Выль отсӧгъяс уджалысь йӧзлы

by Аноним

Выль отсӧгъяс уджалысь йӧзлы  (1927)  Аноним

(СССР-са Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет манифест йылысь)

Октябрса революциялы дас во тырӧм кузя Ленинградын чукӧртчыліс СССР-са Центральнӧй Исполнительнӧй комитетлӧн сессия (муніс октябрын 15ʼ лунсянь 21ʼ лунӧдз). Сэні сёрнитісны, кутшӧм туйясӧд мунім ми тайӧ дас вонас, мыйяс вермим вӧчны да кутшӧм уджъяс водзӧ кежлӧ сулалӧны Сӧвет Союз водзын.

Ми быдӧн на тӧдам, кутшӧм сьӧкыда овлісны рабочӧйяс да крестьяна сар дырйи, кыдзи найӧс быд ногыс нартитлісны буржуйяс, пабрикантъяс, кулакъяс. Озыръяслысь зепнысӧ тыртӧм вӧсна капиталист государствояс кыпӧдлісны война. Нёль во чӧж став уджалысь йӧзыс кисьтісны сэні озыръяс понда ассьыныс вирсӧ. Сӧмын Октябрса революция вермис пуктыны войналы пом, сӧмын Ленин ёрт индалӧмӧн да Коммунист партия туйдӧдӧмӧн Россияса рабочӧйяс да уджалысь крестьяна вермисны мырддьыны сар правительство киысь власьтсӧ.

Империалистическӧй да гражданскӧй войнаяс помалӧм бӧрын сӧвет правительстволы лои нуӧдны зэв ыджыд удж — войнаяс дырйи киссьӧм, жугавлӧм промышленносьт, туйяс, видз-му овмӧс кыпӧдӧм, ёнмӧдӧм. Вит-ӧ-квайт воӧн миян правительство, став уджалысь йӧз отсӧгӧн, кужис да вермис бӧр кок йылӧ сувтӧдны став овмӧссӧ, пабрик-заводъяс бӧр ловзисны, воисны войнаӧдзса дорысь вылӧджык нин, крестьяналӧн видз-му овмӧсыс да уджаланногыс воддза дорысь ёна вежсис бурмӧмлань.

Уна бур сетіс Октябрса революция уджалысь йӧзлы, дас воӧн ёна зэв бурмис да кокняліс рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн олӧмыс, водзӧ пыр ӧтарӧ бурмӧ да кокнялӧ. Уджалысьяс вӧсна Сӧвет власьт дугдывтӧг тӧждысьӧ. Октябрса революциялы дас во тырӧм кузя СССР-са Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет лэдзис манифест. Сійӧ манифестнас Сӧвет власьт бара сетіс уджалысь йӧзлы выль гырысь отсӧгъяс да кокньӧдъяс.

СССР-са Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет манифестын шуис:

1. Пабрик-заводса рабочӧйясӧс кокньӧдӧм кузя, тайӧ локтан воясас уджалан луныслысь кузясӧ кӧкъямыс час пыдди лӧсьӧдны сизим час, уджалан донсӧ чинтытӧг. Сы могысь СССР ЦИК-са президиумлы да СНК-лы тшӧктыны во тырӧм дорысь дыр не сёрмӧдчыны заводитны вочасӧн пӧртны тайӧ шуӧмсӧ олӧмӧ торъя промышленносьтъясын, пабрик-заводъяслысь техникасӧ бурмӧдӧмъяс серти, вӧчантор содӧмъяс да удж кыпалӧмъяс серти.

2. Рабочӧйяслы оланінъяс стрӧитӧм вылӧ содтыны кольӧм вося серти государствоса бюджетысь 50 миллион шайт. Тайӧ содтӧдсӧ сетны сэтшӧм местаясӧ, кӧні рабочӧйяслы медъёна дзескыд патераясысь.

3. Гӧльяслы да вермытӧмджык крестьяналы отсалӧм могысь, видз-му вотысь (сельхозналог) мездӧм 25 прӧчент крестьяна овмӧсысь ӧтдор, содтӧд мездыны видз-му вотысь ещӧ 10 прӧчент крестьяна овмӧсысь.

4. Шыбитны крестьяна вылысь 1924–25ʼ воын нянь артмытӧм понда государстволысь босьтлӧм уджйӧзъяс. Шыбитны гӧль крестьяна вылысь видз-му вот кузя кольӧм воясся недӧимкаяс, сідзжӧ сетны кокньӧд тайӧ недӧимкаяссӧ мынтӧмысь шӧркоддьӧма олысь крестьяналы. Сетны кокньӧд мукӧд пӧлӧс недӧимкаясысь, штрапъясысь, пеняясысь карса да сиктса вермытӧмджык йӧзлы. СССР ЦИК-са президиумлы тшӧктыны лэдзны, Октябрса революциялы дас во тыран лун кежлӧ, та кузя содтӧд колана шуӧмъяс.

5. Босьтны государство тшӧт вылӧ став гӧль крестьяна овмӧслысь да вермытӧмджык шӧркоддьӧм крестьяналысь видз-му лӧсьӧдлӧм (землеустройство). Та вылӧ лэдзны 1927–28ʼ вося бюджет кузя, став лэдзӧмъяс кындзи, содтӧд сьӧм ещӧ 10 миллион шайт.

6. СССР ЦИК-са президиумлы да СНК-лы тшӧктыны лӧсьӧдны закон вермытӧмджык крестьяна пӧвстысь пӧрысь йӧзӧс государство тшӧт вылӧ видзны вочасӧн заводитчӧм йылысь. Тайӧ законсӧ сетны СССР-са локтан Сӧветъяс съезд вылӧ.

7. 1927–28ʼ вося сметаӧ сюйӧмысь ӧприч лэдзны ӧтувъя госбюджетысь ещӧ дас вит (15) миллион шайт сиктъясын да пабрик-заводса посёлокъясын школаяс стрӧитӧм вылӧ.

8. Ыдждӧдны войнаса инвалидъясӧс стракуйтан фонд, мед сылӧн ыдждаыс кык мында дорысь этшаджык эз вӧв.

9. Шыбитны Союзнӧй республикаясса Уголовнӧй Закон Чукӧръясысь мыжъясысь казнитӧм (лыйлӧм), государственнӧй да военнӧй мыжъясысь кындзи да ӧружйӧа рӧзбойысь кындзи.

10. СССР ЦИК-са президиумлы тшӧктыны небзьӧдны суд пригӧвӧръясӧн либӧ судтӧг (административнӧй) шуӧм наказанньӧяс быд судитӧмлысь, политическӧй партияса активнӧй шленъяслысь кындзи, кодъяс уджалӧны сӧветскӧй строй путкыльтӧм могысь да гырысь растратаясысь да калымъясысь судитӧм йылысь кындзи.