Курӧг тӧвйӧдӧм

by Коми Мишӧ

Быдсяма пӧлӧс видзан пемӧсъясӧс позьӧ бурмӧдны ас колан ногыд, сӧмын колӧ неуна старайтчыштны. Босьтам кӧть курӧгӧс (мукӧдлаын шуӧны чипанӧн). Курӧг видзӧм вылӧ миян ӧнӧдз омӧля на лои видзӧдлӧма. Дерт, бурджыка дӧзьӧритӧмӧн миян позьӧ босьтны сы помысь ыджыд пӧльза, сӧмын бурасӧ видзны ми огӧ на кужӧ.

Миян Коми обласьтын унджык крестьяниныс видзӧ кык либӧ куим курӧгӧдз, а мукӧдыс — нёльӧдз, витӧдз, дасӧдз и сідз водзӧ. Курӧгъясӧс вердӧны дона кӧрымӧн, видзӧны кыдзисюрӧ да ичӧтінъясын. Ас оланінын уна курӧг видзны некутшӧма оз позь. Ӧти-кӧ, курӧгсьыс керкаыд дуксьӧ да вермас сэсянь шедны семьяӧ висьӧмъяс; мӧд-кӧ, он вермы лӧсьӧдны ас оланінӧ кутшӧм колӧ налы места да мый налы колӧ. Тӧвйӧданінъяс миян эмӧсь зэв бурӧсь, сӧмын неуна колӧ лӧсьӧдыштны.

Курӧгъяслы оз ков ёна шоныд места. Шоныд картаясын (гидъясын) лоӧ медся бур найӧс видзны, сӧмын колӧ лӧсьӧдыштны гырысьджык ӧшиньяс да вӧчны аслыныс вежӧс скӧтъяскӧд ӧтлаасьӧмысь.

Вежӧссӧ позьӧ потшны сувтса понӧльясӧн либӧ вӧсни тьӧсъясӧн. Ыдждаыс лӧсьӧдсьӧ курӧг лыд серти, мед быд курӧг вылӧ воӧ аршын кузя да аршын пасьтаӧн. Сійӧ лӧсьӧдан местасьыс важ куйӧдсӧ колӧ шыблавны. Сэсся ва воӧмысь аршын джын вылаӧ джодж вӧчны да сэтчӧ вайны галя сора лыа. Ӧтик пельӧсысь колӧ лыасӧ торйӧдны пӧвйӧн жӧ да лэптыны весьтӧн кымын вылӧджык. Торйӧданінас лыаыс видзсьӧ сӧстӧмджыка, мед курӧгъясыс кор колӧ вермасны сэні пуртікасьны, сійӧ местаысь оз ков бырӧдлыны галя изъяс. Пуртікасигас найӧ галя изъяссӧ кокалӧны ассьыныс лысер вынсьӧдӧм вылӧ. Мед эськӧ вӧлі сынӧдыс сӧстӧмджык, колӧ лӧсьӧдны сынӧд весалан (вентиляция).

Вердны колӧ ӧтиджык кадъясӧ, кыкысь лун кежлӧ: асывводзын и рытын. Дзик няньӧн вердӧм сувтӧ зэв вылӧ, сы вӧсна и колӧ лӧсьӧдны донтӧм кӧрымъяс. Курӧгъясӧс позьӧ вердны быдторйӧн, сӧмын колӧ кужны лӧсьӧднысӧ. Асывводзын лӧсьӧдсьӧ небыд кӧрым. Асъя кӧрым вылӧ позьӧ лӧсьӧдны: 1) пуӧм картупель пызь сорӧн рок моз нырӧмӧн; 2) посньыдика шырны веж турун да пӧжны пызь сорӧн; 3) позьӧ чукӧртны веж турун чир да вердны шырӧм турун моз жӧ; 4) пуӧм сёркни, галанка да мукӧд пӧлӧс град выв пуктасъяс пуӧм бӧрын пызьӧн сорлалӧмӧн да рок моз нырӧмӧн, и сідз водзӧ. Тайӧ ставыс зэв бур сёянторъяс, сӧмын лунысь лунӧ асъя сёянъяссӧ колӧ вежлавны, мед оз умны. Рытын сетсьӧ чорыд кӧрым вежлалӧмӧн жӧ: зӧр, ид, шыдӧсъяс, позьӧ вердны и просаӧн.

