Дада æмæ хъæбатыр бындз (Коцойты)
| Дада æмæ хъæбатыр бындз (1940) by |
| Фыст датæ: 1940, Рауагъ аз: 1940. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Дадайы фæлмæцын кодтой сау бындзытæ, афтæмæй семæ тох кæнынæн ницы уыйас амал кодта. Иуæй-иу хæдзæрттæ дардтой бындзмарæн гæххæттытæ, пъолтæ фæтæгенæй сæрфтой, стъолыл хойраджы мурæй ницы уагътой, æнæуый дæр сырдтой бындзыты. Фæлæ дада ахæм амалтæй ницы кодта, дзæгъæл хъуыддаг æм кастысты. Рацæуы дада балкъонмæ, сбады æмæ куыддæр йæ зæрдæйы дзæбæхæн афæлгæсы хæхтыл, хъæдтыл, афтæ йыл амбырд вæййынц бындзытæ, чи йын йæ фындзыл абады, чи йæ русыл, чи йæ бæрзæйыл. Йæ къух бæргæ фæхъил кæны дада, фæлæ кæм æййафы бындзы — уый иу ранæй фесты æмæ æндæр ран абады. Дадайæн дæс къухы куы уыдаид, уæд, чи зоны, йæхимæ бындз не ’рбауагътаид, фæлæ йын дыууæ къухы йеддæмæ нæй, æмæ йын бындзытæ тых кæнынц. Фæлæ сыл ахуыр уыди — зыдта сын сæ гуырæн бон дæр, сæ сæфты бон дæр.
— Додой мын уæ къона,— дзырдта йæхинымæры дада,— зымæг та æрцæуы, æмæ, уыдыстут æви нæ, уый бæрæг дæр нал уыдзæн.
Уый афтæ æнхъæл уыд, æмæ бындз уыцы æлхысчъытæ йеддæмæ æндæр ницы зиан кæны адæймагæн, фæлæ йын иу бон йæ фырты фырт пионер Габо загъта:
— Дада, бындзытæ стыр знаг сты адæймагæн, уыдон хæлиу кæнынц хæцгæ низтæ, æмæ бирæ адæм цагъды кæнынц.
— Бындз бæргæ никæй фæцæгъддзæн,— бахудгæйæ загъта дада.— Гагайы йас — цы йæ бон у. Фæлæ æлхыскъ кæны, хæринаджы дæр бахауы æмæ уыдæттæй хъыгдары... Маргæ та кæй акæна! — бахудти та дада.
— Афтæ нæу, дада, — загъта Габо. — Бындз æдзух ратæх-батæх кæны, алцæуыл дæр абады æмæ иу ранæй иннæмæ чъизидзинад æмæ низ хæссы.
— Ныууадз, лæппу, дæ аргъæуттæ! — загъта дада. — Бындзæй тæрса адæймаг? Мæнæ та йын зымæг æрцæуы, æмæ æрбайсæфдзæн.
Афтæ къорд хæттыты быцæу кодтой дада æмæ йæ фырты фырт пионер Габо.
Дадайы хæдзары бындзытæн хорз цард уыди, хойраджы муртæ алыран дæр бирæ, æмæ минас кодтой, хаттæй-хатт сын-иу æнтысти адæймаджы буарæй туг ацъирын дæр. Куы-иу бафсæстысты, уæд та-иу сæ зæрдæйы дзæбæхæн тезгъо кодтой царыл, пъолыл, кæнæ-иу уæтты мидæг дзæгъæлы ратæх-батæх кодтой. Хорз цард уыди бындзытæн дадайы хæдзары, фæлæ сыл-иу хаттæй-хатт æфхæрд дæр ауади.
Уыцы бындзыты æхсæн уыди иу бындз — тынг хъæбатыр æмæ ныфсхаст. Иу бон дада хордта цыдæр адджын хæринаг, вареннæ йæ хуыдтой. Уыцы хъæбатыр бындз йæхи бауагъта, æз дæр дзы акомдзаг кæнон, зæгъгæ, фæлæ йæ дада асырдта. Бындз иннæуылты æрзылди æмæ та бауагъта йæхи вареннæмæ. Ницы йын бантысти ацы хатт дæр. Æртыккаг хатт куы бауагъта йæхи, уæд æй зæронд тынг акъуырдта æмæ мæгуыр бындзæн йæ зæрдæ бахъарм ис. Куы æрчъицыдта, уæд йæ рихи аздыхта æмæ загъта йæхицæн: «Нæ дын батайдзæн ацы æфхæрд! Æз, дæуæн цы хъæуы, уый куы нæ бакæнон, уæд мæ бындзæн райгуырын нæ хъуыди».
Уыцы бонты сыхаг хæдзары амард иу лæг тæвднизæй. Баныгæдтой марды, фæлæ йæ фæстæ баззадысты чъизидзинæдтæ. Дадайы хæдзарæй бындзытæ никуыдæм тахтысты, уым сын хорз цард уыди, фæлæ хъæбатыр бындз йæхи стыр æфхæрдыл нымадта æмæ йæ маст райсыны фæнд скодта. Уый атахти сыхаг хæдзармæ, йæ къæхтæ атылдта чъизидзинæдты æмæ афтæмæй æрбатахти фæстæмæ йæ хæдзармæ. Дада уыди йæ тæккæ сихор хæргæйæ. Бындз ын абадти йæ комдзагыл. Дада бындзы асырдта æмæ комдзаг йæ дзыхы баппæрста. Бындз та иннæрдыгæй батахти æмæ та йын абадти йæ иннæ комдзагыл дæр. Дада та бындзы асырдта æмæ йæ хæрд кодта дарддæр, фæлæ йæ бындз нæ ныууагъта, цалынмæ йын иу къорд хатты йæ комдзæгтыл абадти, уæдмæ.
«Æгъгъæд ын у ныр», — загъта бындз йæхицæн æмæ атахт иуварс.
Къорд боны фæстæ дада тæвд кæнын байдыдта, йæ гуыбын æлхынцъытæ кодта...
Æгас мæй фæсади дада тæвднизæй, мæлæтæй ма тыхтæ-амæлттæй фервæзти.
— Базыдтон æй, бындз мæм низ кæй æрбахаста, уый, — дзырдта уыйфæстæ дада. — Уыцы хъавд кодта налат бындз мæ комдзагыл бадынмæ.
Кæс, æмæ та дада бындзмарæн гæххæттытæ æвæры рудзгуыты дæлвæйнæгтыл.
— Уый цы ми кæныс, дада? — хинæйдзаг худтгæнгæйæ, афæрсы пионер Габо.
— Цы ми кæнын? Мæнæ бындзытæн холлаг цæттæ кæнын.
Хъус, æмæ та дада фæзæгъы:
— Дзæбæх сыгъдæг кæнут стъолтæ, пъолтæ!
Пионер Габо дæр та хинæйдзаг худт бакæны.
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
- and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States (and not published in the U.S. within 30 days), and it was first published before 1989 without complying with U.S. copyright formalities (renewal and/or copyright notice) and it was in the public domain in its home country on the URAA date (January 1, 1996 for most countries).
This work was in the public domain in Russia on the URAA date January 1, 1996, according to the Law 09.07.1993 No 5351-1 which was enacted on that date:
- its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 50-year protection term was applied;
- and the creator died before January 1, 1946 (more than 50 years ago from 1/1/1996), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
- and this work was first published before January 1, 1946 (more than 50 years ago from 1/1/1996).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 83 years or less since publication (if applicable).
Public domainPublic domainfalsefalse