Моллясьӧм да кер кылӧдӧм

by Подоров Иван Гаврилович

Моллясьӧм да кер кылӧдӧм  (1928)  by Подоров Иван Гаврилович

Гижан кад: 1928, Йӧзӧдан во: 1928. Ӧшмӧс: Ордым. 1928. №11-12.

Туйӧ мӧдӧдчӧм.

Матысмӧ тулыс. Лым заводитӧ ньӧжйӧникӧн сывны. Палаззя вӧлӧсьт кузя муніс юӧр: Тит Ёгорович пӧ воӧма, моллясьысьясӧс медавны Йиръюӧ. Йиръютӧ миян палазьсаяс быдӧн тӧдӧны — сійӧ Сыктыв катыдын, Койгорт сайын. Кер петкӧданінӧдзыс Койгортсянь комын квайт километр.

Том йӧз кывлӧмаӧсь юӧрсӧ да аскинас жӧ морт комын-нелямын чукӧртчисны Комилес контораӧ. Медвойдӧр юалісны, ыджыд-ӧ лоӧ доныс моллясьӧмсьыс. Тит Ёгорович висьталіс: дас час кӧ пӧ уджалан, кык шайт — кызь урӧн час воны кутас. Сӧмын, дерт, коді пӧ первой категорияӧ сюрас. Уджалысьяс ышмисны, гижсялісны. Медводзын гижсис Печенко. Сэсся мукӧдъяс гижсялісны.

— Вай, менӧ дай гиж, — кылӧ ӧтиклӧн гӧлӧс.

— Менӧ дай пасйы, — шыасьӧ мӧд морт.

Тадзи гижсялісны комын кӧкъямыс морт. Сымында и колӧ вӧлі.

— Но, сэсся мӧд лун кежлӧ лӧсьӧдӧй нопъястӧ. Сёянтортӧ да мый да лым сывтӧдзыс колӧ катӧдны моллясянінӧдзыс, — шуӧ Тит Ёгорович.

— Колӧ, дерт. Ладнӧ но, лӧсьӧдам. Катӧдӧмсьыс нӧ коді мынтысьны пондас? — юасьӧны медасьысьяс.

— Казеннӧй тшӧт вылӧ катӧдам, — шуис Тит Ёгорович.

Лунысь лунӧ уджалысьяс виччысьӧны, кор корасны найӧс Койгортӧ, некытчӧ оз ылысмыны гортысь.

Педӧр Павел локтӧ грездсянь, мыйкӧ зэв ёна жеръялӧ, горӧдіс:

— Гаврил Иван, Койгортсянь телеграмма воӧма, мӧд лун жӧ пӧ кайны Койгортӧ.

— Но, но, ладнӧ. Сідзкӧ, ковмас мыйсюрӧ лӧсьӧдны. Ещӧ кӧть ыджыдлунсӧ гортад праздничайтам. Ёгорейыд эськӧ, тыдалӧ, пропадитас нин миян да.

Медасьысьяс кывлӧмаӧсь татшӧм юӧртӧ да лӧсьӧдчӧны кайны моллясьны.

— Тэ нӧ подӧн каян, али он? — юасьӧны мӧда-мӧдныслысь кайысьяс.

Зимовьеӧдз кӧть вӧлӧн кая. Сё километр ӧд ковмас кайны. Подӧныд прамӧй сьӧкыд лоӧ.

Туйынӧсь.

Локтіс моллясьны каян лун. Подӧн кайысьяс этшаӧн лоисны, унджыкӧныс верзьӧмӧн мӧдӧдчисны. Мӧдӧдчим туйӧ, вӧлӧн кайны шуим зимовьеӧдз. Ямщикъясӧс мӧдӧдім подӧн водзвыв. Пырим вӧлӧкӧ. Вӧлӧкті мунны зэв гажа, мӧда-мӧдыскӧд панъясьӧны, шмонитӧны. Тыбъю дорын, дас вит километр сайын, вӧвъясӧс шойччӧдыштім да, бара мӧдӧдчим водзӧ. Зимовьеӧдз сэсянь дас куим километр. Кайны зэв гажа. Мӧда-мӧд вежмӧн панъясигтырйи зимовьеӧдз ми регыд и воим: лун шӧр бӧрын кык часын сэні нин вӧлім. Зимовьеын неуна шойччыштім, сёйыштім, сэсся ямщикъясӧс вӧвъясӧн мӧдӧдім бӧр гортӧ. Мӧдӧдчим ыджыд нопъясӧн подӧн водзӧ. Зимовьесянь Гриваӧдз колӧ мунны кызь километр. Матынджык, дас куим километр сайын, бокын эм Карвуджӧм сикт. Унджыкӧныс миян пытшкысь пырисны сэтчӧ узьны. Гриваӧдз кайысьяс колисны сӧмын квайт морт. Локтім Гриваӧ шонді лэччӧм бӧрас нин.

Кузь вӧлӧктӧ вуджӧм бӧрын, ёна мудз вылад, зэв бура узьсьӧма. Аскинас чеччим да ӧкмыс часысь нин петӧма. Сёйыштім да бара мӧдӧдчим туйӧ. Грива кузя мунігӧн уналысь юасим самӧкур ньӧбны.

