Майбыр

by Палалей Кальӧ (1866 - 1926)

Майбыр  (1923)  Палалей Кальӧ (1866 - 1926), translated by Попов Николай Павлович

Сук пармаын сулаліс пожӧм керйысь лэптӧм керка. Керкаын олісны гозъя. Маті гӧгӧрын на кындзи морт ни лов эз вӧв. Верӧсыс му уджалысь да бур кыйсьысь вӧлі, гӧтырыс зіль печкысь да тэрыб кыысь. Олісны найӧ ӧтлаын лӧсьыда-лӧсьыда дас вит во нин.

Гӧтырлӧн нимыс вӧлі Ягань. Сійӧ дугдывтӧг шогсьыліс челядьтӧм вӧсна. Ӧтчыд пукалӧ шор дорын ылын гортсяньыс да нора бӧрдӧ сы понда. Вӧліны кӧ эськӧ найӧ, кутшӧма топӧдліс сійӧ ас мам морӧс бердас.

Сійӧ кадын вӧрын жургис ыджыд тӧв, нюкльӧдліс пуяссӧ. Джуджыд сёнті ызгис-визувтіс шор. Дзоридзьяс копыртӧмаӧсь сы бердӧ юрнысӧ, дзебсьӧмаӧсь лёк тӧлысь.

— Тайӧ дзоридзьяснас эськӧ ме мичмӧді лайканӧс кагалысь, — бӧрдігмоз шуаліс Ягань.

Дыр шогсис нывбаба шор дорын.

— Лун-мӧд-коймӧд эськӧ мед ловъя синмӧн видзӧдлыны аслам кага вылӧ. Сэсся позьӧ и кувны.

Шор мӧдарсянь, пуяс костысь, пемыд вӧрысь петіс дзор дядьӧ. Тош муртса муӧд оз кыссьы. Тӧв друг лӧнис. Ягань кыліс:

— Тӧда, мый понда бӧрдан тэ, Пармаморт гӧтырӧй; тӧда, коран тэ аслыд помала пи. Кывзы, висьтала ме тэныд: чужӧ кӧ тэнад кагаыд, куим лун-вой бӧрын ачыд кулан. Кӧсъян он нэм помтӧ водзджык корсьны?

Горӧдіс нимкодя Ягань:

— Мед, мед кула кӧ. — Сӧмын кагасӧ мед ас ордын кутышта кӧть ӧти здук. Сэсся мед кула кӧ.

Пӧль муніс. Бара лыби тӧв, сьӧд вӧр шӧрын шутёвтіс. Пуяс гора вашкӧдчыны мӧдісны мувывса олӧм йылысь. Шензьӧны: мортлы пӧ со мый колӧ.

Локтіс Ягань гортӧ, бӧр овмӧдчис важ ногыс. Коли куим тӧлысь. Ягань кыліс ас пытшсьыс кагаӧс. Во джын мысти сы бӧрын чужи сылӧн, чужи пи! Куим лун кутліс сійӧс, топӧдавліс ас морӧс бердас, куим лун нимкодясис пиыс вылӧ, помала долис: тайӧ пӧ медшуда лунъяс менам нэмын! Майбыр пиӧй, сьӧлӧмшӧрӧй менам!» Пармаморт видзӧдӧ гӧтырыс вылӧ, шензьӧ — оз вермы шензьыны.

Коли куим лун да куим вой. Ньӧти висьтӧг, лӧня кулі Ягань, быттьӧ чӧскыд унмӧн унмовсис.

Пармаморт куим лунся пи кежысь коли. Шогсис-шогсис, бӧрдіс-бӧрдіс гӧтыр вӧсна, да мый керан? Он ӧд, буракӧ, ловзьӧд кулӧм морттӧ. Лои корсьны мӧд гӧтырӧс. Ылыс сиктысь косіник Читнылӧс вайис.

Читныв кутіс вердны, быдтыны пузчужӧм Майбырӧс. Во бӧрти ачыс чужтіс пиӧс. Нимсӧ пуктісны Шорморт.

Быдмӧны кык пи вӧралысь мортлӧн: Майбыр да Шорморт.

Майбыр ён, быттьӧ мусянь тэчӧма; Шорморт омӧлик, сьӧд. Майбыр енэж рӧма синъяса. Шормортлӧн сьӧд шомтор кодь, да векньыдик кымӧсъяса. Читныв зэв эз радейт Майбырӧс мичлун кузяыс, тшӧкыда шулывліс:

— Вешйы ме дінысь, мый сюйсян, ме тэд абу мам. Мун аслад мамыд дінӧ. Тонӧ тай сійӧ, эсійӧ пожӧм улас куйлӧ.

