Кытысь лоӧма Вомынӧ шева

by Суханова Агния Андреевна

Коми йӧз, кор нӧ ми садьмам, кор нӧ ми палялам? Кор нӧ миянлы арся пемыд войысь югдылас? Кад нин эськӧ кӧть коми том йӧзлы синъяснытӧ восьтавны, гӧгӧр ылӧджыка, паськыдджыка видзӧдлыны. Кад нин ӧвсьыны пӧрысь пӧчьяс бӧрсяным кыссьыны. Абу на буракӧ уна пельӧсӧ миян Коми муӧ революциялӧн асъя шонді югӧрыс судзсьӧма, абу на удитӧма унаӧс садьмӧдны. Весиг школаса велӧдысьясыс, тыдалӧ, сӧмын на чуймӧмаӧсь, шензьӧны, оз вермыны садь выланыс воны, повзьӧмаӧсь югыд революция югӧрысь.

Абу ӧмӧй эськӧ найӧ коми йӧзсӧ садьмӧдысьясыс, туйдӧдысьясыс? Абу на тай, тыдалӧ, абу!

Неважӧн война вылысь Пӧддельнӧйса том морт воас гортӧ. Недыр мысти гӧтрасяс том ныв вылӧ. Мыйкӧ эськӧ гӧтрасьтӧдзыс на том морт ветлӧдліс больничаясӧд да, сійӧ ми буретша пыдди пуктам. Сэні жӧ вӧлі мӧд том ичмонь, сійӧс шуӧны тшыкӧдчӧмӧн — шева пӧ сеталӧ. Рӧкыдла тшыкӧдчысь ичмоньыд волас пансьыны том гозъя ордад. Регыд том ичмонь жугыльмас, гӧлӧсъяс сибдӧны, дзикӧдз висьмас. Сылӧн энька (свекровка) уськӧдчас тшыкӧдчысь ичмонь вылад — видӧ, пинялӧ, ёрӧ: тшыкӧдін пӧ менсьым моньӧс пансьыны волігад! Дзоньнас вӧлӧсьтсӧ шызьӧдас, тшыкӧдчысь ичмоньлы петны ни мунны оз кут лэдзны, быд йӧз дырйи янӧдӧ. Кӧть сэсся ваӧ пыр. Мукӧдыс кывзӧны, сералӧны — теш.

Гашкӧ, ставныс тшӧтш веритӧны да. Сэсся кодкӧ казялас больничаад ветлӧмтӧ том мужиклысь, кывсяс кывйысь кывйӧ сылӧн висьӧм... Вӧлӧмкӧ, сійӧ сісьмӧ лёквисьӧмӧн. Том ичмоньтӧ сісьмӧдӧма нин тшӧтш. Ичмоньӧс рӧдвужыс нуасны больничаӧ. Сэні сійӧ дыр куйлас, висяс. Больничаысь петӧм бӧрын бать-мам юксясны мужикысь, ас дінаныс нылӧс босьтасны бӧр. Том мужик ӧні на, гашкӧ, мукӧдӧс сісьмӧдалӧ да, позьӧ ӧд: миян медицина сэтшӧм висьысьясӧс пыр на дзеблӧдлӧ, оз йӧзав, оз видз мукӧд дзоньвидза йӧзӧс наысь. Со кутшӧм шеваясӧн козьналӧны мужикъяс бабаяснысӧ. Аддзӧ мужик: сы вӧсна пемыд йӧз мыжалӧны мыжтӧм мортӧс, гӧтовӧсь вийсьыны, асьнысӧ вины, — сійӧ ланьтӧма, сайӧдчӧма мыжтӧм морт саяд, нюмъялӧ кӧнкӧ.

Со ӧні Вомын дзоньнас шызьӧма шева понда. Яндысьӧй, Вомынса, тадзи олӧмсьыныд! Дзонь вӧлӧсьтысь абу нин, тыдалӧ, сюрӧма вежӧраджык морт. Кысь нӧ пыр самӧкуртӧ юигад вежӧрыс лоӧ. Некодлы вӧлӧма йӧзыслысь синъяснысӧ восьтыштавны, корсьны причина шеванас сёрнитысьыслысь. Ставныс шензьӧны, веритӧны, кывзӧны сӧрӧм пемыд йӧй висьысь аньлысь. — Колӧ пӧ шевасӧ вужнас нетшыштны — вины пӧ колӧ тшыкӧдчысьяссӧ, шуасьӧны. Весиг милиционер том морт оз яндысь шуны: «Вӧлӧма жӧ пӧ тай шеваыд, ӧнӧдз пӧ ме эг веритлы!» Пӧддельнӧйса тшыкӧдчысь ичмоньтӧ моз жӧ Вомынса пикӧ воштӧмаӧсь мӧд ичмоньӧс, лӧсьӧдчӧмаӧсь ваӧ сюйны, лыйлыны. Таысь ыджыд пемыдлуныс нӧ да шогыс тӧрас оз нӧшта? Ме чуксала ыджыд гӧлӧсӧн Вомынса, Пӧддельнӧйса велӧдысьясӧс, гырысь школаясын велӧдчысьясӧс: чеччӧй, кыпӧдчӧй вермасьны шеваяскӧд, коми йӧз пемыдлункӧд, самӧкуркӧд! Ми тӧдам, мый ті ӧні Спас дырйи керсинныд: недель энӧй палявлӧ, дерт, сэсся быдсяма шеваяс код, гудыр юраныд пырасны. Вомынса, ті кӧ ставныд вунӧдінныд, кытісянь «Дзоля роч» ортсасӧ тшыкӧдчӧмнас шуӧны, ме висьтышта тані, гашкӧ, кодсюрӧлы тӧд выланыд усьӧ.

Коркӧ важӧн Вомынысь ӧти семья мунлӧма Сибырӧ. Сэсся на пытшкысь ӧти бӧр локтӧма. Сійӧс нимтылӧмаӧсь «Дзоля рочӧн.» Вомынса сылы оз кутны вӧлӧм сетны вотчинатӧ. Сійӧ Сибыръясад ветлӧдлӧм мортыд сюсь, дошлӧй: тӧдӧ пемыд йӧзлысь олӧмтӧ, сямтӧ. Босьтас да повзьӧдас найӧс: «Онӧ кӧ пӧ меным вотчинатӧ сетӧ, ме пӧ ставнытӧ тшыкӧда, ме пӧ ӧд тӧдысь, еретник.» Вомынса повзясны; вотчинатӧ сетасны, сӧмын сыысь кутасны повны и нэм кежлас тшыкӧдчӧм слава кольӧ. Сылӧн рӧдвужыс со ӧнӧдз оз вермыны сійӧ славаысь мынтӧдчыны, сылы эськӧ зэв нин уна во кольӧма да.

Ноко мӧвпыштӧй, коми йӧз, та йылысь, татшӧм шеваяс йывсьыс. Став шеваыс миян асланым пемыдлунным и эм. Коми йӧз, ме тіянӧс тшӧкта школаясысь челядь пырныд лыддьыны коми нигаяс; ӧтикӧс «Выль туйӧд», сэні эм гижӧд «Шева», мӧдӧс «Куим висьт», сэні гижӧма Галилей йылысь.

Коми гижӧдтӧ кытчӧдз онӧ кутӧ лыддьыны, сэтчӧдз шеваясыд оз быр. Коми гижӧдтӧ лӧсьӧдӧны буретш коми пемыд йӧз вӧсна тӧждысьысь йӧз, налӧн сьӧлӧмыс ёна висьӧ татшӧм пемыд йӧз вӧсна, найӧ мырсьӧны велӧдчытӧм йӧзлысь син водзьяс югдӧдавны, вежӧръяс весавны. Коми гижӧдыд тіянлы сьӧлӧмӧдзныд, вежӧрӧдзныд пырас. Кысь кутшӧм коми гижӧд аддзанныд — быдӧнлы лыддьӧй, сійӧ абу весь олысь йӧз гижӧмаӧсь, абу прӧста гижӧма.