Водзмӧстчысь Данко

←

Водзмӧстчысь Данко (1928)
Горькӧй М. (1868 - 1936), translated by Тима Вень

→

Оригинал кыв: Роч, Оригинал ним: Старуха Изергиль. Гижан кад: 1928, Йӧзӧдан во: 1928. Ӧшмӧс: Чисталёв Тима Веньлӧн гижӧдъяс : воддза нига : муртӧса да муртӧстӧм лыддьӧгъяс. Сыктывдінкар: Коми нига лэдзанін, 1928. Лб. 101-105.

Горькӧй М. (1868 - 1936)373433Водзмӧстчысь Данко1928Тима Вень

Бурсиа Коми Комсомоллы

Коркӧ важӧн нин, кӧнкӧ му вылын овлӧма кутшӧмкӧ йӧз… Ӧтиладорсяньыс найӧ оланінын вӧлӧма вӧр, мӧдарладорсяньыс — веж туруна дав (степ). Олісны сэн ён, збой, гажа войтыр. Дыр найӧ олісны-вылісны сідз — гажаа, долыда (видзисны скӧт, кӧдзисны нянь…).

Коркӧ нӧ кад воис: торксис, гудыртчис олӧмныс налӧн. Кытыськӧ воисны тӧдтӧм выль пӧлӧс йӧз найӧ оланінӧ. Локтісны и вӧтлісны важ олысь котырӧс лӧсьыд оланінысь, зырисны найӧс сьӧд пемыд вӧр шӧрӧ. Сэн налы эз нин ло сэтшӧм, воддза оланінас моз, кокньыд. Сьӧкыд лои олӧмныс, кынӧмпӧт перйӧмныс налӧн. Васӧдін нюръяс да егыръяс вӧліны помтӧмӧсь… Рӧмыд, сынӧдыс уль руа, йирмӧг. Шондіыс омӧля мыччысьлӧ вӧр пуяс костӧдыс. Кодыр нӧ мыччысьлас кӧ — тыясысь да нюр вывъясысь кыптыны кутас лёк, лолавны шогмытӧм дук. Йӧз кутіс висьмавны, кувны. Мамъяс да челядьяс кутісны бӧрдны. Гырысьяс — верӧсъяс, айяс — лоины койтовӧсь, жугыльӧсь, нярӧсь… Кутісны мӧвпавны: колӧ пӧ мездысьны-мунны лёк оланінысь, кытчӧкӧ мӧдлаӧ вешйыны. Да туйыс эз вӧв. Некодарӧ мунны оз письтны — гӧгӧр тшем вӧр дорӧма найӧс, эрд вылын, степ вылын овны велалӧм йӧзӧс… Жугыля пукалӧны пемыд войясын би дорын, мӧвпалӧны — оз узьсьы налӧн вӧр шувгӧм шыӧ… Кытчӧ мый воштысьны, керны? Кодарӧ шыбитчыны?..

(Нинӧм сэтшӧма мортӧс оз омӧльтчӧд, кыдзи жебмӧдӧ, виӧ эбӧстӧ, вынйӧртӧ, шог гажтӧм думъяс мортлӧн. Сійӧ нӧ сьӧлӧмтӧ ӧтарӧ йирӧ и йирӧ…) Лябмисны, килькулісны-усины сьӧлӧмнаныс вӧр шӧрын овны велавтӧм йӧз. Полысьӧсь лоисны, челядь кодь эбӧстӧм, водзмӧстчыны кужтӧмӧсь. Йӧзыс нӧ пыр ӧтарӧ кулалӧ лёк уль руа сынӧдысь висьӧмла. Гӧтыръяс бӧрдӧны верӧсъяс шой вылын, ёрӧны олӧмсӧ ассьыныс. Верстьӧ йӧз норасьны кутісны ӧт-мӧда-мӧдныслы, дзикӧдз небзисны. Сэтшӧмӧсь ӧмӧй нӧ вӧліны найӧ войдӧрсӧ?! Йӧз вӧляӧ сетчытӧмъяс, ас колӧм серти олысьяс! Ӧні нӧ кӧть мый накӧд вӧч! Сёрнияс нин мунны кутісны на костын: мунам пӧ важ оланінӧ да бӧр сетчам налы, на улын пондам ми овны… Раб нимӧн кӧсйысисны весигтӧ овны асланыс врагъяс кипод улын… Со кытчӧдз воисны, со мый выйӧдз воӧдіс найӧӧс лёк жугыль олӧмыд!

