Вӧр бердын уджалӧм

by Подоров Иван Гаврилович

Вӧр бердын уджалӧм  (1929)  by Подоров Иван Гаврилович

Гижан кад: 1929, Йӧзӧдан во: 1929. Ӧшмӧс: Ордым. 1929. №4.

Вӧрынӧсь.

Гажа яг Тыбъю кыр йылын. Юыс вӧр костӧдыс нюгльӧдлӧма, шебрасьӧма шоныд эшкын улӧ да чӧскыда-чӧскыда узьӧ. Кыр йылын быдмӧны мича кудриа пожӧмъяс, на костӧ тшӧтш быдмӧны кузь лапъя увъяса козъяс. Сійӧ кыр йылӧ стрӧитӧма ыджыд коромина кодь вӧр керка, — майбыр, тӧран кӧть мыйтӧм пыр. Локтісны уджалысьяс вӧр туйӧд, лым вывті, вӧр керка дінӧ. Асьныс нимкодясьӧны выль керка вылӧ.

— Аттӧ дивӧ, кутшӧм гажаӧс стрӧитӧмаӧсь. Важӧн, зон, татшӧм баняясыд эз вӧвны. Ӧні со гортсяыд гажаджык татӧні овны, — шуасьӧны тадзи уджалысьяс.

— Важӧн, зон, ми, Микулай, уджавлім да, татшӧм керкаястӧ вӧрад эгӧ тӧдлӧй, стрӧитлывлімӧ ляпкыдика, джоджъяс ни лабичьяс эз вӧвлыны, очагсӧ ломтан да, лолавны он вермы тшынысла. Сэні и порсь моз ныръясян-олан.

Тадзи сёрнитіс ӧти тошка дядьӧ. Пырысь-пыр жӧ выль вӧр керкаяс ломтісны, лоис шоныд, югыд, гажа. Аскинас колӧ мунны ягӧ кер пӧрӧдны. Обходнӧйяс делянкасӧ водзвыв нин торйӧдлӧмаӧсь посньыдик участокъясӧ. Аски асывнас пемыд на вӧлі-а, уджалысьяс ставныс кок йыласӧсь вӧліны.

— Талун ӧд, буракӧ, кер пӧрӧдны нин мунамӧ... Мый нӧ, Микулай Ӧльӧксан, ӧтлаын жӧ ӧд кӧнкӧ пондам уджавны.

— Ӧтвылысь, дерт. Унджыкӧннад ӧд кокниджык жӧ лоӧ уджавныд.

Югдігас мӧдісны яглань. Приёмщикъяс да обходнӧйяс уджалысьяскӧд тшӧтш ӧтлаын мунісны, индалісны кодлы кытчӧджык сувтавны.

Ягынӧсь.

Лым пидзӧсӧдзыд нин кайсьӧма, муртса келавны верман.

Пуяс костті шутьлялӧ тӧв, киссьӧ лым. Пуясыс копрасьӧны улӧ, быттьӧ мӧда-мӧдыскӧд вашкӧдчӧны: мыйла пӧ бара татчӧ уджалысьясыс локтісны. Мӧдісны клёнӧдчыны чер шыяс, нязгӧны пилаяс, мӧда-мӧдсяньыс уджалысьяс торйӧн-торйӧн пӧрӧдчӧны. Пуяс нязгысясны-пӧрасны, увъясыс ставыс варалӧны. Ӧльӧш Педӧр да Сопрон Микулай уджалӧны кыкӧн. Лым пиӧ коскӧдзыс пырӧмаӧсь да пилитӧны, пӧрӧдӧны пожӧм.

— Но сэсся, Педӧр, пажнайтыштам, кынӧмӧй пондіс сюмавны. Мун вай татчӧ лазтӧ, а ме биася да би дорас пажнайтам, — шуис Микулай.

— Огӧ жӧ биасьӧ, битӧгыс пажнайтам.

