«Коддзӧдан нянь»

by Аноним

«Коддзӧдан нянь»  (1927)  Аноним

Гижан кад: 1927. Йӧзӧдан во: 1927. Ӧшмӧс: Ордым. 1927. №1.

Сыктыв-Луза вожын (Леткаын, Ловъюын, Ношульын, Абъячойын, Занулльӧын, Кебраын да Визинын) крестьяна матӧ воӧмаӧсь «коддзӧдан няньӧн». — «Рудзӧг няньсӧ пӧ сёян да лючки коддзан: быдлаті слабитас, юрыд бергӧдчӧ, восӧдӧ и быдтор».

Тадзисӧ висьмӧдӧ няньыд, эм кӧ сы пиын нянь висьмӧдантор, бак кодь тшак — шусьӧ фузариумӧн. Тайӧ висьӧмыс овмӧдчӧ нянь вылас (сю вылын дай ид вылын), ёна рӧдмӧ, ӧдйӧ паськалӧ зэра гожӧмын (колян гожӧмын торъя ёна нин паськалӧма).

Сійӧ тшактӧ медся ёна позьӧ казявны муяс вывсьыд аръявыв, нянь воигӧн. Сэтшӧм тшак овмӧдчӧм шепъяс вылас овлӧ бак кодь алӧй рӧма бус (тшакыслӧн кӧйдысыс). Сійӧ буснас няньтӧ висьмӧдан тшакыд и паськалӧ: тӧлыс новлӧдлӧ буссӧ шептысь шептӧ, муысь муӧ. Сы вӧсна ёнджыка да ӧдйӧджык висьмӧ тайӧ тшакнас эрд вывъясын да чой йывъясын быдмысь нянь. Сэні тӧлыд гӧгӧр ветлӧ, нинӧм оз сайӧд няньсӧ бус новлӧдлысь тӧвсьыс.

Висьӧмыс паськалӧ весиг няньсӧ сусланъясӧ чукӧртӧм бӧрын, сёрӧмӧ тэчӧм бӧрын. Сэки, орччӧн топыда куйлігад, висьысь шепъясыслӧн висьӧмыс вуджӧ дзоньвидза бур шепъяс вылас. Вартігӧн сійӧ висьӧмыс бара жӧ вуджӧ дзоньвидза бур тусьяс вылас (бус пырыс жӧ) дай идзас вылас.

Тӧла дырйиыд, кор фузариум тшакыслӧн кӧйдысыс (бус кодьыс) сюрас дзоньвидза нянь шеп вылӧ, сійӧ заводитчӧ сэні вужъясьны. Вужйыс пырӧ нянь тусь пытшкас дай сёйӧ нянь тусь пытшсьыс еджыдсӧ. Сёйигас сійӧ лэдзӧ сэтчӧ аслыспӧлӧс яд. Сійӧ ядыс и «коддзӧдӧ» сэтшӧм няньтӧ сёйигӧн. Тусьыс татшӧм висян няньыслӧн посни, кокньыдик, нярмӧм кодь, пытшкӧсыс абу еджыд, а алӧй рӧма (розӧвӧй).

Кыдзи мынтӧдчыны нянь висьӧмысь.

Кӧдзны сӧмын дзоньвидза, бура весалӧм, сортируйтӧм кӧйдысӧн. Весавны машинаӧн.

Кӧдзтӧдзыс войдӧр кӧйдыссьыс вины висьӧмсӧ формалинӧн либӧ меднӧй купоросӧн (протравливание).

Картаясад кӧ висьысь няньлӧн идзасыс вольсалӧма, оз ков петкӧдны куйӧдсӧ му вылад, кытчӧдз сійӧ лючки оз пӧжсьы. Петкӧдан кӧ — висьӧмыс вермас вуджны тувсов кӧдза вылад (ид, зӧр).

Тшӧкыдджыка видзӧдлывлыны муястӧ нянь быдмигас. Казялан кӧ сэтысь алӧй рӧма бак кодь буссӧ, регыдджык колӧ вундыны да вартны. Оз позь дыр видзны няньтӧ сусланын да сёрӧмын — сэк ӧдйӧ висьӧмыс паськалӧ.

Варттӧдз кыдз-мый верман ёнджыка колӧ косьтыны няньтӧ рынышад.

Изӧдтӧдз войдӧр сэтшӧм висьмӧм сюсӧ колӧ зэв ёна косьтыны кымынкӧ лун паччӧр вылын либӧ пачын (бурджык пачын), — кисьтны сэтчӧ 1½–2 вершӧк кызта, тшӧкыдджыка гудравлыны.

Оз позь вердны сэтшӧм «коддзӧдан няньнас» скӧтӧс.

Кыдзи тӧдмавны висьӧмсӧ.

Та йылысь миянлы со мый гижӧ санитарнӧй доктор Хрусталёв ёрт: «Кебраын, Палаузяын, Ношульын йӧзыс висьмалӧны аслыспӧлӧс висьӧмӧн. Висьӧмыс тайӧ шедӧ нянь помысь.

Нянь помысь миянладорын висьмывлӧны кык ногӧн. Ӧти-кӧ: мукӧд воясӧ сю вылын зэв ёна овлӧ ужпинь. Сюрӧ кӧ сійӧ нянь пиӧ, висьмӧдӧ мортӧс: висьысьлӧн бергӧдчӧ юрвежӧрыс, чунь помъясыс кынмӧны: нинӧм оз кутны кывны, став тушасӧ йирмӧг босьтӧ. Мӧд-кӧ (кыдзи Хрусталёв ёрт и казялӧма сиктъясӧд висьысьяс дінӧ ветлігӧн): морт висьмӧ нянь помысь коддзӧм висьӧмӧн. Тайӧ висьӧмыс лоӧ «коддзӧдан нянь» помысь. Татшӧм няньсӧ сёйӧм бӧрын мортлӧн висьмӧ юрыс, личкӧ ун, юрвежӧрыс бергӧдчӧ, ки-кокыс дзӧрӧ, кынмӧ, покодкаыс коддзӧм мортлӧн кодь, омӧля заводитӧ синнас аддзыны. Меным висьӧмсӧ удайтчис тайӧ приметаяс сертиыс тӧдмавны. Позьӧ тӧдмавны висьӧмсӧ и сідзи: висьмӧм сюнас (тусьнас) вердны чипанӧс. Вердтӧдзыс сю письыс колӧ бӧрйыны став ужпиньсӧ. «Коддзӧдан няньтӧ» сёйӧм бӧрти чипаныд жуйгӧдчас, быттьӧ пагӧдӧ сійӧс, сэсся кодавны жӧ кутас.

Висьысьяслы колӧ дугдыны сёйны «коддзӧдан-няньтӧ», либӧ сёйны мича пызькӧд шӧриӧн пӧжалӧмӧн, либӧ, шуам, картупелькӧд сорӧн пӧжалӧмӧн.

Няньӧн отравитчӧм мысти колӧ юктавны мортсӧ гырк кизьӧрмӧдан, либӧ восӧдан лекарствоӧн».