Дыш Даньӧ

by Цембер Андрей Андреевич

Коркӧ оліс крестьянин. Сылӧн вӧлі куим пи: Иван, Василей, Даньӧ. Даньӧ вӧлі зэв дыш. Бать шуӧ: ме аски сэсся кула, сэсся пӧ морт ӧти войӧн волӧ узьны менам гу вылӧ.

Даньӧ зэв любитӧ гӧрд кӧвъя кӧті. Иван шуӧ: ветлы пӧ узьны ме пыдди гу вылӧ, гӧрд кӧвъя кӧті пӧ ньӧба. Сійӧ муніс узьны. Вой шӧр кад лои бать гу вылын. Бать и шыасяс: Иван пӧ тэ? Даньӧ шуӧ: Иван пыдди пӧ ме локті. Тэ, шуӧ, казьтыв: «Сивко-Бурко, мещанскӧй Воронко». Сійӧ казьтыліс, и локтӧ Сивко-Бурко, мещанскӧй Воронко, гӧраысь гӧраӧ чеччӧ. Даньӧ ӧти пеляс пывсис, мӧд пеляс пасьтасис. Даньӧ гортсяньыс на кывлӧма: сар нывлӧн чунькытш вошӧма. Даньӧ вӧв вылас пуксяс да чунькытш корсьны мунас. Сэсся чунькытш и сюрӧ. Сэсся мунас гу вылад да вӧлӧс бӧр лэдзас.

Мӧд луннас сійӧ мувывса сар шуӧ: код пӧ кӧні эм, быдӧн мед волас, чунькытш пӧ сюрӧма нин кодлыкӧ. Йӧз сар ордӧ чукӧртчасны, сэтчӧ мунасны и Василейяс. Сар чунькытш некод ордысь оз аддзы. Сэсся сар юаліс: «Кодкӧ тіян гортӧ коли, эз?» Василейяс шуӧны: миян пӧ вок эм йӧйкодь, сійӧ гортӧ коли. Сэтшӧмсӧ пӧ и колі вайны.

Мунісны пара вӧлӧн Даньӧла. Даньӧ паччӧр вылас куйлӧ. Даньӧ паччӧр вылысь оз лэччы. Сэсся сійӧс лэччӧдасны. Лёк дукӧс Даньӧ пасьталас да и петас, да вӧв вылӧ пуксяс. Видзӧдӧ, базар вывті нуӧны. Сійӧ шуӧ:

— Сувтлӧ, чеччыла.

Чеччас и сир вузалысьяс дінӧ котӧртлас, да сир бӧчкаӧ пыралас. Бӧр доддьӧ каяс сирӧсь паськӧмнас. Сэсся видзӧдӧ, гӧн лавка тыдалӧ. Ямщикъясӧс сувтӧдас. Ямщикъяс сувтасны. Сійӧ лэччылас да гӧн вывті тупыльтчас. Сэсся доддьӧ бӧр пуксяс. Сэсся сар дінӧ нуасны. Сар сылысь юалӧ: чунькытш пӧ тэд сюри, эз? Даньӧ шуӧ: сюри пӧ. Сар шуӧ: вот пӧ тэ сайӧ нылӧс сета.

Коркӧ муналісны йӧз. Даньӧлысь сирӧсь важ паськӧм шыблалісны, выльысь пасьтӧдісны и нылӧс сетісны сы сайӧ. Даньӧӧс, сар зятьӧс, кутісны шуны йӧй сар зятьӧн. Сар кутіс сійӧс мустӧмтны. Торйӧн кутіс видзны, омӧля кутіс вердны. Сэсся вердны кутіс помӧйяснас. Даньӧ лӧсьӧдіс сэтшӧм сёян пуктыны ыджыд бӧчка. Бӧчкаӧ кутіс лӧдны сёян, ачыс сэтшӧм сёян эз кут сёйны.

Сэсся коркӧ сарлӧн гӧстьяс чукӧртчӧны. Локтісны сар ордӧ кык озыр сар зять, йӧй сар зятьӧс гӧститны эз корны. Озыр сар зятьяс ошйысьны кутісны: ми пӧ вермам татчӧ вайны зэв ыджыд, зэв бур вӧв, кутшӧмӧс ті некод на энӧ аддзылӧ. Сар шуӧ: «Вайӧ». Аски сар кык озыр зятьӧс мӧдӧдіс вӧвла. Йӧй сар зять шуӧ бабаыслы: вӧвла пӧ петав, ва кыскалан кӧбылатӧ вайлы. Даньӧ гӧтыр петіс сар ордӧ да шуӧ: мужик пӧ тай кытчӧкӧ мӧдӧ да ва кыскалан кӧбылатӧ тшӧктіс корлыны. Сар сетас. Сэсся Даньӧ сирӧсь паськӧм пасьталас да мунас. Каяс муяс вылӧ. Вӧлӧс потшӧс дорӧ домалас, сэсся казьтылас:

— Сивко-Бурко, мещанскӧй Воронко.

