Кәкүк менән ҡояш
[edit]
Бер ваҡыт бөтә ҡоштар йомортҡа баҫырға ултыралар. Урман тып-тын булып ҡала. Һайыҫҡан урман буйлап осоп барғанда кәкүкте күреп ҡала. Һайыҫҡандың йомортҡа менән һыйланғыһы килә. Ул кәкүк эргәһенә барып ҡуна ла: «Кәкүк, күрәһеңме, күктә һаман ай тора, китергә уйламай ҙа. Ябалаҡ миңә ҡунаҡҡа килде, насар хәбәр килтерҙе. Ҡояш үпкәләгән, ҡоштар мине һайрап ҡаршы алманылар, башҡа ер өҫтөнә сыҡмайым, тигән. Ишетәһеңме, ябалаҡ нисек уфтана. Ай яҡтыһында ғына һыуыҡ булыр, бәпкәләребеҙ үлеп бөтөрҙәр. Мин һинең йомортҡаларыңды һаҡлап торам, һин ҡояшты һайрап ҡаршы ал инде,» - тигән. Кәкүк һайыҫҡанға ышанған, ояһын уға ҡалдырып, тиҙерәк ҡояшты ҡаршы алырға осҡан. Ул иң бейек ағас башына ҡунған да ҡояшты саҡыра башлаған. «Мин - кәкүк, мин һине көтәм, ҡояш, сыҡ,» - тип саҡырған ул.
Ә һайыҫҡан был арала уның йомортҡалары менән һыйланған да ҡасҡан. Кәкүк ҡояш сыҡҡас, ашығып ҡайтһа, ояһында тик ҡабырсаҡтар ғына туҙышып ята, ти. Шунан һуң да кәкүк көн һайын ҡояшты ҡаршы алырға оса – ҡояш сыҡмаҫ тип ҡурҡа ул. Йомортҡаларын, һайыҫҡан ашамаһын тип, башҡа ҡоштар ояһына йәшерә икән.
Ә кешеләр башҡа ҡоштарҙы “һайрай” тип һөйләһәләр ҙә, кәкүкте “саҡыра”, тиҙәр. Уның ҡояшты саҡырғанын белеп әйтәләр улар.
Кукушка и солнце
[edit]Сели однажды птицы выводить птенцов. И стало в лесу тихо-тихо. Летела сорока по лесу и увидела кукушку. Захотелось сороке полакомиться её яйцами. Опустилась она на ветку рядом с кукушкой и сказала: «Кукушка, кукушка, видишь луну на небе, она и не думает уходить. Ко мне в гости филин прилетел, плохую весть на крыльях принес. Обиделось на нас солнце, что не встретили её птицы, как обычно, песней, сказала, что больше не взойдёт над землёй. Слышишь, как охает и ахает филин. Холоден свет луны, не сможет он нас согреть, погибнут наши птенцы. Я постерегу твои яйца, а ты лети встречать солнце песней». Поверила сороке кукушка, оставила ей своё гнездо, полетела скорее встречать светило. Села на ветку самого высокого дерева и стала звать солнце. «Я – кукушка, я жду тебя, Солнце, взойди», - куковала она.
А сорока полакомилась вдоволь её яйцами и улетела. Поспешила домой кукушка после того, как взошло солнце, а в гнезде лишь скорлупки от её будущего выводка.
До сих пор кукушка каждое утро встречает солнце, боится, что не взойдёт оно. А свои яйца прячет в гнёзда других птиц, чтоб не съела их сорока.
Мы про птиц говорим, что они поют, а про кукушку - кукует. А древние народы говорят: «кукушка зовёт», потому что знают, что зовёт она солнце.