Гæдыйы къах цыбыр у (Коцойты)/Дыккаг ныв

by Коцойты Арсен

Стыр уат постоялый дворы. Рæбинаг къулы — дуар æмæ рудзгуытæ.

Дуарæй æрбазынди хæдзары хицау, йæ фæдыл чидæртæ.

Хæдзары хицау. Мæнæ ацы уат уæгъд у. Цыппар хуыссæнæй уæ кæцытæ хъæуы, уыдон бацахсут. Сынтæджы аргъ — сомырдæг иу æхсæв.

Михал (æрбазынди, йæ хид сæрфы. Фæстæрдæм). Диакъон, æз никæдæмуал ацæудзынæн. Гостиницæ йеддæмæ постоялый дворы никуы æрлæууыдтæн, фæлæ ма цы гæнæн ис! Мæ бон нал у цæуын.

Диакъон (æрбазынди хордзентимæ). Кæдæм ма цæуæм, номертæ уæгъд куы никуы ис! Уæртæ уыцы дыууæ хуыссæны райсæм.

Фидынц æхца. Хæдзары хицау ацыди. Æрбадтысты сынтæгыл. Диакъон хордзентæ æрæвæрдта.

Михал. Нæ хъуыддæгтæ ахицæн кодтам. Исты ма нæ ферох ис, цымæ?

Диакъон. Æнхъæл нæ дæн.

Михал. Æнæ хъуыддагæй горæты бадын пайда нæу. Дзæгъæл хардз дзы бирæ хъæуы.

Диакъон. Райсом раджы араст уыдзыстæм нæхимæ, æндæр цы!

Михал. Цæудзыстæм, уæдæ цы кæндзыстæм!.. Куыд зæгъыс, диакъон, Саламбеджы бинонты пысылмон динæй чырыстонмæ куы раппарон, уæд цы уыдзæн?

Диакъон. Цы уыдзæн, цы? Бузныг дын зæгъдзæн пълагъодз, стæй алчер дæр... Стыр бузныг дæ уыдзысты.

Михал. Æндæр ницы?

Диакъон. Нæ зонын, чи зоны ма исты уыдзæн.

Михал. Уыдзæн — нæ уыдзæн... Цы дын зæгъон, уый зоныс?

Диакъон. Цæмæй зонын, ды цы зæгъынмæ хъавыс!

Михал. Æз уый зæгъынмæ хъавын, æмæ ды дæ фындзæй æддæдæр ницы уыныс. Аст адæймаджы пысылмон динæй чырыстон динмæ куы райсон, уæд æмбойны æз мæхæдæг æрбауыдзынæн пълагъодз. Æнæуи хорзæхтæн æмæ æхцайæн та нымæц нæ уыдзæн... Уый бамбар, диакъон, гъе! Дæуæн дæр æмбойны сауджыны бынатмæ фæндаг ацараздзынæн.

Диакъон. Чырыстийы куы бафæндид!

Михал. Чырыстийы куынæ бафæнда, уæддæр æй сараздзыстæм. Афтæ уæдæ, гъе!.. Кафар алы бон дæр цæуы Саламбегмæ, пысылмон диныл æй уромы, фæлæ уымæй ницы рауайдзæн... Æз дæр къуыри раздæр иучысыл ахыл дæн Саламбегимæ. Уæдæй фæстæмæ йæм нал уыдтæн. Фæлæ уый ницы хъыгдары. Æвиппайды ахæм хъуыддаг кæм рæзы!.. Райхал-ма дæ цуры хордзентæ. Исты ахæрæм, аназæм.

Диакъон райста хордзентæ. Халы сын сæ бæттæнтæ. Къухтæ бæттæнтыл хæцгæйæ аззадысты. Сауджын дæр, диакъон дæр кæсынц дуары ’рдæм.

Хæдзары хицау (къæсæрæй æрбазынди, фæстæрдæм акасти). Мæнæ дзы дыууæ сынтæджы уæгъд ис, сæ аргъ иу æхсæв — фæйнæ сомырдæджы.