— Тьӧтка, он-ӧ вузав самӧкуртӧ?

— Ог, ог, ог, — быттьӧ дзодзӧг, готчыштас тьӧтка. — Абу самӧкурыс. Милиционерным зэв кутасьысь да весиг Ёгорей праздник кежлӧ вӧчнысӧ огӧ лысьтӧ.

Моллясьны кайысьяс зэв жугыля мунісны Грива кузя, самӧкурыд эз сюр да. Луныс зэв гажа, шондіа. Мунны сьӧкыд. Быд кык километр бӧрын шойччам.

Лун шӧр гӧгӧр ми локтім Ужъя перевоз дорӧдз. Сыктыв вылын йиыс чегъясьӧ, вӧрӧшитчӧ. Вуджны подӧн он нин письт. Сыктыв кыр йылӧ пуксим да равзам: „перевоз, мися, миянлы вайӧ, вуджӧдӧ миянӧс“. Асьным сералам, шмонитам.

— Вайӧ Сыктыв йывтіыс кытшовтамӧ, — шыасис ӧти.

— Кысь нӧ кытшовтан та кузьтасӧ. Кокыд мудзас.

Коркӧ-некоркӧ локтіс миян дінӧ пыжа. Ньӧжйӧникӧн куим-нёль мортӧн вуджӧдаліс Ужъя дор берегӧ. Сэтӧні бара колӧ миянлы шойччыштны. Кытчӧсюрӧ разӧдчалісны, морт вит-ӧ-квайтӧн. Юасялӧны сёйны йӧв да мый да. Самӧкур йылысь оз жӧ вунӧдны:

— Тьӧтка, самӧкуртӧ он вузав?

— Абу, гажӧй, самӧкурыд. Ёна кутасьӧны да, весиг ог и лысьтӧ вӧчнысӧ.

Сёйыштім да мый да, лун шӧр дорын мӧдӧдчим водзӧ. Койгортӧдз Ужъясянь колӧ кайны дас кык километр. Мунны ещӧ нин сьӧкыд лои. Ӧні быд километрын нин шойччам. Рытнас, час витын кымын матысмим Койгортӧ. Воим Вадор сиктӧ. Май медводдза луннад да, йӧзыд сэтӧні зэв уна. Быдӧн вӧччыштӧмаӧсь, мичаджык паськӧмаӧсь. Унаӧн сэтӧні семилетка школаын велӧдчысьяс. Эмӧсь и палаззяса велӧдчысьяс. Накӧд мыйсюрӧ миян ёртъяс сёрнитышталісны. Ставным сэсся мунім контораӧ. Юасим сэні, кыдзи-мый делӧясыс. Миянлы сэтӧні висьталісны: аски пӧ асывсяньыс жӧ колӧ мӧдӧдчыны.

Разӧдчим патераясӧ узьны. Йӧзыс тӧдтӧмӧсь. Сёрниыс катыдчилӧн миянлы зэв тешкодь кажитчис. Миянлы сетісны колльӧдысьӧс, колльӧдны Йиръю йылӧ. Аскинас кӧкъямыс чассянь воссис лавка. Сэтысь кампет да преник пыдди лои босьтны сакар. Мукӧдыс босьталісны папирос.

Мунны сійӧ луннас вӧлі ыркыд, лэбалӧны ӧткымын лым чиръяс. Мунӧны зэв жугыля. Гурган сиктӧ воигӧн миян ёртъяс бара на вина йывсьыд эз вунӧдны. Медводдза керкасяньыс и пондісны юасьны самӧкур.

— Тьӧтӧ, самӧкуртӧ вузав.

— Абу самӧкурыс, дядьӧяс, абу, — тадзи шуыштасны тьӧткаяс. — А ті нӧ асьныд, дядьӧяс, кытысьӧсь?

— Палаззяысь, — шуыштасны миян йӧз.

Зинкӧ Миколайлы, Артьӧ Ӧнись Гришалы да Закар Ёгорлы кыськӧ неуна сюрыштӧма самӧкурыд да гажакодьӧсь нин. Найӧ ещӧ на корсьӧны содтӧд, Артьӧ Ӧнись Гриша котралӧ-корсьӧ Гурган сикт кузя.

Пондім вӧлӧкӧ нин пырны. Медбӧръя керкаяссӧ прӧйдитім да пуксим шойччыны. Видзӧдам да, миян партияысь кык-ӧ-куим морт абуӧсь, кытчӧкӧ Гурган сиктӧ кольччылӧмаӧсь. Недыр шойччыштӧм бӧрын Ӧнись Ёгор, Домик Гриша да ещӧ кодкӧ коймӧд локтӧны. Радлӧны, вомъясныс весьт оз топавны:

— Миянлы, зон, сюрис куимӧнлы кык бутулка.

— Но, кыськӧ нӧ тіянлы сюрис? Мый нӧ унджык энӧ ньӧбӧ?

— Унджыксӧ оз сетны да, кыдзи ньӧбан.