Сьӧд синваӧн вӧлі котӧртас Майбыр пожӧм лапъяс улӧ, шыбитчас муса мам гу вылӧ, нораа лыддьӧдлас:

— Чеччы, мамӧй, чеччы! Ягань! Читныв менӧ кедзовтӧ.

Ягань оз кыв, оз чеччы, узьӧ чорыд унмӧн кыз сьӧд му улын. Бӧрдігтырйи локтас Майбыр батьыс бердӧ норасьны. Пармаморт оз лысьт бур кыв шуны, меліа дугӧдны бӧрдӧмысь; полӧ аслас сямтӧм, вежӧгтысь гӧтырысь.

Мунӧны лунъяс, тӧлысьяс, вояс. Мичаджык да мичаджык кутіс лоны Майбыр. Тушанас пӧшти кык ыджда нин аслас вокысь, дай вежӧрнас ёна панйис сійӧс. Вӧчис сійӧ гумйысь пӧлян. Курыд шог дырйи зэв нора ворсіс сійӧн сьыланкывъяс; гажа дырйи тивзіс лӧсьыд гажаторъяс, сӧмын нин кокыд лыбалӧ. Ветлӧдлӧ нин сійӧ батькӧд кыйсьыны, тӧдмалӧ кайяслысь сьылӧмсӧ, кывзӧ парма юяслысь жургӧмсӧ, шоръяслысь ызгӧмсӧ. Уна-унатор пондіс тӧдны Майбыр. Аддзис чойяс йывсянь да гӧпъяссянь юяс босьтчӧм-заводитчӧм, казявліс налысь мӧд юӧ усьӧм паськыд гажа видзьяс дорын. Кайлывліс пожӧм ягӧ, кӧні кок улын яла кажакылӧ; лэччывліс пармаӧ дзор козъяс бердӧ; волывліс раскӧ еджыд кыдз пу вылӧ нимкодясьны; керӧсъяс, катшасин тыра давъяс эз вунӧдлы видлыны. Гӧгӧрвоис став кыйсьӧм мудерлунсӧ. Сӧмын некодсянь эз кывлы мелі кыв. Батьыслы эськӧ зэв вӧлі дона да, эз лысьтлы сійӧ ошкыштны, бурӧдыштны ассьыс писӧ, поліс гӧтырсьыс: «Вияс пӧ ачымӧс дай муса пиӧс, Майбырӧс». Читныв ёна кыйӧдчис ая-пиаӧс. Сійӧ поліс Пармаморт кӧдзалӧмысь. Вунӧдас пӧ менӧ Майбыр кузяыс, усьӧ тӧд вылас важ, мича гӧтырыс — Яганьыс. Майбыр дзик мамыс кодь вӧлі.

«Колӧ, колӧ кыдзкӧ мынтӧдчыны Майбырысь! Мӧдӧда вӧрсаяс дінӧ, мед сёясны менсьым син вежысьӧс. Найӧ ӧд дзик жӧ мортъяс моз олӧны, сӧмын лёклуннаныс ош кодьӧсь».

Читныв шуӧ аслас верӧслы:

— Мыйкӧ меным зэв сьӧкыд лои, буракӧ висьӧм кӧсйӧ топӧдны. Мӧдӧдлы питӧ вӧрсаяс дінӧ ай пиньысла, мед ваяс сійӧс мем. Сійӧ пиньыс бурдӧдӧ быдсяма висьӧмысь.

Ыстіс Пармаморт ассьыс пиӧс вӧрсаяс дінӧ. Ыстігас велӧдіс:

— Тэ корсь найӧс ю йывъясысь да гӧпъясысь, гажтӧм инъясысь, кӧні мортлӧн сьӧлӧмыс майышмунӧ гажтӧмысла; повзьӧдчан пемыд пармаысь, кытчӧ весиг збой кыйсьысьяс оз лысьтны пырны; звер ни пӧтка овтӧм инъясысь, кӧні тунъяс сӧмын олӧны-вылӧны да мортъясӧс кыйӧны. Сэтшӧм инъяссӧ тэ аддзан тӧв зурасян инын, вӧрса туй вомӧнасян инын, юяс шоръясысь торъялан инын. Воан сэтчӧ да кор вӧрса айлысь пиньсӧ. Сэсся ваян сійӧс ичиньыдлы. Дыр кӧ он аддзы найӧс, ёрччышт. Сэки асьныс локтасны тэ бердӧ.

Тайӧ висьтавлігкості ичиньысь гусьӧникӧн Пармаморт Майбырӧс вӧньӧдіс Ягань вӧньӧн.