— Битӧг няньтӧ сёйны он вермы, кӧнкӧ галя кодя жӧ кынмис.

Микулай вайис лаз, а Педӧр пестіс би ыджыда да шоныда. Сэні матын кылісны мукӧд уджалысьяс, Микулай да Педӧр налы горӧдісны.

— Локтӧ, ёртъяс, пажнайтамӧ.

— Пажнайтӧ, пажнайтӧ, ми пыр жӧ кутам пажнайтны.

Пуксисны би дорӧ Микулай да Педӧр пажнайтны. Перйисны лазйысь кын нянь, пиньнад курччыны оз шед.

— Пукты би дорас, да мед сылас да небзяс, сэки вӧлисти сёям. Сэсся кружканад васӧ сывды лымсьыс, горшӧй косьмӧ.

Педӧр кружкаӧ тэчис лым да би дорӧ пуктіс сывдыны. Биыс лымсӧ сёйӧмӧн сёйӧ. Би дорӧ тэчӧм няньяс тшӧтш жӧ сылӧны. Микулай да Педӧр няньсӧ унаысь видласны, а век абу сылӧма. Ӧти бок сотчӧма нин, а мӧд бокыс век на галя кодь кын. А кынӧмъясыс сюмалӧны нин, терпитны оз вермыны, сідзи и бура сывтӧдзыс сёясны. Кепысьяссӧ бедь йылӧ би водзӧ ӧшӧдӧмаӧсь косьтыны, — буракӧ би дінас матын лоӧма да гӧрдӧдтӧдзыс сотчӧмаӧсь. Микулай кватитіс бедь йылысь кепысьсӧ да лёкысь горӧдіс:

— Ад горш, пропалӧ кепысь кушеньча.

Кӧсйис эськӧ бисӧ чужъявны, да кыдзкӧ тай эз жӧ чужъяв-а. Сэсся бӧр местаас пондіс пуксьыны, кыдзкӧ пескас кокыс инмис да ва кружкатӧ би вылад кисьтіс. Мӧд вокыс видчӧ:

— Неӧкуратнӧй ӧшлядина, синтӧм гут, куран кок, синъясыд кок пыдӧсад али мый гылалӧмаӧсь.

— Кок пыдӧсад кӧ ӧд эськӧ гылаліс, плешкын эз ло, а менам плешкын на со да, пӧлкиник пасьтаӧсь ломалӧны да, — шуис Микулай.

— Эн ещӧ скӧрмӧд, горшӧй сідзи нин косьмӧ, а ещӧ сэні тешитчан.

Педӧр выльысь кружкаӧ лым тэчис да пондіс сывдыны.

— Но, сэсся неуна, Педӧр, ещӧ шойччыштам да, бара колӧ заводитчыны уджавнытӧ...

Пемыдӧдзыс уджалісны, сэсся мӧдӧдчисны узьны вӧр керкаӧ.

Вӧр керкаын.

Лым куль кодьӧсь воисны вӧр керкаӧ. Мичаника пыркӧдчалісны да пырисны пытшкӧсас. Биасисны семилинейнӧй лампаясӧ да югыд лои, гажа, — синтӧ первойтӧ ёрӧ. Сэсся пачьяссӧ ломтісны да ӧшалісны пусьыны. Пач жара ломтысьӧ, биыс пессӧ сідзи и няклялӧ, а плитаыс пач вылас кельдӧдӧма. Уджалысьяслӧн кынӧмъясыс чорыда нин сюмалӧмаӧсь. Пач гӧгӧр сувталӧмаӧсь да виччысьӧны, кор нин пуны кутасны шыдъяс да рокъяс. Паньнад эськӧ унаысь жӧ видласны, да век на абу пусьӧма. Тонӧ ӧтиклӧн шыд чугуныс пузьыны пондіс, сӧмын сявкйӧдлӧ кельыд плита вылӧ да кыдзи тай дзожкнитас, а руыс ӧдйӧ кайӧ пӧтӧлӧкланьыс.

