КАПП мӧд конференциялӧн резолюцияяс

by Аноним

КАПП мӧд конференциялӧн резолюцияяс  (1928)  Аноним

Гижан кад: 1928. Йӧзӧдан во: 1928. Ӧшмӧс: Ордым. 1928. №9.

Водзӧ вылӧ коми литература лэдзӧм йылысь Минин ёрт доклад кузя резолюция.

1. Коми автономия обласьт лӧсьӧдӧм бӧрын да ӧнія коми шыпас чукӧр лӧсьӧдӧм бӧрын коми литература кутіс паськавны. 1920–21ʼ воын нин вӧлі лэдзӧма 7 нима коми нига, 21 печатнӧй лист мында вылӧ. Сэксянь коми литература лэдзӧм воысь воӧ кутіс паськавны. Коми нига лэдзанін да сы бӧрын Центроиздатбердса Коми секция организуйтчӧм бӧрын нӧшта нин ёна кутіс паськавны коми литература лэдзан уджыд. Куим кварталӧн, бӧръя 1927–28ʼ воын, Коми нига лэдзанін лэдзис нин 25 нима нига, 46,8 печатнӧй лист мында вылӧ да ещӧ на петас 9 нима нига, 21 печатнӧй лист мында. Ставсӧ 8 воӧн Коми нига лэдзанін лэдзис 131 нима нига, 280 печатнӧй лист мында. Став лэдзӧм нигаыс лоӧ 320.600 экземпляр. Центроиздатбердса Коми секция 4 воӧн лэдзис 59 нима нига, 176,5 печатнӧй лист мында, ставсӧ 187.500 экземпляр. Ӧтлаын Коми нига лэдзанін да Центроиздатбердса Коми секция лэдзисны 190 нима коми нига, 456,5 печатнӧй лист мында, ставсӧ 508.100 экземпляр.

2. Коми нига лэдзанін лэдзліс со кутшӧм сикас коми литература: школаын велӧдчан — 26%, йӧзкостса олӧм да политика йылысь — 9%, художествоа — 33%, крестьянакостса — 16%, Ленин йылысь — 3%, праваяс йылысь (правовая) — 3%, мукӧд сикас нигаяс — 10%. Центроиздатбердса Коми секциялӧн лэдзӧма: школаын велӧдчан — 43%, йӧзкостса олӧм да политика йылысь — 19%, дзоньвидзалун кутӧм йылысь — 12%, художествоа — 10%, сиктса овмӧс кыпӧдӧм йылысь — 8%, кооперация йылысь — 8%. Татысь ми аддзам: Коми нига лэдзанінлӧн унджыкыс петӧма художествоа литература, а Центроиздатбердса Коми секциялӧн — школаын велӧдчан нигаяс. Сыктывдінкарса Нига печатайтанін оз на вермы паськыда уджавнысӧ да, сы вӧсна и школаын велӧдан нигаяссӧ лои лэдзны (печатайтны) Мӧскуаын.

3. Нигаяс кындзи, Коми нига лэдзанін 1925ʼ вося апрель тӧлыссянь лэдзӧ крестьяналы вежонся коми газет „Коми сикт“. Тиражыс сылӧн 2000 кымын экземпляр. 1926ʼ вося октябр тӧлыссянь петӧ быд тӧлысся Коми журнал „Ордым“, ыдждаыс печатнӧй лист, тиражыс 750 экземпляр. Мукӧд газет-журналъяс обласьтын: обласьтувса газет „Югыд туй“, быд тӧлысьын петана журнал „Коми му“, югдӧдчан удж нуӧдысьяслы журнал „Коми просвещенец“ да Изьва-Печӧра уездын газет „Красная Печора“, — бӧръя воясӧ петалісны роч кыв вылын.

4. Коми литератураыс пыр ӧтарӧ бурмӧ. Нига-журналлӧн коркаясыс, кабалаыс, шрифтыс да мичлуныс воысь воӧ бурмӧны. Коми литератураын гижӧдъяс сідзжӧ вежсьӧны: унджыкыс гижӧма гӧгӧрвоана да мича, лӧсьыд кывйӧн; югдӧдчан удж нуӧдысьяслы да коми крестьяналы колана гижӧдъяс.