Хъæлæс (фæсте). Куыд зæгъыс, сохтæ, искуы нæ лæууын хъæуы æмæ ам æрынцайæм.

Сохтæ. Цы кæны, æрлæууæм ам. Иу æхсæв у æмæ кæмфæнды уæд. (Фидынц æхца.)

Хæдзары хицау ацыди. Къæсæрыл лæууы Кафар, йæ фæстæ — сохтæ. Зыны афтæ, цыма ног уазджытæ, сауджыны фенгæйæ, фæстæмæ фæзилынмæ хъавыдысты, фæлæ сæм æндæр хъуыды æрцыди æмæ нал ацыдысты. Сæ дыууæтæ дæр минуты бæрц æнæдзургæйæ кæрæдзимæ кæсынц.

Михал. Ацы уат мах баххуырстам.

Кафар. Мах дæр æй баххуырстам. (Бараст и мидæмæ, уæгъд сынтæджыты ’рдæм, йæ фæдыл сохтæ.)

Æрбадтысты уыдон дæр. Къорд рæстæджы дыууæтæ дæр кæрæдзимæ бакæс-бакæс кæнынц.

Михал. Сис, диакъон, исты ахæрæм, аназæм.

Диакъон. Хорз æмбæлд фестæм.

Диакъон хордзентæй цыдæртæ систа. Уыцы рæстæджы Кафар дæр йæ сохтæимæ сæхимидæг ныхас кодтой хæринаджы тыххæй. Систой кæрдзын æмæ джитъритæ. Дыууæтæ дæр байдыдтой хæрын.}}

Михал (сæн анызта). Диссаджы хорз сæн у. Аназ, диакъон. Ахæм сæн рагæй нал банызтон.

Диакъон. Тахынæг дæр тынг хорз у, хуыйы нард дзы бирæ ис.

Кафар (цæхгæр фæзылдис сæн æмæ хуыйы нарды коймæ, йæ дзыхы цы уыди, уыдон ракалдта пъолмæ). Сæн нуазынц! Хуыйы дзидза хæрынц мæ разы. Джауыртæ! Джауыртæ! Хуыйы дзидза чи хæры, уый йæхæдæг дæр хуы у. Сымах стут хуытæ, уæ дин дæр у хуыты дин. Фæйнæджы гæбæзтæ та — уæ хуыцæуттæ... Тфу, хуытæ!

Сохтæ. Чырыстæттæ иууылдæр хуытæ сты, уæдæ цы! Нæ хæрд нын сæнад кодтой.

Михал (фæлæууыди йæ хæрынæй). Пысылмон дин у куыйты дин. Уæхæдæг дæр стут куыйтæ. Хуыцау та уын æппындæр нæй. (Диакъоны ’рдæм). Сæ пехуымпар Мæхæмæтæн устытæ цас уыди, нæ зоныс?.. Æртæсæдæйы, раст æртæсæдæйы.

Диакъон. Ха-ха-ха... Сæдæ усы!.. Сæдæ усы... Ха-ха-ха... Уый дын, гъе!.. Сæдæ усы!..

Кафар (фестади, фæзмы). Афтæ будсудзæн атил-атил кæнут, къамбецы уаст кæнут уæ аргъуаны æмæ афтæмæй адæмы сайут! Уа... уа... уа... Жулик дæ, жулик, сауджын! Адæмы царм бастыгътай дæ гæды динæй. (Æрбадти.)

Сохтæ. Цæйдæр нывтæн аргъуаны пъатæ куы фæкæнынц, уæд ма уымæй диссагдæр цы уа! Кæнæ сæн хуыппытæ кæнынц, уый, дам, Чырыстийы туг у. Кæцæй у Чырыстийы туг? Дуканийы йæ куы балхæнынц!

