Войтырӧс велӧдӧм

by Маегов Афанасий Андреевич

1. Морт быдмӧ и олӧ йӧз костын.

Быд мортлы лоӧ бергавны йӧз костын: ичӧт дырйи ай-мам да чой-вок бердын, сэсся быдмигӧн волысьны ас грездсаяскӧд, ветлыны школаӧ; кор арлыдӧ воас, сэк лоӧ туйӧ ветлыны удж корсьны бокысь, сэн уджалысь войтыркӧд ӧтвылысь уджавны каръясын, рудникын, заводъясын, кӧрт туй вылын и быдлаын, кытчӧ суас олӧм.

2. Велӧдчӧм и пемыдлун.

Ичӧтысянь быдӧнлы лоӧ велӧдчыны удж вылӧ, сюсьмӧдчыны, венсьыны кынӧмпӧт вӧсна, бурджык олӧм вӧсна. Войтырлӧн кымын уна велӧдчӧм, мастерствояс тӧдӧм, кымын уна сюсьлун, — сымын олӧмыс бурджык, кокниджык и личыдджык. Ичӧтысянь кӧ быдмигмозыс челядьӧс велӧдны школаясын, мастерскӧйясын быдсяма пӧлӧс удж вылӧ — налы ыджыд дырйи кокни лоӧ, тӧдса ставыс, кутасны быдлаӧ сибавны, кужны и вермыны вӧчны зіля, сюся и бура. Велӧдчӧм войтыр кокньыда бергӧдчӧны олӧмас, кызвын уджсӧ лэдзӧны машинаяс вылӧ, скӧт вылӧ, струмент вылӧ, омӧльджыка песӧны лёк вынсӧ, этшаджык жугӧдчӧны и здоровджыка, пелькджыка, личыдджыка олӧны.

3. Рытыввылын — машина, асыввылын — дубина.

Босьтам Рытыв Европаса войтырӧс: немечӧс, прансузӧс, англичанаӧс, босьтам Америкаӧс — ӧтарсяньыс, сэсся босьтам асыввылын олысьясӧс — рочӧс, турокӧс, китайӧс — мӧдарсяньыс и видзӧдлам мый эм ӧтарас, и мый эм мӧдарас.

Сэн, Рытыв Европаын, Америкаын став мусӧ тшӧкыд тывйӧн моз кӧртӧма пабрикъясӧн, кӧрт туйясӧн, шоссеӧн, море-саридзсӧ тыртӧма паракодъясӧн. Сэн ыбъяс вылас, вӧрас, му пытшкас и му вевдорас гутшкӧ машина, морт вын пыдди доддялӧма, уджалӧ пар (ру), электричество, газ. Сэн овмӧсыс войтырлӧн паськыд, бур. Эмбурыс уна, некытчӧ воштыныс, асладорас оз ин — петкӧдӧны вузавны йӧз муӧ, ылӧ. Сэн он аддзы пемыд, велӧдчытӧм мортӧс. Ичӧтысянь сэн нылыс и зонмыс велӧдчӧ школаын, мастерскӧйясын, гырысь школаясын.

А тан, асыввылын — Россияын, Турокын, Китайын — войтыр куш ки-кокӧн песӧ лёк вынсӧ, машина оз тӧд, ставсӧ кыскӧ аслас яй гӧрбнас, пӧсьнас да синванас. Тан войтыр матайтчӧма туйысь, ветлӧм-мунӧмысь, матайтчӧма пыр уджысь, вермытӧмысь да абутӧмысь, оз личавлы лолыштны весиг, кытчӧ нин велӧдчыны. Ӧкмысдас ӧкмысыс сё пиысь — пемыд, весигтӧ ним-овсӧ оз тӧд гижны, ыжпас пуктӧ. Пу гӧрнас оз сяммы мусӧ бур ногӧн гӧрны, кытчӧ нин бур, дона машинаяс дорӧ кутчысьны. Тан войтыр тшыгысла висьӧ, пыктӧ, кулӧ, шогсӧ пальӧдӧ винаӧн, самӧкурӧн. Тан шогмытӧм овмӧсыс войтырӧс дорӧма кабак пос дорӧ да вичко сюръя дорӧ.