5. Торйӧн кӧ ми видзӧдлам коми художествоа литература вылӧ, ёнджыкасӧ сійӧс гижӧны бур, ыджыд сяма коми гижысьяс (Нёбдінса Виттор, Жугыль, Илля Вась, В. Чисталев, Ёгор Колегов). Том гижысьяс, Ичӧт Иванысь кындзи да Истоминысь кындзи, гижисны сӧмын на „Ордым“ журналӧ да мыйкӧ мында „Коми му“ да „Коми просвещенец“ журналъясӧ.

Коми художествоа литература пытшкын медся унаыс пьесаяс. Миян художествоа литератураын зэв на этша гырысьджык мича гижӧдъяс. Бӧръя вояснас эськӧ кымынкӧ гижысьлысь лэдзӧма нин вӧлі сэтшӧм нога гижӧдъяссӧ („Ён тыш“, „Мунӧны“, „Луча“, „Вӧрлӧн да вӧр ділӧн тыш“ да мукӧдтор), сӧмын сійӧ зэв на этша. Том коми гижысьяс унджыкыс велӧдчӧмаӧсь омӧля, оз тӧдны унатор (теория словесности и литературного творчества, классическая русская и мировая литература да сідз водзӧ), сы вӧсна найӧ оз на бурджыкасӧ сяммыны гижнысӧ.

6. Коми художествоа литература ӧніӧдз на пыдісяньджык эз видлавлыны да критикуйтлыны, сы вӧсна он вӧлі вермы бурджыка тӧдны сылысь бурлунсӧ да омӧльладорсӧ. Пӧшти некутшӧм библиографическӧй гижӧдъяс коми литература йылысь абу на.

7. Коми гижысьяс тайӧ бӧръя вояснас тӧдчымӧн содісны. Петісны вель уна нин выль гижысьяс, кодъяскӧд Коми нига лэдзанін кутӧ гижӧд пыр да мукӧд ногӧн йитӧд. Дерт, татӧні эмӧсь на и судзсьытӧмторъяс. Велӧдчӧм (специалистъяс) комиӧн гижысьяс пӧвстын зэв на этшаӧн кужӧны мича художествоа кывнас гижнысӧ. КАПП водзын да Коми нига лэдзанін водзын сулалӧ ыджыд мог: мед эськӧ комиӧн гижысьыс вӧлі унджык да мед гижисны бурджыка мича художествоа кывйӧн.

8. Гижӧмысь донсӧ (гонорарсӧ) Коми нига лэдзанін колян восянь 10% содтіс. Ӧні художествоа гижӧдъясысь мынтыссьӧ 60 шайтсянь 80 шайтӧдз печатнӧй листысь, а йӧзкостса югдӧдчан литератураысь 40-сянь 70 шайтӧдз печатнӧй листысь.

Крестьяна пӧвстӧ колӧ лэдзны донтӧм литература, сы вӧсна гонорарсӧ водзӧ кежлӧ лоас кольны тайӧс на. Дерт эськӧ, центрад дорысь тані гонорарыд сетсьӧ этшаӧн да, сӧмын содтынысӧ ӧні оз на позь.

9. Коми нига лэдзанін ӧтвылысь газет редакцияяскӧд уна вын пуктіс коми литература кыв бурмӧдӧм да шыльӧдӧм вылӧ. Коми литература кыв вель ёна нин озырмис бур, мича, йӧзпытшса сёрнитана кывйӧн. Сӧмын бурджыка ӧтнога коми литература кывсӧ лӧсьӧдныс некыдзи на вӧлі он вермы. Коми нига лэдзанін гижӧдъяссӧ лӧсьӧдалігӧн сідзжӧ оз вермы ӧтногавны кывсӧ, сылӧн абу некутшӧм индӧдъяс (инструкцияяс). Комиӧдан Обласьтувса Комиссия эз жӧ босьтчыв сійӧ уджас, сӧмын сійӧ лӧсьӧдіс кывнимсӧ делӧяс нуӧдан уджӧ (делопроизводствоӧ).

10. Коми нига лэдзанін унатор вӧчис, мед эськӧ ёнджыка кутіс паськавны коми литература. Колян воӧдз сэні коми гижӧд вылын уджалысьяс оз вӧлі тырмыны, ӧні содтӧма найӧс, вевъяласны нин нуӧдны сійӧ уджсӧ. Аппаратыс Коми нига лэдзанінлӧн ӧні бурджык жӧ нин.

