Кыдзи селькоръяслы ӧтувтчыны да уджавны

by Попов Николай Павлович

Кывводз.

Мыйла колӧны селькоръяс.

Селькоръяслӧн уджыс партиялы дай Сӧвет власьтлы ёна колантор. Селькоръяс асланыс уджӧн сетӧны ыджыд бур власьтлы дай крестьяналы.

Найӧ газет пыр гижӧны, кыдзи Сӧвет власьтлӧн законъяс пырӧны олӧмӧ, мый крестьяналы колӧ, кыдзи крестьяна олӧны да уджалӧны, мый налы оз тырмы. Сідзкӧ селькоръяс отсалӧны Сӧвет власьтлы бурджыка сувтӧдны быд боксянь удж нуӧдӧмсӧ, тшӧтш уджалӧны сӧветскӧй удж лӧсьӧдӧмын (стрӧительствоын). Селькоръяс ёнджыка ӧтувтӧны крестьянаӧс власьткӧд да партиякӧд, зільӧны чорыдджыка йитны сиктъясӧс каръяскӧд.

Партия да Сӧвет власьт зільӧны кыскыны став йӧзсӧ обществоса уджӧ. Партия шуӧ: социализм пӧ он вермы лӧсьӧдны йӧзӧн общественнӧй уджын уджавтӧг. Селькоръяс асланыс газетӧ гижӧмӧн нуӧдӧны обществоса удж. Кымын уна селькор, сымын унджык крестьяна кыскыссьӧны обществоса уджӧ.

Селькоръяс гижӧны, кӧні кутшӧм лёк эм, кӧні коді не Сӧвет власьтногса законъяс серти уджсӧ нуӧдӧ. Сэтшӧм йӧзсӧ Сӧвет власьт вештӧ удж нуӧдӧмсьыс, чорыда судитӧ. Сідзкӧ селькоръяс отсалӧны сюйны олӧмӧ дай уджалӧмӧ революцияногса законъяс. Зиновьев ёрт селькоръяс йылысь веськыда шуӧ: «Селькор петӧ выль сикас сиктса йӧз пӧвстысь, петӧ сэтшӧм йӧз пӧвстысь, кодъяс сиктса пемыд вын вомӧн кӧсйӧны нюжӧдны кинысӧ рабочӧй класслы, рабочӧй классӧс чуйдӧдысьлы — коммунист партиялы».

Селькор сиктад олігӧн гӧгӧрбок тӧдӧ сэтчӧс олӧмтӧ. Сійӧ ачыс крестьянин. Сы вӧсна сійӧ дзик нин спутю вермас висьтавны сиктын олӧм-вылӧм йылысь, ньӧти сорсьытӧг гижны, кыдзи олӧ крестьянин, кыті сылы колӧ отсавны. Сы вӧсна газетыд артмӧ дзик нин крестьяналы, гижӧ крестьяна йылысь веськыда; сы вӧсна газетыд йитсьӧ чорыда крестьянакӧд, пырӧ крестьяна пӧвстӧ.

Со дженьыдика да медколан боксяньыс висьталім, кутшӧм удж вӧчӧны селькоръясыд. Со мыйла колӧны найӧ.

Мыйта селькоръясыс эмӧсь.

Став СССР пасьта селькорыд уна нин. Таво май тӧлысьын Ставсоюзса печатникъяс съезд вылын Варейкис ёрт висьталіс: миян пӧ СССР-ын рабкор да селькор чукӧрмас 156 сюрс морт. Медъёнасӧ селькоръясыд содіны тайӧ бӧръя воас нин. Ме чайта, сорсьытӧг позьӧ шуны — ӧні миян СССР пасьта селькоръясыд 100.000 гӧгӧр эм нин.

Миян Коми муын вель уна жӧ нин селькоръясыд эмӧсь. Босьтам кӧ «Югыд туй» да мукӧд газетса селькоръясӧс, стенӧ ӧшӧдан газетса селькоръясӧс — матысмас сюрс кымын мортӧдз. Дерт, ми огӧ шуӧй, мися, та мында селькорыс миянлы тырмас. Кымын уна найӧ, сымын бур. Миянлы колӧ содтыны селькоръясӧс ӧнія дорысь куим мында, нёль мында, дас мында.

Мыйла ми тайӧ статьясӧ гижам.

Миян селькоръяс пӧвстын унаӧн дзик крестьяна пӧвстысь. Некӧні найӧ оз служитны (гижны), сӧмын гӧр бердын уджалӧны. Унаӧн на оз кужны бура нуӧдны селькоръяслысь удж. Пӧшти ньӧти селькор оз на тӧд, мыйла да кыдзи колӧ ӧтувтчыны. Миян газет редакция, мукӧд газетъяс моз жӧ, ёна зільӧ отсавны селькоръяслы, медым бурджыка найӧ вермисны уджавны, медым эськӧ селькорыс пыр ӧтарӧ соді. Селькоръяс йылысь газетын вӧліны унакодь статьяяс нин. Вӧлі печатайтӧма «Югыд Туйын» Иевлев ёртлӧн статья «Мый йылысь да кыдзи гижны селькоръяслы».