Михал (сыстади). Кувгæ дзы молло куы нæ акæна! (Абадти дзуццæджы, фæзмы.) Иуырдæм, иннæрдæм акæс. Атутæ кæн. Рихитæ адау, истытæ адыгъал-дыгъул кæн. Ахæм гæдымитæй адæмы сайут... Жулик дæ, молло, жулик!.. Темболы хъуыддаг дæ ферох ис? Дæс боны дæр ыл куынæма цæуы. (Диакъоны ’рдæм.) Мæгуыр лæгæй райста уæныг æмæ æртæ туманы æхца... Сдзæбæх, дам, æй кæндзынæн. Мæнæ, дам, ын ацы чиныг йе ’фцæджы æрцауындзут æмæ уайтагъд адзæбæх уыдзæн... Уайтагъд амарди, уайтагъд. Дæ фыдгул афтæ фæуæд! Жулик дæ, жулик, молло! (Æрбадти.)

Кафар (йæ дæндæгтæ базыхъхъыр кодта). Райгуырди адæймаг — сауджынæн минас æмæ æхца. Ус æрхаста — сауджынæн минас æмæ æхца. Амарди — сауджынæн та минас æмæ æхца. Æртæ-цыппар боны размæ Рубаты идæдзæн та йæ иунæг хъуг чи байста? Сауджынæн, дам, афæдзы хъалон нæ бафыста, стæй, дам, йæ мой куы амарди, уæд аргъауæггаг ницы ратта. Ныр ус мæгуыргур зилы. Цалы бастыгътай афтæ, зæгъ-ма, сауджын?

Сохтæ. Æмæ бæрæгбоны куы азилынц хæдзæрттыл, уæд та! Æхца дæр æрæмбырд кæнынц, кæрчытæ уæд, æндæр уæд.

Михал (йæ дæндæгтæ базыхъхъыр кодта). Гъе, куыдз! Болаты суртæгæнаг чызджы хибар уатмæ куы бакодтай, уый дæ ферох ис? Сдзæбæх, дам, æй кæндзынæн. (Диакъоны ’рдæм.) Уым ыл тыххæй ныххæцыди, адзæбæх æй кодта.

Диакъон. Ха-ха-ха... Уый дзæбæхгæнæг у, гъе! Уый динамонæг у, гъе!

Кафар. Æмæ Дидоты ног чындзы фæдыл та скъæтмæ чи бацыди? Де рагъ дын цъыфæйдзаг фыййагæй куы снадтой!.. Ферох дæ ис? (Диакъоны ’рдæм.) Ногæхсад урс-урсид пæлæз сау дамгъæтæ æвæрдæй радавта.

Сохтæ. Ха-ха-ха... Уый динамонæг у, гъе! Скъæтмæ дин амонынмæ бацыди!

Михал (фырмæстæй дзурын дæр нал арæхсы). Куы-у-у-дз дæ æ-æ-мæ куы-дзы рæйд кæ-æ-æ-ныс!

Кафар (къухæй амоны). Уæртæ кæрты иу хуы фаджыстæ змæнты, уый ды дæ, ды!

Михал (тахынæг фехста Кафарыл). Куыдзы фырт, æз дын...

Кафар (фестади.) Стафырæллæх! Мæ былтæ хуыйы дзидзайæ сахуырстысты. (Фехста джитъри сауджыныл.)

Фæлæбурдтой кæрæдзимæ. Нæмынц.

Сохтæ (лæбуры сауджынмæ). Хуыйы фырт, æз дын!..

Диакъон (ацахста сохтæйы). Куыдзы фырт, æз дын!..

Цыппар дæр нæмыныл сты, сценæйы иу къуымы ’рдæм бахæццæ сты нæмгæйæ.

Хæдзары хицау (æрбазгъордта). Цæй хъæр у ай? Цы уыл æрцыди? (Иргъæвы сохтæ æмæ диакъоны).

Саламбег (æрбазгъордта). Цы ми кæнут ай, худинаг уын нæу? (Иргъæвы сауджын æмæ моллойы). Уæхи адæмæн зондамонæг куы хонут!

Нæмджытæ фæйнæрдæм алæууыдысты.

Саламбег (адæмы ’рдæм). Адонмæ кæсут?! Адон мæн сæ динтыл лæууын кæнынц! (Хылгæнджытæм.) Уæ динтæ дæр гæды, уæхæдæг дæр гæды. Жуликтæ стут æмæ адæмы сайут.

Æмбæрзæн