Колӧ коми гижӧд бурмӧдны

by Ярасов Борис Степанович

Мыйла уна коми гижӧдъяс ӧти банаӧсь.

„Ордымӧ“, „Коми гижӧд чукӧр“ юкӧдӧ унджыксӧ гижӧны выль том гижысьяс. Гижӧны том йӧзкостса олӧм йылысь: зонъяслысь нывъяскӧд мусукасьӧм йылысь, нывъяслысь йирӧ пырӧм йылысь (зонмыс кӧ нывсӧ эновтас) да сідз водзӧ. Оз петкӧдлыны асланыс гижӧд пырыс сиктсӧ гӧгӧрбок. Олӧмсьыс выльсӧ да важсӧ, выль олӧм вӧчӧмсӧ да важыскӧд, лёкыскӧд сиктын вермасьӧмсӧ. Оз петкӧдлыны сиктлысь выль чужӧмбансӧ, важыслысь пемыд вуджӧрсӧ.

Сэсся уна гижӧдын сюрӧссӧ босьтӧмаӧсь роч вылысь. Сійӧ, ме ногысь, коми гижӧдлы уна бурсӧ оз вай. Коми крестьяналы этша сетас роч вывсьыд гижӧмыд, абу сійӧ налы тӧдса да.

Со мыйла художествоа коми гижӧд выль том гижысьяслӧн петӧ ӧти бана.

Коми гижӧдъяслӧн формаыс эз на жӧ шыляв. Став выль коми сьыланкывъяссӧ, сідзжӧ унджык стикъяссӧ, гижӧны роч ногӧн. Коми гижысьяс коми гижӧдсӧ зэвтӧны роч гижан бала ногӧ. Коми литературалӧн абу на аслас коми формаыс.

Босьтам со 1928 вося нёльӧд нумер „Ордым“. Гижӧмаӧсь унакодь выль коми сьыланкывъяс, сӧмын ставыс сьывсьӧ роч ногӧн: „Сама садик“ моз, „Среди лесов дремучих“ моз, „Вечерняя заря“ ногӧн, „Понапрасну Ванька ходишь“ моз да сідз водзӧ.

Роч формаӧ зэвтӧмыд оз лэдз бурмынысӧ коми гижӧдъяслы, кутӧ сылы дзик национальнӧй лоӧмысь. Лыддян кӧ кутшӧмкӧ коми гижӧд, этша аддзан сэтысь комисӧ, коми олӧм йывсьыс — ставнас роч сяма. Сы вӧсна ӧд и коми йӧзыд омӧля лыддьӧ сиктъясын коми гижӧдъястӧ. Выль коми сьыланкывъястӧ сиктъясын зэв омӧля сьылӧны роч шыгор (мотив) вӧснаыс, коми мортыдлы сійӧ сьӧкыда сьывнысӧ да.

Коми шыгора выль коми сьыланкывъясад кутчысьӧны ӧдйӧджык, сьылӧныджык. Босьтам со: „Мича нывъяс“, „Югыд кодзув“, „Шонді банӧй“, „Тутуруту“, „Чабанӧй“, — тайӧясӧс сьылӧны гырысь и посни^[1].

Гижысьяслӧн сэсся гижан кывйыс абу ёна мича, гӧльӧсь найӧ коми кывнад; коми кывйыс эськӧ и озыр да, гижӧны сӧмын аслыныс тӧдсаджык кывйӧн. Рифмуйтӧны бонзьытӧдзыс нин няръялӧм кывъясӧн: „ныв — кыв, ылӧ — вылӧ, олӧ — полӧ, колӧ — волӧ“ сідз водзӧ. Том гижысьясыс гӧль кыв пондаыс оз вермыны мичаа, художественнӧя гижны. Мича кывйӧн ёнджыкасӧ гижӧ том гижысьяс пытшкысь сӧмын Шаков Ӧ. Й.

Мыйла нӧ гижысьяс гӧльӧсь коми кывнас?

Ӧти-кӧ, найӧ томӧсь на; мӧд-кӧ, омӧля корсялӧмаӧсь мича кывъяссӧ йӧз костысь, гижӧдъясад сэсся омӧля тыдалӧ мича да кокни йӧзкостса сёрниыс.

Татшӧмторъясыс ёна кутӧны, оз сетны бурмыны, мичмыны, шылявны коми литературалы.