Тані ми кӧсъям висьтавны, кыдзи селькоръяслы сиктъясын ӧтувтчыны да уджавны. Миян обласьтын татшӧм уджыс эз на вӧвлы, опытыс уджавнысӧ абу на, сы вӧсна селькоръяс удж йылысь уна бок, гашкӧ, оз ло висьталӧма. Кӧть и сідзи, ми чайтам, мукӧд губерняясса уджъяс серти, съездъяс вылын шуӧмъяс серти, тайӧ статьянас вермам висьтавны, кыдзи колӧ сувтӧдны удж селькоръяслы, тшӧтш ичӧтика чуйдӧдам партия ячейкаясӧс селькоръяс пӧвстын найӧн удж нуӧдӧм кузя. Кыті селькоръяс оз гӧгӧрвоны, мый оз ло висьталӧма тані, колӧ юӧртны редакцияӧ. Сы йылысь редакция торъя статьяӧн висьталас.

Кыдзи лоны селькорӧн.

Миян редакцияӧ сиктъяссянь ӧні на вель тшӧкыда волӧны юӧръяс. Юасьӧны: ме пӧ кӧсъя пырны селькорӧ да, кыдзи нӧ пӧ пырнысӧ. Юасьлӧны: коді нӧ пӧ вермас лоны селькорӧн.

Сэсся неважӧн на волывлісны письмӧяс, медся унаыс сиктса комсомол ячейкаяссянь. Гижӧны: ми пӧ собранньӧ вылын бӧрйим сэтшӧм-сэтшӧм мортӧс (юӧртӧны ним-овсӧ) селькорӧ, корам пӧ ыстыны сылы удостоверенньӧ.

Тайӧ юасьӧмъяс серти ми аддзам: сиктъясын унаӧн на оз тӧдны, коді вермас лоны селькорӧн.

Ми тані висьталам: селькорӧн вермас лоны быд морт (гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьянин, агроном, учитель, сиктса служащӧй, мукӧд), гижӧ кӧ сійӧ газетӧ. Сӧмын гиж газетӧ, лоан нин селькорӧн. Сэсся нинӧм и оз ков.

Селькоръясӧс бӧрйыны оз ков.

Войдӧрджык, колян воӧ на, СССР пасьта унджык газетас уджавлісны (гижлісны) бӧрйӧм селькоръяс. Крестьянаяс скодъяс вылын, учрежденньӧяс, организацияяс, партияса да комсомол ячейкаяс бӧръясны вӧлі ас пытшсьыныс мортӧс, сетасны сылы удостоверенньӧ, тшӧктасны асланыс олӧм-вылӧм йылысь гижны газетӧ. Миян редакция веськыда вӧчліс: ыстас волисполкомӧ либӧ партияса ячейкаӧ эскӧданпас, корас бӧрйыны мортӧс селькорӧ да сетны сылы эскӧданпас.

Сӧмын татшӧм, бӧрйӧм селькоръясыд бурсӧ этша сетлісны. Унджыкыс вӧдитӧны сӧмын зептаныс эскӧданпас, газетӧ нинӧм оз гижлыны. Сэки мукӧд мортыс помала гижӧ газетӧ, эскӧданпасыс эськӧ сылӧн некутшӧм абу. Сэсся бӧрйӧмнад мукӧд селькорыс (эмӧсь ӧд быдсяма йӧзыд!) лэптысьӧны, ышнясьӧны: со пӧ ӧд ме селькор. Мукӧдыс весиг вӧлі повзьӧдлӧны йӧзтӧ: вӧч пӧ, колӧкӧ, ме ногӧн-а, гижа ӧд газетӧ. Кыдзи шуасны: «Юас куим ур дон, кодалӧ шайт дон».

Та вӧсна 2-ӧд сӧвещанньӧыс «Правда» газетӧ гижысьяслӧн (вӧлі 1924 воӧ декабр тӧлысьын) шуис: селькор гижӧ ас вӧляысь. Некутшӧм бӧрйӧм найӧс оз ков дай оз позь.

Ӧні некутшӧм газет редакция нин оз тшӧкты бӧрйыны селькорӧс. Быд селькор гижӧ ас вӧлясьыс. Некутшӧм удостоверенньӧ селькорлы оз сетсьы. Селькорыд — абу чин. Селькор нинӧмӧн оз ыджыдав, оз торъяв мукӧд сиктса йӧзысь.

Кытчӧ ӧтувтчыны селькоръяслы.

Мыйла колӧ ӧтувтчыны.

Медым быд селькор спутю гӧгӧрвоас, кыдзиджык налы ӧтувтчыны, колӧ войдӧр видзӧдлыны — мыйла колӧ ӧтувтчынысӧ. Сэсся сы серти и ӧтувтчӧмсӧ лӧсьӧдны, сы серти и уджавны.

Ӧтувтчыны колӧ, медым селькоръяс велӧдчасны бура гижны газетӧ, мед тӧдмалӧны лючки газетӧ гижанторйыслысь удж нуӧдӧмсӧ (шуам — кыдзи кооперативлы колӧ уджавны), Сӧвет власьтлысь удж нуӧдӧмсӧ, мед содтыны выль селькоръясӧс, сюйны йӧз пӧвстӧ унджык газет, сэсся, медбӧрын, дорйыны селькорӧс, кутасны кӧ сійӧс кодъяскӧ топӧдны.

Миян «Югыд Туй» да «Коми Сикт» газетса селькоръяс пиысь унаӧн на омӧля кужӧны гижны газетӧ, пӧшти ставыс на оз тӧдны лючки Сӧвет власьтлысь, партиялысь уджсямсӧ (политикасӧ) сиктъясын. Сідзкӧ миян Коми муын селькоръяслы ещӧ нин ёна колӧ ӧтувтчыны.

Кутшӧм ӧтувтчӧмъяс эмӧсь.