4. Озыр быдлаын озыр, уджалысь быдлаын гӧль.

Ӧнӧдз сёрни ми нуӧдім эмбур йылысь, велӧдчӧм йылысь. Быдӧнлы тыдалӧ, мый кӧні машина, сэн велӧдчӧм войтыр, сэн эмбурыс уна, и мӧд ног: кӧні дубина, сэн войтырыс пемыд, сэн овмӧсыс лёк, гӧль.

Видзӧдлам ӧні рытыввывса да асыввывса олысьяс вылӧ мӧд боксянь. Кутшӧма овсьӧ сэн озыръяс чукӧрлы и уджалысь войтырлы.

Ӧтарас и мӧдарас озыр чукӧрлысь уджыс муссӧ оз зырт. На киын став веськӧдланыс, став власьтыс, на киын став муыс, ваыс и вӧрыс, став рудникыс, пабрикыс, заводыс, кӧрт туйыс, машинаыс, на киын став вузӧсыс, ньӧбасыс, зарниыс, на киын став уджыс и уджалысь йӧзыс. Став олӧмнас веськӧдлӧны найӧ, став эмбурнас бергӧдӧны найӧ, став уджсӧ уджӧдӧны найӧ.

Уджалысь йӧз киын сӧмын ӧти право: кывзыны озырлысь, виччысьны удж сетӧм, медалӧм, а дон босьтӧм — кыдз озыр видзӧдлас да шуас. Уджалысь йӧзлӧн велӧдчӧм, сёйӧм-юӧм, шойччӧм, гажӧдчӧм, шогсьӧм, гӧтрасьӧм, чужӧм и кулӧм — ставыс дон сайын, ставыс медаса удж помын, озыр сайын.

Артмӧ сідз: уджалысь йӧзлы быдлаын ӧткодь, мый рытыввылын, мый асыввылын. Долыдлун, пӧт кынӧм, шойччӧг войтыр аддзывлӧ сӧмын шочиника вӧтӧн, а вемӧсӧн тӧдӧ ӧтмоза ныр вылӧ усьтӧдз пессьӧм, арлыдӧ вотӧдз жугалӧм, висьӧм, тшыгъялӧм, синва да вир войталӧм, да том нэмӧн кулӧм. Сӧмын ӧтилаын эм кост: рытыввылын уджалысь йӧзлы лоӧ кызвынсӧ машина удж нуӧдны, а асыввылын — кипод, лёк вына удж песны. Рытыввывса озыр чукӧрлы невӧля лоӧ машина дорӧ велӧдыштны сьӧд йӧзӧс, а асыввывса озыръяслы некутшӧма некодӧс велӧдны оз ков, сӧмын гашкӧ ковмас молитваӧ да салтырӧ зурӧдны, да кабакӧ эльӧдны, мед вежӧрыс ни садьыс оз петав.

Сӧмын сійӧ ичӧтик костыс велӧдчӧмас и эм рытыввывса да асыввывса уджалысь войтырлӧн, а мукӧдлаас став шог пыкӧмыс, дзескыдлуныс нач ӧткодь.

5. Роч муыс сар улын и Роч муыс рабочӧй улын.

Немечьяс бӧръя помӧдз миянӧс, рочьясӧс (Комиыс сэтчӧ нин пырӧ), шулісны «роч порсьясӧн». Налӧн правда. Рочьясысь пемыд, дурк да йӧй йӧз мувылас шоч. Сар палачьяслы, сар мошенникъяслы да роч озыр чукӧрлы этша вӧлі шогыс миян велӧдчӧм вӧсна, миян сюсьлун вӧсна. 140 миллион уджалысь мортлӧн киясыс быдлаӧ вӧлі и велӧдчытӧгыс тырмӧны, донтӧг шедӧны, найӧс велӧдӧм вылӧ саръяслы весьшӧрӧ вӧлі зарнияс коявны. Пемыд йӧз кывзысьджык, «пӧслукманджык», сарлы здоровйӧ кевмӧ, юрбитӧ, — поп-дяклы докод вайӧ, кабакӧ справнӧя ветлӧ — сарӧс озырмӧдӧ. «Мый ёна велӧдчӧмсьыс налы», — шуӧны озыр чукӧр, — «ужалысьяслы кӧ молитвослов да салтыр муртса кужны лыддьыштны, ним-ов „протоколӧ“ пасйыштны, кор урадник либӧ земскӧй тшӧктас, — сэні и став наукаыс, став велӧдчӧмыс сьӧд йӧзлы.