Ӧткымынӧн юисны самӧкурсӧ да прамӧя гажмисны. Тыртӧм сулеяяссӧ пуӧ кучкӧмӧн жугӧдлісны. Мунам ньӧжйӧникӧн. Ӧнись Ёгор кок йылас нин муртса сулалӧ, миян бӧрся ёна шатлалігтырйи локтӧ. Ӧтик-мӧдкӧд ёна варовитӧ.

Шоръяс бузгӧны, ыджыдӧсь, туйыс зэв няйт. Код мортыд няйт пытштіыс и веськыда лойӧ. Мунім километр кӧкъямыс кымын да бара колӧ вуджны Сыктыв вомӧн. Сэтчӧ водзвыв нин Комилес медалӧма перевозчикъясӧс. Миянӧс пырысь-пыр жӧ пондісны вуджӧдлыны морт вит-квайтӧн. Ёгор Ӧнись кольӧма медбӧрас, зэв збоя локтӧ. Сыктыв вылын йиыс самӧй ёна кывтӧ. Код мортлы пӧ тай саридз пидзӧсӧдзыс. Сійӧ веськыда йи вывтіыс кӧсйис вуджны мӧдлапӧлас, да кыдзи тай морӧсӧдзыс бузгысяс ваас, муртса и берегас вермис петны. Сэсся пыжӧн жӧ вуджис. Миян дорӧ локтіс, морӧсӧдзыс ва. Йӧз ызъялӧны-сералӧны: ка-ка-ка, ки-ки-ки, палялан пӧ ӧні регыд.

Шойччалігтырйиыд лунтыр ми дзижгим-мунім. Лымйыс вӧрын ыджыд на вӧлі. Вӧр туйӧд мунны гырысь нопъяснад зэв сьӧкыд. Шонді лэччигас нин вӧлисти ми матысмим Йирӧ.

Воимӧ сортовка петкӧданінӧдз. Койгортсаяслӧн сортовка туйясыс зэв тешкодьӧсь, туй вомӧныс кузялаыс тэчалӧмаӧсь гырысь пуяс, быттьӧ кӧрт туй вылӧ моз вольсалӧма, сӧмын рельсъяс оз тырмыны. Мунны татшӧм туй кузяыд ещӧ сьӧкыд лои. Колльӧдысьлысь юалісны, ылын-ӧ Йирӧдзыс.

— Кык километр нин сӧмын коли, — шуыштіс колльӧдысь.

— Но, регыд нин инӧ локтамӧ места вылӧдзыд.

Шонді лэччӧм бӧрын, пемдігас нин воим Йиръю дорӧ. Сэтчӧ Комилес вӧчӧма ичӧтик контора. Сэні олӧны Тит Ёгорович да мукӧд служащӧйяс, палаззяса служащӧйяс ылісянь миянкӧд здоровайтчӧны:

— Здорово, палазьсаяс. Но, другъяс, локтанныд нин. Важӧн нин ӧд виччысям, — быдӧн нимкодьӧсь лоины миян воӧм вылӧ.

Сэні уджалысьясыс унаӧн нин вӧліны. Быдсӧн тӧдтӧмӧсь, тешкодьӧсь кажитчӧны миянлы. Пемыдкодь нин вӧлі. Нопъяснымӧс ставным пукталім контора дінӧ да мунім ягӧ ноддя вӧчны. Кондаяс гырысьӧсь, мичаӧсь. Узьны, кӧть и ывлаын, вӧлі шоныд. Аски асывнас водз лои чеччыны да мунны контора дінӧ. Сэтӧні мыйсюрӧ сёйыштім да, мунім ставным багыр воропъяс вӧчны.

Первой миянлы тшӧктісны Йиръю вылысь йисӧ жугӧдны. Первой луннад ми уджалім кӧкъямыс час, пыр йи жугӧдім. Быд дас морт вылӧ миянлы сетісны ӧти шыд пуысьӧс. Шыд пуысьясӧс удж вылысь дугӧдӧны водзджык, медым уджалӧм бӧр кежлӧ удитісны шыдсӧ пуны. Йи вылын ми уджалім дас лун, поводдяыс кӧдздӧдіс да йиыс дыр эз вермы кылавнысӧ. Кӧдзыд кӧть, зэрӧ кӧть, лым усьӧ кӧть — пыр дугдывтӧг мырсим йи вылын, пидзӧсӧдз ваын. Кокъясным оз и дугдывны кынмӧмысь, пыр жужгӧны. Уджалысьяс ёна нин дӧзмисны йи жугӧдлӧмысь. Он нин, тыдалӧ, таво йисьыс мын, дас лун нин со коли, а йи век на оз мун.

Быдсямасӧ жӧ йи жугӧдлігад аддзылан. Быд лун морт мӧд-коймӧд вӧйлӧны. Видзӧдан да, бара нин ягын, би бердын косьтысьӧны. Медся нин тешкодь вӧлі ноддя дінын узьлӧмыс. Водан ноддя дінад да, ӧтиклаті сотӧ, мӧдлаті кынтӧ. Кодлӧн гын сапӧгыс сотчӧма, Артьӧ Ӧнись Гришалӧн нямӧдыс сотчӧма, весиг ӧд ки пасьта абу кольӧма. Йӧз зэв ёна сералӧны: ка-ка-ка, ки-ки-ки, нямӧдсӧ шыръяс сёйӧмаӧсь. Мӧдлӧн бара чувки юрыс сотчӧма.