Селькоръяслы эм кык сикаса ӧтувтчӧм: 1) «газетлы отсасян кружок» (кружок «друзей газеты»), 2) селькоръяслӧн кружок.

Тайяс пиысь кор кутшӧм кружок позьӧ лӧсьӧдны? «Газетлы отсасян» кружок позьӧ лӧсьӧдны сэтшӧм сиктъясын, кӧні селькорыс этша — ӧти либӧ кык. Селькоръяс кружок позьӧ дай колӧ лӧсьӧдны сэтшӧм сиктъясын, кӧні селькорыс унджык — нёль-ӧ-вит. Миян обласьтын селькоръяс кружок позьӧ лӧсьӧдны этшалаын на: Часын, Айкатылаын, Визинын, Емдінын, мукӧд гырысьджык вӧлӧсьтъясын. Мукӧдлаас ӧні кежлӧ позьӧ лӧсьӧдны сӧмын «газетлы отсасян» кружокъяс.

Гусьӧн уджалӧм йылысь.

Кружокъяс лӧсьӧдігӧн колӧ ещӧ мӧвпыштны — гусьӧн сиктас олӧ селькорыс, гусьӧн йӧзсянь гижӧ газетӧ али оз. Миян газетӧ став селькорыс гижӧ псевдонимӧн. Шоча-шоча нин кутшӧмкӧ селькор ассьыс гижӧдсӧ кырымалас

веськыда аслас овнас. Кыксё-куимсё селькор пиысь ме тӧда сӧмын ӧти селькорӧс, став гижӧдсӧ аслас овнас кырымалысьӧс — Глазачёв ёртӧс (Летка вӧлӧсьтысь. Таво арнас воис Гӧрд армияысь).

Мыйла селькоръяс гижӧны псевдонимъясӧн? Унаӧн гижӧны, кыдз шуасны, модаӧ пырӧма да. Дерт, таысь дзик нинӧм. Кодлы позьӧ, колӧ веськыда овнас гижӧдсӧ кырымавны. Мукӧд селькор псевдонимӧн гижӧны, мед найӧс сиктса йӧзыс оз тӧдны да оз кутны топӧдны. Овлывлӧ ӧд сідзи, весиг миян обласьтын нин вӧлі: селькор гижас газетӧ кутшӧмкӧ мортлысь лёк уджалӧмсӧ; сійӧ мортыс зільӧ тӧдмавны гижысьсӧ да нӧйтны либӧ вины сійӧс.

Сы вӧсна, кӧні селькор уджалӧ йӧзсяньыс гусьӧн, селькоръяс кружок пыдди колӧ лӧсьӧдны «газетлы отсасян» кружокъяс. «Газетлы отсасян» кружокъясӧ пырӧны оз куш селькоръяс — дай сэтысь сьӧкыд тӧдмавны, коді селькорыс, коді гижалӧ газетӧ лёк удж йывсьыс.

Кодъяс пырӧны кружокӧ.

Кыкнан сикас кружокӧ — «газетлы отсасян»-ӧ дай селькоръяс кружокӧ — пырӧны став селькорыс, коді сиктас эм, ӧткодь, кӧть найӧ ставныс гижӧны разнӧй газетӧ. Сійӧ жӧ кружокӧ пырӧны стенӧ ӧшӧдан газетӧ гижысьяс.

Ӧткымын газет редакцияяс воддза воясӧ лӧсьӧдалӧны вӧлі кружокъяссӧ асланыс селькоръясысь. Сідзитӧ вермас вӧлі лоны ӧти сиктын кык-куим селькоръяс кружок: шуам, «Югыд Туй» газетса селькоръяслӧн кружок, «Беднота» газетса селькоръяслӧн кружок, сідз водзӧ. Тадзи торйӧн-торйӧн ӧтувтчӧмсьыд дзик нинӧм, бур дорсьыс омӧльсӧ унджык вайӧны.

Россияса Коммунист партиялӧн Центральнӧй Комитетыс рабкоръяс да селькоръяс йылысь резолюцияын веськыда шуӧма: «Ӧти кружокӧ пырӧны сиктын став селькорыс, ӧткодь — кӧть кутшӧм газетӧ найӧ гижӧны».

Селькоръяс кындзи «газетлы отсасян» кружокӧ вермас пырны быд крестьянин, кӧсйӧ кӧ сійӧ тӧдмасьны газеткӧд, кӧсйӧ кӧ отсавны газетсӧ йӧз пӧвстӧ сюйны. Нинӧм сы понда, сійӧ крестьяниныс кӧть и оз гиж газетӧ.

Селькоръяс кружокӧ пырӧны сӧмын селькоръяс. Кӧть и сідзи, тані оз на ков шуны, мися, сэтшӧм кружокас сэсся некодлы нин мукӧдлы оз позь пырны. Селькоръяс кружоклы оз ков ылыстны, тойыштны ас бердсьыс мортӧс, кӧсйӧ кӧ сійӧ кружокын тшӧтш уджавны, кӧть сійӧ и абу селькор. Весиг кружоклы колӧ зільны мӧдарӧ, медым эськӧ унджык морт вӧлі сэні.

Ӧні вермас лоны юалӧм: селькорыс кӧ пӧ нӧ оз пыр кружокас да кутас гижны газетӧ, лоӧ оз нин селькорӧн? Дерт, лоӧ селькорӧн, мый вӧсна кӧ кӧть и кружокас оз пыр.

Кружоклӧн уджсямыс.