Том гижысьясыд ёна тӧждысьӧны коми гижӧдтӧ бурмӧдны, сюрӧсыс гижӧдъясас ньӧжйӧникӧн пыр ӧтарӧ бурмӧ. Сӧмын кыдзи гӧгӧрбок бурмӧдны сійӧс, ме ногӧн, абу на ставныс гӧгӧрвоӧмаӧсь. Сійӧс ме шуа со мый кузя: ӧтчыд литературнӧй кружок вылын Сим Ваньлысь юалісны (сійӧ вӧлі руководительын) сэтшӧмтор: „Кыдзи том гижысьяс вермасны бурмӧдны гижӧдыслысь формасӧ, да мед эськӧ вӧлі дзик национальнӧй, а эз вӧв рочвывса, роч нога?“ Сим Вань шуис сідзи: „Мед коми гижысьяс гижӧны унджык ногӧн. Сэки позьӧ бӧрйыны на костысь бурджыксӧ да сы ногӧн и ставыслы гижны“. Ме ногысь, тайӧ абу лючки. Татшӧм ногӧн вӧчӧм коми литературалы бурсӧ сетны оз вермы со мый вӧсна: шуам, Сим Вань, либӧ кодкӧ мӧд корсис ас юрсьыс кутшӧмкӧ выль гижан форма (мед, шуам, колӧкӧ, и мича), да став гижысьясыд (мича вӧснаыс) босьтчисны сы ногӧн гижны. Ме ногысь, сійӧ гижӧдыд оз ло коми йӧзлӧн, оз ло сійӧ национальнӧй форма, а лоӧ кутшӧмкӧ ӧти мортлӧн, гашкӧ Сим Ваньлӧн, либӧ кодлӧнкӧ мӧдлӧн. Выль формасӧ он вермы вӧчны коми йӧзкостса олӧм пытшкӧ пыртӧг, сійӧс велӧдтӧг.

Кыдзи коми гижӧдсӧ бурмӧдны.

Мед эськӧ коми гижӧдыс отсаліс коми уджалысь йӧзыслы ӧтувйӧн мунны став пролетариатыскӧд социализмӧ, мед гижӧдъясыс гӧгӧрбок вӧліны пролетариатлы колан нога, — колӧ гижысьяслы тӧдны, сяммыны ас гижӧд пырыс петкӧдлыны: 1) коді выль олӧм вӧчӧмыслы сулалӧ паныд, кыдзи сійӧ уджалӧ, мый чайтӧ, 2) коді отсалӧ да вӧчӧ выль олӧмсӧ, кыдзи сійӧ вӧчӧ, 3) кыдзи эськӧ вермасны выль олӧм вӧчысьясыс ас туй вывсьыс вештыны, шыбитны налы торкалысьяссӧ. Сэки вӧлисти верман петкӧдлыны гижӧдӧн олӧмсӧ, индыны бур олан туйсӧ.

„Ордымын“ тшӧкыда овлывлӧ гижӧдъясын нелючкияс. Босьтам кӧть 3 (18) нумерысь (1928 восяын). Сэні эм висьт „Кадъя нюр“. Гижысьыс (Иливапыс) петкӧдлӧма оласногсӧ (бытсӧ) сиктса том йӧзлысь. Сӧмын тайӧ гӧгӧр сійӧ петкӧдлӧ важ нога, лёк олӧмсӧ. Лёктор гӧгӧрыс, пелыстӧм пыжын моз, гӧгралӧма да некытчӧ и абу воӧма. Ӧти важ нога лёктортӧ ӧд йӧзыд и гижӧдтӧгыд нин бура тӧдӧ. Мед эськӧ йӧзыс вермис мунны гижысь бӧрсяыс, гижысьлы колӧ кӧть неуна да сулавны водзынджык йӧзсьыс, — медым сяммис олӧмсьыс лёксӧ петкӧдлыны дай вермис сетны индӧд, кыдзи лёкыскӧд косясьны выльторъяснас.

Кытысь позьӧ корсьны коми гижысьяслы коми формасӧ? Важ коми йӧзкостса сьыланкывъясысь, мойдъясысь, нӧдъясысь да сідз водзӧ, а оз позь Сим Вань шуӧм серти корсьны.

Ӧні роч пролетариат гижысьяс вӧчӧны выль пролетарскӧй гижӧд форма да гижны велӧдчан туй (теория пролетарской литературы). Найӧ сэтчӧ велӧдчӧны: 1) важ озыр йӧз костса сьыланкывъяс кузя, 2) важ йӧзкостса сьыланкывъяс кузя (сійӧс уна нин налӧн чукӧртӧма), 3) ӧнія да водзӧ олӧм туй сертиыс.