Моль вылӧ сувтӧм.

Лунъясыс шондӧдісны да йитӧ быттьӧ сёйӧмӧн сёйис, быттьӧ вый моз сыліс. Ставныслы нимкодь лои.

— Аски йи вылӧ ог нин мунӧ, — шуӧ Тит Ёгорович: — аскисянь ставным сувтам моль вылӧ.

— Но, зонмӧ, ӧдва и мынім йисьыд, — шуасьӧны уджалысьяс.

Аскинас (дасӧд луннас) ставным сувтім моль вылӧ, разӧдчим керъяс кузя да мӧдӧдчим ньӧжйӧникӧн керъяс вылын кывтны. Первой луннад, велавтӧгыд да, унаӧн вӧявлісны. Закар Ёгор морӧсӧдзыс вӧйлӧма, Павел Тикӧн юр вывтіыс бузгысьлӧма. Тувсов ваыд кӧдзыд. Петісны берегӧ косьтысьны. Недыр олыштім да, Педӧр Павел вӧйлі морӧсӧдзыс, берегӧ жӧ петіс косьтысьны. Тадзи лунысь лунӧ пыр ӧтарӧ водзӧ лэччим керъясӧн, запоръяс мездалігтырйи. Улісянь кӧ запоритас, вылісяньыс равзӧны: „Лӧ-ма-й снизу!" Вылісянь кӧ запоритас, вылысса йӧзыслы равзӧны: „Лӧ-ма-й сверку!"

Лунъясыс гажаӧсь, шондіа. Шойччыштны кӧ пуксян керъяс вылӧ, ёна и вугрӧдлас. Тадзи ми керъясӧн кывтім лун нёль-вит. Коркӧ сэсся локтім зимовье дорӧ, Уктым ю вом дорӧ. Няньяс асланым важӧн нин бырисны. Зимовьеӧ няньсӧ Койгортсянь вочасӧн ваялӧны. Плӧтитчанінӧдз ещӧ колӧ кывтны кык лун. Няньсӧ ваялӧны ульӧс, кӧть вомад эн сюй, да быть лоӧ сюйны, тшыгйӧн ӧд он ов. Дырӧннад ветлігӧн кияс потласисны, яйыд лудӧ. Миян десятник сэсся шуӧ:

— Вайӧ жӧ пывсян ломтамӧ, пывсьыштамӧ.

— Пывсямӧ и эм, лӧсьыдджык лоӧ.

Кык мортӧс мӧдӧдім пывсян ломтыны. Рытнас пывсим да, лои лӧсьыдджык, кокниджык.

Аскинас бара керъяс вылын мӧдім кывтны. Уктым юсянь запоръяс эз нин лоны. Нёль керъя плита вылӧ сувтам да, дживгам. Лунтыр тадзи кывтам, мукӧддырйиыс узян и быдтор. Со и матысмыны кутім плӧтитчанінӧ. Воддза йӧзыс запань вӧчӧмаӧсь, мед вӧрыс оз пышйы. Тит Ёгоровичлы нимкодя нин лои.

— Зонъяс, аски заводитам сэсся кӧртасьны.

Плӧтитчан гӧгӧрті гажа, яг дорын да, пыр кӧть рытъяснад гуляйт гажа садйын моз.

Плӧтитчӧм.

Аскинас колӧ заводитны плӧтитчыны. Асывнас, час квайтын кымын ставным нин вӧлім ӧтчукӧрынӧсь. Лӧсьӧдім плӧтитчанінъяс да, разӧдчалім, нёль пельӧ кымын юксим. Кӧть и шондіа вӧлі, луныс ыркыдкодь. Киясным миян ещӧ ёна чорзисны да потласьӧны. Плӧтитчыны вӧлі гажа, йӧзыс уна да, лунтыр мыйкӧ мӧда-мӧдыслы броткасны. Рытын шонді лэччиг гӧгӧр ставыс дугдӧны уджалӧмысь, мунӧны балаганъяс дінӧ сёйны. Муртса на удитан сёйны, вой шӧр нин матысмӧ, колӧ ноддя дінӧ узьны мунны. Вой шӧр бӧрын вӧлисти унмовсян. Асылын сӧмын на удитасны чеччыны, бара нин Тит Ёгорович равзӧ:

— Робята-а, на роботу!..

Тэрмасигтырйи сёйыштан, котӧрӧн мунан уджаланінӧ.

Узьлігӧн ёна полісны змейясысь. Уктым ю пӧлӧныс унаысь аддзылан змейяслысь ниглясьӧмсӧ, весиг зывӧк и видзӧднысӧ. Тадзи ми плӧтитчим лун кык-куим. Воӧ нин кывтан кад. Вӧрыс пондіс ичӧтик ю вылад косьмыны.