«Газетлы отсасян» кружоклӧн да селькоръяс кружоклӧн некутшӧм устав абу. Дерт, некутшӧм шленскӧй взнос абу жӧ. Кружокъяс — ас вӧляӧн (добровольные) ӧтувтчӧмъяс.

Быд морт пырӧ кружокъясӧ ас вӧлясьыс жӧ. Некутшӧм мырдӧналӧм тані оз ков. Коді волывлӧ кружок собранньӧяс вылӧ, сійӧ лыддьыссьӧ кружокса шленӧн нин.

Кружок оз вермы тшӧктыны асланыс шленъяслы кутшӧмкӧ удж вӧчны: мый йылысь кӧ газетӧ гижны, сідз водзӧ. Шуам, кружок пиысь кодлыкӧ колӧ крестьяналы лыддьыштны газет. Кружок аслас шленлы, кодлыкӧ ӧтилы, тшӧктас вӧчны сійӧс. Шленыд оз нин кӧсйысь (мый вӧсна оз кӧсйысь — ӧткодь). Кружок мырдӧн тшӧктыны оз нин вермы, оз вермы шуны: «Тэ миян кружокын шленын. Кӧсъян кӧ кольччыны кружокӧ, мед вӧлі лыддьӧма газет дай пом». Кыдзи нӧ сэсся тшӧктытӧгыс? Сідзитӧ некод нинӧм оз кут уджавны? — вермасны шуны миянлы. Оз ӧд ков вунӧдны — кружокад пырӧны быдӧн ас вӧлясьыныс. Ас вӧлясьыс кӧ кодкӧ пырӧ, мыйкӧ сійӧ кӧсйӧ нин уджавны. Сылы сӧмын висьтав, инды уджсӧ. Сійӧ мырдӧн тшӧктытӧг вӧчас.

Кружоклӧн уджыс мед тыдалӧ йӧзлы

Кружоклы аслас уджӧн оз ков ылысмӧдчыны йӧзысь, оз ков дзебсьӧмӧн да игнасьӧмӧн уджавны, собранньӧяс вӧчавны. Сылы колӧ уджавны сідзи, медым паськыда тыдалӧ вӧлі сиктса крестьяналы уджыс, медым быд крестьянинӧс кыскыны сійӧ уджас, медым унджык крестьяна вӧліны кружок собранньӧяс вылын. Сӧмын сэки кружокад шленыс содӧ, сӧмын сэки лоӧны унджык выль селькоръяс.

Код бердӧ кружоклы ӧтувтчыны.

Коді уджсӧ нуӧдӧ кружокын.

«Газетлы отсасян» кружокъяс дай селькоръяс кружокъяс ӧтувтчӧны стеннӧй газет бердӧ. Тадзи шуӧ Россияса коммунист партиялӧн Центральнӧй Комитетыс рабкоръяс да селькоръяс йылысь резолюцияын, тадзи тшӧктӧ вӧчны мукӧд губерняясын мунӧм уджыс (опытыс). Абу на кӧ сиктын стеннӧй газетыс, кружоклы пырысьтӧм-пыр, медвойдӧр колӧ босьтчыны газетсӧ лӧсьӧдан да лэдзан уджӧ.

Кытчӧкӧ кӧ бокӧ, не газет бердӧ кружоксӧ лӧсьӧдны, некутшӧм пӧльза кружокса уджыслӧн оз ло, селькоръяслӧн ӧтувтчӧмыс дай уджыс оз вермы паськавны кыдзи колӧ. Збыльысь, кутшӧм нӧ удж вермас лоны селькоръяс кружоклӧн либӧ «газетлы отсасян» кружоклӧн газетысь бокӧ ӧтувтчӧмӧн, кор налӧн уджныс колӧ лоны газет вӧсна, газет гӧгӧр, кор налӧн уджныс — газеткӧд тӧдмасьны, газетӧ гижны да велӧдчыны гижнысӧ, йӧз пӧвстӧ газет сюйны? Газетыс абу кӧ пыр селькоръяс син водзын, оз кӧ сійӧс кружокыс ачыс, ас кинас вӧч, бура уджыс селькоръяслӧн оз и мунлы. Сідзитӧ эськӧ нинӧм вӧлі и ӧтувтчӧм йывсьыс сёрнитны.

Стеннӧй газетсӧ селькоръяс кружоклы, дерт, медбур лэдзны лыддьысян керкаын. Сідзкӧ став уджсӧ селькоръяс кружоклы колӧ нуӧдны лыддьысян керкаын.

Кыкнан сикас кружокын уджсӧ нуӧдӧ (руководит) стеннӧй газетлӧн редакционнӧй коллегияыс. Уджтӧ нуӧдӧм вылӧ некутшӧм торъя бюро бӧрйыны оз ков.

Партиялӧн ячейкаыс да кружок.

Партия ячейкаяслы да «газетлы отсасян» кружокъяслы, селькоръяс кружокъяслы колӧ ёна матысмыны мӧда-мӧд берданыс. Партия ячейкалы (кӧні абу сійӧ — комсомол ячейкалы) колӧ лӧсьӧдны кружоккӧд (кӧні абу на кружокыс, торйӧн быд селькоркӧд) топыда волысьӧм (взаимоотношения). Партия ячейкалы колӧ чуйдӧдны, веськӧдлыны (руководитель) селькоръяс уджӧн. Сытӧг селькоръяс пӧвстын некутшӧм прамӧй удж оз вермы босьтчыны. Сытӧг селькоръяслӧн уджыс оз мун веськыда партия да сӧвет власьт ногӧн, оз мун селькоръяс кужтӧмла.