Воысь воӧ бурмӧ да паськалӧ тшӧтш нига печатайтанінлӧн (типографиялӧн) уджыс (велӧдӧны коми наборщикъясӧс, лӧсьӧдӧны коми шрифт, бурмӧдӧны печатайтан машинаяс). Сӧмын Коми нига лэдзанін ӧніӧдз на оз вӧлі вермы ассьыс планъяссӧ тыртны. Нига печатайтанінлӧн, вын судзсьытӧмыс вӧсна, бӧръя кык вонас планыс Коми нига лэдзанінлӧн тырттӧм коли. Локтан во кежлӧ мог пыдди колӧ пуктыны: паськӧдны да бурмӧдны Нига печатайтанінсӧ.

11. 1928–29ʼ во кежлӧ Коми нига лэдзанінлӧн эм нин литература лэдзан план. Локтан во сійӧ лӧсьӧдӧма лэдзны 105 печатнӧй лист мында да Центроиздатбердса Коми секция — 68 печатнӧй лист мында.

Художествоа литература локтан воӧ лэдзасны 45 печатнӧй лист мында. Миян коми театръяслы пӧшти нинӧм сценаяс вылын ворсны, сы вӧсна 19 печатнӧй лист мындасӧ кӧсйӧны лэдзны пьесаяс, 26 печатнӧй лист мында петас коми художествоа мукӧд сикас литература.

12. Зэв ёна миян школаясӧ колӧны велӧдчӧм коми нигаяс. Лэдзнысӧ эськӧ и лӧсьӧдӧма нигаяссӧ да, сӧмын ӧніӧдз на эз петны, эз петны со мый вӧсна: а) Центроиздатбердса Коми секция обласьтсянь ылын (Мӧскуаын), индӧдъяс сетны сылы бура он вермы; б) Мӧскуаын коми велӧдчысьяс (студентъяс) да коми велӧдчӧм йӧз ёнджыка гижнысӧ коминас оз эштыны, асланыс уджыс уна; в) Гус да Обоноса методбюро ньӧжйӧ видлалӧны выль гижӧм нигаяссӧ да дыр кутӧны ас орданыс. Водзӧ кежлӧ ковмас бурджыка татшӧмторъяс вылас видзӧдлыны, мед эськӧ школаын велӧдан коми нигаяссӧ лэдзан уджыс сувтлытӧг муніс водзӧ.

13. Крестьяна костӧ коми литература омӧля на паськалӧ. Обоно оз тырмымӧн разӧд сиктъясӧ югдӧдчан коми литературасӧ, этша на сы вылӧ лэдзсьӧ сьӧмыс (зэв этша сетӧны Изьва-Печӧра да Емдін уездъясӧ). Колӧ татчӧ висьтавны: Наркомпросбердса центросовнацменӧн торъя губерняясӧ ас кывъя литература вылӧ сьӧм сетӧм бӧрын дзикӧдз пӧшти сувтіс миян обласьт сайын олысь комияслы коми литература ыстӧм (шуам — коми-пермякъяслы). Йӧзӧс велӧдан юкӧдъясыс эз ньӧбны коми литературасӧ. Колӧ сы вылӧ видзӧдлыны, медым и мукӧд губерняясын олысь коми йӧзлы ньӧбисны коми литературасӧ.

14. Коми литератураыс крестьяна пӧвстӧ со мый вӧсна омӧля паськалӧ: ӧтик-кӧ, коми крестьяна омӧля лыддьысьӧны; мӧд-кӧ, олӧма крестьяна важ школаясын на велӧдчылісны да, оз тӧдны выль коми шыпасъяссӧ, оз вермыны бура лыддьысьнысӧ. Колӧ пуктыны мог, мед эськӧ крестьянаыс ёнджыка кутісны лыддьысьны, сэки эськӧ коми кывйыс вермис лоны ӧтсямаджык, лыддьысьяс тӧдны кутісны став пӧлӧсса коми кывъяссӧ (сёрнисӧ).

15. Ыджыд мог пыдди колӧ пуктыны, — обласьтын став петан газет-журналсӧ лэдзны комиӧн. Обисполкомлысь да Обкомлысь шуӧмсӧ „Югыд туй“ газет комиӧдӧм йылысь колӧ ошкыны. КАПП-лӧн конференция шуӧ: коми литература тӧдчӧмӧн ёна сӧвмӧма, сылӧн водзӧ мунан туйыс ёнмӧма. Водзӧ кежлӧ конференция пуктӧ со кутшӧм медводдза могъяс:

1. Коми нига лэдзанінлы колӧ бурмӧдны ассьыс нига печатайтанінсӧ да водзӧ велӧдны выль наборщикъясӧс, мед эськӧ коми литература лэдзан планъясыс эз кутны торксявны.

