Абу нин водз

by Додзса Иван

Став важ Россияын уджалысь войтыр босьтчисны выль оланног лӧсьӧдны. Уна лёк колӧ бырӧдны, уна бур вӧчны. Став йӧзсӧ колӧ садьмӧдны, мед оз вугравны нэмыс ӧнія моз. Колӧ налысь сьӧлӧмсӧ да юр вемсӧ век ӧтарӧ вӧрӧдны, мед олӧм пытшкӧссӧ кылісны, мед юрныс уджаліс, мед асьныс бурмисны, мед ӧти туйӧ веськалісны, важ оланногыслы гӧгӧр паныд сувтісны да зіля пондісны выльӧс тэчны.

Литература, кокньыд висьталан, сьылан-лыддян гижӧд вермас ӧзтыны сьӧлӧм, пыр ӧтарӧ вӧрӧшитны юр вем, котыртны уджалысь йӧзӧс ӧти туйӧ.

Кутшӧмкӧ бур морт кӧ лӧсьыда мыйкӧ висьталас, быдӧн сэки сьӧлӧмыд вӧрзяс, мукӧддырйиыс серамыд петас, мукӧддырйиыс неуна синваыд оз тыдовтчы. Кывзысьлӧн лёкыс кыптас, либӧ жаль лоӧ, либӧ тешкодь. Бӧрас сэсся дыр думайтан-думайтан, кыдзи омӧльторъяссӧ бырӧдны, бурсӧ паськӧдны. Висьталӧмас зеркалӧын моз олӧм пытшкӧсыс тыдалӧ, аддзан сэтшӧмторъяс, кодъясӧс он и чайт вӧлі. Висьталӧмыд сэсся котырмӧ (содӧ-паськалӧ). Висьталасны кутшӧмкӧ вӧлӧсьт сотысь йылысь — да став кывзысьыслӧн лӧгыс кутас петны сэтшӧм омӧль морт вылас.

Висьталӧм ми зэв сьӧлӧмысь кывзам, сӧмын висьтавлысьыс этша. Ӧти мортыд, ас кывнас кӧ висьтавлӧ, вермас висьтавны этша йӧзлы. Шуам: кутшӧмкӧ сиктын висьталас 100 мортлы, а эськӧ сійӧс сьӧлӧмсьыс 100.000 кӧть кывзасны. Медым уналы позяс кывзыны, колӧ гижны. Гижӧмыс висьталӧм кодь жӧ. Он кӧ ачыд куж лыддьыныс, колӧ челядьӧс тшӧктыны.

Гижны абу ёна сьӧкыд. Сэтшӧм гижӧдыс пасьталасьыд уна чукӧрмас — да став коми йӧз вермасны лыддьыны, кывзыны рытъясын, праздникъясын. Окота кӧ сералыштны, тешкодьӧс лыддян, окота кӧ збыльысьджык, лыддян сьӧлӧмад чорыда кутчысянӧс.

Сэтшӧм гижӧдыс мортсӧ бурмӧдӧ, сюсьмӧдӧ дай ёнмӧдӧ, кыпӧдӧ удж вылӧ. Сійӧн сійӧ зэв колӧ быдӧнлы, колӧ и миянлы — коми йӧзлы. Мыйсюрӧ миян эм нин, эм сьылан-лыддянъяс, ворсанторъяс. Эмӧсь коми кыв вылӧ лӧсьӧдӧм висьтъяс. Эм нига, шусьӧ «Выль туйӧд». Ме сэтысь лыддьылі дядьӧяслы ӧтик висьталӧм — «Заводын» нима, да менам ёртъяслӧн неуна синваыс эз пет, сьӧлӧмныс быдӧн вӧрзис — сэтшӧм жаль лои налы Ӧсипыд. Сэтшӧмторъястӧ эськӧ пыр жӧ кывзісны, да этша на. Колӧ вӧчны коми художественнӧй (мича, лӧсьыд, кокньыд) литература.

Эмӧсь велӧдчӧм, сюсь гижысьяс, уна пӧлӧс олӧм тӧдысьяс, водзӧ ылӧ аддзысьяс. Найӧ петкӧдласны уна пӧлӧс олӧм. Гижасны миянлысь олӧм пытшкӧссӧ, думъяснымӧс, сьӧлӧм висьӧмъяснымӧс, гугӧдасны мӧда-мӧдкӧд певъясьӧмъяснымӧс, да аслыным жӧ и петкӧдласны. Мукӧдторсьыс яндзим лоӧ, велалӧмаӧсь да, огӧ аддзӧй-а.