Но быдторлы му вылын пом овлӧ. Сідз жӧ и пом воис найӧ лёк олӧмлы. Петіс на пӧвстысь морт. Петіс ӧти морт и ставнысӧ шызьӧдіс. Нимыс сылӧн вӧлі Данко. Данко вӧлі том, мича, авъя морт. (Томъясыд тай пырджык кыдзкӧ повтӧмӧсь, збойӧсь). Петіс да шыӧдчис ёртъясныслы сідз: «Тырмас нин ышнясьӧмныд да дӧжнасьӧмныд! Шог-жугыль думъясӧн он вешты туй шӧрысь из сьӧкыд олӧмтӧ. Коді нинӧм оз кер — сыысь буртор эн нин виччысь. Кертӧг да водзмӧстчывтӧг нинӧм оз артмы. Мый ми весь-прӧста жугӧдлам асьнымӧс шог думъясӧн?! Сувтӧй! Мунамӧй вӧр вомӧн веськыда, воас жӧ вӧрыслы пом коркӧ, абу жӧ, кӧть и ыджыд сійӧ да, помтӧм!.. Быдторлы му вылын овлывлӧ пом! Но?! Мунамӧй!.. Эй!» — горӧдіс сьӧлӧмсьыс збоя да чепӧсйис водзвыланыс. Видзӧдлісны сы вылӧ олӧма верстьӧ йӧз. Видзӧдлісны и аддзисны: сійӧ медтомыс, медзбойыс вӧлӧма на пӧвстын: чужӧмыс восьса, синъясыс — сьӧлӧмтӧ ӧзтӧ, ловзьӧдӧ тушатӧ…

Дыр эз кӧсйыны.

— Ну миянӧс! Ну! Мый лоаныс лоӧ! — горӧдісны ӧткывйӧн ставныс.

Данко водзвылӧ петіс да нуӧдны кутіс. Мӧдӧдчисны ставӧн сы бӧрся мунны. (Быдӧн сэк эскисны сылы). Ок, сьӧкыд вӧлі туйныс муннысӧ налы! Пемыд!.. Быд воськов бӧрын мусинъяс, кадъяс воссялӧ кок улын, ньылалӧ йӧзъяссӧ ловъя вывсьыныс: вӧйӧны — му пырыс мунӧны. Вӧр-пуыс — тшем! — стена моз сулалӧ, пановтӧ мунӧмысь. Некутшӧм ордымтор абу. Чертӧг да пурттӧг воськов он вӧч…

Дыр сідз мунісны. Кымын водзӧ, сымын тшӧкыдджык вӧрыс, сымын эбӧсъяс бырласьӧ йӧзлӧн. Мудзисны-дышмисны кодсюрӧ кузь туйӧд мунӧмысь. Кутісны шуасьны нуӧдысь вылӧ: прӧста пӧ вӧрзьӧдчӧм лои, ог волӧй… Данко пӧ вывті на том, кысь нӧ пӧ нуӧдны миянӧс сылы…

Данко нӧ водзӧ пыр мунӧ, оз сувтлы, нуӧ. Восьса чужӧмӧн, кыпыд морӧсӧн, надеяпырысь.

Ӧтчыд коркӧ найӧс туй выланыс зэр суис. Гымавны-чардавны кутіс. Ыджыд зык лыбис вӧр пасьтаыс… Пуяс чегъясисны, пӧрласисны вужнаныс… Лои гуын моз пемыд… Шуштӧм… Йӧз килькулісны, усины сьӧлӧмнаныс. Но эз мыждыны найӧ асьнысӧ, а став лёксӧ лэдзисны Данко вылӧ. Уськӧдчисны сы вылӧ, лёкысь кутісны шуасьны:

— Тэ шогмытӧм морт! Нуӧдін миянӧс, мучитін-мудзтін, эбӧс вылысь уськӧдін ставнымӧс, а некытчӧ нинӧм эн вермы вайӧдны… Тэныд ми вештысям сыысь! Виччысь!

Данко паныдӧн налы морӧссӧ лӧсьӧдіс да повтӧм сьӧлӧмӧн воча кыв видзис:

— Ті ӧд асьныд тшӧктінныд нуӧдны, ме тай и нуа. Ме верма, менам надея эм — сійӧн и нуа! Ті нӧ?! Ті нӧ мыйӧн отсыштінныд аслыныд? Ті сӧмын бӧрвывті ыжъяс моз вӧтчинныд да весиг энӧй вермӧй асьнытӧ кутыштны! Тӧданныд ӧд, буракӧ, кутшӧм туй вылынӧсь?!.

— Тырмас! Пом тэныд!.. Виам!.. — кутісны горзыны лёк горшӧн сы вылӧ йӧз. Шога видзӧдліс на вылӧ Данко. Аддзӧ: кымын морт сы гӧгӧр сулалӧ, а ӧти весиг абу сы дор кыв шуысь, некод вылӧ пуктысьны оз позь… Чушис сьӧлӧмас Данколы сэтшӧм мынтысьӧмыс бур керӧм вылӧ, и дӧзмис: мыйта труд пуктіс сійӧ на вӧсна, сы ыджда мыж босьтіс ас вылас на кузя, а бур кыв пыдди со мыйяс кылӧ!.. (Сідзи мӧвпыштіс Данко, но нинӧм эз шу).

Бур вӧлі, вывті бур сьӧлӧмнас сійӧ, лӧг кутны ньӧти эз кужлыв. Пыр жӧ и жаль лои йӧзыд: эновта кӧ пӧ, мый лоӧ тайяскӧд? Ставныс пӧ ӧд вошӧны, туй ни пом оз аддзывны метӧг. Сійӧ мӧвпыштӧм бӧрын Данколӧн муртса кеж кыптывлӧм лёкыс на вылӧ пырысь-пыр быри. Сы пыдди сьӧлӧмыс сылӧн важ дорсьыс ёнджыка мӧдторйӧн чукйысӧн тыри: ёрсьӧмӧн кӧсйысис аслыс — дзоньнас пуктыны на вӧсна ловсӧ!

Козьныштіс-югнитіс синъяснас, ловзис став тушанас, кыпыда пыдісянь лолыштіс. Чашвартіс-косяліс морӧссӧ ассьыс… нетшыштіс сьӧлӧмсӧ да вылӧ юр весьтас лэптіс… Ломтысьны-сотчыны кутіс Данколӧн сьӧлӧмыс, дзирдавны шонді моз югыда. Мича лунъюгыд лои сьӧд-пемыд вӧр шӧрын.

Йӧз чуймисны, кынмисны инаныс, шензян сулалӧны вӧвлытӧм дивӧлы.

— Мунамӧй! — мый вермис горӧдіс Данко да уськӧдчис водзӧ, вылӧ юр вылас лэптӧмӧн ассьыс дӧла биӧн ӧзъялан сьӧлӧмсӧ.

Чуймалігтырйи зырӧдіс мунны сы бӧрся йӧз, Данко ӧзъялан сьӧлӧм би югӧр бӧрся… Котӧрӧн ӧдйӧ, повтӧг, вежа-вежмысьт вӧтчисны-мунісны шонді моз ломтысян Данко сьӧлӧм бӧрся. Кӧть и воддза мозыс жӧ унаӧн вӧліны кольысьяс-усьысьяс туй вылӧ, но некод нин эз лысьт кыв ни джын шуны. Куліны, колины унаӧн, но эз нин сувтлыны ни лябсьыны-бӧрдны.

Данко нӧ пыр водзвылас мунӧ и мунӧ, сувтлытӧг нуӧ. Сьӧлӧмыс ки йылас ломтысьӧ, оз куслы, ӧзйӧ-югӧдӧ туйсӧ…

Друг — вӧрыс поті, помасис… бӧрвылӧ сулалан, сьӧд-пемыд шемӧс кодь коли. Кодкӧ быттьӧ тойыштіс ӧтпырйӧн ставнысӧ: зэв паськыд югыд эрд вылӧ петісны. Синъяссӧ ёрыштіс енэжын дзирдалан шонді. Сӧстӧм сӧдз сынӧдӧн ӧвтыштіс чужӧмӧ, личыда морӧсъяс лолыштіс йӧзлӧн.

На водзын муртса зэрыштны удитӧма лӧня: лысваыс ӧшалӧ-пӧртмасьӧ турунъяс вылын, шондіыс лӧзов енэжын дзирдалӧ, кокниа лолалӧ степ; шӧрӧдыс зарниӧн гыалӧ, визувтӧ ю…

Нимкодь чужӧмӧн видзӧдліс Данко син водз воссьӧмтор вылас, гажа му вылас, кытчӧ сы дыра кыссис-вайӧдіс мукӧдӧс. Видзӧдліс, синъяссӧ чӧвтліс став вылас медбӧръясьыс долыда, мичаа нюмсидзис сідз… сэсся друг сутшкысис-уси и кулі.

Йӧзыс нӧ нимкодьысла, садьтӧгыс уськӧдчис эрд вылӧ водзӧ, эз весиг казявлы, кыдзикӧн вӧр дорас на уси и кулі найӧс мездысьныс, ыджыд сьӧлӧма Данко, кыдз бура дыр на ещӧ ӧзъяліс, орччӧн шойыскӧд, сылӧн сьӧлӧмыс…

Сідзи сотіс йӧз вӧсна Данко ассьыс кыпыд том сьӧлӧмсӧ и кулі. Кулі водзӧс босьтны виччысьтӧг аслас бур керӧмысь.

Сійӧ вӧлі медводдза водзмӧстчысь морт — пионер.

This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.

Original:

This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:

its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).

This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).

The author died in 1936, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 87 years or less (if applicable), or the copyright term is 95 years or less since publication (if applicable).

Translation:

This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]

This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain (or as a file it should not be migrated to the Wikimedia Commons) that excludes pre-1929 works copyrighted at home.

Данная работа, впервые изданная до 1929 года, находится в общественном достоянии по законодательству США, и может быть опубликована здесь, в мультиязычной Викитеке. Но эта работа не может быть опубликована в национальной Викитеке, которая должна подчиняться законодательству России, т. к. работы этого автора (за исключением изданных до 7 ноября 1917 года) пока не вышли в общественное достояние в России. Этот автор умер в 1939 году и был посмертно реабилитирован в 1956 году, соответственно эта работа выйдет в России в общественное достояние в 2027 году.

The author died in 1939, so this work is also in the public domain in countries and areas (outside Russia) where the copyright term is the author's life plus 80 years or less.