Мунӧ Майбыр вӧрсаяс дінӧ, мунӧ да пӧлянӧн зэв нора ворсӧ. Зэр кӧ суас, сук лапъяса пу улӧ дзебсьылас, шонді пӧжӧмысь коз лыскысь вӧчӧм тупкӧсӧн (шапкаӧн) юрсӧ тупкылас. Ворсӧмсӧ сылысь кывзӧны вӧрын олысьяс: ур-кай коз пу вылын, гӧрд юра кай лапъяс костын, щур джуджыд пожӧм йылын, кывзӧ сизь сісь пу катшкӧдігмоз. Тӧв лыбӧ, пуяс чегъялӧ. Майбыр водас куш луд вылӧ, кӧні таръяс ворсӧны.

Вой шӧра войын чукӧрӧн ветлӧдлӧны зверъяс. Каяс Майбыр пожӧм вылӧ, пуксяс кыдз ув вылӧ лапъяс пӧвстӧ да мӧвпалӧ ас олӧм-вылӧм йылысь.

Коркӧ дырӧн воис сійӧ пемыд пармаӧ, кӧні пода туйяс вомӧнасьӧны, кӧні юяс шоръясысь торъялӧны, кытчӧ лун шӧр лунын оз инмыв шонді югӧр. Аддзис сэні ыджыд-ыджыд, сё вося пожӧмъясысь вӧчӧм керка. Ӧдзӧс дорас ворсӧны омӧлик, мисьтӧм, гырысь челядьяс. Вердіс найӧс Майбыр аслас няньӧн, ошкыштіс. Сэсся пырис ыджыд керкаӧ, водіс лабич вылӧ, унмовсис. Пӧляныс кисьыс уси джоджӧ.

Шонді лэччан кадын локтісны вӧрса гозъя. Найӧ вӧлӧмаӧсь ылын юяс дорын; йӧзӧс повзьӧдлӧмаӧсь, звер-пӧткаӧс вӧтлӧдлӧмаӧсь. Локтісны тшыгӧсь. Челядьыс висьталісны бать-мамлы: ичӧтик детина пӧ миянӧ локтіс, вердіс миянӧс, бурӧдіс дай ошкис.

Пырисны керкаӧ вӧрсаяс, аддзисны узьысь детинкаӧс лабичысь, джоджысь пӧлян. Кайтӧ верӧсыс:

— Мед узяс, энӧ вӧрзьӧдӧ. Аски асыв сёям тайӧс.

Кыптіс шонді. Югді. Вӧрса юра ырскӧбтіс — чеччис, садьмӧдіс Майбырӧс. Шуӧ:

— Лӧсьӧдчы, ме тэнӧ сёя. Ме медыджыд олыся вӧрса.

Воча шуӧ Майбыр:

— Но инӧ, — Сы вылӧ ӧд и ыстіс менӧ ичинь. Лэдз менӧ сёйтӧдзыд, Ыджыд вӧрса, ворсыштны пӧлянӧн, муса мамӧс казьтыштны. Сійӧ куйлӧ джуджыд пожӧм улын.

Ӧддзис ворсны Майбыр. Ворсӧ да сьылӧ, сьылӧ да ворсӧ, аслас синваыс сё вожӧн лэччӧ, шорӧн визувтӧ джоджӧ. Видзӧдӧ сы вылӧ гӧна вӧрса олысь кымӧстӧм кӧрт синъяснас… Недыр мысти сылӧн синваыс мӧдіс доршасьны, сэсся ӧти войт исковтіс гӧна чужӧм кузяыс.

— Керысь тэ, пиӧй. Тэнад сьылӧмыд вӧрзьӧдіс, нормӧдіс менсьым из кодь сьӧлӧмӧс. Менам сьӧлӧмӧй измис нэм чӧж васаяскӧд косясьӧмла. Олӧны найӧ гӧпъясын, гажтӧм тыясын, ю йиръясын, кытчӧ вӧйӧны йӧз. Мун, ме тэнӧ лэдза.

Шуӧ Майбыр:

— Пӧльӧй, ичинь ыстіс менӧ тэнад ай пиньыдла. Сійӧ пӧ быдсяма висьӧмысь бурдӧдӧ.

Чард би моз югнитісны синъяс вӧрса мортлӧн, да пыкис аслас сьӧлӧмӧ скӧрлунсӧ.

— Мед нӧ тэ ног лоӧ, — шуис сійӧ, лэптыштіс джодж пӧвсӧ, кыскис сы улысь сьӧкыд пинь аслас айлысь. — На, да ӧдйӧ пышйы тась! Котӧрт мышкад видзӧдлытӧг. Лёкма кӧ ӧд, сёр лоӧ.

Петіс Майбыр вӧрса оланінысь, мышкӧ видзӧдлытӧг котӧрӧн пышйис гажтӧм пармаысь. Дыр муніс сійӧ гортӧ, ёна ылӧ ветлысьӧма.

Коркӧ воис. Сетіс ичиньлы бурдӧдчан пинь вӧрса айлысь.