А гимназияяс, семинарияяс, университетъяс, гырысь школаяс — сійӧ озыр помещик, дворяна, поп-дяк да чиновник пиянлы. Мед велӧдчасны и кутасны кужны пемыд йӧзӧн веськӧдлыны».

Быдӧнлы волӧ пом. Воис пом и сарлы сарствуйтны, сы бӧрын воис пом буржуйлы — озыр чукӧрлы. Ӧтисӧ и мӧдсӧ шыбитіс уджалысь войтыр. Россия лоис рабочӧй улын.

Мый медся колӧ рабочӧйлы? — Дерт личӧдчӧм, озыр кабыр улысь петӧм. Мездысьтӧг, виръюысь чукӧр шенышттӧг воськов оз позь тувччыны водзӧ. Личӧдчӧм — медводдза тор.

Сэтчӧ и ызйӧдісны, сэтчӧ и кыпӧдісны уджалысь йӧзӧс-крестьянаӧс рабочӧй-большевикъяс: веськӧдлан сюрӧс (власьт) озыр киысь нетшыштны да ас киӧ босьтны. Сійӧ медводдза тӧдантор, мед воддза колантор. Сэтчӧ ми велӧдчим и вӧчны кужим, кужим и кутны вит во чӧж дорала штыкӧн да морӧсӧн ас Республикаын веськӧдлан сюрӧс.

Эгӧ сетӧй, ни эгӧ сетчӧй. Сюрӧсӧ (власьтӧ) ми кутчысим ёна. Но куш кутчысьӧмӧн кольччыны оз позь.

Колӧ сійӧ сюрӧс кузяыс каттьысьны, кыскысьны водзӧ. Сюрӧс (власьт) пырыс колӧ кыпӧдны овмӧс, вынсьӧдны уджалысь йӧзӧс, лэптыны эмбур. Сэтчӧ колӧ кужны босьтчыны, колӧ велӧдчӧм, индӧм, туйдӧдӧм.

Велӧдчытӧг миян выль олӧм оз босьтчы. Лоӧ бӧрдӧм сорӧн, мӧда-мӧдлы отсалӧм сорӧн, но велӧдчыны, велӧдчыны; велӧдчыны ставнымлы.

Шыбитны салтырӧ лыддьӧдан да молитваӧ велӧдан школаяс, вӧтлыны сэсь салтырӧ велӧдысьясӧс — попъясӧс. Овмӧс лӧсьӧдігӧн салтыръяс миянлы лишнӧйӧсь. Важ велӧдӧм ногсӧ эновтны и став велӧдчӧмсӧ пуктыны мӧд ногӧн, миян ногӧн, ас ногӧн. Восьтыны уджалан школа, мастерскӧйяс, текникумъяс, гырысь школаясӧ сюйны ассьыным рабочӧй том войтырӧс.

Нывбаба миян юрнас, кокнас сирасьӧма горт бердӧ, пеж вор дорӧ, кага потан дорӧ, сы кындзи быдсяма сьӧкыд мужскӧй уджсӧ вӧчӧ. Шойччӧг оз тӧдлы, пемыдысь-пемыд, коньӧрысь-коньӧр. Нывбабаӧс колӧ личӧдыштны, мездыштны кӧть удж кежас кокӧн ветлан челядьяссьыс. Найӧс ворсӧдны видзны лунъяснас «детскӧй садъясын», сэн найӧс ворсігмозыс бур вылӧ быдтыны, вочасӧн грамотаӧ велӧдны.