— Микулай Ӧльӧксан, шыдыд пышйис, ӧдзӧссӧ кутӧй, — а шыд ещӧ ёнджыка пузьыны пондіс. А жарыс сэтӧні, а руыс — дзик ӧд пывсянын кодь.

— Корӧсьястӧ вайӧ, пывсямӧ, — шмонитӧны.

Коркӧ-некоркӧ шыдъяс да рокъяс пусисны, сэсся и пызан сайӧ пуксялісны сёйны, шыдъясыд да рокъясыд пӧсьӧсь, сідзи и вомтӧ сотӧ.

Сёйӧм-юӧм бӧрын вӧлисти босьтчӧны мӧда-мӧдыскӧд варовитны. Юасьӧны, коді уна-ӧ вермӧ луннас кер вӧчны.

— Ме, зонмӧ, талун кызь кер кульышті-вӧчи, — шуӧ Микулай. Тайӧ удж вылад зэв нин позьӧ нажӧвитчыны, сӧмын уджав да уджав зільджыка.

Тадзи дыр мольгасны, сёрнитасны. Тӧвся войыд ӧд кузь кадсӧ кытчӧкӧ воштыны. Кодлӧн кӧмкотыс киссьӧма да, дӧмлӧ, кодлӧн сиясыс жугалӧма да, лӧсьӧдӧ. Мукӧдыс вугралӧны. Мукӧддырйиыс газет-нигаяс лыддясны, шашкиӧн ворсасны и быдтор. Вой шӧр гӧгӧр вӧлисти водасны узьны, шы ни тӧв, чӧскыда ставныс узьӧны. Сэки ывлаад петалан да, войыс пемыд-пемыд, шуштӧм, сідзи и быттьӧ мышсяньыд кодкӧ курыштӧ. Ӧдйӧджык нин бӧр пыран керкаад.

Вежон кык кымын мысти сэсся гортысь вӧвъяссӧ коралісны кыскасьны. Сэки ещӧ нин гажа лои, йӧзыд унджыкӧн лоисны да. Сэки рытъяс ещӧ нин гажаджыкӧсь лоисны. Уджалысьяс локтасны керкаӧ, да коді ӧдзӧсӧдыс пырӧ, коді петӧ, быттьӧ кадрелясьӧны. Тадзи кузь тӧв уджалысьяс колльӧдасны вӧрын, оз тай мудзны ни, оз гажтӧмчыны. Тулысланьыд сэні лунъясыс гажаджыкӧсь нин. Шонді вылітіджык ветлӧ, кымӧръяс улӧ шочджыка нин дзебсявлывлӧ. Сэки уджалысьяс ягӧ мунасны да нимкодясьӧны. Шондіыд пуяс костӧд шондібанӧн видзӧдӧ, быттьӧ тшӧтш уджалысьяссӧ ышӧдӧ. А вӧрыс помтӧм-помтӧм нюжмӧма, кӧнъя пӧ и помыс, кодкӧ тӧдӧ ли, оз ли-а. Микулай да Педӧр вель уна таво вылӧ нажӧвитісны, асланыслы нимкодь лои да, мӧда-мӧдыслы ошйысьны оз вермыны.

— Со ӧд таво, Микулай, мый мында ми нажӧвитім, а тӧндзинад карсаыд воліс да ещӧ сёрнитіс — кымын пӧ унджык кер лэдзанныд, сымын ми бурджыка пондам овны, да ещӧ на ӧд Коми муад стрӧитасны кӧрт туй, пабрик-заводъяс. Со ӧд кӧні нимкодьыс.

— Кутшӧм бара кӧрт туйыс эм-а, ме весиг синмӧн на эг аддзыв.

— Аддзылам, вокӧ, эн тӧждысь. Олӧмыд ӧд ми воклы пыр ӧтарӧ воссьӧ.