Читныв кык ки воча шлапнитіс, Майбырӧс ловйӧн аддзис да. Повзьӧмысла да шензьӧмысла синваыс быдсӧн чепӧсйис.

Во джын Читныв чӧв оліс, во джын кыв ни джын эз шулы. Важ дорысь бура овмӧдчисны, а […] нӧшта нин ёна жугыльмис. «Кула кӧ ме, — мӧвпалӧ, — вӧтласны ас дінсьыныс менсьым омӧлик пиӧс. Ыджыд вокыс мырддяс сылысь ставсӧ: му-видзсӧ, кыйсян эмбурсӧ, кӧч кыян капканъяссӧ, чӧсъяссӧ, сьӧла кыян петляяссӧ, ньӧвъяссӧ — ставсӧ, дзик ставсӧ мырддяс. Бур олӧм пиӧйлы оз ло сыкӧд. Кутшӧм ӧд ыджыд да ён сы бердын Майбырыд, мичлуныс либӧ! Синъясыс лӧз енэж рӧма. Мича эськӧ да, ме чайта, мамыс кодь жӧ горш, горш пӧ тай сійӧ вӧвлӧма. Колӧ эськӧ кыдзкӧ мынтӧдчыны синмӧн аддзытӧм Майбырысь да. Сыкӧд Шормортлы паськыд ыджыд вӧрын бур олӧм оз ло».

Воис пемыд вой. Мудер Читныв кутлӧ ассьыс верӧссӧ да вашкӧдӧ сылы пеляс:

— Сьӧкыд овны миянлы. Сьӧлӧм тэ вӧсна висьӧ, Пармамортӧй. Омӧль тэнад олӧмыд: тӧв и гӧжӧм пыр ӧтарӧ кыйсьы. Вермасны вины тэнӧ ошъяс. Верман вошны пармаад аслад муса пияныдкӧд. Ӧтнам ме сэки сьӧд вӧр шӧрын коля. Лоӧ пӧткӧдчыны сэки мем куш пувйӧн да чӧдйӧн.

Сэсся ышловзис да содтіс:

— Кывлі ме ӧти тунлысь — сійӧ став тун вылас ыджыд: кыйны кӧ пӧ либӧ кутны еджыд ош сарлысь писӧ, быдтыны сійӧс, сэки пӧ кыйсьӧм уджыд кокни лоӧ. Сылысь пӧ став кывтӧм пемӧсыс кывзӧ тшӧктӧм-шуӧмсӧ. Мӧдӧд сыла Майбыртӧ, кокниа да озыра сійӧс вайӧм мысти овмӧдчам.

Кывзысь вӧлі Пармаморт. Пыдди пуктіс гӧтырлысь кывъяссӧ. Ыстіс писӧ ылі туйӧ корсьны еджыд ошъяс вылын юраыслысь писӧ.

— Тӧда эськӧ, — шуӧ Пармаморт пиыслы, — сьӧкыд вӧчны сэтшӧмтор, да мый нӧ керан? Гӧль олӧмыд ещӧ сьӧкыд. Мун тэ, менам пиӧй, кӧдзыд саридз бердӧ, кӧні йи чойяс кылалӧны, кӧні некор лым оз сывлы, кӧні векисяньыс руа. Корсь тэ сэтшӧм еджыд ошъяслысь юралысьсӧ, кор сылысь писӧ, вайӧд татчӧ. Мед мам вуджӧрыд тэ бӧрысь тшӧтш вӧтлысяс!

Босьтіс Майбыр уна сёян, босьтіс ассьыс ворсан пӧлянсӧ вӧнь костас, мӧдӧдчыс. Дыр муніс вӧръясӧд, сэсся паськыд тундраӧ воис, кӧні быдмӧ сӧмын пувкор да петӧ яла.

Паныд сюри сылы кӧр чукӧр, вӧсни кокъяса, мича сюръяса дзонь кӧр чукӧр. Эз повзьӧд найӧс Майбыр, эз ви ньӧтикӧс аслас ньӧвйӧн. Аддзис пом ни дортӧм тундраысь лӧз ваа юяс, тыяс; дінъясысь, потшкысь, дӧраӧн тупкӧм керкаяс яранъяслысь… Майбыр аслас авъялуннас да бур кывнас сьӧлӧм вылас воис сьӧд юрсиа да ичӧт тушаа яранъяслы. Водзӧ… Быд воськолын кай поз тыдалӧ. Надзӧн мунӧ том Майбыр. Мед пӧ эськӧ оз жӧ тальыштсьыны муса, дона кайпияныс, — мӧвпалӧ сійӧ аслыс. Сылӧн бур, небыд сьӧлӧмыс кажитчис тундраса сарлы — кӧрт ныръяса турилы. Колӧдчис збоя Майбыр юр весьтӧ, сайӧдіс бордъяснас Майбырысь улын сулалан шонді. Гора кайтыштіс:

— Гурли, гурли, Пармаморт да Ягань пи! Талялас кӧ тэнӧ пик, чукӧст менӧ тури шыӧн. Лэбзя ме тэ дінӧ, мезда тэнӧ пиксьыд. Ӧні тэ регыд воан кӧдзыд саридз дорӧ.

