Вӧралӧм

by Аноним

Вӧралӧм  (1923)  Аноним

Гижан кад: 1923, Йӧзӧдан во: 1923. Ӧшмӧс: Выль туйӧд. Сыктывдінкар, 1923.

Пиль Ваньлӧн куим пи: Макар, Пиля да Демит. Аръясын гортса топӧдӧм мысти, мыйӧн му кынмыштас да усьыштас лым, найӧ сӧвтасны кузь нортъясӧ сёян-юан, свинеч (сэтысь вӧчӧны лыйсьыны пуля), босьтасны пищальяс да мӧдасны понъяскӧд вӧравны-кыйсьыны. Гортсяньыс верст сё сайын кымын вӧрын эм вӧр керка — вӧр пывсян. Ичӧтик пача да пӧлатя. Сэн найӧ тӧвйӧны, коллялӧны кузь тӧвся войяссӧ. Муртса на кутас асывнад лӧзӧдны, найӧ лямпаяс вылын пищальясӧн петӧны кыйсьыны. Корсялӧны, тӧдмалӧны кок туйяс зверъяслысь. Видзӧдӧны: оз-ӧ кӧнкӧ пу йылын ур килльы коль. Налӧн посньыдик понъясыс зэв зіля ӧтарӧ-мӧдарӧ котралӧны, быд пу кост исалӧны. Ӧтчыд кылан — ӧтилаын увтыштасны, мӧдысь — мӧдарын нин кылӧны. Кыйсьысьяс тӧдӧны кодӧс понъяс увтӧны: кӧчӧс-ӧ, ручӧс-ӧ, кӧинӧс-ӧ, ошӧс-ӧ. Прӧста кӧ увтчӧны найӧ, пырысь-пыр и воласны да бӧр котӧрӧн пышъясны.

Кӧдзыд. Лым джуджыд. Козъяс, пожӧмъяс гыӧртӧмаӧсь. Кыйсьысьяслӧн чужӧмъяс гӧрдӧдӧмаӧсь; пасьяс, лазъяс тырӧмаӧсь гыӧрӧн да лымйӧн; нёль пельӧса ас гындӧм еджыд шапкаяс быттьӧ лым ёкмыльяс юр выланыс. Мунӧны найӧ кӧрт пома бедьясӧн (шыясӧн) йӧткасигтырйи, мӧд киас кутӧны пурт, ковмас кӧ кодӧскӧ сутшкыны.

Кылӧ понлӧн ёна увтӧм. Тыдалӧ урӧс аддзис. Пон дінӧ котӧртігмоз пищальсӧ лӧсьӧдӧ. Аддзӧ: ув вылын ур гоньялӧ, пон вылӧ видзӧдӧ. Лыйис... Урыд тай турбыльтчис да веськыда му вылӧ шнёпкысис, уси. Пон зэв зіля уськӧдчис. Кӧзяиныс ӧлӧдіс: «Эн, эн, эн вӧрӧд!» Босьтіс ачыс да лаз нопъяс и сюйис.

Шонді ассьыс уджсӧ уджалӧ. Омӧлика шувгӧ тӧв. Ӧтарын кылӧ курксӧ тар, мӧдарын — нориника чивзӧ кутшӧмкӧ пӧтка. Кӧнкӧ лыйсьӧм шы кылӧ.