Плӧтитӧм плитаяссӧ лэччӧдлӧны Сыктыв ю вом дорӧ, мед оз косьмыны. Плӧтитӧма нин вӧлі сизимдас кымын плита. Тит Ёгорович сэсся шуӧ:

— Во што бы то ни сталӧ, колӧ плӧтитӧм вӧрсӧ кылӧдны. Дырджык кӧ ог мӧдӧдӧ, вермас став вӧрыд косьмыны...

— Медводзын, дерт, колӧ мӧдӧдны палазьсаясӧс. На бӧрся айкинасаӧс да ыбсаясӧс.

Миян палазьсаяс пытшкысь кывтӧны сӧмын дас сизим морт. Тит Ёгорович шуис: кык лун бӧрти пӧ палазьсаясӧс мӧдӧдам кывтны. Сійӧс кывліс да, Чаз Миколайӧс быттьӧ ньӧрйӧн кучкыштісны, котӧрӧн муніс Тит дінӧ тшӧтш гижсьыны кывтны:

— Вай, зонмӧ, менӧ тшӧтш гиж кывтнысӧ.

— Но, ачыд тай нӧ эн кӧсйы кывтныс-а, гижсян жӧ.

— Гижся тай, мый нӧ сэсся.

Дырӧн ветлігӧн ставныс нин дӧзмӧмаӧсь тайӧ уджсьыд. Ӧд кызь витӧд лун нин гортысь петӧмсянь.

— Ачыд тай нӧ эн кӧсйы гижсьыны-а, гижсин жӧ, — сералӧны Чаз Миколайӧс.

— Медводзын мӧдӧдӧны палазьсаяссӧ да сійӧн жӧ-а. Эг нин эськӧ кывт да, — шуыштас Чаз Миколайыд дай.

Кывтны гижсьӧм бӧрын кывтысьясӧс плӧтитчыны эз нин сувтӧдлыны. Пырысь-пыр жӧ сійӧ лунсяньыс пондісны лӧсьӧдавны порӧмъяс. Миян артельӧ лӧсьӧдчисны 19 морт. Быд мортлы колӧ куим плита, — сё ветымын кымын керйӧн морт вылӧ. Тайӧс ставсӧ ӧти лунӧн сӧбачитісны. Аскинас колӧ нин кывтны.

Кывтӧм.

Кывтысь йӧзлы зэв нимкодь лои. Рытнас жӧ порӧмъяссӧ пудъявлісны, кодлы кутшӧм веськалас. Сэсся мӧдісны балаганлань ужнайтны. Мунігмозыс нимкодясигтырйи сёрнитӧны:

— Но, зонмӧ, аски сэсся гортлань нин мӧдӧдчам.

— Сэсся нӧ, ёртъяс, аски водзӧ кутанныд лэдзасьны? — юалӧ Печенко.

— Огӧ водз, лун шӧр гӧгӧр кымын.

— Тарыт приколъяс лӧсьӧдам, кодлӧн абуӧсь на, сэсся бӧръям ӧти мортӧс лэччыны Койгортӧ рӧщӧт босьтны.

— Асыв ӧд бӧръяысь нин ӧтилаын кутам сёйны, сэсся лоӧ торйӧдчавны.

Приколъяс да мый да керавлісны, лӧсьӧдалісны, сэсся сёйыштісны да муніны ноддя дінӧ узьны.

— Последньӧй нынешнёй денёчек ӧд таті гуляйтам.

Аскинас час куимын кымын ставныс нин вӧліны кок йылынӧсь. Сёйыштӧм бӧрын пырысь-пыр жӧ кутчысисны удж дінӧ. Кывтнытӧ мӧдӧдчан да, унатор ӧд колӧ. Керавлісны зібъяс. Порӧм вылӧ чом вӧр пыртлісны, бипур местаяс лӧсьӧдыштісны. Воис лэдзасян кад. Локтісны служащӧйяс Костин да Гуляёв. Костин тшӧтӧ босьтіс керъяссӧ, а Гуляёв быд порӧм вылӧ сетіс снасьтъяс, мурталӧмӧн.

— Но, ёртъяс, кад нин лэдзасьны.

Медводдза порӧм вылын вӧлі Ӧнись Ёгор. Сійӧс и мӧдӧдісны. Ньӧжйӧник порӧмысь порӧмӧ пондісны лэдзавны. Рӧщӧт босьтны Койгортӧ лэччис Никӧн Митрей, подӧн. Медбӧрын кывтысь вӧлі Печенко Степан.

— Но, сэсся прощевайтлӧ ӧні кежлӧ, — прӧщайтчӧны мӧда-мӧдныскӧд. Асьныс омӧлик трапйӧ кодь рузумъясӧн ӧвтчӧны.

Уктым ю кузя колӧ кывтны нёльсё кымын метр. Ваыс сэті визувтӧ ньӧжйӧ, муртса тӧдчӧ пурйыслӧн мунӧмыс. Мыйӧн тай Сыктыв ю вылӧ петасны, быттьӧ рака моз лэбзьӧны. Сыктыв юыд визув. Закар Ёгорӧс медводдза вабергачас и пыртӧма да бергӧдлӧ, некыдз петнысӧ оз вермы.

— Вай, Гаврил Иван, снасьттӧ меным шыбит да менӧ кыскы татысь.

