрæмбаргæйæ цы хъуыддаг ныууадза, уый та бынтон, бындзарæй уагъд у.
Æппынфæстаг, тыхы æгъдау хъуамæ хорз макæмæ кæса. Иу лæджы иннæмæн æхца раттын куы фæнда, уæд кæй цы хъуыддаг ис, цæмæн æй уромут? Лæппумæ æгад куы кæса лæвар, кæнæ æгæр аслам ус æрхæссын, чызгмæ та æнæ ирæдæй кæнæ чысыл ирæдыл чындзы ацæуын, уæд кæй къухы ис уыдон бауромын?
Фæлтау, ирæды тагъддæр фехæлд кæй фæнды, уыдон ныууадзæнт сæ фиддонтæ æмæ ард хæрынтæ æмæ æмбарын кæнæнт адæмæн, цас зиан æмæ фыдбылыз хæссы ирæд ирон адæмæн, куыд æгад у бинонтæн сæ чызджы стурау уæй кæнын, куыд æгад у чызгæн дæр æмæ лæппуйæн дæр уæй æмæ æлхæды уагыл иумæ цæрын.
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
- and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).
This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 113 years or less since publication (if applicable).
Public domainPublic domainfalsefalse