Тӧвся лун дженьыд, рытъя кыа гажӧдӧ яг. Чожа пемдӧ, чожа нюжалӧны пуяслӧн вуджӧръяс. Кылӧ кӧинъяслӧн вурзалӧм. Кыйсьысьяс тыр лаз нопъясӧн локталісны керкаӧ. Ломтісны пач, пӧрччысисны, шонтысисны, паськӧм косьтыны ӧшлісны. Пиля пуис чӧскыд рок, мӧдісны панясьны. Быдтор йылысь сёрнитісны, мӧда-мӧдсӧ гажӧдісны. Сэсся Максим мӧдіс ньӧжйӧникӧн висьтавны: «Талун пӧ ме шор кузя куті кайны вывлань. Видзӧда — зэв ыджыд пу. Ӧтар пу боксьыс лымйыс сылӧма, гуранасьӧма, тыдалӧ омӧлик гу кодь. Ӧлӧді понйӧс увтчӧмсьыс, ачым бӧр исковті шорланьӧ. Пуясӧ черӧн пасъялігтырйи локті. Аски ветламӧй!» Ставныс чӧлісны, дугдісны серавны: гӧгӧрвоисны воклысь. Лӧсьӧдлісны кузь бедь помъясӧ ёсь кӧртъяс (шыяс), зудъялісны пуртъяссӧ, черъяссӧ да водз кодь и водісны. Аскинас шондітӧг на мӧдісны. Воисны. «Со эстӧні», ылісянь петкӧдлӧ Максим вокъясыслы. Понъясныс котралӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ, оз тӧдны кӧні мый. Матыстчисны гу бердӧ. Максим да Пиля сувтісны розь дінас лыйны ошӧс. Демит ёсь пома беддьӧн (шыӧн) тойлӧ гуас, садьмӧдӧ ошкӧс узянінсьыс. Понъяс увтчӧны, кокнаныс лымсӧ гыжъялӧны. Тыдалӧ кылісны ошлысь дуксӧ, буракӧ, сійӧ бергӧдчис мӧдар бок вылас. Демит ещӧ ӧтиысь зургис. Ош мурыштіс, уськӧдчис Максим вылӧ. Максим кучкис ёсь пома шыӧн. Ош мырддис сійӧс Максимлысь, да зэв посньыдик торъясӧ чегъяліс. Сэсся ачыс бара уськӧдчис сы вылӧ да пельпомъясӧдыс кутіс. Ошкыд джуджыдджык сыысь, вомсӧ зэв паськыда паськӧдӧма. Максим кыдзкӧ козъянсьыс кыскис лэчыд чер кучкыны ошлы да эз удит. Ошкыд лапанас ӧвтыштіс, чер ылӧ тутіс да лым пиӧ и бускысис. Сэсся эськӧ Максим пельясӧдыс босьтіс оштӧ да, ошкыд тай ён вӧлӧма, тупыльтіс сійӧс да личкис. Максимлӧн нинӧмтор киас эз коль; вылас ош, курччалӧ сылысь кияссӧ, морӧссӧ. Максим кевмысьӧ ошлы: «Но тырмас нин, тырмас!» Паськыд вома ош оз дугды. Кыдзкӧ ӧд Максимыд гӧгӧрвоис ошкыдлы вомас кисӧ сюйны да чорыда кутчысьны кывъяс. Ош пикӧ воис, пыркӧдӧ юрсӧ. Мукӧд вокъясыд вӧлисти садьмисны, уськӧдчисны оштӧ бытшйӧдлыны. Максим налы горӧдіс: «Дугдӧй, кусӧ тшыкӧданныд!» Ачыс кыскис зепсьыс пурт да ошлы бокас пыдӧ зургис. Коньӧр ош горӧдіс, синмыс сылӧн пемдіс, тупыльтчис бок вылас да пырысь-пыр и кулі. Вокъяс сьӧкыда перйисны Максимӧс лым пиысь. Пыдӧдз вӧлі сійӧ вӧйӧма. Перйисны пуртъяс, кулисны ошкӧс. Сы коста шонді петіс пуяс вывті, гажӧдіс вӧр. Сӧмын ош сійӧс оз нин аддзыв, кучиктӧм, бок вылас морт моз куйлӧ, оз вӧр. Максим видзӧдіс, видзӧдіс сы вылӧ дай шуис: «Ен шуӧма тадз. Сетін миянлы пасьтӧ... Бура кутам новлыны сійӧс... Эн лӧгав миян вылӧ, вӧр морт ӧд тэ. Вайӧ нӧ, вокъяс, унджык лысӧн тупкамӧ тайӧс, мед дырджык оз аддзыны ракаяс да тшыг зверъяс».

Мунісны кыйсьысьяс. Колис ош ӧтнас куйлыны. Дыр сэн куйлас, кытчӧдз оз быр. Оз нин сылы во тулыс ни гожӧм, оз нин котӧрт сійӧ сикт дорӧ чӧсмасьны мӧсъясӧн да вӧвъясӧн.

Сідзи кыйсьӧны вӧрын арсянь тулысӧдз вок котыр. Тулысын озырӧсь воӧны найӧ гортӧ.