Миян обласьтын партия ячейкаяс пӧшти ньӧти оз нуӧдны селькоръяс пӧвстын уджсӧ; оз зільны, медым эськӧ унджык селькор лои, медым селькоръяслы кокньӧдны уджнысӧ сиктса олӧм сям боксянь. Уна ячейкаяс оз на гӧгӧрвоны дзик лючки селькоръяслысь коланлунсӧ, мый найӧ уджысь виччысьӧны партия да Сӧвет власьт, мыйла партия быд ногӧн отсалӧ селькоръяслы уджавнысӧ. Медъёнасӧ сы вӧсна миян селькоръяслӧн весиг ӧні на абу некутшӧм ӧтувтчӧмъяс. Сы вӧсна селькоръяслӧн уджыс ёна на чотӧ.

Партия ячейкаяслы колӧ ёна тӧдмасьны селькоръяс пӧвстын удж йылысь, колӧ зільны босьтчӧдны, паськӧдны селькоръяслысь уджсӧ, ӧтувтны найӧс, матысмӧдны ас бердас, веськӧдлыны найӧ уджӧн. Татшӧм уджсӧ партия ячейкаяслы медбӧрӧ вештыны оз позь. Ещӧ на шуам, селькоръяслӧн уджыс вермас бура мунны сӧмын сэки, партияса ячейкаяс кӧ босьтчасны веськӧдлыны найӧ уджӧн. Со мый медвойдӧр колӧ тӧдны партия ячейкаяслы. Со мый медъёна колӧ тӧдны быд селькорлы.

Кыдзи чуйдӧдны уджсӧ кружокын?

— Кыдзи чуйдӧдны селькоръяс пӧвстын уджсӧ, висьталӧ Коммунист партияса Центральнӧй Комитетлӧн резолюция. Сэні шуӧма: «Партияӧн чуйдӧдӧмсӧ (партруководство) да политика уджсӧ рабселькоръяс пӧвстын нуӧ партия — ячейка клубъясын, лыддьысян керкаясын. Сійӧ чуйдӧдӧмсӧ рабселькоръяс ӧтувтчӧм пиын ячейка нуӧ медъёнасӧ стеннӧй газет пыр да сійӧ редакционнӧй коллегия пыр. Сӧмын тайӧ чуйдӧдӧмыс мед эз вӧв рабселькорса быд ичӧтик уджӧ сюйсьӧмӧн, налысь гижӧдъяссӧ видлалӧмӧн (цензуры), найӧ индалӧм (критика), уджыслы паныд сувтӧмӧн, сідз водзӧ».

Сідзкӧ партия ячейкаяслы чуйдӧдӧмсӧ колӧ нуӧдны медъёнасӧ стеннӧй газет пыр, сійӧ редколлегия пыр.

Сы вӧсна колӧ, медым редколлегияас вӧлі эськӧ кӧть ӧти партияса шлен. Сы пыр и нуӧдны кружокын ячейкалы чуйдӧдӧмсӧ. Сы кындзи тайӧ уджсӧ ячейка вермӧ нуӧдны ещӧ партияса шленъясӧ пырӧм селькоръяс пыр.

Селькоръяс кружок йылысь лӧсьӧдан положенньӧын (абу на утвердитӧма, сӧмын проект на) шуӧма: селькоръяс кружокын пӧ уджнас чуйдӧдӧм вылӧ партия ячейка либӧ комсомол ячейка (кӧні абу партия ячейкаыс) бӧрйӧ партияса шленӧс, коді ячейка водзын кутӧ став мыжсӧ кружокса уджсӧ чуйдӧдӧм боксянь. Ме чайта, тайӧс позьӧ лӧсьӧдны, кӧні стеннӧй газетса редколлегияас абу партияса шленыс, эм кӧ, ме ногӧн, ещӧ торъя ёртӧс бӧрйӧмысь нинӧм.

Партия ячейкаяслы колӧ отсавны селькоръяс кружокъяслы докладъяс вӧчалӧмӧн, сӧветъяс сеталӧмӧн, мукӧд ногӧн.

Сэсся ячейкаяслы колӧ зільны велӧдны (воспитать) селькоръясӧс, медым найӧ гӧгӧрвоӧны вӧлі партиялысь уджсӧ, медым партия дор сьӧлӧмсяньыс уджалісны, медым, медбӧрын, водзмӧстчысьяс селькоръясыс пырисны партияӧ. Сы вӧсна ячейкаяслы колӧ зільны, медым эськӧ селькоръяс ас вӧлясьыныс велӧдчисны тшӧтш партияса шленъяслы лӧсьӧдалӧм политграмота кружокъясын.

Кутшӧм уджъяс колӧ нуны кружокын.

Сӧмын газет гӧгӧрын уджавны.

Кружокъяслӧн уджыс колӧ лоны сӧмын газет гӧгӧрын, сӧмын газет вӧсна. Та кындзи сэсся некутшӧм уджӧ кружокъяслы оз ков кутчысьны.

Ӧткымынлаын кружокъяс заводитчӧмаӧсь спектакльяс сувтӧдавны. Сы вӧсна асланыс уджыс, коді медъёнасӧ колӧ кружоклы, кольӧма бӧрӧ. Кружокъяслы спектакльяс сувтӧдӧм уджӧ босьтчыны оз ков. Сійӧ абу кружоклӧн удж. Сы вылӧ эмӧсь сиктын мукӧд организацияяс, йӧзӧс югдӧдан организацияяс.

