Ирыстоны нæуæг паддзах (Коцойты)
| Ирыстоны нæуæг паддзах (1927) by |
| Фыст датæ: 1927, Рауагъ аз: 1927. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Чысыл фельетон
«Значит» райгуырди стыр Уæрæсейы, схъомыл ис æгæрон тыгъд быдырты, рахаста рагæй фæстæмæ дзæгъæлдзу æмæ къæйных. Æппын скæс никæй уагъта: кæм хъуыди, кæм нæ хъуыди, размæ-иу рагæпп кодта.
Фæлæ Уæрæсейы тыгъд быдыртæ къуындæг фæкастысты Значитмæ, стæй йын йæ фæндоны бæрц фæндæгтæ дæр нæ уыдис, ныхкъуырд арæх æййæфта.
Иу хатт Значит фæкомкоммæ ис Кавказы хæхтæм æмæ рабæлццон ис уырдæм. Бафтыдис Ирыстонмæ.
Ир рагæй дæр уазæгуарзаг уыдысты, искæцæй æрæфтгæ исчи сæм кадджын уыди. Тынг сбуц кодтой ир Значиты, зылдысты йæм, кæстæриуæг ын кодтой.
Значитмæ бæстæ дæр хорз фæкасти, йæ адæм дæр, æмæ сфæнд кодта уым æрбынат кæнын. Фæлæ иунæгæй хъыг кодта, стæй йын йæ фæндтæ æххæст кæныны тыххæй æххуысгæнджытæ хъуыди. Уый тыххæй Значит фæситти йæ хæлæрттæм, йæхи хуызæн дзæгъæлдзу æмæ къæйных чи уыди. Уайтагъд æрбалæууыдысты йæ разы: Неужели, Ей-богу, Ничего, Курит, Гулиат æмæ æндæртæ.
Уæд фæзæрдæджын ис Значит æмæ расидти декрет: «Ирон адæм! Абонæй фæстæмæ æз дæн сымахæн паддзах, мæ министртæ та адон (уæлдæр сæ ранымадтам). Коммæгæс ут, æххæст кæнут мæ фæндон.
Ирыстоны паддзах Значит»
Ацы декрет куы бакастысты ирон адæм, уæд цинæй амардысты. Рагæй дæр уыдон кæстæриуæг кæнын уарзтой. Æндæр гæнæн-иу куы нал уыди, уæд-иу дардмæ дæр фæцыдысты, кæмæн кæстæриуæг кодтаиккой, ахæм адæймаг агурынмæ. Ныр куыд нæ бацин кодтаиккой: Значит сæм йæхæдæг æрцыди.
Уæдæй фæстæмæ æмбырдты, куывдты, хистыты, хæдзары, фæндагыл Значиты сæ зæрдыл дарынц, æдзух йæ кой кæнынц.
Нæхи ирон «Цæвиттон» схæцынмæ хъавыди Значитимæ, фæлæ адæм уайтагъд æцæгæлоны фарс куы фесты, уæд фæлыгъди æмæ кæмыты æмбæхсы, уый абон дæр бæрæг нæу.
Бирæтæ æнхъæл уыдысты, æмæ Хуссар Ирыстон нæ бахаудзæн Значиты къухты: афтæ æнхъæл уыдысты, æмæ хæхтæ æнцонæй бауромдзысты Значиты æфсæдты. Фæлæ хъуыддаг афтæ нæ рауадис.
Цæгат Иры фæрцы Значит бабырста Хуссар Ирыстонмæ. Йæ бацыдмæ уым æлдариуæг кодтой гуырдзиаг æлдæрттæ: Равици æмæ Арвици (фаззæттæ), Рогорц, Унда, Шеничъириме, Генацвале, Холот, дзæгъæлзад Къи æмæ ноджыдæр ахæм чидæртæ.
Адон иууылдæр схæцыны фæнд скодтой Значитимæ. Рабастой сæ хæцæнгæрзтæ. Фæдзырдтой сæ адæммæ дæр, ирон адæммæ.
Фæлæ ирон адæм ницæмæ бадардтой ацы бабырст, сæрдыгон уарынæй уæлдай сæм нæ каст. Дисгæнæгау бакастысты адæм æлдæрттæм æмæ загътой:
— Хæцгæ?! Кæимæ æмæ цæмæн? Мах сымахæн кад-радæй кæстæриуæг кæнæм... Цы уæ хъæуы æндæр? Рацæуæнт уыдон дæр, уыдон фаг дæр уыдзыстæм! Нæ фыдæй нын кæстæриуæг кæнын куы баззади!
Уыцы ран дзурджыты уæлхъус æрбалæууыди цæхæрцæст Значит, ракæс-бакæс акодта æмæ загъта:
— Чи куыдз, чи хæрæг, ам æлдариуæг кæнын чи уæнды?.. Рогорцтæ æмæ Ундатæ! Кæд уæ цæрын фæнды, уæд дзæбæхæй сразы ут, æз уын цы бынæттæ раттон, уыдоныл, кæннод уын уæ уд уæ хъуырæй фелвасдзынæн!
Равици æмæ Арвици рагæй дæр хъæбатыр уыдысты, фелвæстой, бæргæ, дамбацатæ, фæлæ сæ Шеничъириме æмæ Унда басабыр кодтой.
Уыцы хуызæнæй Значит Хуссар Иры дæр ныббырста æмæ ныр хуыйны æгас Ирыстоны паддзах. Уый кад, уый цыты хуызæн иу паддзахæн дæр нæма уыди. Бирæ уарзы ирон адæймаг Значиты, цæугæйæ дæр, хæргæйæ дæр, нуазгæйæ дæр, кусгæйæ дæр, Значиты кой ма кæна ирон лæг, абабау! Бирæ, тынг бирæ уарзынц ирон адæм Значиты...
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
- and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).
This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 96 years or less since publication (if applicable).
Public domainPublic domainfalsefalse