Гаврил Иван Закар Ёгорӧс мездіс, кыскис сэтысь. Мӧдісны кывтны водзӧ. Сыктыв ю чукльӧсь, кыркӧтшад пурйыд люкыштас да, порӧм вывсьыд гатш пӧрӧдны кутлас, мукӧддырйиыс порӧм пельӧстӧ косялас, керъяссӧ нетшыштас. Муртса удитан багырнад крукавлыны. Кыдзкӧ-мыйкӧ лӧсьӧдан да, бара водзӧ шуньган. Уктым вом дорсянь берегӧд Койгортӧдз дас сизим километр. Шонді увдаммыны нин кутіс. Кывтысьяс чукльӧдлігтырйи кывтӧны водзӧ, кор аддзылам мӧда-мӧдӧс, кор огӧ да. Павел Лука пырӧма зэв ыджыд вабергачӧ, гӧгралӧ. Порӧм-мӧд нин сійӧс ордйӧмаӧсь.

— Мый нӧ, Лука, тэ сэні вӧчан? — юалӧ Гаврил Иван.

— Шойчча тай со. Видзӧд, кутшӧм тэрыба гӧгрӧдлӧ.

— Но, зонмӧ, снасьтӧс менсьым босьт да, ме тэнӧ кыска сэтысь.

Гаврил Иван сетіс снасьт. Лука домаліс ассьыс порӧмсӧ.

— Ӧні сэсся, другӧ, петасны нин.

Берегсӧ порӧмыс люкыштіс да, чайтісны кыкнанныс мынасны вабергачсьыс. Кватитчисны да, кыкнаннысӧ кыскис вабергачас.

— Но, трасича, кыкнаннымӧс кыскис?

— Ӧні кыкӧныдлы гажаджык лоӧ.

Кык порӧм вабергачын бергалӧ. Бӧръя йӧз пондісны ордъявны. Домик Васька юалӧ:

— Мый нӧ ті тані вӧчанныд?

— Ачыд ӧд аддзан мый вӧчам, кадрелясям тай со, гӧгралам.

Коркӧ-некоркӧ рытъявылыс вӧлисти гузьгис-петкӧдіс вабергачысь да бара пондіс лэбӧдны порӧмӧс ва ньылыд. Берегъяс пыр ӧтарӧ кутісны лоны кушӧсьджык. Видзьяс вылын мӧсъяс нин йирсьӧны. Ӧти нывбаба мӧс корсьны нин воӧма, берег йылын пукалӧ.

— Кытысь нӧ кывтысь дядьӧясыс?

— Палаззяысь, тьӧтӧ. Койгортӧдзыс нӧ ылын на? Талун югыдӧн воам огӧ?

— Воанныд, воанныд, дядьӧяс, тасянь ӧд абу нин ылын.

Кык кыркӧтш кывтісны да, тыдовтчис сикт. Водзвыв нин койгортчи висьталісны сэтысь шӧр лыа. Татчӧ воигкості шонді удитіс лэччыны. Берег дорӧ, Гурган улӧ кузялаыс домавлӧмаӧсь порӧмъяс. Берег улын пукалӧны йӧз, мукӧдыс балаганъяс вӧчӧны, аски лӧсьӧдчӧны жӧ кывтны да. Берегсянь пондісны равзыны:

— Тӧварышъяс, направо держитесь! Ёна йӧткасьӧй веськыдвывланьыд, шӧр лыа вылас сибданныд!

Кыдзкӧ эськӧ прӧйдитісны зібйӧн йӧткасигтырйи. Воддза порӧмъяс сибдӧмысь мынісны.

Асывнас матысмим Гриваӧ. Грива улын, кузялаыс берег дортіыс домавлӧмаӧсь порӧмъяс. Миянлысь бара юасьӧны:

— Ті нӧ кытысьӧсь?

— Палаззяысь. Таті нӧ сибдӧгъясыс эмӧсь абу?

— Абуӧсь; кыркӧтш вит кымын кывтан да, веськыдвылас полой эм, сӧмын сэтчӧ энӧ пырӧй-а. Пыранныд кӧ, петнысӧ он письтӧ.

Воддза йӧз тыдалӧны нин. Недыр кывтім да, полой вомӧ нин матысмыны кутім. Мыйӧн полой вомад матысмим, сысянь миянлы равӧстісны:

— Домасялӧй, зонъяс! Ва чинтӧдзыс колӧ регыдджык перйыны, а ваыс кӧ чинас, лоӧ тані гожйыны.

— Домасям, домасям. Неуна ӧд улӧджык лоӧ домасьны.

Воддза йӧз, кодъяс вермӧмаӧсь, домасялӧмаӧсь, бӧръя кывтысьяс домасялісны жӧ. Сэсся полойӧ кайисны перйысьны. Полояд вӧлӧм пырӧма Чаз Миколай. Саньӧ Васька полой выліас пондылӧма домасьны, абу вермӧма домавныс да, пурйыс кывтӧма, ачыс берегас кольӧма. Лун шӧр гӧгӧр кымын нин вӧлі. Ӧти порӧмтӧ эськӧ регыд лэдзалісны вадор вылӧдзыд, бӧр лӧсьӧдісны важ кодьӧдз. Рытъявывнас лэдзасисны да, мӧдісны водзӧ. Ваыс визыв, кылӧдӧ ӧдйӧ. Карвуджӧм увті кывтігӧн пемыд нин вӧлі. Сыктыв кузя вӧрыс гырысь, весиг видзӧднысӧ полан. Мукӧд кыркӧтштіыс кывтігӧн кӧть синмад рос сюясны, нинӧм оз тыдав, сэтшӧм пемыд. Сӧмын пуръяс вылын би югӧръяс тыдовтчывлӧны. Вӧрын шы ни тӧв, сӧмын ӧткымын тувсов лэбачьяс сьылӧны, да кӧнкӧ ылын кывлас кӧклӧн шы: „ку-ку, ку-ку, ку-ку...“ Вӧлӧкыс тӧдтӧм, весиг огӧ тӧдӧ, ылын-ӧ нин гортӧдз.

Югдыны кӧсйӧ. Со и зимовйӧ улӧ нин воим, сысянь сэсся туйыс тӧдсаджык нин лои. Ӧтарӧ-мӧдарӧ вежнясигтырйи порӧм мунӧ водзӧ. Со и Выльты полойӧ нин воимӧ, сэті местаыс тӧдса нин. Сысянь пуксьӧны палазчилӧн видзьясыс. Со и Чирка полой нин прӧйдитім, Чаз полойӧ регыд воам.

— Чаз полойӧдыс нӧ тӧран он кывтнысӧ? — равзӧны мӧда-мӧдлы.

Кодӧс полойӧд нуис веськыда, кодӧс важ Сыктылӧдыс кылӧдіс. Веськыда, полойті мунысьяс унаӧс ордъялісны. Тыбъю усти нин коли, Йирты прӧйдитіс. Рытъявылыс матысмим Палаззя дорӧ, тыдовтчис Палаззя да быдсӧн радджыкӧсь лоины. Сэні Комилес контораын юралысьыс медалӧма кватальщикъясӧс, медым вермисны домасявны, кывтысьяс гортӧ кайлыны пывсьыны да мый да. Кватальщикъяс воысьясӧс домавлісны склад дорӧ, нюр кыркӧтшӧ. Сэсся чукӧртчисны да шуисны кайны гортӧ. Чужӧмъясным ставнымлӧн сьӧдӧсь, дырӧннад ытва йылад кияс потласьӧмаӧсь. Пемдандорыс каялімӧ гортъясӧ. Бӧръя кывтысьяс эз на локтавны — войнас да асывнас вӧлисти локтӧмаӧсь. Мӧд луннас ставныс лэччалісны порӧмъяс лӧсьӧдлыны. Порӧмъяс ставныслӧн киссьӧмаӧсь Грива вӧлӧкад да дзонь лун лӧсьӧдлісны.

Аскинас водз лэччалісны вадор дорӧ, вӧчалісны пур вылӧ чомъяс да вочасӧн лэдзасисны. Палаззясянь кык мортӧн связкаасисны да мӧдӧдчисны кывтны. Луныс вӧлі шоныд, гажа. Миян кӧрӧванын вӧлі куим морт, сӧмын коймӧд мортыс юсьӧма да кольӧма гортас. Войбыд кывтімӧ, югдігкежас локтім Поёл улӧ. Сэні эмӧсь сибдӧгъяс, шӧр лыаяс. Воддза порӧмъясыс эськӧ сэтчӧ абу сибдӧмаӧсь, сӧмын бӧрвывсянь пондіс кывны горзӧм: „домасьӧй, домасялӧй, сибдімӧ“. Кылысьяс домасялісны. Чукӧрӧн кайисны перйысьны. Вӧлӧмакӧ, сибдӧма миян кӧрӧваныд. Пырысь-пыр жӧ пондісны перйысьны, пидзӧс выліӧдз ваӧ пырӧмӧн. Сибдӧм пурйыд оз и вӧрзьы. Сэсся пондісны шуны: „Вайӧ пӧ дубинушкаӧн йӧткыштам“. Заводитісны сьывны:

Золотая наша рота да,

Тянем чорта из болота да,

Ой, дубинушка, ухнем да,

Ой, зеленая, сама пойдет да.

Ура! ура! ура! —

Ставныс горӧдігмозыс йӧткыштісны, пурйыд неуна вӧрзьыштіс. Сэсся мӧдысь сьылісны:

— Ой, ребята, не робейте да,

Свои силы не жалейте да,

Ой, дубинушка, ухнем да,

Ой, зеленая, сама пойдет да.

Ура! ура! ура! —

Пур ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчис кывтны. Быдсӧн радӧсь лоины.

— Но, другъяс, регыдӧн на мынімӧ татысь.

Йӧз пыр жӧ разӧдчалісны асланыс порӧмъяс вылӧ, мӧдӧдчисны водзӧ кывтны. Рытъявылас локтісны Волся улӧдз. Волся улын бара зэв уна сибдӧгъяс эмӧсь. Водзвылын кывтысь йӧз некод абу сибдӧмаӧсь. Бӧрын кывтысьяс кыдзкӧ да мыйкӧ бара жӧ мынісны сибдӧмысь. Визин усти улӧд кывтігӧн бара бӧрсянь пондісны горзыны:

— Домасялӧй регыдджык, сибдімӧ.