Турилысь кывъяссӧ эз вунӧд Пармаморт, Ягань пи. Мунӧ Войвыв Саридзлань зыбуч лыа вывті. Аддзӧ — еджыд йыла сера гыяс ыджыд шыӧн помала кайлӧны да еджыд быг кольӧны. Гырысь пиньяса руд моржъяс куйлӧны сэн. Еджыд тюленьяс орччӧн-орччӧн, бытьтӧ мортъяс, водӧмаӧсь лыа кузьта. Гӧгрӧсӧн, лӧзоввиж рӧма помтӧм-дортӧм саридз нюжалӧма войвывлань. Гырысь джуджыд йияс сулалӧны пуан саридз морӧс вылын. Муртса мыччысьыштӧма енэжын зарни шонді, сявкнитӧма ассьыс югӧрсӧ саридзӧ да тундраӧ.

Чукӧстчис Майбыр тури моз: «Гурли, гурли». Друг лыби ыджыд шы. Аддзис Ягань пи ыджыд пӧткаӧс, аслас бордъясӧн гудыр кымӧр моз сайӧдӧ шонді. Шуис Тури:

— Пуксьы ме вылӧ, —— лэбзям йияс вылас. Тӧда ме, корсян тэ еджыд ошъяс вылын юралысьлысь писӧ.

Пуксис Майбыр Тури вылӧ. Гырысь бордъясӧн шлавкнитіс сійӧ, кыпӧдчис вылӧ - вылӧ. Мӧдіс лэбзьыны саридз вомӧн войвывлань.

Воисны ӧти ыджыд йи чой вылӧ. Шуис Тури:

— Ме лэбалышта тайӧ чой сёнъясӧдыс, —— кольччыв тэ ӧтнад. Кор ковма, горӧд тури моз». Тури лэбзис. Пуксис Майбыр йи чукӧр вылӧ, пондіс ворсны пӧлянӧн. Локталісны сы дінӧ еджыд ошъяс, сувталісны гӧгӧрыс. Шы ни тӧв кывзӧны найӧ ворсӧмсӧ да сьылӧмсӧ Майбырлысь.

Синва петмӧн нора ворсӧ пармаса морт. Йи вывса олысьяс гӧна юрнысӧ лэптісны вывлань да омлялӧны: нора ворсаныс да сьыланногыс казьтыштіс налы помала гажтӧм олӧм юяс пӧвстын да кӧдзыд ру разавлытӧм инын. Жальыс петіс Майбырлӧн, — гажа торъяс заводитіс ворсны. Гажмисны войвывса еджыд олысьяс, сувталісны бӧр кокъяс вылас, мӧдісны лабутнӧя катласьны. Сэсся ӧддзисны, мӧдісны бергавны, паськыд кокъяснас топйӧдлыны. Медбӧрын тӧв ныр моз кутісны йӧктыны да гӧгравны рӧмпӧштан кодь югыд йи вылын. Вошлӧны сӧмын ру пиӧ, югнитласны вылысын, чой йылын. Тонӧ асьныс йи чойясыс вӧрзисны, мӧдісны катласьны мунны сэзь дон енэж улын.

Каляяс шызисны, дзирдалӧны еджыд бордъяснас гажӧдчысьяс юр вылын. Ыркнитіс вой тӧв кӧдзыд ловнас. Кыліс сійӧ гажа ворсӧм пӧлянӧн да ышловзис мувывса шог олӧмла. Бурмыштіс сьӧлӧмыс еджыд паськӧма войвывса ошъяслӧн.

Петіс чукӧрысь ошъяслӧн сарныс, локтіс пӧлянӧн ворсысь дінӧ, шуис:

— Абу эськӧ тэ миян пытшса олысь, петӧмыд миянӧс виалысь рӧд пытшкысь, да мед: тэ кажитчин миянлы. Олӧм миян ӧтмоза мунӧ йи гӧраын, гожӧмтӧм тӧлын, швачка кӧдзыд инын, нэмӧвӧйя лым пӧвстын, му сьӧд тыдовтчывтӧм инын. Аскӧдыд вайин тэ долыдлун, гажӧдін миянӧс, сетін ворсӧмнад сьӧлӧм. Кор мый тэныд колӧ. Буртор сета, синмӧн ог лапнит.

Ёвкнитіс Майбырлӧн сьӧлӧмыс:

— Вай мен питӧ ассьыд, — тэрыба шуис сійӧ. — Велӧда ме сійӧс быдсяма дивӧас. Уна ӧд ми, мортъяс, тӧдам.