Кутшӧм удж газет гӧгӧрын, газет вӧсна вермас лоны «газетлы отсасян» кружокъясын дай селькоръяс кружокъясын? Кутшӧм удж колӧ лоны кружокъясын, медым эськӧ быд селькор, быд кружокӧ пырӧм крестьянин бура вермисны уджавны газет гӧгӧрын? Миян ногӧн, со кутшӧм уджъяс: 1) югдӧдчан (культурное развитие) дай политикаӧн тӧдмасьӧм, 2) газетӧ гижны велӧдчӧм, 3) крестьяна пӧвстӧ газет сюйӧм. Медым тайӧ куим пельӧ юкӧм уджсӧ кружокъяслы вӧчны, колӧ сэні со кутшӧм уджъяс нуӧдны:

1) Стеннӧй газет лэдзны.

2) Кружокса шленъяс пиас югдӧдчан удж нуны: ӧтув лыддьыны газетъяс, журналъяс да лыддьӧм йывсьыс сёрнитны.

3) Тӧдмасьны сиктса организацияяс уджӧн.

4) Крестьяналы газетъяс лыддявны.

5) Отсавны крестьяна пӧвстӧ газет сюйны.

Оз ков кружокъяслы тані индӧм удж письыс кутшӧмӧскӧ ёнджыка вӧчны, сы пыдди мукӧдсӧ омӧльджыка нуны либӧ дзикӧдз не нуны. Став уджыс кружокъясын зэв колантор, став уджсӧ колӧ ӧтмоза нуны.

Ми водзӧ дженьыдика висьталам, кыдзи кружокъяслы быд тані индӧм уджсӧ колӧ нуӧдны.

Стеннӧй газет лэдзӧм йылысь.

Мый шуӧ партия стеннӧй газет йылысь, мыйла партия тшӧктӧ паськӧдны стеннӧй газетъяссӧ сиктъясын, ми тані огӧ кутӧй висьтавны. Огӧ жӧ кутӧй висьтавны, кыдзи лэдзны газетсӧ, медым эськӧ сійӧ вӧлі бур пытшкӧссяньыс (со стороны содержания) дай ортсысяньыс (с внешней стороны). Сійӧс кӧ гижны, зэв уна лоӧ, уна местасӧ газетлысь босьтас. Ми стеннӧй газет йылысь ичӧтика гижлім нин газетын дай водзӧ кутам гижны быд торъя стеннӧй газет йылысь, кодъясӧс ыстасны сиктъяссянь редакцияӧ.

Сӧмын ми тані висьталам ӧткымынлаті — кутшӧм ногӧн кружокъяслы лэдзны ассьыныс стеннӧй газетсӧ (с организационной стороны).

Стеннӧй газетсӧ лэдзӧ, газетӧ воӧм гижӧдъяссӧ веськӧдӧ, лӧсьӧдӧ газетлӧн редакционнӧй коллегияыс. Редакционнӧй коллегиясӧ бӧрйӧны кружокса собранньӧ вылас. Кружокса шленъяс ставныс отсалӧны редколлегиялы лэдзны газетсӧ: гижӧны юӧръяс (заметки), статьяяс, мукӧд ногӧн.

Редакционнӧй коллегиялы газетас уджсӧ колӧ сувтӧдны сідзи, медым эськӧ, ӧти-кӧ, быд селькор стеннӧй газетӧ велаліны бура гижны, мӧд-кӧ, медым стеннӧй газет пыр крестьяна велаліны гырысь (печатнӧй) газетъяс лыддьыны да судзӧдны асьныс сійӧ газетсӧ. Сы вӧсна стеннӧй газетын колӧ лӧсьӧдны юкӧд: «Лыддьӧй газет». Сійӧ юкӧдас гижны тӧдчанаторъясджыксӧ гырысь газетъясысь («Югыд Туйысь», «Беднотаысь», мукӧдысь).

Сэсся колӧ ёна зільны, медым эськӧ газетӧ унджык крестьяна гижисны.

Зэв бур лоӧ, кутас кӧ кружок стеннӧй газетсӧ ыставлыны мыйкӧ дыра кежлӧ ас вӧлӧсьтувса деревняясӧ дай мукӧд вӧлӧсьтъясӧ либӧ мукӧд кружокъяскӧд газетъяснас вежласьны.

Кружокын югдӧдчан удж йылысь.

«Газетлы отсасян» кружокъяслы дай селькоръяс кружоклы колӧ нуӧдны асланыс шленъяс костын югдӧдчан удж. Тайӧ уджсӧ позьӧ нуӧдны, ӧти-кӧ, быд селькорлы аслыс торйӧн-торйӧн ёнджыка лыддьысьӧмӧн, мӧд-кӧ — кружокас артельӧн газетъяс, журналъяс, нигаяс лыддялӧмӧн да лыддьӧм йывсьыс сёрнитӧмӧн. Та йылысь вермасны шуны: мый нӧ пӧ кружокас газетъяссӧ, журналъяссӧ лыддьӧмысь. Газеттӧ быд морт ачыс вермас лыддьыны. Сӧмын весьшӧрӧ пӧрасӧ воштан. Абу, ёртъяс, сідзи. Тайӧ зэв колан удж. Та вылӧ пӧраыд оз весьшӧрӧ мун. Этша на ӧд газеттӧ (либӧ журналъяс да нигаяс) лыддьыны. Колӧ ӧд лыддьӧмсӧ лючки гӧгӧрвоны, медым лыддьӧмсӧ он нин вунӧд, колӧ сэсся кужны висьтавны лыддьӧм йывсьыс. Тайӧс быд селькор ачыс, ӧтнасӧн оз вермы вӧчны. Кружокын кӧ артельӧн лыддян да лыддьӧм йывсьыс сёрнитан, гашкӧ и вензьыны на лоӧ, лючки нин ставсӧ лыддьӧмсӧ гӧгӧрвоан, верман крестьяналы лючки висьтавны. Сідзкӧ кружокын артельӧн газетъяс, журналъяс, нигаяс лыддьӧмӧн быд кружокса шленъяс ёнджыка югдӧны, налӧн вежӧртасыс паськалӧджык.