А воддза йӧзыс миян некод нин эз тыдавны. Сӧмын морт нёль-вит Пустӧш улӧ вермисны домасьны, а воддза йӧзыс пыр водзӧ шуньгисны.

Рытнас кыптіс ыджыд тӧв. Войыс кымӧра, кӧдзыд зэрӧн зэрӧ. Миянлы недыр и сэні лои сулавны. Порӧмъяс, чаг моз Сыктыв кузя пондісны кывтны да, миянӧс берег дорысь нӧбалісны, лои водзӧ кывтны. Югдігас нин кывтім Межадор увті. Домасьны матігӧгӧрӧ некытчӧ нин эг вермылӧ. Водзын кывтысь ёртъяссӧ эгӧ жӧ нин вӧтӧдлӧ.

Ыб увті кывтам. Сибдысь ёртъяс сэні перйысьны медалӧмаӧсь волсяса том йӧзӧс, кызь ӧкмыс мортӧс. Ыб увті ми кывтім быдса лун, Сыктылыс сэті зэв чукльӧсь да. Войнас кывтім Пажга улӧдз. Асылын, кӧкъямыс часын кымын воимӧ Лӧзым улӧ. Сэтчӧ миянлы паныдасис парекод „Бородино“ „Утка“ баржаӧн. Катӧдӧ сійӧ зэв уна йӧзӧс, кайӧны Нювчим заводӧ экскурсияӧн. Зэв гажаа ворсӧ музыка. Лӧзым увті кывтігӧн миянӧс вӧтӧдісны бӧръя, Волся улӧ сибдылысь ёртъяс. Лӧзым увдорын бара эмӧсь сибдӧгъяс, шӧр лыаяс. Неылӧ кывтыштім да, Саньӧ Васька да Максим Васька шӧр лыа вылӧ ляскысьӧмаӧсь. Коскӧдзыс, другӧ, ваӧ пырӧмӧн кыкнаныс перйысьӧны. Сэсся миянлы шыасисны:

— Мый нӧ, кывтанныд?

Ми ставным быттьӧ скӧракодь воча шыасим:

— Кывтыштам тай. Вӧтӧдны жӧ пондім воддза йӧзтӧ.

Сэки ми кӧрӧванкӧд ӧтлаын моз нин кывтім. Кык порӧм вылын вӧлі кӧкъямыс морт. Пырысь-пыр жӧ сибдӧм порӧм вылӧ вуджисны да рытъявыв кежас перйисны сійӧс. Войыс лои лӧнь, кывтны лӧсьыд, сӧмын ыркыдкодь жӧ-а. Югдігас бара кыптіс зэв ыджыд вой тӧв. Гыясыс ва паныд быгыльтчӧны, порӧмъяссӧ ва паныд пондіс катӧдны. Граддор улӧ лои домасьны. Ызгӧ-зэрӧ кӧдзыд зэрӧн. Лунтыр тӧлыс бучитіс. Миянлы сэсся сэні лои лунйыны. Шонді лэччигӧн вӧлисти тӧлыс лӧнис. Вой кежас бара пондісны лэдзасьны, кывтны.

Выльгортса перевоз нин коли, Кӧтшпом нин тыдовтчис, матысмыны пондім карлань. Со пристань нин тыдалӧ, сӧмын бара на ыджыд тӧв кыптіс. Видзӧдам да, миян порӧм дінӧ пондісны локны пыжӧн кык морт, тайӧ кватальщикъяс кватайтӧны порӧмъяс.

Миянӧс домалісны. Воим карӧ, колӧ сӧмын вӧрсӧ нин здайтны.

Миянлысь сійӧ луннад эз примитны вӧртӧ да лои порӧм вылын и узьны. Сӧмын тай еджыд няньла карӧ кайлім жӧ. Аскинад бара миянлысь оз кӧсйыны примитны вӧртӧ да, лои кайлыны карӧ, инспектор трудаӧс вайлыны, вӧлисти сэсся миянлысь вӧртӧ примитісны. Рытнас сэсся порӧм вылысь чукӧртім кламнымӧс да мӧдӧдчим карӧ. Асьным нимкодясям. Кокъяс кокньыдика кыпавлӧны мусянь. Перевоз дорӧ воим да сэні висьталісны: тарыт пӧ парекод „Бородино“ кайӧ Сыктыв катыдӧ. Ми сійӧ парекодсӧ эгӧ нин суӧ, лои кольччыны сыысь.

Вит лун да джын миянлы тырмис кывтны Палаззясянь Сыктывдінкарӧдз.

Дыр волытӧгыд карыд зэв гажа кажитчӧ. Уджалысьяс да кер кылӧдысьяс быдӧн босьтӧны еджыд нянь, сьӧд няньтӧ ӧтикысь оз курччывны. Тадзи кык лун чӧж ноксим, олім карын, быдлаті видлалім. Кык лун бӧрын „Бородино“ парекодӧн кайим гортӧ.