Тайӧ уджъясыс сувтӧны и миян водзӧ. Коми йӧзлӧн важ гижӧдъяс абуӧсь (зэв этша эм Куратовлӧн). Сы пыдди ковмас ёнджыка лыддьыны роч гижӧдъястӧ. Сӧмын позьӧ чукӧртны важ коми йӧзкостса сьыланкывъяс, мойдъяс, нӧдъяс, кодъяс кольӧмаӧсь гижӧдтӧг йӧз костӧ. Сійӧс тэчысьыс, лӧсьӧдысьыс — йӧз. Лӧсьӧдӧма кокни, гӧгӧрвоана, мичаа. Формасӧ и сюрӧссӧ ас олӧмсьыс босьтӧма. Сы пыр тыдалӧ коми йӧзлӧн став важся олӧм-вылӧмыс, озыръяскӧд косьыс, став шоглуныс и гажыс. Налысь паськалӧмсӧ озыръяслӧн власьт эз вермы кутны, кӧть сьылӧмъясас и вӧліны налы ковтӧмторъяс. Сійӧ паськаліс вомысь вомӧ, олӧ йӧз пӧвстын ӧнія кадӧдз. Сӧмын важыс пыр ӧтарӧ ёнджыка вунӧ, сы пыдди тэчӧны выльӧс, сиктъясын важъяссӧ кужӧны сьывны сӧмын некымын морт. Чукӧртӧма зэв на этша.

Оз ков вунӧдны ёна велӧдчӧма коми мортлысь, Жаковлысь, кывъяссӧ: вошӧны кӧ пӧ йӧзкостса важ сьыланкывъяс, мойдъяс, нӧдъяс, оз пӧ вермы бурмыны, оз ло шыльыд, мича выль поэзия.

Коми гижысьяс водзын ас гижӧд бурмӧдӧм кузя сулалӧны со кутшӧм уджъяс:

Ӧти-кӧ, ёнджыка уджавны ас выланыс, мед вӧлі юрад пролетариатлы колан нога мӧвпъяс (пролетарская идеология), да сяммыны сійӧс сетны коми крестьяналы олӧмсӧ бурмӧдӧм, ӧтувтӧм боксянь. Ёнджыка лыддьыны роч классикъяслысь гижӧдъяс (дерт, оз ков велӧдчыны дзик сы кузя, зэвтны коми гижӧдтӧ).

Мӧд-кӧ, колӧ сяммыны гижны мича, кокни гӧгӧрвоана кывйӧн да формаӧн. Сытӧг гижӧдыд оз ло художествоа, а протокол гижӧд нога лоӧ. Гижысьяс тайӧс вермасны вӧчны сӧмын, кор найӧ пырасны пыдӧджык коми йӧзкостса олӧм пытшкас, чукӧртасны та пиысь важ коми сьыланкывъяссӧ, мойдъяссӧ да нӧдкывъяссӧ, да куталасны йӧзкостса сёрнисьыс мича важ коми кывъяссӧ, озырмӧдасны асьнысӧ мича коми кывъясӧн, кывъяссӧ йитлан ногнас да.

Кор том гижысьяс босьтчам да чукӧртам сиктъясысь важсӧ, выль национальнӧй форматӧ корсьны лоӧ кокниджык. — Гижны выльяссӧ важ шыгор кузя, коді ӧнія кадыслы матынджык, шуам, озыръяскӧд кось сьыланкыв ногӧн. Сэки выль сьыланкывъясыд ёнджыка пондасны сьывсьыны сиктъясын муса, тӧдса коми шыгор кузяыс.

Со кутшӧм уджъяс сулалӧны коми гижӧд бурмӧдӧм кузя том коми гижысьяс водзын.

КАПП водзын сулалӧ удж: 1) „Ордым“ пыр тшӧкыдджыка сетавны индӧдъяс гижны босьтчысь сиктса том йӧзлы. Ӧд найӧ быдмӧны крестьяна костын да этша тӧдӧны пролетариатлысь оланногсӧ (живы пережитки собственности), 2) „Ордым“ пыр отсавны лэдзны важ коми сьыланкывъяс, мойдъяс да нӧдкывъяс, 3) „Ордым“ пыр выль гижысьясӧс тӧдмӧдны комиӧн лӧсьӧдӧмӧн, коми йӧзкӧд ӧти вужйысь петӧм йӧз гижӧдъясӧн: удмурт, мордва, фин да мукӧд сэтшӧм пӧлӧс йӧз гижӧдъясӧн.

---

1. Тані, „Шондібанӧй“ кындзи, абу жӧ дзик коми мотивъясыс, сӧмын Нёбдінса Виттор лӧсьӧдӧма сьыланногсӧ кокньыдика да, быдӧн вермӧны сьывныс. Редакция.