Вель дыр мӧвпаліс мыйкӧ еджыд сар. Босьтіс сэсся ассьыс писӧ ордас, кык водз кокнас топыда кутліс, мурзӧ небыда:

— Мур-мара, мур-мара, мур-мара.

Сэсся сетіс Майбырлы. Босьтіс Майбыр ош сар пиӧс, улӧ-улӧ копыртчыліс став чукӧрӧн пукалысь еджыд ошъяслы. Муніс йи гӧра дорӧ, чукӧстчис туриӧн. Лэбзис саридз лӧз гыяс бердсянь Тури, пуксьӧдіс кос вылас Майбырӧс ошпикӧд. Качӧдчисны найӧ вылӧ лӧз саридз вомӧн да тыртӧм, гажтӧм тундраяс сайӧдз лэбзисны. Кыдз рас дорӧ вӧлисти Тури лэдзис Майбырӧс ошпикӧд. Торйӧдчигас шуис сылы:

— Эн вунӧд тундра сарӧс, Туриӧс. Ӧні мун ас гортад: кыдз рассянь воан коз пу вӧрӧ, коз пу вӧр бӧрын пыран пожӧма ягӧ; вуджан джуджыд гӧра, воан пармаӧ. Сэні олӧ тэнад пӧрысь батьыд.

Муніс Майбыр Тури велӧдӧм серти. Локтіс бать керкаӧ. Бӧрсяньыс тапиктӧ, зумыда тувччалӧ еджыд ош сарлӧн пиыс.

Шемӧсӧ уси Читныв Майбырӧс аддзӧм мысти, ещӧ ёна повзис еджыд ош пилысь рама сы бӧрся локтӧмсӧ аддзис да. Вежӧртіс Читныв аслас бур вежӧрнас, казяліс сійӧ: Майбырӧс виӧмысь быдӧн видзӧны. Эз кӧ эськӧ некод Майбыр дор ов, важӧн сійӧс косявлісны вӧрсаяс да ошъяс, важӧн эськӧ кӧнкӧ вӧрын сылӧн лыясыс тӧлалӧ.

Эновтіс Читныв Майбырӧс, шеныштіс кияснас:

— Коркӧ тон олӧмыс ачыс кусыньтас Майбырӧс. Олӧмлы да енъяс шуӧмлы этша паныдтӧ мунан.

Олӧ Пармаморт кык пиӧн. Кыйсьӧны ставныс. Пармаморт Шорморткӧд ваясны вит сьӧла да дас байдӧг. Майбыр кык мында кыскӧ, да ещӧ бӧрсяньыс Саридз морт, еджыд ош, кыскӧ томиник кӧрӧс, кыйӧма кыськӧ рас пӧвстысь, пуяс костъясысь.

Бур юӧр кутіс кывсьыны йӧз пиын Майбыр йылысь. Шормортлы зэв завидь лои. Кӧсйӧ сійӧ мынтӧдчыны Майбырысь, норасьӧ мамлы, мудер Читнывлы. Читныв гӧгӧрвоӧ дона пиыслысь сир курыд шогсӧ. «Ог кӧ нин вермӧй вины сійӧс, ыстам кытчӧкӧ гортысь, мед аслас шуднас олас», — мӧвпалӧ дугдывтӧг мудерпоз — Читныв.

Коркӧ сёрӧн рытын воис кыйсян инсянь Пармаморт. Пияныс вӧрӧ кольччӧмаӧсь узьнысӧ. Гӧтырыс вердіс сійӧс ужынӧн, сэсся шуис:

— Пармаморт, енэжӧд кыссьӧмӧн кыссьӧны руд кымӧръяс. Кыссьӧны тундра вывті, саридзӧд, вӧръясӧд. Шойччӧны найӧ пемыд войясын гӧра йывъясын. Кытысь нӧ найӧ петӧны муӧс йӧлӧн юкталысьясыс, енэжса мӧсъясыс? Дыр-ӧ на ещӧ пондасны ветлӧдлыны найӧ шы ни тӧв му весьтті? Унаысь ме юавлывлі та йылысь вежӧра тунъяслысь, сӧмын висьтавнысӧ на пытшкысь некод оз путьмыв. Ыстыв Майбыртӧ, мед тӧдмалас сійӧ ставсӧ да висьтавлас бур йӧзыслы гаж вылӧ. Сэк ас йывсьыс слава бур йӧз пытшкын лоӧ».

Со ӧд мый вежӧртіс руч сяма Читныв, со кутшӧм ногӧн мездысис сійӧ Майбырысь.

