Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/1122

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


zerché
1087


zënza urté in tang ch’l ved’l vicell svuata sauri inant’r ite, zenza urtè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:50 (Badia)
avv.
1 in caso contrario (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ se no, altrimenti Ⓓ ansonsten, sonst, anderenfalls ◇ a) Per l amor de Die! dij la fëna duta spriguleda, co es mei fat? No son plu bon de jì su, dij Jan, zënza messësses unì cun me, y te mustrësse coche é fat Per l’amor di Die! diŝ la fënna dutta sprigulèda, co hès mèi fatt? No soŋ plu boŋ de s̄i su, diŝ S̄àŋ, zenza muesseses uni con më, y të mustrësse coche hè fàtt VianUA, JanAmalà1864:199 (grd.); b) y chësc messâ ester, zënza ne podô jí degun uomo a Paraisc, no iö, no tö e chesc’ m’ssā est’r, zenza nè podō jì d’gung uomo a Paraisc’, no iou, no tou DeclaraJM, SantaGenofefa1878:74 (Badia)
2 abitualmente (gad., grd. DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ di solito, normalmente Ⓓ gewöhnlich, normalerweise ◇ a) Ara s’á duncue metü a conscidré les operes d’Idî cun maiú atenziun, ch’ara ne le fajô zënza Ella ’s à dunque m’tù a considerè les operes d’Iddì cung maiù attenziung, ch’ella nel fajō zenza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:39 (Badia)
3 a parte questo (gad.) Ⓘ oltre a ció Ⓓ sonst ◇ a) Sc’ al se resta ciamó val’ comando, o zënza val’ da me confidé, descurime döt S’ el sè resta ciamò val comando, o zenza val da me confidè, descurimme dutt DeclaraJM, SantaGenofefa1878:21 (Badia); b) O! desfantëiete amabl segnal da mi edli, la cosciënza me crüzia zënza assá O! desfanteiete amabil signal da mi oudli, la cosceienza m’cruzieia zenza aſsà DeclaraJM, SantaGenofefa1878:91 (Badia)
senza.

zenza (fas., caz., bra., moe., fod., amp., LD) ↦ zenza.

zënza (gad., Badia, grd.) ↦ zenza.

zenza de outro (amp.) ↦ zenzauter.

zënzater (gad., Badia) ↦ zenzauter.

zenzauter Ⓔ it. senz’ altro (GsellMM) 6 1841 senz’ auter (SenonerA, FiProdigoGRD1841-1986:252)
gad. zënzater mar. zonzater Badia zënzater grd. zënzauter fas. zenz’auter fod. zenzauter col. senzauter amp. zenza de outro, senzoutro
avv.
1 sicuramente (gad., grd. F 2002, fas. DILF 2013, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. C 1986) Ⓘ certamente Ⓓ gewiss ◇ a) I sun amarada, mi fi, y möri zënzater, dijera portina. I sung amarada, mi fì, e moure zenz’ at’r, disc’la pŏrtina. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:62 (Badia); b) L fossa stat via zënzauter, ma l polver fova unì tume dala plueia y l stlop a scrucà. l fósa̤ šta’ vía̤ tsa̤nts’ áutę̆r, ma̤ l pólvę̆r fǫ́a̤ uní túmę da̤ la̤ plúeia̤ i l štlǫp a škruká. RifesserJB, Plueia1879:107 (grd.)
2 senza creare difficoltà (gad. V/P 1998, grd. F 2002, fas. DILF 2013, amp.) Ⓘ senz’altro Ⓓ ohne Weiteres ◇ a) Y ël ie levà su, y s’à metù zënzauter sun streda per jì a cësa. I el iè levà su, i s’ ha mettù senz’ auter sun streda per gì a ciäsa. SenonerA, FiProdigoGRD1841-1986:252 (grd.); b) E par chi che patisce / E che à biśoign de conprà, / I ciapa e istituisce / Senzoutro el marcà. E par chí che patisce / E che á bisogn de comprá, / I ciappa e istituisce / Senz’autro el marcá. Anonim, Monumento1873:2 (amp.); c) á dé comando a Guelfo de tigní guardia söles portes de ciastel, acioche degügn pois fora, ordinëia n bun past a sü soldas stanc, y zënzater dál sëgn, da le lascé su à dè comando a Guelfo d’tignì guardia soulles portes d’ciastell, acceocche d’gungn’ posse fora, ordineia ‘ng bung past a su soldās stanc’, e zenz at’r dale sengn’, d’l lascè sŭ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85 (Badia).

zenzauter (fas., fod.) ↦ zenzauter.

zënzauter (grd.) ↦ zenzauter.

Zenzenie 6 1870 Zenzenie (AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431)
col. Zenzenie
topon.
paese e comune dell’agordino in provincia di belluno (col.) Ⓘ Cencenighe Ⓓ Cencenighe ◇ a) Me pensave: Bela diferenza da chis e chi dei nuos visign a Caprile, Alie e Zenzenie, che par tanc de sbiri e fioi de Belial. Me pensave: Bella differenza da chis e chi dei nuos vising a Caprile, Allie e Zenzenie, che par tantg de sbirri e fioi de Belial. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.).

Zenzenie (col.) ↦ Zenzenie.

Zenzo (amp.) ↦ Vinzenz.

zeola (col., amp.) ↦ ciola.

zeolit Ⓔ it. zeolite / dt. Zeolith 6 1812 Zeolitg pl. (GiulianiGB, Gespräch1812:1)
fas. zeolit bra. zeolit
s.m. Ⓜ zeolic
ogni appartenente a una famiglia di minerali corrispondenti a silicati idrati (fas.) Ⓘ zeolite Ⓓ Zeolith ◇ a) Chi zeolic i é da Dò le Pale. Chi Zeolitg i è da do le palle. GiulianiGB, Gespräch1812-2014:57 (bra.).

zeolit (fas., bra.) ↦ zeolit.

zerca Ⓔ nordit. çerca 6 1873 zerca (Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:22)
fod. zerca col. zercia amp. zerca
s.f. Ⓜ zerches
attività diretta a trovare qualcuno o qualcosa (fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ cerca Ⓓ Suche ◇ a) Ma con zerte ‘l é da ride / R’esperienza pì ra no val / E vosoutre el par che sede / Propio in zerca del vero mal. Ma con zèrte le da ride / Resperiènza pi ra no val / E vos’ autre el par che sede / Propio in zerca, del vero mal’. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:22 (amp.).

zerca (fod., amp.) ↦ zerca.

zercà (amp.) ↦ ciarcé.

zercà (amp.) ↦ zerché.

zercé (col.) ↦ ciarcé.

zercé (col.) ↦ zerché.

zerché Ⓔ nordit. çercar ‹ CIRCĀRE, 1938 (Q/K/F 1988:394) 6 1828 cercà p.p. m. sg. (PlonerM, VedlMut1828:345)
gad. zerché mar. zerché Badia zerchè grd. zerché fod. zerché col. zercé, zarcé amp. zercà
v.tr. Ⓜ zerca
impegnarsi, adoperarsi per trovare qualcuno o qualcosa (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ ricercare, cercare Ⓓ suchen ◇ a) Ësse giapà, bën 100 per una; / Ma scusà - ne m’à deguna. / Mé na bona ei zercà: / Ma na tela n’ei giapà. Œês giapà, bên 100 per ùna; / Ma scusà - nê m’a deguna. / Me n’a bona ei cercà: / Ma na tella n’ei giappa. PlonerM, VedlMut1828:345 (grd.); b) Ma co i và fora di suoi, / d’aga de ita un carantan, / gnanche brodo de fajoi / el no zerca in duto l’an. Ma co i va fòra di suoi, / d’agadeìta un carantàn, / gnanche brodo de fagioi / El no z̄erca in duto l’an. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:115 (amp.); c) I nos prees, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" sti galiote / no i l vorea piovan ca. I nos prèves, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" ’sti gagliotte / no il voréa Piovan cà. DegasperF, CodaBadiote1860-2013:471 (amp.)
zerché de (grd. G 1923; Ma 1953, fod. Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ cercare, provare Ⓓ versuchen ◇ a) Chi