Коми гижысьяс лӧсьӧдасны сьыланкывъяс — гажа дырйи, гажтӧм дырйи, вӧралігӧн, ытшкигӧн, кӧр видзигӧн, пур кылӧдігӧн, тшак вотігӧн да мукӧд дырйи сьывны. Вӧчасны ворсанторъяс да петкӧдласны быд пельӧс коми йӧз олӧмлысь.

Гижан кӧ, да гижӧдыд кӧ гортад куйлас, сэтысь дзик нинӧм. Колӧ печатайтны, мед позьӧ паськӧдны да лыддьыны. Колӧ лӧсьӧдны журнал кокньыд гижӧдъяс лэдзны. Журналтӧг некутшӧм литература вӧчӧм оз ло. Литература вӧчӧм йылысь кӧ збыльысь думайтны, колӧ журнал лӧсьӧдны. Мед сійӧ лоӧ зэв ичӧт, мед сійӧ первойсӧ шоча кутас петны, а лӧсьӧдны колӧ.

Литература озыръяс вӧчлісны, ӧні уджалысьяс мукӧд кывъя аслыныс вӧчӧны. Гижысьяс котыртчӧны журнал гӧгӧр, кыптӧны журнал пыр. Коми йӧз ӧні абу важ кодь, аслас эм коммунист котыр, комсомол, профсоюзъяс, кооперативъяс, эм Коми мулӧн Исполком — найӧ отсаласны.

Позьӧ надейтчыны кодсюрӧ вылӧ, тшӧтш и аслыным узьны оз позь. Муртса туй вылас сувтны кӧ отсаласны, колӧ водзӧсӧ сэсся аслыным, гижысьяслы, мунны, аслыным журналсӧ кутны. Колӧ став коми гижысьяслы котыртчыны. Позьӧ сійӧс тадзи шуны: «Коми гижысьяслӧн котыртчӧм». Бӧръям сюсьджык гижысьяссьыс правленньӧ да тшӧктам найӧс гижӧд вӧчӧмнас веськӧдлыны, журнал кутны, бурджык гижӧдъяссӧ печатайтны, гижысьяссӧ велӧдны.

Журнал лэдзӧм позьӧ тадзи заводитны: «Югыд туй» ӧти лун оз кут петны (тась кодсюрӧ ёна повзясны. Зэв ӧд бурторсьыд повзьӧны!), а сійӧ № местаас шочиника кутас петны содтӧд пыдди (приложением) дзоляник журнал, шуам: «Омра», «Парма Ёль», мӧд нима нӧ либӧ.

Медвойдӧр ковмас Сыктывдінкарсаяслы котыртчыны, сэсся на гӧгӧр котыртчасны став коми гижысьясыс. Огӧ жӧ мукӧд йӧзсьыс кӧть кольӧй! Литература колӧ зіля лӧсьӧдны, кӧсъям кӧ ӧдйӧджык кыптыны, бурмыны, сюсьмыны, котырмыны. Литература петӧ журнал «Коми му»-ын, да сэтысь (гижысьясыс кындзи) некод кӧнкӧ оз и лыддьыв. Ӧти-кӧ, нигаыс дона зэв, оз паськав йӧз пӧвстӧ; мӧд-кӧ, лыддьӧныджык «сюсь» йӧз, коми гижӧд радейтӧмъяс. Сэсся журналыслӧн уджыс — абу литература вӧчан удж, а важ вӧчӧм литература йывсьыс сёрнитан, коми литература йылысь тӧдмалан удж.

Шочиника эськӧ «Югыд туй» лэдзлылӧ литературатӧ, сӧмын сэтшӧм лэдзӧмыс абу гӧгӧр лӧсьыд. Колӧ «Югыд туй»-ыслы торйӧн, «Коми Сикт» моз, ичӧтик журнал лэдзны.

Коми муад зэв шы ни тӧв да, уналӧн юр вемыс едӧма. Унаӧн велалӧмаӧсь водзӧ тувччавтӧг овны. Эмӧсь сэсся сэтшӧм йӧз, кодъяс полӧны: оз-ӧ пӧ став сёрниыс куш сёрниӧн и коль? Уна пӧ тай зэв кӧсйысьлӧны, оз сӧмын вӧчлыны-а. Но эм ещӧ бур, веськыд, водзӧ видзӧдысь, зіля уджалысь коми гижысь войтыр. Налы колӧ ӧтувтчыны да збыльысьджык литература лӧсьӧдӧмас кутчысьны.

Додзса И.