Небыд сьӧлӧма Пармаморт сёрнисӧ гӧтырыслысь висьталіс ыджыд пиыслы. Сэсся ассяньыс содтіс:

— Ветлы, дона пи, вӧч коймӧд тшӧктӧм мамыдлысь. Менам сьӧлӧмӧй тӧдӧ — воан тэ бӧр гортӧ ловйӧн. Сэсся озырман да таысь шань мортӧн лоан.

Мӧдӧдчис Ягань пи сук парматі. Бӧрсяньыс руйгӧ Саридз морт — еджыд ош. Пармасянь воисны найӧ тундраӧ. Жургӧ, шутьлялӧ тӧв куш тундраӧд. Шог косьтӧ Майбырлысь сьӧлӧмсӧ. Жугыля мунӧ сійӧ еджыд яла кузя. «Кыдзи нӧ ме верма сёрнитны кымӧръяскӧд? Юрӧс воштыны нин, тыдалӧ, ме муна», — мӧвпалӧ Майбыр.

Ылысь водзысь аддзис куш из гӧра, быттьӧ ентас дорын тыдовтчис кымӧр. «Кая ме гӧра йылас, — мӧвпалӧ Майбыр: — сэн яг пӧвстын тюрӧны нора сьылігтырйи визувтӧны шоръяс, кырнышъяс кыйсьысь шойяс вылын лэбалӧны, чой йылын, морӧснысӧ лэдзӧмӧн джуджыд сёнъясӧ шойччӧны руа воясын кымӧръяс. Ог-ӧ ме тӧдмав сэні мыйкӧ енэжӧд помала ветлысь кымӧръяс йылысь?».

Кайис Майбыр чой йылӧ. Мед тӧлыс вывті оз инмы, пырис сук тусяпу пӧвсӧ, пуксис сэтчӧ. Саридз морт сы дінӧ матӧ водіс. Тӧждысьӧ, мед эськӧ некод жӧ оз вӧрзьӧд Пармамортлысь пиӧс.

Шонді лэччис. Лэбзисны ру бордъясӧн кымӧр чукӧр енэжа муа костті, водісны чойяс йылӧ. Сэні из вылын, вужъясӧн кутчысьӧмӧн быдмӧ вӧлі дженьыдик коз пу. Нормис сьӧлӧмыс сылӧн кымӧръяс вылӧ видзӧдлӧм мысти, шуис:

— Ме эськӧ омӧля нин ола, куш изъясӧ кутчысьӧмӧн, ті меысь на лӧсьыдтӧма олад. Олӧм ӧмӧй нӧ тайӧ тіян, чойясӧй! Синваыд петас жаляддза! Сьӧкыд тіянлы лэптавны сола ва саридзьясысь, киськавны вӧръясӧс, кӧдзаяс му вылысь. Висьталӧй меным, шудтӧмъяс, кытӧні ті чужлінныд? Дыр-ӧ кутанныд юктавны муӧс асланыд юмов вананыд?

Кымӧръяс шуисны:

— Муса чойяс миян! Лэбалам ми ру бордъяс вылын ыджыд тӧлӧн, кыскалам ӧшкамӧшка карнан вылын курыд сола ва саридзысь, юкталам сійӧн бура чужтысь мусинмӧс. Асьным юам ми сола ва, вайӧдам му вылӧ юмовӧс. Сьӧкыд удж миянлы сиӧмаӧсь, долыдлун огӧ аддзылӧй. Чужим ми помтӧм саридз пыдӧсын, еджыд быгкӧд ӧтвылысь джуджыд кыръяс дорын. Чужим шонді лэччандыр. Кымын кодзув дзирдалӧ сьӧд енэжын кӧдзыд тӧвся войясын, сымын во ветлыны кутам ми му вестті. Олӧй лӧсьыда, мувывса ловъя ловъяс. Юкталам ми тіянӧс шойччӧг тӧдлытӧг юмов ваӧн.

Сёрни шыныс налӧн зэр шы кодь вӧлі, кодысь туй морт зільӧ дзебсьыны кобулӧ. Войся тӧв ныр нӧбӧдіс налысь кывъяссӧ, висьталіс тусяпуяслы да дженьыд тушаа кыдзьяслы. Найӧ кывйысь-кывйӧ кымӧръяслысь висьталӧмсӧ вашкӧдісны тусяпу пӧвсын узьысь Майбырлы. Шонді мыччис ассьыс югыд чужӧмсӧ, кымӧръяс вӧрзисны чой йылысь. Садьмис накӧд тшӧтш Майбыр, мӧдӧдчис гортлань. Саридз морт оз кольччы ӧти воськов Майбырысь, вӧтчӧ бӧрсяньыс.

Воис гортӧ Майбыр, висьтавлӧ батьлы:

— Пармаморт, кымӧръясыд чужӧны помтӧм саридз пыдӧсын, войвыв джуджыд кыръяс дорын. Кутасны найӧ юктавны муӧс сымын во, кымын кодзув енэжын тӧвся кӧдзыд войын.

