Комму 1472-ӧд воын

by Лева Анна

Комму 1472-ӧд воын  (1923)  by Лева Анна

Гижан кад: 1923, Йӧзӧдан во: 1923. Ӧшмӧс: Выль туйӧд. Сыктывдінкар, 1923.

Дас витӧд нэмын Комму юксьылӧма кык пельӧ. Ӧтисӧ шулӧмаӧсь Улі Перымӧн, мӧдсӧ — Вылі Перымӧн. Улі Перымас вӧлӧма куим кар: Чердін, Покча да Урӧс; Вылі Перымас — Изкар. Каръяссӧ вӧчлӧмаӧсь Колва ю пӧлӧн, веськыдладор джуджыд керӧсъясас, мед оз вермыны матыстчыны рӧзбойяс. Покчаын, Изкарын да Чердінын овлӧмаӧсь ӧксыяс. Найӧ веськӧдлӧмаӧсь йӧзнас ӧтвылысь. Покчаса ӧксылӧн воеводаыс овлӧма Урӧсын.

Комму вӧлӧма бура паськыд: Печӧра йывсянь Кама йылӧдз, Колва юсянь ӧтарӧ-мӧдарӧ уна сё верст пасьта. Коммусӧ рочьяс шулӧмаӧсь «Великая Пермь», комиӧн кӧ шуны «Ыджыд Парма», гырысь сук вӧръяса да паськыд егыръяса.

Уна видлавтӧминъяс сэн вӧлӧмаӧсь, абу лысьтлӧмаӧсь пытшкас пыравны весиг медзбой йӧзыс. Эжва ю дортӧ рочьяс Перымӧн жӧ шулӧмаӧсь. Сэні сэки нин овлӧмаӧсь коми йӧз, юрбитлӧмаӧсь ӧти енлы. Коммуса комиясыд юрбитлӧмаӧсь идолъяслы. Степан Перымскӧй коми йӧзӧс пыртлӧма 1379 воын. Коммуса комиястӧ Кристос вераад пыртас сӧмын 1462 воӧ нёльӧд Емдінса епископ Иона. Емдіныд (Устьвым) сэки кар вӧлӧма, ӧнія инын жӧ сулалӧма. Епископъясыд Емдінтӧ шулӧмаӧсь «Владычнӧй» карӧн. Степан Перымскӧйӧдз Эжвабердса Коми муын вӧвлӧмаӧсь асланыс ӧксыяс (князьяс). Найӧ овлӧмаӧсь мӧд карын, Визын (Княжпогост). Медбӧръя ӧксысӧ, тӧдысь тунӧс Памӧс, коми йӧз вӧтлӧмаӧсь асланыс мусьыс. Сы бӧрын сэсся юркар пыддиыс кольӧма Емдін кар. Сэні кутӧмаӧсь овны Мӧскуаса вот перйысьяс да суддяяс: коми йӧзӧс судитлӧмаӧсь Мӧскуаса князь тшӧктӧм серти. Мӧскуаыд сэки вӧлӧма зэв горш: став посни сарствосӧ ас ки улас топӧдӧма, весиг Эжвадорса коми йӧзӧс абу вунӧдлӧма. Сысянь Эжваса коми йӧзыд асвыйӧн овны (автономияӧн) абу нин мынлӧмаӧсь. Ас вӧля вылын вӧлӧма Комму: Улі Парма да Вылі Парма. Найӧ сӧмын калым вот пыдди мынтылӧмаӧсь Новгородлы. Новгородлӧн сійӧн и сьӧлӧмыс бурмылӧма, оланногас коми йӧзлы абу весиг сюйсьылӧмаӧсь.

Олісны Коммуын уна сикас йӧз: коми йӧз, остякъяс, яранъяс (самоедъяс), йӧграяс (вогулъяс), татараяс, башкиръяс, сэсся ещӧ мукӧд сикас йӧз. Йӧграяс Коммуса ӧксылысь абу кывзылӧмаӧсь. Найӧ асьныс чукӧртчӧмаӧсь да овмӧдчӧмаӧсь Колва-Печӧраа ю йывъясӧ. Лӧсьӧдӧмаӧсь аслыныс гырысьясӧс (ӧксыясӧс). Коммуса ӧксыяскӧд найӧ зэв абу лӧсявлӧмаӧсь, пыр вӧлӧм косясьӧны. Йӧграяс унаысь сувтлывлӧмаӧсь, усьласьлӧмаӧсь Комму вылӧ да пусь-пась жугӧдлывлӧмаӧсь мый на шӧрӧ веськавлӧма. Аслыныс эськӧ сы пыдди ёна жӧ сюрлывлӧма да: дыр кежлӧ йӧршитлӧмаӧсь найӧс Колваа-Печӧраа юяс бердӧ вӧрас. Коммуад овлӧмаӧсь и рочьяс: Новгородса повольникъяс, ас окота серти олысьяс. Перымса йӧз 1462 воӧдз юрбитлӧмаӧсь уна енлы. Медыджыд енмыс вӧлӧма Войпель. Сы водзын кевмысьлӧмаӧсь, сылы козинъяс (жертваяс) вайлӧмаӧсь. 1462 воӧ локтӧмаӧсь Печӧрасянь Колва ю дорӧ манакъяс Троицкӧй манастырсянь да вӧлисти пыртӧмаӧсь Коммуса олысьяссӧ Кристос вераӧ.

Улі Пармаын вӧлӧма Покча кар. Покча кар, важ гижӧд серти, сулавлӧма джуджыд вывтасын, кык ва костын, гӧгрӧс Колва ю кӧджын. Коймӧдла бокас вӧлӧма ичӧлик ю, Кемзолка, визувтӧ матыса егыръяссянь. Нёльӧд бокас сё сыв ылнаті кымын мудӧдсянь зэв джуджыд гуранӧн ӧтлаалӧма Колвасӧ Кемзолкакӧд. Кор тувсов ва тыртлывліс сійӧ гурансӧ, Покча кар крепосьтын моз сулавліс ва кытшолын, эзджык ков сэк повлыны рӧзбойникъясысь. Сӧмын йӧграяс, остякъяс да сибырса татараяс ыджыд ваысь абу повлӧмаӧсь. Найӧ вӧлӧмаӧсь дзик звер кодьӧсь. Гожӧмын гуран косьмӧ, мувывладорсянь туй восьса Покчаӧ. Кар гӧгӧрыс вӧлӧм зэв джуджыд мудӧд (крепӧсьт). Пытшкӧсладорас сійӧ мудӧдыскӧд орччӧн сы джуджда жӧ вӧлӧма кыз сувтса керъясысь струб. Струбъя-мудӧда кык костас пыр видзӧмаӧсь дженьыдик керпомъяс да изъяс. Мыйӧн рӧзбойникъяс локтасны Покча бердӧ, йӧзыс пондасны лыйлыны найӧс заптӧм изъяснас да быгльӧдлыны керпомъяссӧ юр выланыс. Кыкнан мудӧд кузяас вӧчалӧмаӧсь ичӧлик пу башняяс ӧтилаӧ мӧда-мӧдсяньыс. Сэсянь ньӧвйӧн рӧзбойникъясӧс лыявлӧмаӧсь.

Мудӧд пытшкас, лёка ылын сысянь, сыв кык сё кузя да 150 сыв кымын пасьта посньыдик пу керкаяс сулалӧны. Ӧшинь пыдди векньыдик розьяс, стеклӧ пыдди ӧш гадь. Покча карас овлӧмаӧсь: ӧксы маті йӧзыскӧд, воеводаяс асланыс отсасьысьяскӧд, уна озыр йӧз да зэв уна сюсь кыйсьысьяс. Найӧ ӧксы дружинаӧн лыддьысьлӧмаӧсь, овлӧмаӧсь семьянаныс. Кынӧмпӧт перйылӧмаӧсь вӧралӧмӧн да чери кыйӧмӧн. Найӧ жӧ и лёк йӧзысь карсӧ видзлӧмаӧсь.

Дзик кар шӧрас потшӧс пытшкын сулавлӧма лӧсьыд, мичаа вӧчӧм, шыльыд тьӧс вевта керка. Керка вылын шӧрас извесьтӧн едждӧдӧм кык труба. Ӧшиньясыс векньыдикӧсь, джуджыдӧсь. Стеклӧ пыддиыс тэчалӧмаӧсь быдсяма рӧма слюда. Сэтшӧм ӧшиня керкаыд сэки этша на вӧвлӧма, выйӧдз Новгородын. Тайӧ керкасӧ вӧчӧмаӧсь новгородса йӧз жӧ. Олӧма сэн Улі Пермса Ӧксы — Микаль.

Покчаса ӧксы Микаль вӧлӧма коми морт рӧдсяньыс и вужсяньыс. Айыс Покчаса ӧксы жӧ. Пӧльыс да пӧльыслӧн айыс ӧксыясын жӧ вӧлӧмаӧсь, сӧмын Чердінын. Айыс сэсь воӧма овны Покчаӧ, чӧвджык сэн овнысӧ вӧлӧма да, а ас местаас кольӧма воксӧ, сӧмын йӧзӧн веськӧдлыны сы тшӧктӧм серти. Айыс кулӧм бӧрын Микаль кольччӧма Покчаӧ жӧ, медъёна мукӧдладорсьыс сэт сылы кажитчӧма. Чердінас олӧма сылӧн чожыс, Ладимер. Ладимер кывзысьлӧма Микальлысь покойник айыслысь моз жӧ.

Со кутшӧм вӧлӧма Комму 1472 воӧ.