Ӧні миян рабочӧй Россияын сэтшӧм быдтӧм-велӧдӧм туй: 1) быд нывбабалы сетны отсӧг кага вайигӧн чужтысян приютъясын, а кагаясыслы отсавны яслиясын, 2) быд кокӧн ветлан котралан кагаяслы — восьтавны ворсан садъяс (детскӧй садъяс), ворсан лугъяс (детскӧй площадкаяс), кӧн найӧс видзӧны-ворсӧдӧны велӧдчӧм йӧз, 3) сизим арсянь дас вит арӧдз ныв-зонпоснисӧ велӧдны уджалан школаясын, кӧн сетӧны грамота, восьтӧны синсӧ олӧм вылӧ, туйдӧдӧны удж вылӧ, вынсьӧдӧны и вежӧрӧ пӧртӧны, 4) дас витсянь дась сизим арӧсӧдз быдӧнӧс велӧдӧны кутшӧмкӧ удж вылӧ, мастерство вылӧ, ремесло вылӧ техникумъясын; сэсь кутасны петны мастеръяс, техникъяс, строительяс, агроном-старӧстаяс и мукӧд пӧлӧс бура ассьыныс удж тӧдысь йӧз. Эм уна пӧлӧс техникум: сельскохозяйственнӧй (гӧрысь-кӧдзысьлы, скӧт видзысьлы), леснӧй техникум (вӧр бердын уджалысьлы), педагог техникум (челядьӧс велӧдысьяслы), техническӧй школаяс (дорччан, столяритан, машина гӧгӧр вӧдитчан, туй вӧчан, стрӧитчан и мукӧд пӧлӧс мастерство вылӧ), художество техникум (сьылан, рисуйтчан, ворсан, гижан мастерство вылӧ) и мукӧд удж вылӧ велӧдан техникумъяс. Дас сизим арӧдз рабочӧй республика тшӧктӧ велӧдны быд нылӧс, быд зонмӧс. 5) Гырысь школаяс: университетъяс, академияяс, институтъяс восьса став техникумъяс пыр мунӧм войтырлы, медся войдӧр рабочӧйлы, сэсся крестьяналы. Гырысь школаысь петӧны ёна велӧдчӧм йӧз: докторъяс, суддяяс, техникумъясын велӧдысьяс, инженеръяс, агрономъяс, лесничӧйяс и мукӧд пӧлӧс гырысь специалистъяс.

Ичӧтсянь да медыджыд школаясӧдз медся ёна кутасны велӧдны удж вылӧ, бур овмӧс кыпӧдӧм вылӧ. Став школасьыс рабочӧй республика йӧткӧ бокӧ молитва да салтыр сяркӧдӧм делӧ. Школа удж вылӧ велӧдӧ. Школа абу вичко. Кодлы салтыр лыддьыны да юрбитны колӧ велӧдчыны, — сылы вичко ӧдзӧсыс абу тупкӧса, сэн вермас сьывны, юрбитны и кевмысьны мый лолыс лэптӧ.

Сідз видзӧдӧны рабочӧяс быдтысьӧм-велӧдчӧм вылӧ и сэтчӧ, кыдз мый вермӧны, кыссьӧны и матыштчӧны. Дзик пыр, ӧдӧбтӧмӧн сы мында школа да сы мында велӧдысь дерт он вермы лӧсьӧдны, миян гӧльмӧм Россияын и сьӧмыс, и велӧдчӧм йӧзыс тайӧ воясӧ оз ло. А воысь воӧ рабочӧй Россия кутас паськӧдны велӧдчӧм делӧ, нуӧдны водзӧ, мед водзи локтан воясӧ став 140 миллионыс вӧлі грамотнӧй, мед став пӧрысьыс и томыс вӧлі велӧдӧма, эз вӧв саръяс дырйи моз пемыд.

6. Коми войтырлы ёна лоӧ вӧтчыны.