Шензьӧ Читныв Майбыр сюсьлун вылӧ. Муса сылы лои Майбырыд.

«Виа, шуӧ, верӧсӧс, Пармамортӧс, муна Майбыр сайӧ. Сэки сійӧ оз кут ӧтдортны Шормортӧс (Майбыр эськӧ некор эз кӧсйыв ӧтдортны воксӧ). Долыд шуда олӧм сэк мем пуксяс».

Сідз мӧвпаліс мудер Читныв, сӧмын тай эз сы ногӧн ло.

Ӧтчыд Майбыр пармаӧд лямпаӧн вӧтлысьӧ йӧра бӧрся. Тӧдтӧм пӧчӧ сувтӧдіс сійӧс, вашнитіс пель водзас:

— Кад нин, кад мунны тэд аслад гӧтырпу дінад, Майбыр. Виччысьӧ сійӧ тэнӧ сук пармаын, керӧссянь визувтан шор дорын.

Майбырлӧн чуймӧмысла ньӧвйыс кисьыс уси. Кӧсйис бурджык юасьны пӧчлысь, да пӧчӧ саялі коз пуяс костӧ.

Вӧчис Ягань пи волькаысь бандурка, Саридз морт еджыд гӧнысь путшкис струнаяссӧ, мӧдӧдчис корсьны ассьыс гӧтырпу. Воис жборган шор дорӧ, аддзис сэсь ичӧтик керка. Пырис сэтчӧ ичӧтик ӧдзӧсӧд. Сэні кӧтшасын пукалӧ ныв, вуралӧ еджыд дӧра вылӧ сьӧд да гӧрд сунисъясӧн мортъясӧс, пӧткаясӧс, зверъясӧс.

Ныв эз вӧтлы сійӧс, эз вид, тшӧктіс пуксьыны лабичӧ, шойччыны, шонтысьны ичӧт керкаын.

Пукалӧ Майбыр керкаын пызан бердын, нимкодясьӧ мича ныв вылӧ. Быд сійӧ видзӧдлӧмысь Майбырлӧн сьӧлӧмыс пузьылӧ. Вунӧдіс сійӧ Пармамортӧс, ассьыс Парма гортсӧ, вунӧдіс выйӧдз бур другсӧ, еджыд ошкӧс. Еджыд ош сэк кості кыйсьыс шор дорын. Босьтіс Майбыр киас бандуркасӧ, ӧддзис сьывны сьыланкывъяс: вӧрсаясӧс казьтыліс сьылӧмӧн, налысь косясьӧмсӧ васаяскӧд; эз вунӧд еджыд ловъя ловъясӧс, еджыд лым пӧвсын олысьясӧс, бур Туриӧс; гарыштіс парма вылысті ветлысь руд кымӧр чукӧръясӧс. Кыссьӧ, сьӧлӧмад пырӧ быд кыв сійӧ сьыланкывйысь.

Мича ныв пукаліс ен ув пельӧсын, видзӧдіс Майбыр вылӧ, нора-нора бӧрдіс. Сэсся сьӧд синва пыр шуис:

— Он ӧд тэ, кыйсьысьӧй, нинӧм тӧд, сьылан долыда. Регыд локтас пӧрысь мамӧй менам, сёяс тэнӧ ас кӧрт пиньяснас. Уна кыйсьысь нин сы пинь улын бырлі.

Майбыр шуис сідз:

— Мед сёяс кӧ. Олӧмсьыс важӧн ме дӧзми. Эг тӧдлы кокньыдлун, эг кывлыв некодсянь мелі бур кыв. Манам кулӧмыс уналы колӧ.

Да бара ӧддзис ошкыны сьылӧмӧн олӧм-вылӧмсӧ вӧрсаяслысь. Из вӧнь йылысь сьылыштіс, кодӧс нюжӧдӧмаӧсь муыс топыдджыка сулалӧмла войвыв саридзсянь лунвыв саридзӧдз.

Вой шӧр кад нин лои, пӧчӧ эз во. Вӧрсаяс ас орданыс кутісны сійӧс. Куим вой да куим лун виччысисны ёмаӧс Майбыр да ныв (нылыдлӧн мамыс ёма вӧлӧма), эз вермыны виччысьны.

Мича ныв шуис:

— Эштіс ставыс, нига гижӧд серти лои. Тэ — менам верӧсӧй. Мунам татысь.

Мунісны кыкнаныс Пармаморт ордӧ. Майбыр висьталӧ батьлы:

— Тайӧ Ёльнылыс — менам гӧтырпуӧй. Лэпта ме мам гу дорӧ, пожӧм бердӧ, выль керка, вӧча ыджыд кӧлысь.

This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.
Original:
Translation: