[ 105 ]
Lektinte en Germana Esperantisto (februaro, p. 43) letro sendita a So Prof. Ad. Schmidt, « honora membro de la Germana Esperanto-Asocio », Potsdam, en qua on deziris ad il « ke la venonta jaro estu fruktoporta por vi persone relate sanecon kaj felichon », ni skribis ad il la sequanta letreto (5 februaro) :
«… Me volas nur facar un questiono pri la letro quan vu ricevis… Voluntez do explikar a me pro quo, en Esperanto primitiva, on dicas samtempe saneco e felicho, prefere kam sano e felicho, o kam saneco e felicheco, o mem kam sano e felicheco ?…
So Prof. Ad. Schmidt voluntis respondar per la sequanta letro (9 februaro) :
« Vi demandas, kial oni ofte diras en Esperanto « saneco kaj felicho », kaj viaj paroloj montras, ke lau via opinio tiu forma diverseco estas mallogika. Vi pensas ke oni devas uzi la saman formon che la du vortoj : au « sano kaj felicho », au « saneco kaj felicheco ».
» Sed kial do ? Kontraue tiu diferencigo shajnas al mi esti rezultato de delikata lingva sentemo. « Saneco » signifas la staton esti sana ; sed « felicho » montras ne nur la staton de (anima) felicheco, sed plue (au, lau la okazo, sole) la favoron de eksteraj cirkonstancoj ; kaj tiu chi tute ne estas eco de l’homo kiu ghuas ghin. Kompreneble, se la bondeziro iufoje nur rilatas la felichecon, oni uzos tiun chi esprimon. Oni do povas distingi lau la senco, se oni volas. Chu Esperanto, kiu permesas esprimi tiel subtilajn nuancojn de l’penso, ne postulante chiam la saman teorie konstruitan formon, ne estas efektive mirinda lingvo ?!
« Cetere, se vi estus prava, malaprobante la esprimon « saneco kaj felicho », tio neniel tushus la lingvan valoron de Esperanto. Ghi nur montrus ke malbona uzajho enshovighis en la kutiman chiutagan uzadon de la vivanta lingvo Esperanto (kio multnombre okazas en chiuj vivantaj lingvoj), kaj vi rajte povus mallaudi la Esperantistojn pro ilia nekorekta parolado[1] ».
Ni respondis per la sequanta letro :
Paris, 11 februaro 10.
« Estimata sioro,
« Me dankas vu pro vua afabla respondo, qua semblas a me tre instruktiva. Se me bone komprenas ol, vu atribuas a felicho altra senco kam a felicheco, nome, « la favoro di l’extera cirkonstanci », t. e. proxime la senco di la germana Glück. Me supozas do, ke vu tradukus Glücksspiel per felicholudo ; voluntez dicar, kad me esas justa. Altralatere, vu dicas ke saneco signifikas la stando esar sana (e pro to ni dicas juste en Ido san-eso). Sed lor, quon signifikas sano, segun vu ? Vu ya savas, ke Dro Zamenhof e la « max bona autori » uzas konstante sano, vice saneco. E to ne semblas signifikar altro kam saneso, nam on drinkas ( ye la sano ) di ula persono.
» Me intencas publikigar mea unesma postkarto e vua respondo (pri ca preciza questiono) ; e pro to me pregas, ke vu voluntez respondar tre mallonge a la du supera questioni. Me dankas vu pro vua permiso, e prizentas a vu, estimata Sioro, mea sincera saluti.
« P. S. — Rimarkez, ke vu admisas (hipoteze) ke « malbona « uzajo enshovighis en la kutiman chiutagan uzadon de la vivanta [ 107 ]« lingvo Esperanto », e ke on povus korektigar ol. Sed vu oblivyas, ke precize la uzado esas la sola normo di la « fideli », e ke opozar ad ol ula teoriala regulo od idealo (logikala od altraspeca) esas ja… herezio ! »
Ni ricevis nula respondo a nia du simpla questioni. Ni nule intencas divinar l’opiniono di So Schmidt ; ni volas nur informar il pri Ido. To quon il definas « la favoro di l’extera cirkonstanci » esas expresata en Ido per la vorto fortuno, qua havas senco tute diversa de feliceso. Feliceso esas ya la stando esar felica (e rimarkez, ke ta defino da So Schmidt ipsa justigas l’identigo di la sufixo ‑es a la radiko di l’verbo esar, quan ula cienculi penis kritikar) : do ol apartenas nur ad homo od ento sentiva. Sed pro to anke nur tala enti povas dicesar felica. Evento, exemple, ne esas felica, en Ido, sed fortunoza. Do Esperanto intermixas en la radiko felich du tute diversa idei ; ol esas nule « admirinda » pro to, e ni povus questionar inverse : Kad linguo tante konfuza e difektoza meritas l’aprobo e « admiro » di ciencisti quale So Schmidt ?
Cetere, quale l’adjunto di la sufixo ‑ec (qua signifikas qualeso) povus tante chanjar la senco di la radiko ? Felicho esez nia fortuno ; kad felicheco povas signifikar altro kam : qualeso di fortuno ? Quale ol povas signifikar feliceso, t. e. stando di homo od ento felica ? E quale felicha ipsa povas signifikar felica, e ne fortunoza ? Ton So Schmidt oblivyis explikar. Se Esperanto permisas « expresar subtila nuanci di la penso », to esas nur per arbitriala chanjo di la senco di l’radiko segun la sufixi quin on adjuntas ad ol. Ol pekas do kontre la granda principo di unasenceso.
Pluse, So Schmidt devus anke explikar la difero di sano e saneco. Segun sa teorio, on devus dicar : saneso esas la stando esar sana, sano esas l’ensemblo di l’extera cirkonstanci, qui produktas la saneso. Se ta expliko esus justa, on intermixus itere du idei tute diversa, ta di sana e ta di salubra (« sanigiva ») ; e la sano esus simple la salubreso (sanigiveso). Sed kande Dro Zamenhof od altra « maestri » drinkas ye la « sano » di ulu, li ya deziras ke lu esez sana, li deziras fakte lua « san ‑eso » (same kam la germana « fideluloj » deziris reale la saneso e feliceso di So Schmidt). Li simple omisas sufixo, qua semblas a li neutila. Simile, on konstante parolas pri malsano vice malsaneso, pri sagho vice sagheco : tamen ni defias irgu indikar, per quo sagho diferas de sagheco, o quale sagho povas esar ulo altra kam la qualeso di sagha. Nu ! ni questionas So Schmidt ed omna nia germana samideani : kad la D. sufixo ‑heit havas vere nula utileso, nula senco en vorti quale Gesundheit, Krankheit, Weisheit, e c. ? E se ol havas ula senco, kad on povas « senpunise », sen domajo, supresar la korespondanta sufixo en la L.I. ? Ta supreso nule esas « la rezultajo di delikata linguala sentimento », sed nur mallogikal idiotismo.
[ 108 ]Dum ke on supresas ta sufixo ube ol esas necesa, on trouzas ol ube ol esas neutila e mem absurda. En Germ. Esp. exemple (ed altraloke) on parolas pri la fameco di ciencisto (p. 50) o pri l’abundeco di materyo (p. 56). Or quon signifikas tala vorti ? Fameco qualeso di famo ; abundeco qualeso di abundo. To signifikas nulo plu kam famo, abundo. Yes, ni savas : to venas de ke on dicas fama vice famoza, abunda vice abundanta (same kam on dicas poreco vice porozeco, dum ke ol signifikas : qualeso di poro). Sed se on dicus korekte famoza, on derivus de ol famozeso, ed on rimarkus lor, ke to signifikas nulo altra kam famo. Same, abundeco divenus abund-ant-eso, qua equivalas exakte e simple abundo (kp. No 23, p. 681).
To pruvas, ke la logiko ne sempre komplikas, sed egale ofte simpligas, ed en omna kazi klarigas la expresuri. Sed la « fideluloj » malprizas la logiko, e sequas nur la blinda uzado. Tale li uzas hazarde omna sufixi, segun lia kaprico o fantazio, e li nomas to « delikata linguala sentimento ». On pretendas tale distingar « subtila nuanci », ya mem nuanci tute ne existanta (quale sano e e saneco, sagho e sagheco), ed on ne rimarkas, ke samtempe e pro to ipsa on intermixas, ne nur nuanci, sed idei vere diversa, quale kurajo e audaco ; e ke on tute indijas vorti por idei tam grava e fundamentala kam karitato ! Quale on povas esperar, ke la ciencisti adoptos linguo tante difektoza e senregula ?
- ↑ So Schmidt permisis samtempe a ni publikigar sa letro.