Сивко-Бурко локтас. Ӧти пеляс Даньӧ пывсяс, мӧд пеляс пасьтасяс зэв мичаа. Сэсся вӧвлысь кутас юавны: тэнад пӧ тӧварыш эм абу? Вӧв шуас: эм пӧ, да сійӧ пӧ некодлы оз шед.

— Вот, — шуас, — менам пельын эм свинеч прут. Сійӧ прутсӧ босьт да нырас сійӧ вӧвлы кучкы.

Даньӧ сідз и вӧчас. Босьтас свинеч прут, сійӧ вӧлӧс аддзас да нырас кучкас. Сэсся шуас: важ дедлы пӧ кыдз служитлін, мем сідзжӧ служит. Даньӧ вӧв вылӧ пуксяс, гортлань мӧдӧдчас. Озыр сар зятьяс мунӧны туй вывті, аддзасны да шуӧны: вӧвтӧ пӧ он вузав? Даньӧ шуӧ: тайӧ пӧ абу вузӧс, мышку кучикнытӧ кӧ кулянныд, тайӧ вӧв пӧ сета. Найӧ думайтасны да шуасны: «Кулям». Мӧда-мӧдыслысь и кулясны вершӧк пасьта. Даньӧлы зептас сетасны вӧв вылӧ. Даньӧ вӧв сетас, ачыс мунас ва кыскалан кӧбыла бердӧ. Кӧбыла век на потшӧс бердын сулалӧма, Даньӧӧс видчысьӧма. Сэсся Даньӧ гортӧ воас. Коркӧ озыр сар зятьяс и вӧв ваясны. Аскинас уна гӧсьт чукӧртчасны. Озыр зятьяс быдӧнлы вӧлӧс петкӧдласны. Сэсся бара кутасны ошйысьны: ми пӧ вермам зарниа сюра ӧш вайны. Сар шуас:

— Кӧсъянныд кӧ, вайӧ.

Аски найӧ мӧдӧдчисны. На бӧрын и Даньӧ мӧдӧдчис кӧбыла вылын. Зарниа сюра ӧш бара вайис Сивко-Бурко. Даньӧ локны кутіс гортлань, кык озыр сар зять паныд лоины. Найӧ шуӧны: вузав пӧ ӧштӧ. Даньӧ шуӧ: тайӧ пӧ абу вузӧс; кыкнанныд кӧ пӧ пельтӧ вунданныд, сы вылӧ сета. Кык зять вундасны пель. Зарниа сюра ӧш вылӧ пельяс сетасны. Коркӧ гортас воасны ставныс. Сарлӧн бара уна гӧсьт чукӧртчасны. Озыр сар зятьяс шуасны: ми пӧ вермам зарниа тшӧтя порсь вайны.

Найӧ коркӧ озыр зятьяс мӧдӧдчасны порсьла. Даньӧ сідзжӧ мунас порсьла. Сивко-Бурко бара ваяс Даньӧлы зарниа тшӧтя порсьӧс. Озыр зятьяс паныд лоины. Бара шуӧны: тэ пӧ вузав. Тайӧ пӧ абу вузӧс, ыджыд кок чуньнытӧ кӧ вунданныд, сэки порсь сета. Найӧ думайтасны да вундасны. Зарниа тшӧтя порсь вылӧ кок чуньяс сетасны.

Коркӧ и гортӧ воасны. Гӧль сар зять петас сар ордӧ. Сар шуас: тэ пӧ пывсян ломты. Пывсян ломтасны, да коркӧ и ваймас. Сар зятьясӧс мӧдӧдӧ пывсянӧ. Озыр зятьяс оз лэччыны. Коркӧ кызмырдӧн сар лэччӧдас. Лэччасны да пӧрччысьны кутасны. Даньӧ тшӧтш лэччас. Йӧй сар зять кутас шуны: тіян нӧ пӧ кӧн мышку кучикыд? То пӧ, менам зептын, мышку кучикныд. Озыр зятьяс повзясны: кысь пӧ тайӧ босьтіс мышку кучиксӧ. Йӧй сар зять ставсӧ налы пукталас местаӧ.

Аскинас йӧй сар зять гӧсьтъясӧс чукӧртас. Пызан сайӧ пуксьӧдіс гӧсьтъясӧс. Зэв ыджыд тасьтіӧ лӧдіс бӧчкаысь помӧй, пызан вылӧ пуктіс. Ачыс ӧдзӧс дорас сувтіс, чер киас босьтіс: коді пӧ оз кут сёйны да бӧр кутас сёйтӧг мунны, сылысь пӧ и юр сӧта. Сэсся коркӧ сёйсяс. Пызан сайысь петасны, гортӧ мӧдӧдчасны. Пос вылас петасны: ӧти восӧ, мӧд восӧ.