Курӧгъяс юӧны зэв тшӧкыда да и оз ӧтик кадын. Сы вӧсна юан ва век колӧ видзны на дінын (сӧстӧм дозйын). Мед эськӧ юан ваыс вӧлі пыр сӧстӧм, позьӧ лӧсьӧдны сідз: партӧвӧй сулеяӧ (бутылкаӧ) пуктӧны ва да пробкаалӧны. Пробкасӧ розьӧдӧны шылаӧн, мед ньӧжйӧник пыр вочасӧн кутас ваыс войтавны. Пуысь вӧчӧны прӧстӧй улӧс кодь (табуретка моз) вевта да пыдӧса (джоджа), бокъясыс кольсьӧны восьсаӧн. Вылыс пӧв шӧрсӧ розьӧдӧны бутылка тӧрмӧныс, мед сӧмын бутылкаыс сэтчӧ ӧшъяс жӧ. Сійӧ писькӧдӧминас сулеясӧ сувтӧдӧны увланьюрӧн, а ва войталан весьтас пуктыссьӧ сӧстӧм блюд. Мӧд лун, васӧ пуктігӧн блюдйыс мичаа мыськыссьӧ. Бурджык эськӧ лоӧ, рытсяньыс кӧ босьтан блюдсӧ да мыськӧм бӧрас косӧдлан.

Тувсовладор курӧгъяслы сетсьӧ известка, мед оз вермыны лоны кыштӧм колькъяс (гӧлышъяс). Известкасӧ позьӧ посниа крӧшитӧмӧн кисьтны лыа вылас, позьӧ видзны и торъя дозйын. Позьӧ пӧраысь пӧраӧ номсӧдлыны уль яйӧн, рыськӧн да мукӧдторйӧн.

Вердны колӧ сідз, мед оз тшӧгны, да мед оз и тшыгъявны. Дыр кӧнтусьӧн вердны оз позь. Вердан нормаыс лӧсьӧдсьӧ курӧгъяс серти: гырысьджык рӧдлы — унджык, поснилы — этшаджык.

Узьлігӧн курӧгъяс радейтӧны пукавны сёръяс вылын. Сёръясыс лӧсьӧдсьӧ тӧвся позъяс мусяньыс аршын вылаӧ кымын, мед налы оз ков сёръяс лэбзигӧн ӧддзӧдчыны.

Тулысын медводдза колькъяссӧ курӧгъяс радейтӧны кокавны. Медым колькъястӧ сідзтӧ не воштавны, колӧ мелысь либӧ известкаысь вӧчны сэтшӧм жӧ колькъяс — сэтчӧ найӧ ӧдйӧ велалӧны да и колькъястӧ сёйны оз кутны. Позъяс ӧтик сэтшӧм колькйысь унджык пуктыны оз позь.

Колькъялан позъяссӧ колӧ вӧчны быд курӧглы торйӧн, мед сійӧ вӧлі небыд, му бердын да и некод мед эз вермы найӧс торкны. Сылы нога кӧ лоӧ позйыд — курӧгыд бокӧ колькъявны ньӧтчыд оз кут.

Водзджык кӧ кӧсъян пӧжсьӧдны — сійӧ позъяс позьӧ пуктыны унджык известкаысь вӧчӧм колькъяс (витӧдз либӧ нӧшта на унджык). Колькъяссӧ радейтӧмысла сійӧ колькъялігас кутас дырджык пукавны да и водзджык мӧдӧдчас пӧжсьыны. Воддза петӧм курӧгпияныд ӧдйӧнджык быдмасны да и ар кежлас лоӧны крепыдӧсьджык.

Кольк иналанін миян позьӧ лӧсьӧдны кооперативъяс пыр, а кооперативыд налы аддзас местасӧ. Водзвыв лӧсьӧдчӧмӧн вермас инавны карӧ, шойччан керкаясӧ да бурдӧдчанінъясӧ (дома отдыха и санатории) да мукӧдлаӧ, сӧмын колӧ лӧсьӧдны иналанторсӧ.

Крестьяналы таысь зэв позьӧ босьтны ён отсӧг, а унджыклаысь кӧ лӧсьӧдан татшӧм отсӧгъястӧ — лоӧ ыджыд нажӧтка, да и аслыд сёйны колькйыд зэв пӧтӧс.

Коми Мишӧ.