Рочьяс пемыдӧсь-пемыдӧсь, а Комиыс сыысь пемыд — сап пемыд. Рочьяслӧн кӧнсюрӧ эм и машина уджыс, пабрикыс, заводыс, кӧрт туйыс и бурджык овмӧсыс, сідзкӧ и велӧдчӧм йӧзыс колӧ унджык, а коми олӧ туй бокын, сэрӧгын, лёк вӧр шӧрын, машинасӧ абу аддзывлӧма, кӧрт туйсӧ оз тӧд, пабрик-заводас ветлӧ йӧз муӧ, да и сэн сӧмын пес кералӧ, грамотатӧгыд мӧд удж бердӧ оз сибав. Овмӧсыс комилӧн гӧль, дай олӧмыс вывті сьӧкыд. Саръяс абу старайтчылӧмаӧсь кокньӧдыштны отсыштны. Кутшӧм нин отсыштны, да медбӧръя вынъяссӧ, вирсӧ пычкылӧмаӧсь винаӧн-кабакӧн, вотъясӧн да вичкояс пыр, кодсӧ мырдӧн, кодсӧ ылӧдлӧмӧн да пӧрйӧдлӧмӧн. Ӧні на йӧй бабаяслысь медбӧръя ыж-мӧсъяссӧ ен да святӧй улӧ лэччӧмӧн горш попъяс кыскалӧны.

Шог босьтӧ, кор видзӧдлан Комилысь олӧм, быдтысьӧм да велӧдчӧм. Мыйлакӧ ӧд роч рабочӧй йӧз, большевикъяс сэтшӧма оз жалитны, кыдз мый вермӧны старайтчӧны отсавны. Налы ӧні и аслыныс ыджыд, кузь войнаяс бӧрад сьӧкыд овмӧссӧ бӧр лӧсьӧдны, а век на тай и сьӧд гӧль пемыд Комисӧ оз вунӧдны, юксьӧны миянкӧд асланыс ичӧтик овмӧснас да эмнас.

Мый ми аддзам Коми муын? Ӧти-кӧ, джынсьыс унджык выль чужӧм кагаыс миян нывбабалӧн кулӧ кок вылас сувттӧдз. Мӧд-кӧ асьныс нывбабаясыс джынвыйӧ сьӧкыд удж вӧсна жугалӧ, висьӧ горӧдчӧмӧн, кыдз шуасны — шеваӧн. Весиг оз тӧд кысь лоӧ сійӧ висьӧмыс, оз думышт, мый сьӧкыд уджысь, удж помын нӧбасьӧмысь, вундіг, ытшкиг, кер лэдзиг-керигӧн кага вайӧмысь, а аслас пемыдлун вӧсна корсьӧ виноватӧс, лӧсьӧдлӧ тшыкӧдчысьӧс, керысьӧс, шева сетысьӧс. Коймӧд-кӧ, миян зонпосни сьӧкыдпырысь быдмӧны, ёдмӧны быдмигас. Нольӧд-кӧ, мужчинаулов этшаджык нывбабауловысь дай томӧнджык кулӧ. Витӧд-кӧ, уна кулысьыс пӧрӧс вуджан висьӧмъясысь. Квайтӧд-кӧ, Коми (кызвыныс нывбаба) вывті веритысьӧсь, религиознӧйӧс. Сизимӧд-кӧ, коми видзчысьтӧг горш вина вылӧ и уна, уна мукӧд лёктор жугӧдӧ комиӧс.

Мый вӧсна, юалан? Ставыс сьӧкыд удж вӧсна. Му миян этша, нянь вайӧ — во джын кежӧ вуджны; пабрик-заводтӧг, кӧрт туйтӧг нажӧтка абу. Лоӧ шыбласьны кытчӧ сюрӧ. Мужик зонуловкӧд мунӧны и ветлӧны во джынйӧн кузь тӧв Сибырын, Перым гӧгӧрын, Из сайын, либӧ ас муын сортовка дорын жугӧдчӧны мый вынысь. Кынмалӧны, висьмӧны и дерт дженьыд нэмаӧсь. Том зонпосниулов ар 13–14-сянь тшӧтш нин на борся ветлӧ, жугӧдчӧ и дерт быдмӧмысь сувтӧ, ёдмӧ. Нывбабалы лоӧ пессӧ, керсӧ, турунсӧ кыскавны, куйӧдсӧ сӧвтны, кольта дорас, кер дорас, коса дорас челядясьны, — мед ся нӧ-й оз торксьы, шеваӧн горӧдчӧм вӧснаыс и быдӧн; кытчӧ он босьт, ставыс выныштчӧм вӧсна, жугӧдчӧм кузя, — пемыдлуныс, вина юӧмыс, йӧйлуныс, — ставыс.