2. Конференция сьӧлӧмсянь ошкӧ Обисполкомлысь да Обкомлысь шуӧмъяссӧ — „Ордым“ журналӧс литературнӧй журналӧ пӧртны да комиӧдны „Югыд туй“ газет. Сэки коми литератураыд кутас ёнджыка паськавны, коми том гижысьясыд пондасны содны, велӧдчыны бурджыка комиӧн гижны.

3. Мед эськӧ гӧгӧрвоана лои коми йӧзлы комиӧн сёрнитан став ногса кывъясыс, колӧ тшӧтш „Ордым“ журналӧ лэдзавны гижӧдсӧ коми-пермяк гижысьяслысь.

4. Став коми литература лэдзан уджсӧ (коми-пермякъяслысь тшӧтш) регыдджык колӧ ӧтлаӧдны Коми нига лэдзанін ки улӧ, сылӧн Нига печатайтаніныс вермыны кутас лэдзны ставсӧ.

5. Бӧръя воясӧ уджалан выныс Коми нига лэдзанінбердса Нига печатайтанінлӧн прамӧя нин содіс, сӧмын коми литература содӧм вӧсна да бокиса ыджыд заказъяс вӧсна оз на вермы пыр кад кежлӧ печатайтны ставсӧ. Сы вӧсна локтан воӧ ковмас лэдзны Центроиздатбердса Коми секция пыр школаын велӧдчан нигаяс да коми-пермяк кывъя литература. Коми нига лэдзанінлы локтан воӧ ковмас бурмӧдны, паськӧдны ассьыс Нига печатайтанінсӧ, медым позис заводитны сэні печатайтны коми школаын велӧдчан нигаяс да коми-пермяк кывъя литература.

6. Коми нига лэдзанінлы да Центроиздатбердса Коми секциялы колӧ зільны бурмӧдны да донтӧммӧдны коми литературасӧ.

7. Литература лэдзан планъясас колӧ унджык места сетны мича кывъя, художествоа гижӧдъяслы да челядь пӧвстса литературалы. Коми гижысьяслӧн мог — отсавны Коми нига лэдзанінлы тайӧ уджсӧ нуӧдныс.

8. Газет-журналъясын ёнджыка колӧ гижны коми литература йылысь, колӧ бурджыка пуктыны критика-библиография уджсӧ.

9. КАПП правленньӧлы колӧ отсавны Коми нига лэдзанінлы выль коми гижысьясӧс кыпӧдны-велӧдны. Ёнджыка колӧ кыскыны комиӧн гижан уджас селькоръясӧс да коми велӧдчӧм йӧзӧс (специалистъясӧс). Гырысь школаясӧ колӧ лӧсьӧдны литературнӧй кружокъяс.

10. Ӧнія лӧсьӧдӧм гонорар позьӧ лыддьыны тырманаӧн, сӧмын колӧ лӧсьӧдны литературнӧй фонд, бурджык гижӧдъяс вылӧ содтӧд дон сетавны.

11. КАПП правленньӧлы колӧ отсавны Комиӧдан Обласьтувса комиссиялы да Коми нига лэдзанінлы лӧсьӧдны да вуджӧдны мукӧд нога сёрниясысь кывнимъяс.

Комиӧдан Обласьтувса Комиссиялы колӧ вӧчны принципъяс да правилӧяс лӧсьӧдны да вуджӧдны йӧзкостса, политика да специальнӧй кывнимъяс.

12. Коми литература омӧля на йӧз пытшкӧ паськалӧ, сы вӧсна Коми нига лэдзанінлы колӧ ёнджыка босьтчыны сійӧс разӧдны коми крестьяна пӧвстӧ. Сідзжӧ тшӧтш колӧ разӧдны коми литературасӧ обласьтсайса коми йӧз пӧвстӧ, торъя кӧ — коми-пермякъяс пытшкӧ.

13. Миян обласьтувса югдӧдчан юкӧдъяслы колӧ лӧсьӧдны гырысь коми школаясӧ коми-пермяк кывъя литература.

Лыткин Илля Вась „Коми гижӧд кыв йылысь“ нима доклад кузя резолюция.