Газетӧ гижны велӧдчӧм йылысь.

Ми тані жӧ висьталам селькоръясӧн газетӧ бурджыка гижны велӧдчӧм йылысь. Тайӧ уджсӧ, миян ногӧн, кружокын нуӧдны позьӧ со кыдзи. Босьтны стеннӧй газетысь кутшӧмкӧ юӧр (заметка). Ӧти мортлы лыддьыны сійӧс. Сэсся ставныслы сёрнитны гӧгӧрбок юӧр йывсьыс: гӧгӧрвоана абу, кыті да мыйла абу гӧгӧрвоана, ставсӧ-ӧ, мый колӧ вӧлі юӧрас, висьталӧма, мый оз тырмы, колӧ-ӧ вӧлі сідзи гижны, кыдзи эськӧ колі гижны, медым юӧрыс бурджык вӧлі, сідз водзӧ. Сэсся редколлегиялы колӧ лыддьыны селькорыслысь юӧрсӧ редколлегиянас газетас лэдзигӧн веськӧдлытӧдз да висьтавны, мыйла сідзи юӧрсӧ селькорыслысь лои веськӧдны.

Ещӧ со кыдзи позьӧ кружокын велӧдчыны газетӧ гижны. Шуам, сиктын мыйкӧ вӧлі тӧдчанатор: кутшӧмкӧ машина ньӧбӧм ли, мельнича вӧчӧм ли, мукӧдтор ли. Чукӧртчӧ кружок. Сэні быд селькорлы тшӧктасны гижны машина ньӧбӧм йывсьыс, кутшӧм бур сыысь, мукӧдтор. Сэсся быд селькор гижӧдсӧ лыддясны, сёрнитасны. Медбур гижӧдсӧ лэдзасны стеннӧй газетӧ либӧ ыстасны печатнӧй газет редакцияӧ.

Газетӧ гижны велӧдчӧм вӧсна жӧ стеннӧй газет редколлегиялы кружокын колӧ лыддявны став селькоръяссянь воӧм юӧръяссӧ, кодӧс абу лэдзӧма стеннӧй газетӧ, да висьтавны, мый вӧсна эз шогмы лэдзны сійӧ юӧръяссӧ, висьтавны, кыдзиджык эськӧ колі гижны. Сэсся быд лэдзтӧм юӧр йылысь пыр колӧ гижны газетын пошта кудйӧ.

Зэв ыджыд отсӧг селькоръяс кружокъяслы, «газетлы отсасян» кружокъяслы дай быд селькорлы газетӧ гижны велӧдчӧм боксянь, югдӧдчӧм боксянь, дзик став уджсӧ нуӧдӧм боксянь сетӧны журналъяс: «Рабоче-крестьянский корреспондент», «Красная печать», «Селькор». Тайӧ журналъяссӧ кӧ быд селькор ачыс оз вермы судзӧдны, быд кружоклы кӧть ӧтиӧс пыр нин колӧ судзӧдны. Сэсся эм селькоръяс йылысь уна литература. Кружокъяслы колӧ зільны сэтшӧм литературасӧ унджык судзӧдны. Став литератураыс ёна отсалас кружокъяслы бура уджнысӧ нуӧдны.

Сиктса организацияяс уджӧн тӧдмасьӧм йылысь.

Кружокса шленъяслы ӧтув колӧ тӧдмасьны сиктса организацияяс уджӧн: кыдзи найӧ уджалӧны дай кыдзи эськӧ колӧ вӧлі лючкисӧ уджавны. Тайӧ уджыс кружокъясын зэв колӧ. Оз кӧ ӧд тӧдны селькоръясыд, кыдзи колӧ уджавны сиктса организацияяслы, кыдзи да мый найӧ уджалӧны, оз вермыны висьтавны газетын сы йылысь, оз вермыны налысь уджсӧ, нелючки кӧ уджалӧны, веськӧдны.

Тайӧ уджыс кружоклӧн помтӧм. Тані, дерт, ми дзик ставсӧ сиктса олӧмсӧ, уджсӧ, мыйясӧн колӧ бура тӧдмасьны кружокъяслы, огӧ вермӧй висьтавны. Кружокъяслы аслыныс колӧ корсьны сійӧс, налы аслыныс тыдалӧджык. Ми индам сӧмын ӧткымынсӧ: кыдзи волисполком либӧ сельсӧвет уджалӧ, кутшӧма сувтӧдӧма уджсӧ мӧда-мӧдлы отсасян комитетын, вермӧ-ӧ бура уджавны кооператив, кутшӧма мунӧ сиктын югдӧдчан удж, мый уджалӧны партияса да комсомол ячейкаяс, мыйджык крестьяналы колӧ, медым найӧ вермасны бурджыка овмӧснысӧ кыпӧдны, кутшӧм ногӧн видз-мунысӧ уджалӧны, сідз водзӧ.