Коми уджалысь войтырлӧн абу кипод улас бурджык муыс, струментыс, машинаыс, заводыс, пабрикыс, туйыс, сійӧн сылы лоӧ ветлыны, сюрс верст сайӧ подӧн кыссьыны удж корсьны кынӧм пӧт вӧсна.

Сэтшӧм олӧмыс важӧн нин кыссьӧ: 1813 воын нин (209 во сайын) велӧдчӧм морт А. Флеров гижлӧма^А. Флеров «Зырянская грамматика», издание Академии Наук. С-Петербург, 1813 года, стран. VI и VII./^: «Комилы пӧ нянь вайтӧм му вӧсна кызвынсӧ лоӧ уджавны заводъясын, кыйсьыны ас кынӧмпӧт вӧснаыс: ылі заводса удж найӧс оз личӧд. А пемыдлуныс оз лэдз мукӧдтор дорӧ кутчысьныс, оз сет налы олӧмсӧ веськӧдны кодзыд шогмытӧм ас муас. 400 воӧн налы войт абу отсавлӧмаӧсь велӧдчыны, и найӧ ӧні на сэтшӧм джынвыйӧ йӧйӧсь, кыдз сулӧма найӧс Степан Перымскӧй».

Тайӧ мортыс гижлӧма кык сё во сайын. Ёна-ӧ ми кык сё вонас чужйыштчим, ӧдӧбтім водзӧ! Мый миян соді олӧманым и ёна-ӧ ми сюсьмим? Перепись 1920 воын висьталӧ, мый Комиыд джын кынӧмпӧтсӧ перйӧ, крестьянствоысь ӧприч, бокысь. Сійӧ жӧ перепись висьталӧ, мый 80% йӧзыс миян велӧдчытӧм, а нывбабаыс 90% нач йӧй. 39.000 челядьысь школаӧ ветлӧ сӧмын 18.000 — джынсьыс этша. Нывпосни улов школаӧ ветлысьыс зонпосни уловысь буретш кык мындаӧн этша. Сійӧ революция бӧрын нин, кор школаыс 1920 воас кык мында вӧлі важ режим серти! Со мый миянлы сетлӧмаӧсь саръяс 600 воӧн! 600 вонас куш сар вылӧ кевмысьӧм, да сар кабакъяссӧ кутӧм дон вылас ми вермим школаӧн, туйӧн да заводӧн-машинаӧн тыртны асьнымӧс асьным куш ас гӧрб вылын. А ӧні мый — некодӧс пӧткӧдысь ни велӧдысь вичкояс довъялӧны, авгӧны поп-дяк горш вӧсна, да самӧкур заводъяс быд сиктын лыдтӧм. Тшыглун, йӧйлун и мат!

Сэтшӧм олӧмыс ӧмӧй куш миян? Пермяклӧн, башкырлӧн, вотяклӧн, и тотаралӧн, якутъяслӧн и быдсяма пӧлӧс сёрниа Россияас олысь йӧзлӧн ми кодьысь бур олӧмыс абу. Сар-палачьяс ми моз и найӧс абу чеченитлӧмаӧсь, йӧткӧмаӧсь сэрӧгъясӧ, эновтӧмас туйтӧг, отсӧгтӧг да сӧмын мый вермылӧмаӧсь личкылӧмаӧсь, пӧдтылӧмаӧсь.

Сӧмын югӧр тыдовтчис ми кодь войтыр уловлы рабочӧй Октябрся Революция бӧрын. Миянлы бӧръявыв воис югӧр. Миянӧс кутісны морт туйӧ пуктыны ставыскӧд орччӧн. Сетісны аслыным Автономия, восьтісны гырысь школаяс карын, 300 комиӧс велӧдӧны ыджыд каръясын, воысь воӧ отсалӧны няньӧн, деньгаӧн, мыйӧн вермӧны. Мездісны белӧйысь. Медсьӧкыд воясӧ эз вунӧдны. Мыйла? Да сійӧн, мый ӧні Россияын веськӧдлӧ рабочӧй, ми ас пиысь тшӧтш бӧръям йӧзӧс нырнуӧдысь Ставрочмувывса Съезд Сӧвет вылас. Лёк йӧз, мутияс, нэмчӧжся вир нёнялысь купечьяс, урадникъяс, попъяс вӧйпӧны миянӧс: мый пӧ нӧ сетіс вит вонас тіянлы Сӧвет власьтыд? А ми налы шуам: мый сетіс 600 вонас миянлы сарлӧн да налӧн власьт. Сӧвет власьтыс вит вонас миянлы сы мында сетіс, мый некор сетлыны некутшӧм власьтлы. Да ещӧ кор, — война дырйи, кор эновтӧма вӧлі став уджсӧ, став уджалысьыс вӧлі фронт вылын, кор ставыс вӧлі косясьысь да сёйысь, а уджсӧ вӧлі некодлы нуныс. Видзӧдлам мый кутасны сьывны миян мутияс во кык-куим бӧрын, кор олӧмыс, уджыс, велӧдчӧмыс воссяс!

Тов. Ленин шуӧ, быд слугаӧс пӧ, кухаркаӧс колӧ велӧдны государствоӧн веськӧдлыны. Велӧдчам и сэтчӧ. Кевмысьны, вина юны, быд дурак, быд йӧйыс кужӧ велӧдчытӧг, а бур удж дорӧ, выль ногӧн паськыдджык ӧтласа овмӧс пуктыны, тэрыба, зіля, лӧсьыда уджавны зэв шочыс да-й позьӧ шуны кызвыныс оз на и думыштныс куж, ладӧн и пес вӧчнысӧ да гӧрнысӧ на оз путьмы, а кытчӧ нин сьӧкыдджык удж бердӧ кутчысьны, кытчӧ колӧ тӧдӧм да мастерство. А мастерствотӧг да тӧдтӧг водзӧ овны оз позь. Ми роч кывтӧгыс и сэн нин вошӧмаӧсь быдлаӧ, пикӧ воӧмаӧсь весиг гортас, а заводас, бокиас, салдатас и важӧн нин йӧз серам. Весигтӧ коминас висьталӧмсӧ огӧ кужӧ кывзыны ни гӧгӧрвоны.

Колӧ Коми йӧзлы чорыда думыштны велӧдчӧм йылысь. Пӧра кӧ абу — колӧ корсьны, а челядьӧс велӧдӧм йылысь нинӧм уна и сёрнитны, мед ӧти велӧдтӧм оз коль. Огӧ кӧ велӧдӧ — сэн миян асланым наянлун, чорыдлун. Быд челядьӧс на позьӧ уджлы ыджыда мешайттӧг лэдзлыны школаӧ. Сӧвет власьт кутас мырдӧн велӧдны сідз и тадз, оз кӧ таво — мӧд во и тшӧктас школа учительлы отсавны.

Миян школа этша Коми муын. 200 сюрс морт вылӧ сӧмын 178 да и сійӧ абу вит во ветлана, а кызвыныс — куима. Колӧ школаыс — 400, мед став велӧдчан улов ныв-пиыслы вӧлі тырмӧдз. Велӧдысьыс 390, а колӧ 1200 морт. Ыджыд школаыс (II ступень) ӧні 5, а колӧ 200, велӧдысьыс сэтчӧ 1000 морт. Челядь садйыс миян 5, колӧ 500 и 1000 морт велӧдысь. Гырысь школаыс миян ӧти — Коми Институт; сэн велӧдчӧ 300 морт, 20 велӧдысь. Техникумыс (мастеръясӧ, учительясӧ, гӧран-кӧдзан кӧзяйство вылӧ велӧдӧны) — сӧмын на 4: Сыктывкарын с. х. текникум да профессионал-техник школа, Емдінын педагог-техникум да Айкинаын профессионал-техник школа. Сійӧ зэв этша. Детскӧй приютыс — 10, сэн 400 айтӧм-мамтӧм челядь.

Сэсся миян эм политикаӧ велӧдан удж, сійӧ бергӧдӧ став Сӧвет-партия школаяснас, музейяснас, библиотеканас, народнӧй домнас, клубъяснас, изба читальнянас, пемыд йӧзӧс грамотаӧ велӧдӧмнас, опыт петкӧдлан пунктнас, архивъяснас.

Выль 1923 во кежӧ Коми муын эм:

1. Сыктывкарын: Коми войтырӧс велӧдан отдел (Обоно) — 1, Коми Институт — 1, Профессионал-техник школа — 1, Сӧвет-партия школа — 1, сельскӧй кӧзяйство текникум — 1, ыджыд школа (2 ступень) — 2, посни школаяс — 5, детскӧй дом — 1, челядь сад — 1; коллектор — 1, народнӧй дом — 1, центральнӧй библиотека — 1, музей — 1, архив — 1, Коми нига лэдзан — 1, газет редакция — 1, клуб — 2.

Велӧдчӧ сэн 1500 морт, велӧдӧ — 70 морт, уджалӧ 50, отсасьӧ 20 морт.

2. Печӧра тас: Изьва войтырӧс велӧдан отдел (Уоно) — 1, ыджыд школа — 1, ичӧт школа — 24, детскӧй дом — 1, библиотека — 8, лыддьысян керка — 5, нардом — 12, клуб — 2. Школаясын велӧдчӧ 1756 морт, велӧдӧ — 55.

3. Емва вож: Емваса войтырӧс велӧдан отдел — 1, Емдінын педагог-текникум — 1, Айкинаын профессионал-техник школа — 1, ыджыд школа — 1, ичӧт школа — 59, детдом — 2, детсад — 2.

Велӧдчӧ 5000 ныв-зон, велӧдӧ 63 морт. Эм тырыс библиотека, нардомъяс, лыддьысянінъяс.

4. Сыктыв вож: Сыктывса войтырӧс велӧдан отдел — 1, ыджыд школа — 2, ичӧт школа — 42, детдом — 1, детсад — 1.

Велӧдчӧ 4000 ныв-зон, велӧдӧ 46 морт. Эмӧсь Народнӧй домъяс, библиотекаяс.

5. Эжва тас: Эжваса войтырӧс велӧдан отдел — 1, ыджыд школа — 2, ичӧт школа — 48, детдом — 5, детсад — 1.

Велӧдчӧ 3500, велӧдӧ — 55 морт. Сідз жӧ эм библиотекаяс, нардомъяс.

Ставыс велӧдчӧ 16.000 ныв-зон, кольӧ ортсын велӧдчытӧг 23000 ныв-зон; школаын — 33%, ортсын 67%. ⅓ юкӧныс ветлӧ, ⅔ — оз.

Со кымын том ныв-пи кольӧ велӧдчытӧг. Гырысьяс йывсьыс сьӧкыд и сёрнисӧ панны — найӧ кызыс пемыдӧн и кольӧ. Эм мый йылысь думыштны Коми войтырлы, эм мый вылӧ видзӧдлыны. Пемыдлуныс синманым пырӧ.

Онӧдз ми эгӧ сійӧ пыдди пуктылӧ. Ӧні пӧра нин миянлы аслыным гӧгӧрвоны и босьтчыны кутчысьны велӧдчӧмӧ.

Ӧнӧдз ми зэлыдӧсь вӧлім школаяс вылӧ, гылыдӧсь самӧкуръяс вылӧ, праздникъяс вылӧ, вичко поп-дяк вылӧ.

Сямнымӧс лоӧ вежны, гылыдджыкӧн лоны школаяс вылӧ и чӧвтчыны юӧмысь, ёна праздничайтӧмысь и поп-дякӧс тшӧгӧдӧмысь.

Войтырӧс велӧдӧм помын миян отсӧг, миян эмбур, миян мездысьӧм тшыгысь, висьӧмысь, жугӧдчӧмысь и быд лёкысь.