1. Ӧнія гижӧд кывсӧ панӧма 1918 воын Молодцов С. В., босьтӧма фундамент пыддиыс Сыктывдінкаргӧгӧрса сёрни. Гижан принципъясыс сійӧ кывъяс Степан Перымскӧйлӧн кодь жӧ, Кастренлӧн кодь жӧ, Лыткин Степан Ёгорлӧн кодь жӧ, сӧмын гоз-мӧд шыпас вежӧма кокньӧдӧм могысь (нь, сь, ть, дь, зь, дз, дж).

2. Сыктывдінкаргӧгӧрса сёрни вӧлі босьтӧма фундамент пыдди со мый понда: а) Сыктывдінкар — сійӧ культураа, администрация центр; б) уна сёрнисикасъяс костын сійӧ шӧр сёрни, сійӧ артмӧма уна пӧлӧс сёрни сорласьӧмӧн, сы понда в) уна коми йӧзлы гӧгӧрвоана, г) тайӧ Сыктывдінкарбердса сёрни вылас сёрнитысьыс мукӧд зыран сёрни вылын сёрнитысь дінын медуна.

3. Кутшӧмкӧ ӧти сёрнисикас фундамент вылӧ босьтігӧн, оз босьтны ставнас сёрнисикассӧ, босьтӧны сӧмын кутшӧмкӧ торъяс (моментъяс) сійӧ сёрнисьыс. Ӧнія коми гижӧд кывйӧ Сыктывдінкаргӧгӧрса сёрниысь босьтӧма фонетика, сэсся морфология (лов, лол, лоо, ло, с. в.; войтыр, отир, утьыр; мунӧны, мунӧнӧ).

4. Сыктывдінкаргӧгӧрса сёрни озырмӧдчӧ: а) мукӧд сёрниясысь босьтӧм кывъясӧн (нӧшта, сӧмын, курӧг, с. в.), б) Лыткин С. Й. кывйысь босьтӧм кывъясӧн (эскыны, мӧвпавны, с. в.), в) ас юрсянь лӧсьӧдлӧм кывъясӧн (шыпас, тӧдчан — признак, с. в.), г) роч кывйысь босьтӧм кывъясӧн (сӧвет, избач, делегат, с. в.).

5. Ӧнія коми гижӧд кывлысь нормаяссӧ колӧ паськӧдны со кутшӧмторъяслысь ӧткодьлунсӧ пыдди пуктӧмӧн: 1) став коми сёрнисикасыслысь лексикасӧ, мед лоасны кӧ синонимъяс сійӧ кывъясыс (кодравны — казьтывны, кытсавны — чуксавны, с. в.); 2) став коми сёрнисикасыслысь дінвуж суффиксъяс, сідз: косіндзи — косіник, сартасок, сартасокиньӧй.

Сыктывдінкаргӧгӧрса сёрниыслӧн фонетикаыс важ моз мед кольӧ гижӧд кыв фундамент пыдди. (Ӧні тайӧ фонетика йывсьыс шуӧмыс оз на инмы Коммуса гижӧдӧ).

6. Колӧ матыстны ӧнія кык коми гижӧд кыв: зыран да Комму сёрни. Сы понда: 1) колӧ лӧсьӧдны, мед шӧр школаясын мӧда-мӧднымлысь кывъяснымӧс быть лои велӧдны; 2) ӧти сёрниса мӧд сёрниыслы гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ паськыд йӧзлы гижӧм гижӧдъясын висьтавлыны примечанньӧясын гӧгӧрвоана кывъясӧн; 3) дзик колӧ ӧти сёрниса культура велӧдан учрежденньӧясӧ судзӧдавны мӧд сёрниса нигаяссӧ; 4) колӧ лэдзавны тайӧ кыкнан сора сёрниа нигаяс.

7. Дзик колӧ: а) наукаладорсянь велӧдны коми диалектъяс; б) лӧсьӧдны „Коми Му“-ӧ торъя юкӧн, кытӧн теория боксянь коми кыв йылысь, коми гижӧд йылысь кутасны гижны. Оз кӧ тӧр „Коми Му“-ас, лэдзны торъя сборник; в) чукӧртны, сэсся лэдзны ыджыд коми словар, сэтчӧ мед пырас быдӧс (став) коми сёрнисьыс кывъясыс, г) ӧні жӧ колӧ лэдзны неыджыд практикаа коми грамматика да кыв нига (словар). Сійӧ нигаясас мед пырас кыкнан сёрниыс (пермяк, зыран).

8. Тӧдмавны ф, х да ц-шыпасъясӧн гижӧм йылысь.

9. Лэптыны сёрни став фин-угор йӧзпӧвстса ӧтувса шрифт йылысь.