Босьтам кутшӧмкӧ ӧти организациялысь уджсӧ, шуам — волисполкомлысь. Кыдзи тӧдмасьны сійӧ уджнас кружоклы? Ӧти морт (кружокса шленыс удж йывсьыс водзвыв тӧдмасьӧмӧн, либӧ бокысь — волисполкомсьыс корӧм морт) висьталӧ кружокын волисполком удж йылысь: кыдзи уджалӧ, мый абу на вӧчӧма, кутшӧм удж бура нуӧдӧма. Сэсся сійӧ жӧ висьталӧ, кыдзи колӧ уджавны волисполкомлы, кутшӧм уджъяс сулалӧны волисполком водзын сійӧ здукнас Сӧвет власьт тшӧктӧмъяс серти. Удж йывсьыс кружокас ставныс сёрнитӧны, вензьӧны.

Сы бӧрти сэсся кружокас колӧ нуӧдны сёрни, кыдзи эськӧ газетӧ гижны волисполкомса удж йывсьыс, медым дженьыдика да гӧгӧрвоана висьтавны ставсӧ. Та йылысь, миян ногӧн, бурджык тӧдмасьны кутшӧмкӧ волисполкомса удж йылысь печатнӧй газетын кутшӧмкӧ печатайтӧм серти нин.

Тадзи позьӧ вочасӧн тӧдмасьны кружокын став сиктса организацияяс уджнас.

Крестьяналы газетъяс лыддьӧм йылысь.

Крестьяна пӧвстӧ газет сюйӧм йылысь.

Быд кружокса шленлӧн ыджыд мог крестьянаӧс газеткӧд тӧдмӧдны. Сы вӧсна кружокса шленъяслы колӧ крестьяналы, артельлы, ӧткалы лыддявны газетъяс. Мукӧд чайтӧны: газеттӧ пӧ ӧд крестьянаыдлы лыддьыны зэв кокни. Быд морт пӧ кужас, медтыкӧ ичӧтик грамотаа вӧлі-а. Абу дзик сідзи. Газеттӧ лыддьыныд эськӧ и лыддян да, колӧ ӧд ещӧ кужны гӧгӧрбок лыддьӧм йывсьыс крестьянаыдлы висьтавны, сёрнитны накӧд лыддьӧм йывсьыс. Тайӧс вӧчны оз на быд морт путьмы. Газетъяс лыддявны крестьяналы кружоклы колӧ тшӧктыны сюсьджык шленлы, коді эськӧ ачыс быдтор нин лючки гӧгӧрвоӧ, код и вермас бура висьтавны. Кужтӧмджык селькорлы колӧ войдӧр аслыс велӧдчыны кружокас лыддьыны газетъяссӧ, сэсся вӧлисти нин крестьяна водзын заводитны лыддявны. Тайӧ газет лыддьӧмыс лоӧ нин крестьянаӧс газетӧ велӧдӧм, крестьяна пӧвстӧ газет сюйӧм.

Та кындзи кружокса шленъяслы колӧ зільны, медым эськӧ унджык крестьянин асьныс кутісны судзӧдны газетсӧ, медым унджык крестьянин син водзын пыр вӧлі газетыс, пыр отсаліс сылы овны, велӧдіс овнысӧ да уджавнысӧ сійӧс. Сы вӧсна кружокса шленъяслы помала, быд сёрни костын колӧ крестьяналы висьтавлыны газетлысь коланлунсӧ, мый вермас сетны газетыд крестьяналы, висьтавлыны, кыдзи газетсӧ судзӧдны, отсавны судзӧднысӧ. Кружокса шленъяслы тшӧтш колӧ висьтавлыны крестьяналы «газетлы отсасян» да селькоръяс кружокъяс йылысь, мый найӧ уджалӧны, мый лоӧ селькорыс, сылысь коланлунсӧ, медым эськӧ унджык крестьянин пырис кружокъясас, медым эськӧ крестьянин лои селькорӧн.

Ме ӧткымын селькоръяскӧд сёрнитлывлі: мися, мыйла нӧ ті онӧ зільӧй отсавны миянлы крестьяна пӧвстӧ газет сюйны. Кымынкӧ селькор меным та вылӧ шулісны: тайӧ уджӧдзыд пӧ миянлы абу мог. Сы вылӧ пӧ эмӧсь тіян агентъяс. Абу сідзи, ёртъяс. Быд селькорлы быд партийнӧй моз, быд комсомолеч моз, быд гӧгӧрвоысь морт моз колӧ чорыда зільны газеттӧ крестьяна пӧвстӧ сюйны. Селькоръяслы ещӧ ёнджыка на мукӧд дорысь колӧ зільны газетсӧ крестьяналы тшӧктыны судзӧдны. Селькоръясыд ӧд газет пыр асланыс гижӧдъяснас вештӧны лёксӧ, висьталӧны бурсӧ — сійӧн велӧдӧны крестьянаӧс овны, уджавны, веськӧдӧны да сувтӧдӧны найӧс бур туй вылӧ. Кыдзи нӧ эськӧ тайӧс ставсӧ селькоръясыд вермасны вӧчны, оз кӧ кутны крестьянаыс газетъяссӧ судзӧдны да лыддьыны. Та вӧсна и селькоръяслӧн ыджыд мог крестьяна пӧвстӧ газетсӧ сюйны.